HAUSA

By ~ Vz Vualnam

Sintawpni nitak ahi a, kaaltawp hunnuam zang in Mangliante lawmta a inn uah a phaphet kei uhi. A nungakte chiat uh utoh zu leh sa ne in lu leh taw phawk lou in a om uhi. Huai tuh a kaaltawp hunzatdan ngeina uh ahi. Delhi a a pai tuung in Manglian tuh huchi bang mi ahi kei a, himahleh sawt lou nung in tua a omdan a lawmte a pan a hon tawmkha hi. Amah leh a nopsakpih a lawmte laisim ding a a om ahi ua, himahleh a lai uh sang in noptaalna a awlmohzaw ua, laisimlam ah bangmah tan a tung kei uh. Huchi bang a zansawt nung a hulumluat ziak khawng in innveng vaite toh kitheihsiam louhna bang a omkha zezeuh hi. Himahleh kibawlhoih ding in theihsiamna a nei kei uh. 

Zankhotawn a hulum a om zinglam a ihmut uh limsaan laitak in a phone a hong ging a, a etleh a nu ahi a, aw chiang lou neelnual in a dawng a, a nu’n ahihleh nidang a a houpih chia a gen masak teng mah a gen masa a, Manglian in, ‘Hi’ chi lel in a dawng hi. ‘Na college kai uh lakloh hia tulai? Innlam hong paithei zual le teh hoih di hi veh aw. Na papi dinmun lauhthawnhuai sim a, om louhna khat nei leh nang innpi dinmun a ding diing na hih chia na om kiphamoh hi ve aw,’ a hon chi a, ‘Hong pai di ka mawleh?’ chia Manglian in a dotleh a nu’n a lem liai leh va pai ding in a hilh hi. ‘Tiket le lapah mai inla, hong tung baih le teh hoih in teh,’ chi in a kihouna uh a zou uhi. 

A kihouna un a lawmnu Ngaihlian a phawng a, ‘Bang thu a oi?’ chi’na dong hi. Manglian in thil omdan a hilh leh Ngaihlian in, ‘College khawl sung nuam tak a hun zangkhawm di kichi a, na pai zel in,’ chi’n hi a sak louh thu a gen hi. Manglian in bel bangmah in a dawng kei.

Manglian ahihleh Zoutam khua a pan ahi a, himahleh a neulai in Lamka ah a hong peem uhi. Zoutam khua ahihleh Guite kual a kho lian pawl ahi a, Lamka a pan mel sawmnih lel khawng a gamla ahi. Lamka zaang a pan lah gamlalou, a khomun lah hoih ahihman in Lamka zaang a mihausate’n enlah in a gam lei ding in a va dawp zel uhi. Gam zuak ding bel a hausate a ut kei bilbel ua, kuama’n a leikhe thei kei uhi. Meiteite’n leng enlah in government tungtawn a a gam leikhiat ding vai a guuk hawm gige ua, himahleh a lohching thei tadih kei uhi. 

Manglian papi kho hausa ahi a, ta a neih louh ziak leh Manglian’ pa a om nawn louh ziak in Manglian tuh gam luah ding a suak hi. Zoudawn a kho dangte mah bang in hausa in a gina etkol kei a, khomi a omsunte leng chihna ding thei lou teng chihtheih phial ahi uh. Ahithei liai teng Lamka zaang a hong tungkhin uhi. Hausapu tuh laithai kap mi a hihman in aneih-alam tampi mahmah a kapmangta hi. Sawtpi a pan natna tuamtuam ziak a zawngkhal ahi a, tuma deuh a pan a hong hat kei diak a, lupna bang a hon ngakleh a sungte a patau sim mahmah uhi. Amah leng damzou dia kigingta nawn lou ahi ding a, ‘Ka khua ah hon pua un, huai a sih ka ut,’ a chih teitei ziak in a sungte’n leng nang ut lou in Zoutam khua ah a pua ua, huai ah a bei ding ngak chih bang tuk in a keem uhi. 

Manglian leng inn a hong pai ngei a, Lamka a sawt om lou in Zoutam khua ah a paitou hi. Khua a va tungtou a, a papi’n amah a muh nung awlawl in a hat kei hiaihiai a, hun teng a beithei ding dinmun in a om hi. ‘Ka na hihkhial mahmah. Nang zaw hong pil inla, i khua hon zuun in. Kuamah kiang ah zuakkhe hetke’n. Ka hihkhelh a pan zil in. Hiai thukhah ka hon neih theihsun ahi,’ chi’n pau peih lou sasa in a papi’n ni khat Manglian a vaikhak hi. A huai ni zingchiang in a khua-le-tuite nusia in a sita hi. A khomite huai a khotuah hausa hikei mahleh a pa’ ziak in a khomite’n a it in a ngaina ua, khelah tak in a vuiliam uhi.

Huchia vai teng a hong ven in Manglian’ tung a hauhsakna ngak ding vai a hon sawm nawn leuleu uhi. Huchi’n tanau-laina kikaikhawm in pupa’ ngeina bang in Manglian tuh gamluah ding a bawl in a om a, Zoutam kho hausa a hong hita hi. Amah leng ni bangzah hiam a om ua, huchi’n Lamka ah a kiiksuk uhi. A laisimna sutzop kuul ahihman in khua toh kisai a thu-le-la gending-sakdingte a Paneu leh hausa upate’ khut a koih in amah Delhi lam ah a kiiknawn hi. 

A va tuntouh tak in a lawmnu’n kitenpih ding in ana phuut a, Manglian bel a ut kei. Ni dang a nopsakna chiteng a bual a, lu-le-taw phawk lou a khosa himahleh tua bang a mohpuakna a liangkou a a hong kingak chiang in bel naupang gamtat a gamta thei nawn lou a hih a kithei a, a lungsim a hong kikheek mahmah hi. A lawmte’n kipahpih in a lopsak ua, himahleh amah tuh ni dang bang in a omthei nawn kei. A hinkhua hong kikheeklua ahihman in a lawmte’n leng lamdang a a sa ua, ‘kihausa sak lawke’n,’ chi peuh in a chiamnuih uhi. Manglian tuh a mohpuakna thak in a zou mahmah a, bangchi leh a khua-le-tui zuun thei ding, bangchi leh khangtou thei ding, bangchi leh nekzonna baihlamzaw nei thei ding, bangchi leh gam humbit thei ding chihte ngaihsun in a hun tamzaw a zang hi. 


Manglian’ papi a sihlam a theih chiang un ni dang a a gam ana lei sawmsawmte a hong kipan nawn leuleu ua, a hausa upate bang kun in a gam uh a leikhiat sawm teitei uhi. Himahleh Manglian in a papi’ thukhah a mangngilh kei a, a ut dek kei hi. Huchia Meiteite’n mawk a leikhiat theih vual a hih louh a theihtak in solkal tungtawn a phuut ding a hon sawm nawn uhi. Huchi bang a a gam deihte leh solkalte kiguulluuk a a sepkhiat dingdan hoihtak a geel nung un solkal agency nuai a companyte’n farm bawlna ding in solkal tungtawn in ngen uhi. Huai ding in Lamka apan MLA leng Chief minister in kimuhpih a, a kintheilam a semkhe ding in hilh a, a lohchin leh kipahman thupi mahmah ding ahihdan leh a lohsap leh aman tam mahmah ding a, minister hihna bang leng lauthawnhuai thei ding ahihdan a hilh hi. 

A huchih chiang in ministerpa’n leng lungsim hon bawl a, a kho hausa upa thuzoh dia a kigintak teng Phai ah a guuk in a samsuk a, houlimna nei in, tua solkal in a khua ua gam lei ding a a geel pen a poimohdan, a khua ua dia a phattuam dingdan leh summuhna hoihtak a hih dingdan genpih in, hausa upa dangte leh hausa a thuzoh zoh uleh kipahman thupi tak chiam hi. A huchih chiang in khosung a dia khanna ding ahihleh chi in thu kiseel thei het lou tua upate tuh kipaak mahmah ua, himahleh ministerpa’ vaikhah bang in a hun a hong tunma a dai dide phot uhi.

Huchi’n solkal in leng theihsakna hon bawl a, a khua ua gam liantak, a gam kimkhat phial farm ding a lei ut uh ahihdan gen in dawpna lai hausapa kiang ah a peta uhi. A huchih chiang in huaithu ngaihsun ding in Delhi apan Manglian leng a samkhe hial uhi. Huchi’n huai thu a hon ngaihsun ua, upa khenkhat in bel solkal tupguk theilua uh ahihman in hithei lou ding chi in pang bilbel uhi. Himahleh ministerpa’n a thuzohte a hong kipan ua, khosung a dia a phattuam dingdan, sum muhna hoihtak a hong hih didan leh a khua ua ding a khantouhna a hon tut dingdan chialpina a nei ua, mi tamtak leng a zou uhi. Huchi bang a ngaihdan a hong gen chiat chiang un a utloute mah hong tamzaw ding a bang a, huai chiang in ministerpa’ thuzoh upate a hong patau ua, ‘Bangteng hileh minister leng nei i hih sam chiang in minister pa bang leng khatvei chial in ama’n leng a ngaihdan hon kum samleh hi lou hiam,’ chi in khatvei ministerpa toh houlimna neih ding a sawm leuleu uhi. Huchih sung in ministerpa’ thuzoh upate’n khosung ah a hoihdan tangkoupih ua, numei naupang na ngawn in a deih loute mihai in a koih ua, a khua uh it lou leh khual lou in a sep uhi. Khosung a Zoutam Youth Club makaite bang thuzoh in kikupnawn chikchik chia tua thu a puuktheih ngeingeina ding a pan la chiat ding in a a kifuih uhi. A huchih chiang in khosung ah tua thu hong sousang mahmah a, piteek-puteek a pan numei naupang tan in a deih ua, a deih loute bang lehpan dan in a koih uhi. 

Manglian leng innlam a hong pai nawn a, a om sung in a sungte’n a zi ding khawng ana kikum ua, ‘huai kholai numei khatpeuh khawng toh kitennadan om kei. Hausa hisamta na hih chiang in na zi di hausa tanu mah i zong ding uh,’ chi in a kun uhi. Manglian mah in leng hi sakna chiang a omthou hi. Tua a deihtaak Ngaihlian ahihleh hunzatkhawmpih ding lel in deih a, zi tatak, vaihawmpih tatak ding in bel hi a sa kei sam hi. Himahleh tua a khen ding leng haksa sakna khat a nei zel a, a buaigu mahmah hi. A tanaute un Suangdoh hausate’ tanunu Bangalore a laizil a om toh a deihsak mahmah ua, va daak a, Manglian in laisim a zoh hunhun a kiten ding bang a gen uhi. A Suangdoh hausate i chih lah Zoutam hausate toh nidang a pan sungta-putu a ana kinei ahihman un tangzou mahmah ding in a kinem uhi. Suangdoh hausate’ tanunu Chingboi lah mi kamsiam, hausa tanu hinapi a kingainiam mahmah, nun hoihtak nei mi ahi a, mite’ ngaihnat a lohthei mahmah hi. 

Ni khat tuh ministerpa a hong hoh a, tua ministerpa’n a thuzohte’n khomual a ana dawn a, zawn ding vaisawm mah le uh hausapa’n, ‘Na sik leh na taang ua vaihawm ding ua na teel uh, Pathian bang mai a na hichi bawl ziak ua a teeltu noute hon simmoh ua, hon maibawl gawp uh ahihlam thei lou na hi umaw? Na nnasemtu uh ahihleh nnasem bang in bawl unla, huai sang a lianzaw in bawl kei un,’ chia a phal louh bikbek ziak in a ta ngam kei uhi. Hausapa tuh tangvalnou himahleh a dinna a khauh mahmah mi ahihman in hausa upa khenkhatte’n a guuk iplah mahmah ua, lah a lunghih louhsak khak ding uh a lau ua, a nial ngam kei uhi. Huchi’n khotang a kikhawmkhawm in hun a zang ua, a gam uh solkal khut a khoihkhiat ding a gumte leh a gum loute’n a panna chiat ua mipite’ zoh tum in a tangkou uhi. A tawp in ministerpa a hun a hon la a, ‘Hiai thil Manipur a om mengmeng leng ahikei. Hiai hamphatna midangte’n leng a deih mahmah ua, himahleh solkal in hon deihsak ziak in ei khote’n hamphatna i tang uhi. Hiai hamphatna i theihsiam louh a, a manphatna i theih kei leh solkal in midangte’ kiang ah a pe ding a, denchiang in i kisiik ding,’ chi in mipite lungsim zoh teitei sawm in thu sawtpi a gen hi. A chiam hamphatna a thupiit mahmah ziak in mipite’n kipak in khut a beng zuazua uhi. Kikhop tawp in ministerpa’n hausapa a houlim pih a, lemsakpih teitei in chi in a vaikhak hi.

A zinglam chiang in thupukna taktak la ding in hausa upate a hong kikaikhawm nawn ua, a utlamte’n mipite thuzohlua uh ahihman in a ut loulamte dinmun haksatak ah a din kholoh uhi. Himahleh hausapa mahmah in leng lemsa loulua ahihman in sousang tak a kinialna a om nung un lem lou ding in a thupuuk khong uhi. ‘Tu in solkal kiang ah i gamte pekhe leng hamphatna hiaite ngah ding i hi na chi ua, ka ngaihsun a, huchilua a hamphatna ding om in ka thei kei. Hamphat na’ng na chihte uh leng a taktak ding leh ding louh leng theih ahi nai kei. Huai sang in i gamte uh i tu-le-tate’n a di’n kembitzaw le hang den chiang in i hihhoihzaw ding un upna ka nei hi. Tu a i khosakdan ua khosa gige ding i hi sam kei. Den chiang in khopi a pilna leh siamna zil dia i sawl i tate’n a zilkhiat a pilna leh siamnate uh hon sepkhiatna ding un i gamte uh siit ni. Huai hun chiang in tu a hamphatna a hon chiamte uh sangmah a hamphatna thupizaw i ngah ding hi. Hiai solkal hon thuchiam ah zaw lam-etna bangmah ka mu kei. Gam leitang mansuahna lel hi in ka thei. Huaiziak in hiai leitangte a pan hamphatna taktak ngah na ut uleh na tu leh tate uh pilna leh siamna zilna ah hahkaat ding in sawl unla, hiai i gam leitangte uh a manphatheipen a zat dingdan zongkhe ding in hasuan un,’ chi’n hausapa’n upa paikhawmte a na hasuan hi. Huchih chiang in a mudah pawlte’n a mudah semsem ua, a pakta pawlte’n bel naupang mahmah napi in chiim mahmah veh aw, chi in a pakta semsem uhi.

A deihlamte’n khosung mipi thuzohlua uh ahihman in mipite a lungkim het kei ua, khosung a huih omdan a sousang sim mahmah hi. Hausapa bang mahni angmasial, kho mipite a ding khual lou in a sep ua, hausapa gum upate bang hausapa’n sum a a leisa chi’n a ngoh uhi. Himahleh a langtang a hel ngam bel a om kei uhi. 

Hausapa’n khosung a veel chiang in siangthou zou lou sa in khosung sianthouna ding in dan tampi bawlpih hi. Mipite’n a ninte uh loulampi khawng, khonawl khawng a buak a thangsak ua, huchi bang chindan hoih lou sukbeina ding in leh chindan hoihzaw zuihtheih a hihna ding in mipite huangsung kepsiang dingdan, nin etkai dingdan chihte mipite a sinsak uhi. Hasapa’n chiamnuih thutak in mipite’ kiang ah, ‘Innlam k’ong pai nawn chia khosung a thaan ngeingei leh mipite hon gaam ding ka hi,’ a chi hi. A khogallam uah Thahdou khua Bualnuai kichi a om a, a kigamgi uhi. Huai khote toh bel nidang a pan kihoutheitak ahi ua, vangtahna banghiam tuak a om chia kidelh pahpahte ahi uhi. 

Tua bang a vaipi khat a ven nung in Manglian leng a laizilna lakloh ahihman in Delhi lam a manoh nawnta hi. A tuntouh in Ngaihlian a limsak tatak utnawn kei a, awlawl in a nawlkhin hiaihiai a, a tawp in a kikhensiang uhi. Suangdoh hausa’ tanu Chingboi toh facebook tungtawn in a hong kithei ua, Chingboi in bel ana limsaklaw khol kei hi. Himahleh a pate’n a kutbawl chiang un Chingboi leng kihon na khat a hon nei hi. Huai kum mas chiang a Manglian in Bangalore va tawnsuk a, huai apan innlam pai ding in vai a guang uhi. Himahleh vaiguan pen mihing hihtheih hi a, a piang pen mihing thuneihna tunglam ahi.

A pai ding hun uh a tunma in innlam apan thu a hong tung a, a kho gaal ua Bualnuai khote’n gamgi thu a heekna a bawl man un kintak a innlam hon delh ding in a thukhak uhi. Huchi’n Chingboi leng va tawn man nawn lou in amah kia in innlam a delhsuk pah hi. Inn a tun in thil omdan a houlim ua, Manglian in tuh tua Thahdoute’ thubawl a tosawntu om ding in a gingta tinten a, upa khenkhat in leng a gingta uhi. Huchia a hon simsui chiang in ministerpa’ thubawl mah ahihdan a hon theikhia uhi. Manglian tuh a hausa upate toh tua Thahdou kho hausate mu ding in a va hoh ua, tua a heekna uh bulbaal nei lou ahihdan leh mi khenkhat thubawl ziak a amau kho nihte kilem lou a a om kholoh ding uh a ut louhdan a gen a, court ah kikhing le uh leng zou tuan lou ding uh ahihdan hilh in a heekna uh zuukkiik ding in a va ngen ua, himahleh nidang bang loutak in ana khauh mahmah ua, mawk a va biak lungkim theih ding a hih chi kei uhi. Huchi in court a kimutuah ding in a hong kiik uhi. 

Thil omdan ahihleh ministerpa’n Bualnuaite ana fuih a, tua a gam deihna teng uh nidang pek a pan a Bualnuaite’ gam hi a, Britishte’n India a nutsiat dek kuan ua BC Gasper sap kiang a khosatna ding a nget uh, BC Gasper in Bualnuaite’ phalna tel lou a a piak ahi chia heek ding ua, a zoh uleh huai chia amau baihlamtak a Bualnuai khote a pan gam ngah ding uh chih ahi. A zoh kei uh leh leng solkal in gambuai chia hentaang sak ding a, a tawp chia a solkal a piakkhiat louh ngal a loh dingdan dang om lou ding chih tuh a ngim pen uh ahi. 

Huchia court a kai in a kikhing ua, lai poimoh tuamtuam et ding a tamman in a vai uh a kinoh thei kei hi. Bualnuaite bang in leng a case uh amau fuihte’ gen bang a baihlam chi lou chih a hon theikhe phiing ua, a hong lungke sim mahmah uhi. Manglian in a heekna uh lakiik ding in a kunkun mai hi. ‘Tu in hon zou in hiai gam hon sut le uteh leng nou a ding ahi tuan kei. Solkal in a hon laksak ding a, zangna dopna tam lou lel a hon pe ding uh. Meiteite’n hiai gam a hong luah ding ua, na zite uleh na tanute uh a nasem un a va kiloh ding ua, bang honna lohsak ding uhiam na thei ua hia? Huai zoh chiang in nang gam ngei leng a hon deih ding ua, na nangzou dia hia? Huai hun chiang a na tanu-tapate koi gam a vui sawm na hia? Nang hon fuih tute’n hiai case na zoh ding lam-en lou uh ahi. A tup pen uh hiai gam gambuai a puan a, court a hentang ut lel uh ahi. Huai chiang in na lawmhoih na taanloh dia, na minhoih na taanloh dia, himahleh huaite taang a muhkiik bangmah na nei kei ding. Lawkna om het lou a thil teng taan na hihlam na hon theikhe thouthou ding. Hiai i gam uh ahi, pangkhawm a i hum ding uh ahi,’ chi’n a houlimpih hi. A huchih chiang in Bualnuai hausapa’n leng hi a sakna a om a, lah ministerpa a zahtakna baan ah tua va kizuukkiik phiing ding mualphouhuai sa in a thasial mahmah a, himahleh kizuukkiik tuh a ut mahmah hi. Mas leh kumthakte bang nawnkaitak in a hon zangtou ua, a kiheekna un lah masawn thei lou in a dinkhawl maimah hi. A huchih chiang in Bualnuai hausapa’n leng Manglian kutna mang in a heekna uh a hon zuukkiik khong hi. Huai zoh in kisiamtan thei lou in Zoutam hausa’ kiang ah vok tuuk nga in kilemna ankuang a va lui hi. Huchi’n amau kho nihte kaal ah ama’ sang a kilawmtaakna hoihzaw a hong piang hi. 

Huchih chiang in ministerpa chimoh kisa in a thangpai mahmah a, lah lohtheih luat a nei kei.

Manglian in a hun awl in Suangdoh a Chingboi kiang a va pha zezeuh a, Suangdoh a pu Khamte om uh hive’n, a va giak ton leng a om hi. Chingboi lah mihoih mahmah, mi thuhilh mawkmawk lou napi a a hinkhua in mi thuzohzou mahmah zaat ahi a, amah toh a kithuah nung uh Manglian leng pichinna tak khat hon nei hi in a kithei hi. Zu-le-sa chihte bang sawk nawn het lou in a hong om vilvel thei hi. Om khawmkhawm ut mah le uh a laizilna tuak uh lakloh ahih chiang in a omnalam chiat uh zuan ding in a hong kisa nawnta uhi. Manglian in bel kum nawn chiang a a zillai zou ding ahita hi. A zoh chiang a kitenpih ding in Chingboi a kun a, aw chigeih kei mahleh nial teitei ding in a gingta khol kei hi. 

Kumte hong paizel in Manglian in a laizil a hon zou a, a chih bang in Chingboi a va heel ua, amau leng lem a na sa in a hong kiteng uhi. Manglian in sepna leng zong tuan lou in a khua a enkol a, Lamka nusia in a khua mahmah uah a va teng hi. Singlam-tuilam hoihtak in a zuun a, khosung a siamsinna innte a puah a, kho mite’n a phattuampih mahmah uhi. Siamsinna a ngaih poimoh mahmah ziak in naupangte thathohna ding thil tuamtuamte a sai a, a lohching mahmah hi. Lou leh huan neihdan leh inngam-lougam etkoldan hoihzaw pankhia in a gam a enkol hi. Tua bang a a khua-le-tui kep peetmah a a hon kep chiang in Guite kual a dia kho etton tham chingpen a hong suak hi. Khodangte’n Zoutam hausapa’ thu a gen kheukhou chiang un a a kho hausate a naa uh a am sim mahmah a, himahleh Zoutam hausapa bang a Lamka zaang nusia a a khua-le-tui keempeih a om kei uhi. 

Mangliante nupa in ta bangzah nei uh ahia chih bel ka theisau nawn kei. Ka phuah peih nawn louh ziak in. Hiai tangthu simkhate chiat in ta na deih zahzah uh ana neisak mai ding in nou kiang ah mohpuakna ka hon pekhia hi. Bleh.


© Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA