NOU THUPI KISA LAWTA UH MAW?

By : M Liankhansiam

Zan(yesterday) 'Missionary Day' a hih toh kiton in i omna mun chiat uah i lawm khiukheu ua, chimthawina hoihtak hi a ngaihsun in kenleng maibu(Facebook) leh bangbawm(whatsapp) phatuamngaitak in ka na sukthai-touthai a, gelhkhiak ding tupna nei in a nuai ah dotna tamlou ka hon taklang nawn ding! “Kipilsak” non chihleh na choh veh!

May 7, 1910 a i gam a “Christianity” hong pawlutte zahtakna sangpen i pe masa hihen aw!
Tua i gennop zaw “Christian" i hihkhit uh kum 100 nung in bang dinmun ah i dingta ua, chih ahi.
Thupi i kisa huntawk uh hilou hia maw? Ana khawl dih! Hiai a nuai a dotna tamloute kidong zual ni.
Khovel changkang tak a khosa i hihlai in i minam dinmun bangtan a tungta a le?
Kei’ muhna tan ah zaw, “Dawi-le-kau bia a i omlai sangmah un niamkiakzaw i hi ding uam?” chihna chiang ka nei maimah ka chi!

Tunitan in i mi-le-sate’ lak ah Pathian thu ziak a kalsuan a, a sepkhiak uh genthamching hialte’ min takkhe ding hileng bangzah i vualsuk zou di’a? “Kamkei’ Dungsun Thianmang’ Salpha” chih ding Heutupa H. Kamzathang kia maw i neih lailai tel uh? Hawmthoh huai lawdeuh lou hia? Nou thupi kisa lawta uh maw?

Simlei-vai(Politics) ah bang tan i tung ua le? Pu Phungzathang Tonsing kia maw minloh thamching a i neih lailai tel uh? ‘Churachandpur’ kichi ‘Lamka’ chi a leng i khekzoh louhpi uh! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Siamsinna(Education) ah gen ding hileng, ‘I’ a kipankha sepnate a semzou i nam sung ah bangzah a omta ua? Mi sawmnih i phak uleh thupilua a hi ding! I milian-milalte chi a i kisaktheihpih mahmahte leh namdang’ lak a i maipha muhnate uh tuban kum 10 sung lel inleng pension gai phialta ding un a gintakhuai! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Pau leh Ham(Language & Literature) toh kisai in i dinmun uh bangtan a tungta a le?! "Ch" leh "C" kia buaipih dentel di?! Minam khat kichisam i hihleh i ngaihsutnate uh kawchik lawdeuh hilou maw?! Mi'n khovel dang a tenna ding a ngaihsut lai a eilawi pi "J" leh "Z" khawng a buai netnut lai! Eima' bawlkhiak laimal neilou i hi, i kichih dekchiang inlah chiltang mekkhak bangzen a pawna pawl bang i om thei thethup zel ua! Zuih kichian nei a laigelh theihna ding tan a leng kichangkang nailou pi! Bang a i kithupisak luatna uh?!

Ngeina leh Tawndan(Culture & Tradition) ah la bangtan i tungta uh?! I khangthu thei kisa i hihleh bangziak a i MIL laibute ua "Khupching leh Ngambawm" leh "Liandoute Unau" tangthu kiakia sin nilouh ding? A dang gen ding om tellou hia? Nam thupi khat i hi, Great Wall of China bawl tute i hi, peuh i kichi peuhset zawmah ua, a kua' va theihkhak le a set a?! Huchia gen ding haulua kichi i hihleh Ciimnuai/Chiimnuai tan kia a lungkimlou in a ban hon sutzom/suizom ve ua pil kisa na hih uleh! University minthang taktak a semkha omsunte lah mahni nam zumpih hile uh kilawm! Paite pau mangngilh/siam kisalou, "Sappau mah a thugen nuamsa zaw hiveng aw!" chi vengvang! Laibu simtam kisa deuh khenkhat taget inlah leivui a kipan tua i dinmun tan a hon vawktou Pathian a hihlam kitheilou sak, Pathian om taktak a hihlam bang gingtalou vial! Veivai mahmah! Zumhuai!

Kipilsak lua na hihleh, "...Ngou tuisuahgiat, laitui tang hen! Tung a vanpi'n laipek tang hen! Sing leh loute'n laikung tang hen! Lei mi zata'n gelhchiat hen aw! Pathian' itna gelhsenglou ding..." chih laa hoihtak in ana ngaihsun thak dih! Pathian om a hihlam gingtalou na hihleh na khangthu sutzek dihle, na pi-le-pu' hun a Tanchinhoih i na zakkhak ziak ua hiaichiang tung hilel i voi! Kichangkang sak nuam lawdah dihle! Huchia pillua na hihleh Pathian in nisa(sun) a bawllai in nang koi ah na om a a hia?! A bangchi heihoi tel e! Hong kikthak mai in, na gamlek lawta! Denchia'h Pathian' hehna na sawkkha ding! Sanggam aw, i biak Pathian na mangngilh baih ngei!

Sumsinna(business) vai ah gen ding hileng, state leh central government in a etlah leh a mai-et theihhial ding a hausa i gam ah mi bangzah a omta a le? Nou thupi kisa lawta uh maw?

Telsuina(Science) lam ah gen ding hileng, tunitan a ka theihkhak eimi siang Scientist omsun Pu Chalmawi(Senoir Scientist) ahi lai. Nou thupi kisa lawta uh maw?

Kimawlna(games & sports) lam ah gen ding hileng, Mary Kom mah kisaktheihpih nilouh lailai tel ding i hi di uam? Eimi siang min gen ding i nei telkei ua hia? Nou thupi kisa lawta uh maw?

Pilna(wisdom) lam ah gen ding hileng, heutute Pu H. Nengzachin leh Pu T. Jamkhothang chihte’ min zomtu ding omlou nilouh hileng kilawm ka sa! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Tumging-tumsiam(musician) gen ding hileng, a sau tungpen pawl a i theihphak unaupa Duel Khual leh unaupa Steve Kid kia hi maimah! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Pathian phatna laa phuah lam ah gen ding hileng, heutupa T. Pumkhothang leh heutupa V. Nunlian kia a lungkim emem i hi ding uam? Nou thupi kisa lawta uh maw?

Zawlla sate ngaihsun dih uh! Mi masate - Muana Ngaihte, Thangbawi Mangte, Benjamin Thawmte, chihte kia maw i lunglen pihpih tel ding uh?! Ahihke’h i ”dokdawn-sian” theilua ua zawlla phuak ding mi om nawnlou hizaw hia leh? Nou thupi kisa lawta uh maw?

Gamngaih laa phuaktute gen ding hileng, heutupa V. Paukhansiam mah chichi tellai ding i hi ding ua hia? Tel zouzen! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Mobile phone man tampipi tawi a, mobile games chi tuamtuamte – Clash of Clans(CoC), Mini Militia, Mobile Legend, Players Unknown Battle Ground(PUBG), TikTok, chihte a hun zatbei nilouh maimah in zaw eimah mimal nasan leng bangmah tan hon tunlou ding eivoi! Khenkhat taget lah ngaihzawng a neih uleh neihlouh uh Facebook khawng a taklang dentel! Na zulhzauna uh miteng’ muh di’a tak khiak nilouh a ngaisam a! Facebook a na pasal/zi ding zonsawm na hih leltak lelah i chisim a hiven! Dehduh! Tovang lian!

Ahihke’h Facebook, Whatsapp, Instagram, Twitter, Snapchat, Messenger, chihte tanlel khawng a lungkim tak a omsawm i hizaw uh hialeh? Telngal geuh!

Khangthakte’n panla thak mahmah leng uthuai hina maizen e! Hichitan ningniang a zaw deihkhop huailou lawtel aihbang! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Mi’n i sahkhua kia hilou, i gam leitang nasan i mitmuh ngeingei a zuauthu pansan kawmkawm a hon laksak deklai ua eilawi pi, Zomi leh Paite a buai lukluk, ZYA leh YPA khawng a kinialnial leltak! Khenkhat bang tawkohuk ana buaipih, LGTB chihte bang ana gum tentan khemkhem! Na zak ule talou hia? Laisiangthou sim ve ua, "Christian" kichi hisam lou maw nou? A min kia in Vangam hon tunlou hial ding ahi aw! Pekpok geuh!

Covid19 a mi a buailai a eilawi “face-mask” khawng a buai neng nawn! Huchi kawmkal a thuneih ut leh minhoih deih a phe supsup lah beilou, phattuamngaihna zangkhial a state/central government bang va panpih thethup pawl lah om veve! Heihah! Eilawi zaw i hoihna uh omsun leng kei dandan a thilteng awlmoh man a mi’ thilhih teng dem nilouh, chihkhawng hi leltak zawmah!

Mundang a sepna nei theite chiang lah mi’ thunuai a om a, damsung huchia zatbei sawm maimah hileng kilawm! Lungkim emem! Mahni min a dawkkei dingleh phattuamngaihna nasan leng suahzou nawnlou! Central government nuai a semkhate’n lah, “Government in a val ding sum hon pelou ahi!” chihbawl hileng kilawm, i mi-le-sate’ aa di’a i sumbawm hong ngam mahmahlou! Theita khang! Ei a sep neilou pen in i na awlmoh ringot a, va semkha hial leng i chiil law kenkon diam chihbel kitheilou zel eiveh!

“…Itna vang siamnate leh sannate nei hang, tua khempeuh i Toupa’ vang ahi…” chihtan nimnem zaw i tunna chiangchiang kitheihchetna ahi a, a ban omlai tawk di e! Heuhou chin! Delhlup sa nek ding omlou ahi aw sanggam! Thadah mahmah, melse zawmah! A limlim duh, kicheina bang ngaisang mahmah laidep! Khami loupi kikhamisak, mahni hihdan, thilchiin leh ngaihdan teng kia hoih/dik sakvek! Kizuak/Angkawm hilhial lehle kigendik veve! Dedoih! Ka haw lua!

Thudik-thutang genkhe ngam sunsunte lah nuihsan leh thusimlouh a om maimah! I thusim khak vanglak lelah ‘love letter’ khakpah geihzel! Eilawi’ ‘love letter’ zaw nuam chiamlou ahi aw! Ei kia’ tankhak ding hilebel a dan omlai, i inkuante bang in ana thuaklah zawsop ding uh himawk inchin! I thuneihnate/thilhihtheihnate uh i gam kepbitna ding, i gam zuunna ding, i mi-le-sate’ hamphatna ding, i gam khantouhna ding, chihte in zangthei mahmah leng uthuai lawtel ngal eivoi! Nou hichi ningniang a thupi kisa lawtel uh maw?

Facebook/Whatsapp group admin hihna tanlel khawng nasan kiletsak pihthei i hihleh i gam-le-nam’ aa di’n a phatuam ding bang hiam semkha takpi mawk lengle i houpih hak thei ngot du chu, chih bang lungsim ah honglut huihui lehlam veh!

Ei “Thautui gu thei” chi a chethei i kisakluat lai in i inkiangpa nekding neilou in lungkhamtak in a om, chihte khawng ngaihsun khangei himhimlou i hi ding uh maw? Kuahiam’ zingmeh ding i piakkhak lel lelah Facebook/Whatsapp khawng ah i kitaklang lehlah zel sese chitchiat a, i hichih ningneng ua zaw i minam dinmun nengchilik leng kikhek lamdang louhial ding eive! Pehpuh chin!

Police-te lawmhoih hauh deuh ziak a lockdown omsung nasan a bengseng tak a Tedim Road leh Tipaimukh Road khawng a i taituah vengvung theihna tan khawnglel maw i thuneihna uh? Huchia kiphasak na hih uleh Light House kansuk himhim ve ua! Themthawm geuh! Nou thupi kisa lawta uh maw?

New Bazar a khamtheih man ding neilah sasa a om a, inn-le-lou leh inkuante nasan ngaina zoulou hial a guk theihtheih gu a laidal neuchik a kitun lei chenchente i mat a, i zep zialzial ngamleh bang ziak a i gam khantouhna ding hon dalte kimuhlouh khembawl i hia? Van gute zep zialzial a, sum gute maw pakkhi i ohsak lailai tel ding uh? Na uanglua uh!

Daikilkal a mite nelhsiah a, a van uh kuahiam in a guksak khakleh ngaihsaklou chitchiat, nou vante manpha zaw deuh a, nektawm zongte’ vante manphalou zaw deuh ahi di maw?! “Khotang heutu ka hi” leng kichichi nawnkei un! Na zumhuai uh! A nei zouloute’ min zang a summet bawlthei phet khawng banglak mipi' nasem le hi pouhkei uteh! Pheiphui geuh! Na mi mai-etpa utoh ki-ui ek bat uteh! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Guta matkhak sunsun chiang bang a lah a iplah pen a pang salsal! Nang’ nekguk sumte ka pholhkhe de! Pekpok chin! Na nekgukna sum a gari lei a, na seplouh thaman ne a na zi-le-tate vak a, na zuaugen man a building innsung a teng hi leltak neive! Na sihnung chiang a na keng theih ding khatmah le om tuanlou aihbang! Kon nak ngaihsang louhlua aw! Nou thupi kisa lawta uh maw?

Ahihke’h mehzuakte zep zialzial/hawldalh theihna tanlel maw na thuneihna uh? Huchia dan(law) enkai siamlua kisa na hih uleh diktatlou takmai a seplouhna khaloh lalate koi a omsak sawm na hi ua? Mahni sepna mun nasan a leng om peihlou a, sawm-a-khat tampipi pete bangchih sawm na hi ua le? Huchibang mite' lak ah lah Local Saptuam Upa ginom leh khami mahmahte khawng leng a tel lawtham zel ua! Ahihke’h Pastor-te a telkei nak uleh, chihdan hizaw hia leh? Pastor ginalou tampi thei ing!

Ginna ngaineu a, mahni omna saptuam(pawlpi) ngai poimoh zaw lailai ding mah i hi uh hia? Laisiangthou a i dikleh-diklouh kitehlou a, i omna saptuam’ dan(doctrine) kia maw i dik leh diklouh tehna a hihlai tel! Laisiangthou simsuak nilouh leltak in zaw A thu theihna tanlel hon tun ding ahi aw, simsuak mun pongmawklou in zuihmun sawmzaw leng bang a chi di’a? Jesu’n, “…Na vak uh mi’ mitmuh in taang hen!...” chi ei setvoi! Nou na vak uh na invengte nasan inle mulou a Vangam kai ding kinem lawtel uh maw? Heuhou geuh! Hihdik kisa lawtel lailai na hi hia? A gahkhia omlou gingtu hinkhua bangtan nei nilouh lailai tel ding na hia? Zumna chang beek thei ve uteh! Na hichih uleh zaw khovel hong beiphut himawk lehle Meidil a kisutuah hek huk ding i ve ua! Pehpuh geuh!

Mahni insung bawlhoih loupi in khotang ah i pan ua, gah hoih bangzah i loukheta ua le? Hon gen dih uh! Nou thupi kisa lawta uh maw?
________________________
080520
(C) Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA