ZOMITE HINKHUA

Kb Guite'z KingsiZe
 
Zomi hong piandan:

Theihphak louh kumzabi 600 b.c lai vel akipan in zomite khua tuamtuam sat tiltel in Hausa etkolna nuai a khosa liakliak uhi.Tua hun in Dawi leh kaute apat in siampu tungtawn in gam ana ngen zel uh a,kho thakte sat in nek leh tak nopzawh na lam lam a pem koikoi uhi.Tua khit ciang in meitei lengpan hausa hihna lai taktak bawlsak in,huciin Hausa thuneihna ban a mohpuakna lianpi nei hi.Hun te pai liam zungzung ahihman in a milip lah pung deuhdeuh ahihman in mun leh gam lianpi luahsuak uh hi.Khuakhat hong piang theih nang in Hausa,siampu leh siiksek poimawh hi,Huciin khua tam petmah pha zelzel uh a,ipu ipa gam hong lian hiai hiai hi.Hausa vaihawm na a khosa ahihman un,hausa zah etsak na inbuhsun-saliang hausa innpi a tut sek uhi,Huai hun ciang in hausa in zupii ana lup zel hi,huaibel zomite tawndan khat hongsuak pah hi,Tua hun in zogam pen neek leh dawn,buh leh baal ki ning cing gige hi,Dawi leh kaute lauhpen anei in ,ana be hial uhi ,khenkhat ten singbul suang mak pipi ana bia uh a,gulpi leh pheisam behte ngial hou muh theih in khang hulhul uh hi.

Tua hun lai in nungak leh tangval kal a ciindan khat om leuleu hi,Tangval khat in nungak ahel ciang in tuibuk thei khat tawi hi,Tangval pen in nungak ahel na nu tuibuk thei pia in,tua tangval pen apai dek ciang in,nungak in tuibuk thei a dip sak hi,Nungak in tuibuk thei a dimlou a adip sakle bel hong leengla zelzel inla,ka kiang a om gige in cih na hi,tua mah bang dew in nungak in tangval pen adeihlam hilou hiam,ngaihdang aneihle bel tuibuk thei adim ing dipsak keikaih a mundang in va leenla mai in cih na hi buang san hi,Tya pen huai hun in nungak le tangval ki hel na in zang uhi.Ipu ipa ten tumging cih tuamtuam ana nei uh a,huaite khenkhat bel tamngai,daakbu,gosem,buhkung,cihte ahih,Gou manpha lak a khibah daakbu cihte athu ngaih diak uhi,Vasa lak a vaphual in zomite nop ni,gaal aih sa aih hun in vaphual pen ihihna lahna,thupina lah na in nei uhi,vaphual pen zomite adih in vasa lak a thupi mahmah le ,vaphual a pat et ton dih tampi petmah om hi.

Huanvul ganta:

Zogam a ganhing tengteng gamlak khen in khosa uhi,Hun sawtlou zawh in ganhing te mihing adin phatuam leh hong dawn zang khai thei thil ahi cih hong theih khe phing uhi.Tua hunlai in bel Sial,aak,ui,kel,vok cihte gamlak ngen a nuunta uhi.Huciin sawtlou zaw in huanvul ganta hong suak uhi,mihing ten phattuam pih mahmah uhi,Hiai bang tangthu ana om hi huanvul ganta hon pian ziaVok,kel,aak zawhngeu, cihte dil khat Rih ki cihna mun a khosa in nunta uhi.Aneinu pheisam khazak nuai a khosa uhi.Ipu ipa ten bawmthaang dil ngei a vakam ciang un,pheisam phalna tung tawn in,gan ana awk sek a,agan mat te uh Inn a akhoihzual zel uah hucin huanvul ganta honsuak zel uho,tua hun in zomiten ganhing peuhpeuh dawi a din ngaihsun uhi,Tangthu dangkhat om nawn leuleu hi:Nidanglai in meithai khat in tanu melhoih mahmah nei in a,nikhat a aloukuan na a pheisam in mukha in a deihta pah liang hi,tua hun lai in pheisam pen in khenih nei hi,alou kuan na a va en gugu hi,Nikhat meithai nu tanu amah chau a lou kuan ni in apai dih kuan in singpuak dih ek hi,huailai tak a pheisam in va nai etlua ahihman in akhe khat sattan sak kha hi,tua tak in alauh na toh lamdang sak toh thuah hi,sawtlou zoh a pheisam in thil om dan teng agen zawh in a numei nun amuh ciang in hehpih in dawn dam din inn lam zawtpih ta hi,sawtlou zawh in hong ki ngaih uh a,meithai nun zong atanu ki pak nang ahihnak le cih in pheisam te innlam a tawn pih din sol hi,hunte hong pailiam zel in,meithai nun zawng atanu veh din va cia vengveng hi.Huciin a tanu te inn a om in nuamsa mahmah hi,Atanu pasal in zong hiai innsung a na deihdeih hong ngen in nu aw cih ngutngut hiApasal omlou kal in inn ning a basket ngen dih in sawl gu hi,Meithai nu zong ni nem ta ahihman in pai din kisa ta hi,tua tak in atanu pasal in bg hiam na hong nget cih hitua tak in meithai nun innkil a bawm ompen ngen hi,Atanu pasal in apiak kom a thu vaikhak hi,hiai bawm inn na tung masia na honglou dih na hongle hoihlou dih cih ngetnget lai hi.Meithai nu zawng lamkim aphaktak in gimlua in siinglim nuaikhat a tawldam hi,tua bawmsung a om theih udlua ahihman in ahong le ganhing tuamtuam tai pot sousou uhi,tua tak in meithai nun zong abawm khak in innlam zuan vengveng hi.Amanzawng inn a tung a ahong leh ganhing tuamtuam vok,akk,sakol,meng,kel,cihte huanvul ganta,inn lak a khosa uh a,lamkal a bawmsung a pawt man teng gamsa,gammang a nunta uhi.

Hun hong paipai in nikhat kawlni zomite adiin lungzinna,mauni hong suak mai mah hi,

ZOMITE TOH INDIAN SORKAR KIDOUNA HONG PIANDAN

Kinep hetlou pin, ASIA gam in ahuapkhak gam teng,thuneihna kituh in kum 1930-1934 sung gaalpi hong piang hi.Tua hunlai in Indian sorkar khazakna nuai a zomite khosa uhi,Gaalpi a kuan ding ban a pot po ding in ud leh dahle gaalvan thahatna zang in indian sorkar in thu neihna hong neih khum sawm uhi,tua hun in khua leh khua ban a kithuzakna gina lou ahih man in,kho bang zah hiam gaalpi a kuan man uhi,Huciin kho hausate zogam khopi SUANGMAN a kihoukhomna nei uhi.Tua hun a zomite thuakna angaihtuah ciang un hih tha theih lou uh a,zogam leitang thu hong neih khum sawm pen uh zadah in,a mi asa te ban a zolei humbit sawm in indian phualpi dou dih in thukim na bol uhi,Huai hun a zogam leengpa Hangthang leh hausa teng in gam adia sihsan naisan luang zen a pang dia ki ciamna bol uhi,Sa that in salung sasin ne khom uhi.

Etkin zualnahuai hun lai in bel zogam pen aletluan man in,khua leh khua kithuzakna ban a lampi gina lou a,ki kom tuahna hak mahmah hi,Zogam a thilman pha atam luat man in a khopi min din SUANGMANTAM ki cih hi.Aki hou khom nung uh ni tam pai nailou in ,indian sorkar in,lt Binod makaih in zogam a hong gamta nawn uh a,Mualkot khua hong luh sawm ciang un,pawlkhat in ana nang uh a,humbit sawm in hahtak in pang uhi.Asanbel gaalpi ziak a india dinmum aniam kiat luat man in zogam a thilmanpha te sumsuahsak sawm uhi.Goumanpha te lunggulh tinten in haktak in beih uhi.Akhua uh hahtak in nang mahleu,nikhat ving veng akidou nung un,zomi pawlkhat in hong lel mahmah uh a,mi tampi petmah in ahinna chan loh uhi,Tya tak in lt.Binod in athau uh koi khia aki pe khe din ngen hi,Kipekhe udlou a,gamnuam lam bel zo mai uhi,indian sipaih gaalvan hoihlua ahihman in nan zo na vual omlou hi,Indian sepaihte masawn zel in,HEISUK,SUIPUK,CIANGLOU, leh TANGKOK khuate hong la ta uhi,Anan zohlou ciang un gamnuai a kibu mai zel uhi.Liapal tampi ban a suakle sal ding in pasal man uhi,.Amun pi a aneih uh Tongzang zuan in cia kik leuleu uhi,

Sawtpek lai in indian sorkar le zomite kikal a kidouna ana om ngei ta hi,huai bel Hausa sukbei a Tax piak ding tungtang thu a zomite lungkim lou in ana dou uh,tua hun lai in bel Burma gammite panpihna zal in ana noh kik zou uhi,Tya ahihman in a zomite leh indian sorkar melma lian pi neih khat suak tuak leuleu uhi.Gammang a omte ki muh khawm in Zomite khopi SUANGMAN atai leuleu uhi,tol khat khopi a aom khit tak ciang un.

ZOMITEN HONG DOUTHAKNA UH

Gaaltaite suangman a tawlkhat a omkhit ciang un,Raja Hangthang in anuai asem Hangsai kiang athu pia in,indian sepaih zogam a omte amah makaina a dou dih in kuan uhi.Huciin ni 2 apai nung un lamkal tuivai lui,a kisuahtah kha un huah kidouna om nawn leuleu hi.tya khit teh indian sepaihte tai kik mai mah uh a,zomite nang zoulou uhi.Mailam nawt in kalsuan tou zelzel uah,indian opkhumna khuate abanban in va suh kik sak uhi,Zomite pen mailam nawt in cia velvel uhi.Zankhat indian sepaihte munpi Tonzang a luh din hong kisa uh a,galvan tampi petmah SUANGMAN a va lak beh uh a,pawlkhat in hong zui uhi,tuate pawl a hong tungtak un,panmun dih ban a pandih dan gen khomna nei uh a tua zoh in kuan nainai uhi.Tua hun in gaalmuangtak in a na gamta uah,thakhat thu a va luh ahihman un indian sepaihten nangzou lou uh a,tampin sihloh zomah lai dep uhi.Adamsunsun ten athau uh koih khia in kipekhia mai uh a,zomite heutu hangsai in a zomipihte thuakna a geelciang ,heh tintan in ,indian sepaih akipe khe teh anamsau in ban lum gaivek hi.kuamah ahing in akoih kei him uhi.Tua hun a,indian sepaihten zomi amat te uh suak leh saal in nei uh a,numei amatte uh anumei hihna na ngon zahtak sak hetlou in huhham tak le thanghuai tak in kimawlna in zang uhi.Numeite kikou na zogam salpha koh om na hiam??ngaih sut ngam lang e,geel mawng e gel mawng.Htpa,Hangsai in a zomipihte abawl dan amuh ciang ,hai kisa in mite tung a ngaihdam ngen in,akikah huan na uh amittui te uh tamlua ahihman in,luita khat suak hial hi,tua lui min diin VANGNGUL ana cih hial uhi.Tua khit tak ciang zomite kipahtak in innlam zuan uh a,tua hun a raja hangthang vaikhah bang in zomite khopi a a thupi tak in ana vaidawn uhi,tua hun a sial ,kel,vok,belam cihte gou in ni7 mawngmawng gaal aih bawl uh a,tua a mihangsan te zulup uhi.Ni7 ahong beihtak ciang amaw khua ciatzuan diin paikik leuleu uhi.

 KHO TUAMTUAM HONG KI KHOPNA :

Amau khua ciat a lungmuangtak a om panpan cih diin ,nikhat raja HANGTHANG in manglam dangpi khat hong nei mawk hi,huaibel puanngou silhkhat va kilak in hih ciin gen hi - hangthang aw ki gingkhol in,ahong kuan nawn ngeingei diu,panla in huaiteng a gen khit in manghiau hi.Tua khit in amah zong khanglou in amang lamdang sa in zan tungtawn in ngaih tuah ngitngat hi.taikhua vak dihkal ngak lah mahmah mai hi,sotlou zawh in akkte hong khuang in tungleeng vasa te hong ham ciauciau uhi,amah zong lupna apat in thou khia in zogam ahong galdawt ciang thupi in kilawmsa mahmah hi,zogam pen humbit sawm in thathak hongla hi.tua bg teng ngaihtuah a omlai in mi thom gamta hong zak ciang khanglou zawt in ,akumpi tutpha tung lam zuan in pai hi,tua tak a anuai a semte sam khom in,kho cih apai unla thu va hilh un kho hausa tengkia SUANGMAN a hong pai khom diin thu apia hi,Sepaih lamkai muanhuai mahmah Hangdou makaih in akuan kheta uhi,.kho hausa teng ahilh zawh nang un ni30 hun zangbei uhi.Huciin kho hausate hongpaikhom in SUANGMAN a kihoukhawmna nei uh a,tua aLengpan manglamdangpi aneihte gen in huciin panlak dihdante houlim khom uhi.Tua khit ciang kho tuamtuam zogam ateng tengteng SUANGMAN kho kim nai cikcik a hong pem khomta uhi,.Zomite pen alawm a hong omkhom ta uh hi.kithuzakna nuam sawt in kikawmtuahna ban a ki itna pungdiak hi,Tua a'' Nga in atam sih pih,mihing in atam dampih cih paunak khat hong piang hi.

GALVAN HONG KAIH KHAWM NA UH:
Zomite hong kikhop khawm zaw un,nitam paihliam man lou in,galvan hong kai khom pan uhi.Tua a gaalvan te uh mun khat a koih khawm uh a amin din VAAK cih tamsak uhi.Aomzia bel suaktak na vanzat ahihman in VAAK sa uh a,A gaalvan a kaihkhawmte uh ahihle bel-tempong,teipi,thal,thau,namsau cihte ahi.Tua a gaalvan koih khawmte uh leengpan amuh in lung tung huaisa lou in,Gaalvan tampi bol beh uhi.Huciin anumei apa,anaupang cih omlou in amau pan theih na ciat a pang uh a,nupi ten thauvui dih su uh a,naupangten apoimawh kaikhawm uhi.Tua bang teng leengpan amuh in thupisa in,a mittui bang potkha hial hi.Apoimawh bangteng ahihkhit uh ciang,thau kapdan,panmun khoh dihdan,thal kapdan,tem vai dan a ki sin toutou uhi.Tua bangteng ahihkhit ciang leenpa Hangthang lung gel vengveng in burma a sanggam pihte kia panpihna anget ban a,thaupi ngen diin galhang makaihna in pawlkhat va kuan uhi.tua kia le hilou in suangmantam ban a saiha pak tamkhom ban a zangsial hunkhop kengsak lai hi.Burma leengpa Mungsang in ahohna san atheih in,azawlpa hangsanna thupi samahmah hi.Zu leh sa ana lup in,Burma lengpan Sai 30,sakol 23,ban a thaupi 6 ban a thal kapsiam 40,temvaisiam900 a zui sak ban a,Tanghou tampi pelai hi,tua zawh thaupi bol dih dan laipuan a ki gelh pe sawnsawn in,suangmantam ban a,,saihapak le zangsial po kik sak lai dep hi.Gaalvan tampi toh zougam hong lud uh a,a kho khung a thau khah in,mipin a dawn din pai suapsuap uhi, Lengpan ana vaidawn in,zupi ana lup hi.Azing in siik te kaikawm in,thaupi tampi bol beh uhi,Akisak kholna bangteng uh azohsiang tak un,tunglam nga in khumboh hi.Huciin gam veng din pawlkhat kuan zel uhi.
 
KIDOUNA NA NUNGPEN

Pawlkhat gamveng a akuansekk lai un,kalkhat vel a duty nung un,nitaklam khomui kuan lak in zolei mual pang tawn in indian sepaihte hong pai nawn uh a,huai hun mitam mahmah ta uh a.tua te enkhe pawl ten amuh tak un,Innpipa kia thu va tut ngal uhi.Tua tak in tang au pa sam in kho cih a thu pedin sawl hi,Tang au pa zong kho cih tuam tuam a kikou in gaalte hong kuan ahihman un gaal kuan theih ta phot Suangman a paikhom diin thu pia hi.Tua tak in innpi pan hangsan mahmah Mindou makaih nan pawlkhat makuan sak in,thaangkam din sol sawn hi,tua pawlkhat teen ana lamtang kom dih cih dan ahi.Amaw pawlle kisa ngal in apoimawh babgkim teng asak zawh tak un,kuan ngal uhi.Gamnuai a hong tungtak un apoimawhna munmun a thaang tuamtuam kam zel uhi,tua ciin indian sepaihte ana lam tan in ana kap uhi,tua a kikaptuahna nasa mahmah mai hi,indian sepaihte tampi petmah in sihlo uh a ,zomite gaalhang mahmah 1 sih in khatliam hi.Tua tak in asih leh liampen pohkom in olol in ki hem khe mai uhi.Indian sepaihte kholtuan lou uh a mailam nawt veve uh a,hong haat deudeu uhi.Ani ani in Zogam khopi hong naih hiai hiai uhi,lampi a tampi petmah thaang a awk in siloh uhi.Mipite thom apat in kidouna nasat tuak mahmah mai hi.Indian sepaihte zogam khopi luhdia akisak lai un,zomite panmun dihteng a na om ta uhi.Thakhat in bomb toh thal zang in indian sepaihte ana bukap uhi,tampi petmah in sihloh zel uh a,sihsan munteng phial a muh theih in luang hi.Tua hun in indian sepaihte lunglel in kiksawm mahleu a lt.manoj in mailam nawt din thu pia ahihman in indian sepaihten dou thuk uhi.Tua kidouna pen huaisia in cihzat huai lua hi.Indian sepaihten zoulou uh ahihman in vanleng zang in dou uh a,zomite tampi petmah in sihloh uh a,zomite lunglel ban a pang theih lou uh a tua tak in pumpi in vanleng nih kap kia uhi.Indian sepaihte mailam hong nawt hiai uh a,tua lai tak in meipi teng hong ki gawm khom in ni liap aliap im,khim zing thupi tak om hi,huihpi leh vuahpi kithuah ten vaanleng te nuai ek hi,tua tak a zomite hong kipan thak in a kholai uah zomite puanlap vaphual lim ki tak phut uhi.Tua tak in indian sorkar in lenna apat in puanngou pai khe suk uh a,huciin zomite leh indian sorkar in kilemna bawl in,huciin gal hong bei theih hi.

GAL BEI A HONG DIN KIK NAWNNA

Huciin indian sorkar in lemna thu asuah nung in,zomite hong ki gawmkhawm nawn liakliak uhi,zomi pasal pha tampin ahinna uh zogam adin lan uhi,misi tengteng kaikhawm in munkhat a vuikhawm vek uh,tuamun min din Gamciam cih min tam sak leuleu uhi.Gal ziak a kial te tung in,tua hun a zomi kekzak dek tak hi,Leengpan a omlou san ciang hausa te et kai na nuai in khosa uhi,kial a tun in indian sorkar kia panpihna ngen in,lenna zang in neh leh tak in huh uhi,,indian sorkar ziak in kial asi omsamlou uhi,kial te ahongbei in,hausa tengteng suangman a kihou khawm uh a,tua a zogam a mite kipumkhat leh ki itsepna tanau laina kisim na leh hidin cih in,Inndongta cih min tam sak uhi.Innkuan khat zel in indongta tanaulaina te neih teitei din thu puk uh a,Tuakhit ciang in zogam a thu pengal uhi.Inndongta cihni in khen uha nopni leh dahni hun a gamtang diin :NOPNI leh DAHNI :1.Tanu-

Tanupi /TuampiTanunau/TuamnauTanu thumna/SisomTanu lina/Gaunawl

2.BAANGKUAThallouThusa,Thusapi,VengthusaThallouhmang / Hanzutung or BaangkomeiThallouh thusa

3.Nuphal-

Nuphalpi/Nuphal SialbawlNuphalnou/Nuphal Sialbawl

4.ZAWL-

ZawlBehval

5.PUU-

Pupipunau,tuadan in khen diudeu uhi,inntek gamtatna nuamtuam mahmah in,kitanau zawk sem na tun hi,Tua in zogam pen nuamtuam sak mahmah in makailamte dawnzang khai mahmah hi,


State amuhna uh :

Akum asim hong kivei nung in zogam pen hong khangtou hulhul hi,khutsiamsil bawl lam ban a zogam apiangkhia singleh lou te apat gamdangtoh kikhut zuih in zomite hong hau hulhul mai uhi,tua bang lak a zomite leh maimai tuan sam lou in,siamna leh pilna lam a ettawn tak leh mite engpen ban a ,siamna leh pilna lam a gamdang mite etlah kham tampi om hi,,pathian lauhdan siam a anuntak uh ciang pathian in vualzawl hi.Huciin mipil tampi te ban a milian te toh suangman a kihou khawm nawn uh a tua a central kia thunget a atuam akivaihawm dihdan thu ki kum in,sorkar kia state piakna dih petition khia uhi,Tua zaw indian sorkar parliament a kihou uh a,indian sorkar in ana ciamdung zui un,petition pen nawl khin ngamlou zel uh a,sawtkuam tak akihou vengvung nung un 30 state na dih zogam cih order suah ih a,Huciin indian lamkai mi 5 in zomite tenna khopi suangman zuamvengveng uh a ,zomi makaite kihou khawm in,tua hun a zomite kia alai mahmah in piakkhiakna nei uhi,tua hun in zomiten namlam tuamtuam lahna ana neih uhi,.Tuanipen 19feb 1987 in zomite atuam in huaini apat in ki vaihawm tuam uhi.Huciin zogam pen state min din ZOGAM sa uh a,capital diin SUANGMAN cihsa uhi,state bird din-vaphual flower-Saron pakanimal-Ngal zang uhi.Tuabang teng nung in zogam pen nuam leh tai in mipite kithu tuaktak leh ki itna te piang in,khosa theih lou lua omlou in,makaiten thutak leh mipi ittak ana sem uhciang,ki panpih tuah vek uhi.zomite nuam leh kipaktak in,luita luangging biahbiah bang in nunta diamdiam ta uh hi,Haibang ngaklang zogam zaleena muh dih kal,

[writter note:hiai tangthu fiction maimai ahi,asung a thu ki gelh tengteng keimah ngaihsut na sungpan a ka gelvek ahihman in,ana kibgsim a omtak leh kua mah a copylou cih na theih uh ka lamen,kilom lou lua ka gelh khak khong aomleh hehpihtak in na ngaihdam na uh ka hon ngen ,Asimpeuh mah te tung a kipahthu ka hom gen hi,]
 
BEITA

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA