KATAN VUALZAWLNA

~HP Nowluck Vontawi

Writers Note: Hiai aki phuak tawm tangthu ahi kei Ka theih mah mah ka lawm hoih mah mah khat tangthu tak tak ahi.
 
Leitung nuntakna nei ding in kei ut leh ut louh omlou in Sianmang lunggel tuang atun theina ding ahi dia, Sian in July kha bullam in ka it ka tuunnu sung pan in mim bang hong na piang sak hi, tuun leh zua hawmthoh vondeih suakmasa ka hi a, tuun leh zua, leh laizomte tawh anbang itna phel hawm in, sausuan sung ah limbelh tung sianmang in vai a hawmna innsung pan in kong khang khia hi. Siamsin thei mi kong hih a pan in siamsin in, Donbosco skul ah pawl sagih (vii) tan kong sim tou hi. Pawl (vii) sagih kon zouta a, huchin kei lunglutna tawh ki zui in “Kimawlna” ah masawnna a om khak leh chih na ziakin Kohima ah ka pa’n hong kai sak nawn leu leu hi. Huai ah pawl (viii) giat a pat in Kohima ah hostel ah ka om hi. Lunngel khen lam-ah Pathian lem gel ahi diam, lungkhamna in ka tung ah na ahon sem pan ta hi. Kei lah ki nungak sak dek simta in pawl (x) sawm ka hon sim zomtou a, pawl sawm ka sim lai takin ka zua it tak mai in hon mualliam san ta hi. Ka pa sih ka zak in lungkham mang bangin ka om hi. Sinlai na lua e, zua aw ka zua it aw, Ka tuun lung mawl leh na von sanggahte bang suak ding ka hi ta uh hiam? Luankhi gial bang kia e,. na lenna tung thangvan pan gal in hon don ve maw pa aw! Chi in lungliap mang bang in ka om nilouh ta mai hi. Kei lah nungak dek pan lel a ka pa’n hon mualliam san mai tuh ka lunggimna gen vual ahi nawn kei hi. Sun khua zan khua a giak mawh gamva bangin maimit singlou luankhi gial bang a ke mai hi. Heh nemtu ding omlou lungkham tak a ka om lai in, ka haksatna teng hon theihpih leh hon puaknat pih ding in tung Pathian in ka Hostel neitute naute khat hon pia a, aman ka zuan hon nem hi. Ka haksatna ah hon theihpih in ka lungkhamna ah hong lung khampih hi. Mangngilh thei vual ahi kei mai, mai zen, ahon itna lian hi na mai zen e maw chih lungsim hon nei sak hi. 

Huchi bang hun lai in itna simthu hong lel mai zaw, mai zen nial vual ahih louh dan kua mah peuh in I thei ciat di uh maw? Huai bang ahih ziak in ken leng nial se nawnlo in pawl (X) ka zoh phet phet in anglai naubang ka pomta hi. Amah anglai ah sam bang zal in, ang kawi in ka neita a, amah ka pasal kei azi hi in, NUPA ka hita uhi. Nau pang tuak lai mah ka hi ua, tapa khat nei in huchin aman maban sutzop na ding in Khopi (Delhi) lam hon zot san ta hi. Kei zong naupang lai ka hihna ah ka pa’n hon hehpih mah mah a, na nute kiang lam ah tomkhat khong na va om ut hia hon chi a, kei leng huchin ki lawp tak in ka pianna Manipur ah, ka tuun leh laizomte kiang ah kong pai hi. Innlam ah tom khat ka om sung in I gam buaina (1996-1997) in hon lap man in inn ah ka om ta dih phot hi. Buai hon veng ciang in leng pai ngam tuan nawn sam lou ka hih ziak in ka om den a, ka tung a gik mah mah mai hi. Huai ah ka ta kem kawm in college ka hon kai nawn a, hon theite’n lah nuthoi a hon thei uh kei le hi bok, huai ziak in min hon simmawh leh eng hou ka tang ta hi. Ka tan dia lawmlou ka tangta a, Pasal teng in lah hehpih na sang in ki mawlna in hon neih sawm zomah mai uhi. Hon zoh louh ciang un hon eng hou suk jel mai uhi. Na pet mah mai ka hinkhua aw gen thei kei hin khua nopna ni suaklou ding hita hiam?, simsing in piang leng zong kei liim ah kuamah hong khol lou ding, damtuisiang in luang leng zong kua man kei hong dawn nuam lou ding, chi in ki ngaihsiatna in ka lung a hon luah dim ta hi. Lawmhoih a ka nei teng in lah hun lem a muh hun hun ua luppih dia hon en mai uh, hon zol uh bang I ut louh thu I gen ciang a, na ut a zawlta bang na nei vele hon chih san zomah lai uh ahi. Ka tung gik deuh deuh maimah ta AWAwAW.. Saptuam ah I ki zat dek chiang a huai teng in hon kam, bei dot huai hi mai chu aw….

Atawpna ah kei zong pasal nei nonlou ding in ka hon gel ta hi. Himahleh ka nu’n pasal na neih ahoih ahi, ken hon om louh san leng kua man hon don nawnlou ding ahi a ci in hon zol zol a, ka nu thu ka man na ziak in a tawp tawp in hon it mah mah lai om thei ka hih man in, amah ka it a ka ki ngaih pih ta hi. Ka tan chin thei a hon it ahih ngei ka gingta a, huchin amah ka pomta a, huan NUPA ka hon hi nawn uhi. Aman hon it mah mah mai a, ka tapa hon keppih in tun ta 3(thum) bang ka nei uhi. Himahleh ka lungkham a, ka pasal in hon it mah mah in, hon it sem sem ciang bang in ka ki suanlah na alian deuh deuh mai hi. Huai ciang in kei ka neh nou in ka mit tui kham vuallouh hon luangkhe jung jung zel hi. Nopsakna a om tuh ka hi mah, kei tuh leh lam ah ka lungkham thei mah mah mai hi. Ki suanlahna a dim in ka luankhi in tui bang hon tum hi. Huai komkal ah ka tapa hoihlouh chiang bang in kei ka mai mual thei mah mah mai hi. Ka pa Dal hong lungkham chiang in kei ka ling popup jel mai hi. Leitung vai dan in gen leng nunna thak ah ka om a, himahleh mite muh niamsa ka hih ziak in thil bang kim ah kei a ding in ki ven ding ngen ahi hi. Thu mang lua ka hih man in mi’n asia apha gen leh kuppih tei tei mi hi zomah lai, mi khase sak ut lou ka hih man in ka hin khua ah haksatna tampi ka tuak hi.

Innsung ah pilvang tak a ka om kei leh kei a dingin gensiatna ka tuah ding tuh kua peuh in I theih uh ahi maw? Pilvang tak in om leng zong gen siat hi lai veve ding ka hih na ah, thil khat peuh peuh ah gensuk gen touh ka tuak hi. Naubang kah luankhi nulna ding lel in ka leitung hin khua bei mai ding a bangta hi. Kei lah ka theih tawk a Pathian limsak mi ka hi ngal a, ka tuna ding ka tun ma teng ka khualzinna lam haksa ah pai den ding ka hi ta. Ka muan toupa’n ka ma hon pii hen la, hiai ka lunggimna mi dang ten tuak nawn kei leh chih ka thumna lian pen ahi ta hi. Ka ki ngaihtuah ciang in khat vei vei lungkhamna gen vuallouh ka nei kha nak hi. Hoih ka ut a, ka mihing hinna in a zoh louh chiang in ka sinlai ling bang hon dou hi. Pathian ah ka om chiang bek in lungkimma dan nei hi in ka ki thei hi.

Laphuaktu’n: 

Vankhopi ah ka len chiangin,
Ka khualzinna abei chiang in,
Lungkham kahna Aigupta zaw,
Ngai nawnlou ding vangam ah.

Chih ka la ahi ta mai hi.
 
Note:
1. Mi hoi hut zen na pi, en asiat na uh gen pih pih kei leng maw?
2. Mi gentheite simmawh louh ding
3. Itna om dan pilvang ni
4. Toupa muangte’n lungkimna nei hi.

Hon sim sak teng teng tung ah lung damna lianpi ka ko hi.

KATAN VUAL ZAWLNA: PART-II


Ka hun masa ka zat zawh nung ahita a, mi lak ah zong maitai huai lo leh thomhau huai tak in ka om a, mi teng theih a lah kei secondhand, ta pasal khat nei khin ka hita a, kholai ka pawt ciang bang in azum in azum huai mai hi. Ka dakna khat peuh2 ah hon en peuhmah in lamdang sakna tawh hong en uhi. Sunni tum muikhua zing kuan lai tak in, sausuan ah khaubang chiah in, ngoumeite san singsengte, lungzuanhuai mah mah mai hi. Zatam gualgen tangpal feltak mai khat tawh dawn bang ki tuak in hou lung ka kum khawm uhi. Tua tangvalpa in ka hihna teng hong thei a, hon hehpih mahmah mai hi. Huai ahehpihna in a itna tawh hon ki zom a, gentheih vuallo an bang itna lian hi na mai zen e, chihna tawh ken leng nial vuallo ahih dan ka muh tak in ka hon ki ngai samta uhi. Tua tangvalpa pen kei tawh kithuah thei mahmah mi ahi. Aziak tuh society leh Saptuam ah lung lut mi ka hih man un ka heina lam lam uh aki bang zel hi. huai ziak in aman leng ka mi hihna hon thei a, ka hihna teng teng tawh hon pom ngam mawk mi ahih ziak in Pasian hon piak hi ding hi chihna lungsim bang om thou sam hi.

Huchi komkal in ka kal uah theihloh kal in itna lianpi bang cik kal a ana om adiam ah, it petmah in kong ki it uh a, amah hon ngaihna bang leng gen vuallou in a liat in alian hi. Huai itna tuh atak itna ahih ziakin pehl thei vual ahi nawn ta kei hi. Huchi mah bang in itna lian tak leh picing tak a hon suak khiat cian in a sung kuante un leng hon thei phata uhi. I gensa mah bang in kei pen pasalnei ngeisa ka hih ziak in nakpi tak in doudalna hon ki pan ta hi. Deihlouh pet mah in a innkuan ten hon deih kei ua, huai ziak in kei a dingin lunggimna kipat ni a hon hi ta hi. Mihing hinna ah numei khat vei lampam asik khelh chiang un, I mi muhna neu mah mah ahih man in a innsung mite hon dou na lian mah mah hi. Kei ziak in huai tangval pan innsung ah athuak thei mah mah mai hi. Hu chin a tawp in ken leng tawp kik mai ni aw ci a ka zol cing in, aman nang amau a ding lah hilo cin a kei a ding na vele hon cih san in hon khen ngam mah mah kei hi. Hucituk a hon it ahih ziak in ken leng ka gen gen nawn kei a, ka nial nawn se kei hi. Saptuam a ki zang mah mah mi hi mah le ung saptuam dan siantho a ki ten lah om thei tuanlo ding a bat ziakin ut le hut louh om lou in dansiangthou leh zan siangthou in kon ki gu ua, kon ki tai maita uhi. Hiai itna lamdang tuh mit del ahi a, pun nak sang in manna ngen ngen in a hon delh zui hi. Thilsia teng hon tuak tousak a, ahoih mawng2 tuah ding om lou in, lunggimna ki pat ni ding ahi ta hi. mouthak ni a pat in mit hahna ding om nawnlo hi. Ka pasal in ka ta tawh hon nei khawm lai hi. Lawm leh vual lak ah nuihciam lel a nui buah buah sek nu, mel piandang ta a, lung khamna in huihpi nawk bang in hong nawk gawp in, piingpei bangin hong pei gawp in, lungkhamna leh sin khamna in meeipi bang in hong bawm ta hi. ka gel gel ciang in Sian anglai ah tuang ka tun ding kal hai bang ka ngaklah gawp ta hi.
 
Lupna tung ah thou khe ngamlo in lah imu thei tuan lou in ka om a, ka ngaih tuahna asang mah mah mai hi. ka luan khi in tui bang hong tum in Topa Topa aw ci in ka sam sam a, lah ka haksatna ding ki belapna ahi mai hi. Innsung ah ka sep peuh mah lah soiselna ngen ahi a, meh huan leng lah a huan ding pen huanlo in a huan louh ding pen huan hon ci uhi. Ann huan leng lah ahun mah mah omlo, a gum lua ahih louh leh lah a noi lua hi mai, dak na ding him him ka thei ta kei hi. Huan sung ah hai chi lou in ka om a, ka lawh peuh mahte achii ding a ki khoi teng hong chi san jel mai uh, lou kei leng lah lou lou chih hi jel mai, innphiat leng lah phiat theilo chi uh, phiat kei leng lah phiat lo ci jel hui ha ka hinkhua aw gen thei kei hin khua. Heina tatna peuh ah soiselna ngen simlei tung ah ka pian sese kei aw kei ka ki chi maita hi. innsung na teng sem zou ta, sep ding teng zouta, himahleh imin ding a THADAH nu chih hi jel mai ahi. Kei ki that in si leng lah ka luang kua man hon dawmlo ding uh, sin lain a lua e tunnu tunnu aw? Ka pasal in lah thuak ham ham in hon ngai lua ka hi hon chi zel a, ken leng amah ka itna ziakin ka thuak ham ham hi. Huchin ann ka nek chaing un Sameh bang ka hon meh khak ciang un, kei lam ah as tangh a om ngei kei a, meh pok lam lam hon naih sak uhi, ka lungsim ah Topa thuak theihna hon pia in ka chi jel a, ka mittui tawh an ka ne nilouh uhi. Malta meh bang le sawk bat ahih ngeilouh zika in ki sawk ngam vet lou hi mai. Hiai bang teng tuak kawm in nau ka hon paita a, checkup kuan sek ngai hi ven, huai checkup ka kuan ciang bang in leng hon ging mawh na ngen uh(some text missing) (gen ngam huai kei hiai tan hi heh checkup lam ah) Hu chi kawm kawm in nau bang ka hon neita a, numei om thou mah le ung le, ka si puan sawp ding kua mah a ut aom kei hi. Kapasal in ka nau neihna sipuan hon sawp sak a, ka khitui malte kho-ul sisan mal tak bang in hon tak khe zung zung hi. huan-ah ka pasal in lawh nei a, innsung ah kou nupa in a lawhte cheng khat leng ka zang kha ngei kei uhi. Avek a apiak louh ciangin kei thuak mah hi zel ahih man in, ka lawmpa’n kei hon hehpih luat man in a poi mawh na a leng zang ngam lou in avek in a pia zel hi.
 
Mi hing hou dan a hon ki hou ngeilou ahihh man in hon hou ciang un guh leh tang dawk ek ek in hon hou ua, huai hon hounate uh ka bilkha ah mang theilou in a tham den hi. A aw gin ham veng veng te ziak in zan khua in ka imut theilouh hun atam mah mah hi. Ka lung hon dou lua ahih man in Pasian kiang ah ngaih dam theihna ka ngen zel hi. innsung ah I pasal mai in hon it a, a dangte in hon mi muhlou tuh ahaksat ding dan kua peuh in I thei uh maw? Innsung ki khopna bang ah hon telsak ngei kei ua, ka lung a leng mah mah mai hi. Kap leng lah hou siat ki tuak zel a, kap kei leng lah housiat ki tuak zel kum tampi ki pahna mel mu louin ka om nilouh hi. Huchi tukin haksa mah leng ka nung lam ah bang mah thu ken ka theisak ngei kei hi. Huchi in hon bawl gen thei mah mah pen si ding khop in damlo in ho nom mawk ta hi. Kei leng pang theih tan in pang in a adam theih na ding hanciam in ka hon ki thuah pihta a, khoi theih bang pen a khoi in, neih leh lam teng zuak in Gam thuk lam ah ka va en kol ta hi. Pathian in lam dang tak in hon dam sak a, hu chin ka inn sung uah ka mai hon vak deuh ta a, kon ki hou thei mah mah tau hi. Pathian in ka innsung uah vai hon hawm in itna lianpi tawh ka thum n ate hon lawh ching sak ta hi. Ka innsung uah Mou thum om a, huaite leng ki hou thei lout e hi mah le uh tun avek un kei ziakk in aki hou thei tau hi. Topan thupi na tang ta hen…Amen.
 
Kei a ding in a nuamlou mah mah khat om nawn ta hi. a hang bel ka tat hum ka neita ua, huaite ban ah kei tapa Mi dang tawhh ka ta masa pen in innsung ah kham thei a nek ziak in innsung ah kei ka ki suang lah mah mah ta hi. Tun amah hin khua ka khual na in ka lung gimna lianpi in hon bawm hi. Bang chik ciang in ka tapa in khan lawhna hon nei diam chih ka gel cian in Topa in kei ah bang deihna nei ahi hiam chih ka thei zou kei hi. amah hin khua ka ding ka gel kai in amah ka sap sap lai na ding in hun sawtpi zong ka nein awn kei hi. Ka ma ban limchi hon thum pih un aw. Hu chia ka tapa a ding lung gel a ka om lai in ka lawmte khat naupang khat in la honpia a, huai tuh ka la deih mah mah ahon hi ta hi. Huai la H Pauchinhau Phuah ahi. Alaa in “Thei bang sen a pan anbang kong it momno aw,Vondeih theibang na senlai, anglai a pai bang kuah in,Tungsolkha tang nuai ah lungtup zaideih awi ingTun leh zua zaitha dawn ding, kilbang khan kal hai bang ngak,Hang in tunnu sial dia, kil bang nong khangkhe se maw! Hang in tunnu luankhi dia nau bang nong tei khe zen maw!

Na lua e, vondeih aw na lua ei maw, 
Zan mut singlo tunnu mim va bang thum ing,
Tun leh zua i lungtup teng, thei bang hut maita se leh,
Lung hei in sul hong hei vo,zata lailung muanna din,
Zata i lailung muanna, tun leh zua lai lungdamna

Vondeih aw lailung gel2 dih ve maw! 
Cik leh tun leh zua luankhi dai bang theng diam? 
Na vang zu bang dawnlo zong sul hong hei buang lo ding maw! 
Zata'n simthu hong lel e gual lai ah hei ngam lang e,
Zata'n simthu hong lel e, vangkhua lai ah hei ngam lang.”

A moral ding bang ahia chih zon khe zel ni uh maw?Apart dang hon ki suah ma in ana ngaih tuah jel ni uh maw?Apart dang om lai ahi……….

BEITA

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA