KA PU THILTUAH LAMDANGTE
By~Leon Guite
Siamsinna leh Vakiangbu kum nih chinna lopna kawm in
Khen -Ina
Ka
pu'n a damlai in tangthu leh thil tuamtuam tampi ahon hilh sek hi.
Sikha thu zong tampi mahmah a hon hilh sek a, ka lauh ziak a kei kia a
innsung a tui suak ding a ahon sawl na ngawn ka lauh lamtak ka thei
milmial lai hi. Ka pu ahih leh a tangval lai in ngalhat leh hangsan tak
ahi hi. Gamsa tamtak man in innbang ah a luguh te uh tak phengphung hi. I
Zogam a gamsa chi tuamtuam omte amat khak louh omlou phial ding in um
ing. Aman kei a tupa hon it in hon duat mahmah hi. Nitak chiang in a
kiang ah ka giak zel a, a hatlai a a thiltuah tamtak a hon hilh zel hi.
Tun bel aman hon om louh san nung hun sawtpi paita hi. Himahleh a hon
thu hilh te tunitan in ka lungsung ah thak den a, zan mahmah a ahon hilh
mah bang in ka thei chiang mahmah lai hi. Amah ka pu in a thiltuah
tamtak te amah ka itna latsakna ding in hiai ah ka hon taklang ding. Ka
pu thiltuah himahleh a sim nop zawk na ding leh a theih baihlam zawk na
ding in amah mun ah kibulh in keimah tuah dan bang in ka hon gen ding
hi.
Ka neulai in ka na genthei mahmah uhi. Tua hunlai in skul kai
chih te omlou ahihman in mi a bukim a piang taphot in louna sem in nek
kizong hi. Kou unau 4 kapha ua, kei alian pen leh ka nuai ah numei khat
leh pasal nih om uhi. Khobon tang Silchar leh Manipur kigamgitna mun a
tang sang lolou lah lian mahmah bulaa om khua khat ah ka na teng uhi.
Hiai tang pen mitamtak in sianglou bang a ngai in lau thei mahmah uhi.
Ka sang apian in kei kum 6 a upa ka hita hi. Na semthei nailou ka hihman
in ka nute'n kei leh ka nau hon nusia in loulam ah ahon kuan san zel
uhi. Tua hun in ka sang, numei pen vak thei panpan ta hi. A gil a kial
chiang a piak ding chi in zuha a hon koih khiak sak zel ua, ka nau ahong
kah teng in tua zuha ka tulh zel a, ahon ihmut san zel hi. Nikhat ka
nau nu kah petmah in a hong kap a, zuha ka tulh dek chiang in zong a ne
ut kei a, bang hiam lauh nei hileh kilawn in ka ang ah ahong belh dikdek
hi. Bangmah thawm zak ding lah omlou ahihman in lamdang ka sa mahmah
hi. Ka dak vel a, bangmah muh ka nei kei, khosung mah leng a hong dai
zikzik hi. Ka nau kap lah tawp thei mahmah lou ahihman in a tawp in ka
hong mangbang gawp a, kinaupang lolai mahmah ahihman in kah tha lam bang
ahong leh suah zozen hi.
Huchihlai in thakhat in ka
innsak lak uah, mi tampi pai thawm ka za guih hi. A kal suan ging uh
ngaih mahmah mai a, ka lau mahmah mai a, ka nau kam humsak in bangvang
apat ka engu ta hi. A thawm ging uh a ngaih mahmah hang in a mi muh ding
khat mah leng a omkei hi. Lamdang sakna leh lauh na in ka pum dim a, ka
chiteng ling in ahik mulmul zozen hi. Bangtan hiam nung in tua thawm
pen a hong dai a, himah leh ka lauhthawng na a bei thei kei hi. Naupang
neuchik hilai ka hihman in bang hih ding, bang chi om ding chih ka thei
zou kei. Atawp in ka nau zuha ka tulh a, huchi'n ahong ihmu thei vanglak
hi. Ka nau lupna ah sial in a kiang ah kei le ka lum hi. Ihmu pan
geigei chih ding in ka innka uh kisik ging in thakhat in a hon khanglou
sak hi. Ama a thawm toh ngaihtuah khawm in ka lau mahmah a, ka chi teng
hik gai in a kawngkaw di mah ka bang hi. Huchihlai ka pa min a hong
kisam ka za a, himahleh dawng ngamlou in puan ka kilukhuh zosop hi. A
hon sam zel a, bang vang khawng a hon en gu hi in ka thei hi. Atawp in
kipasal sak in ka thou khia a, kongkhak ka va hong ta hi. Innkong ah ka
paneu, ka khopaam ua teng pen ana hi a, ka lauhna teng hong bei in ka
lung ahong muang mahmah ta hi. Innsung ah ahong lut a tui khong pia in
ka kihou nilouh uhi. Ka pa te hohna khawng ahon dong a, ka hilh zoh in
thu dang bangbang hiam a hon dong hi. Ni hong kai a, tum ding a ahong
kisak tak in ka paneu leng pai ding in a hong kisa ta hi. Kenleng kou
unau chauh om ka hih uhtoh hon ompih lai maive chi a ka khouh leh a ut
hetkei a, pai ding a sawm tinten hi. A paima a ka nau mu ut ahih man in
ka nau lupna lam zuan in alupna kiang a ding in a va en vungvung hi.
Huchihlai in ka nau ihmu ahong thou a, ka paneu amuh tak in lau in kah
petmah in a hong kap khe mawk hi. Kenleng kintak in ka va pompah a, Ka
liang ah amai phum in ka paneu mel zong en ngam lou hi.Huchi'n ka paneu
inleng nuam sa lou in a hon paisan pah hi. Lamdang ka sa mahmah mai a,
ka nau in ka paneu tuani a ahuchi lauh mawk pen ka theisiam kei hi.
Nidang a ahong chiang in bel a ngai mahmah mai a, kipomsak in kou a
dangten ka lak dek chiang un zong ut lou in ka paneu ang apan ka la khe
zou ngeikei uhi. Tuni a nidang banglou tak a a lauh mawk pen ka theisiam
thei kei hi.
Nitak hong hi a, ka nu-le-pate' ahong tun un
akiang uah ka paneu hong hoh ahihdan leh thil bangkim ka hilh vek hi.
Amau leng ka nau in a lauh mawk pen lamdang a sa mahmah uhi. Huchia ann
te huan a ka uon nek khit nung un khualtai khat ka inn uah hong tung in,
ka paneu in damlouhna ziak a hon omlouh san ahih dan hong hilh hi. Ken
bel gingta lou in tusun a hong hoh a hihdan ka gen a, himahleh khualtai
pa'n kal khat sung mawngmawng damlou a lupna ngak a omden ahih dan leh
tuni nitaklam a hon beisan ahihdan ahon gen hi. Lamdangsak na leh lauhna
in ka pumdim a, ka paneu in kou innkuan leh a biik in ka naunu a hon
ngaihnat luat ziak a a sihnung a mangpha khak na hong nei hi dong hita
e.... chih a khonung in ka thei khe thak hi.
Ka hong let
deuh tak in lawmte toh luidung khawng a hoh a ngasa mat, ahihkei leh
tangdung khawng a vasa beng a kuan chih khawng ka lunglut mahmah hi.
Nikhat ka lak ua alianpen leh ka makai uh khat in, a pate'n ka kho kiang
ua lui ah nga leh kaikuang tam mahmah ahih dan a genlamtak uh zakha
ahih dan a hon gen hi. Kou lawmteng in tua thu ka zak tak un kilawptak
in lui lam zuan in ka kidelh suk pah uhi. Ka khaw lui uh bel ka khua ua
pan in mel 4 ding khawng in gamla hi. Amun ka tun un, a gen bang ngei un
ngasa leh kaikuang tam mahmah hi. Ka boss pa un vai ahon hawm ta a, ka
pai ding dan uh a hon gen hi. Luidung zuih touhtouh a, a naklam ah lampi
mat ding a om chia huaimun ah pet khiak ding chi'n vai ahon hawm ta hi.
Lui kiim teng ah sing lian pipi tampi pou a, sun himahheh nisa kimu lou
in mial sim bekbuk hi. Kou leng nga man toh kaikuang man toh lui ding
ah chiak in ka chiak tou vengvung uhi. Ka kitha lawp luat ziakunn thih
louh kal in hun ana paipai a, khua in hon mial khum ding in a hong kisa
ta hi. Kou leng ngaihpha mahmah lai ka hih man un luidung ka zui tou zel
ua, ngasa leh kaikuang zong tamkhop mahmah ka man uhi. khua a hong mial
mahmah nung in leng ka pet khiak na ding mun uh ka tungthei mahmah kei
uhi. Khua mial gawpta, kiang a lawmte na tawm le kimu thei nawn lou
phial ahih man in, kei ka lung a hong nuam nawn kei hi. Atawp in ka
lawmte kiang ah, hichidan a paipai ngaihna dan omkei, hiai a i sak zek
uah, pet tou in lampi mat touh didan ngaihtuah mai ni hang ka chi khe
khong hi. Ka lawmten leng ka thugen hoihsa vek uh ahihman un ka sak ua
khoubang ah ka hong kal tou oan ta uhi. Haksa tak a ka hong kal touh zoh
nung un gam kawm loupa sah tak mai ka hon phu tou panta uhi. Sun ann
nelou a kuan ka hih man un kei houh ka bah mahmah hi. Sau tak ka hong
pai nung un lampi ah ka jong suak khe tou thei khongkhong ta uhi. Huai
nitak kha vak mahmah mai a, lampi teng taan vak zou mahmah ahih man in
lauh na ka nei kei vanglak uhi. Huchi'n ka pai zel ua, khomual ka hong
tun kei pen tawl gawp petmah ka hih man in lawmte kiang ah khawlntawldam
phot ding in ka ngen a, amau leng ahon khawlpih pah uhi.
Ka
khawl lai un ka zun hong suak mahamah ahih man in zun tha ding in ka
paam ua loupa buk deuh lam naih in ka ki khiin phei hi. Huchilai tak in
ka ma ah singkung lian sim mahmah bul khat ah pasal khat hon nung ngat
zawng a tu ka mu hi. Tu zan nungnung a hiai a mi om lamdang ka sa mahmah
get hi. Ka muh khelh houh hi'n teh chi a ka mit nuai thak zen a ka et
leh le mu veve lai ka hih man in, kua hi hiam chih theih ut na ka hon
nei ta hi. Va naih deuh kawm a ka et hoih leh ka innkhang te uh tangval
pa toh kibang ka sa mahmah hi. Mi pautam lou leh kholak pawt mwngmeng
khollou ahihman in hiai mun ah ana om mawk pen lamdang ka sa mahmah hi.
Ken leng naih phei kawm in, "U Hang, hiai mun ah bang hih na hia?" Chi'n
ka dong hi. Aman, "I kho paam ua nungak hel a pawt ka hong pailam in ka
bah sim a, ana khawl zual ka hi." Chi'n hon dawng hi. Huchi ahihleh pai
ton khawm ni uh aw, ka chih leh a hon "Aw" a, huchi'n pai vai ka hon
sawm nawn uhi. Amah masa sak ding ka chih cjiang un a ut hetkei a, a
nanung pen ah pai ding ahih dan ahon gen hi. Ka hong paita ngei ua,
lawmtw masa sak in amah a nanungpwn ah, amah zoh kei ka pai hi. Ka pai
kawm un ka kihoulim nilouh ua, inn masa pen tan ka phak tan un leng ka
kihou lai uhi. Huchia kihou kimlai thakhat in a hon dawng nawn hetkei
mawk hi. Kenleng lamdang ka sa sim mahmah a, ahon daqn louh tak in
nunglam en din ka khawl hi. Ka nunglam uh ka et leh kua mah muh ding a
omta kei hi. Thakhat in ka lauhna in hon pha phut a, thakhat in ka tai
ek him lawmte'n leng bangmah thu thei lou in a hong tai vek ua, inntan
ka tqitung vek uhi. A zing in ka innkhang te uh kiang ah ka gen leh
lamdang asa mahmah uhi. A tangvalpa un zan a nasem a buai ahihman in man
hak a, koimah ah pawt lou ahih dan ahon gen hi. A sungten le lamdang a
sa mahmah uhim ka mit kha hiding in hon ngoh ua, himahleh ka lawmte'n le
mu ua, ka kihou na tawm uh thei uh ahih man un lamdang ka sa tawp thei
kei uhi.
Khen -IIna
Kumte hong paizel in
kumthak mel bang kimu tou thei zel hi. Lou te vat in ka na chiat uah ka
hong buai sauhsauh nawn uhi. Lou ka hon vat zoh un, lawmte toh awlleen
kal om maimai sang in chi in luidung ah ngabet ding ka hon sawm uhi.
Ka kho lui lam uh manoh in ka lawmte mi nih toh ka hong kipan khe suk
ta uhi. Ka khua uh ahih leh silchar toh kinaih mahmah ahih man in lum
mahmah hi. Hichi'n lui tuh ka hong tungsuk ta uhi. Lui kiang a gu kung
omte ka sat ua, lui tawlam zuan in ka pai suk ta uhi. Bangtan hiam ka
pai nung un tui lii gu suk na ding a mun lem mahmah khat ka tung suk
uhi. Kou leng kipan pah in ka gu puak te uh ka su pah uhi. khal lai
ahihman in tui tamlou a, ka tha zoh mahmah uhi. Nga tampi petmah ka man
ua, loh ching ka kisa petmah uhi.
Sun a hong hih in gil
hong kial panta ahih man in ka anntun te uh ne ding in ka hong kisa ta
uhi. Ka sak zek uah suangpi lian mahmah a tung maam hinhen khat om hi.
Tua mun ah ann ne ding in ka hong kisa ta uhi. Ka ann puak uh ka hon la
khia ua, gam bel a dai mahmah zikzik hi. Ka ann tun te uh koih na ding
omlou ahihman in singnah sat ding zong in ka ding khia ua, ka anntuun
koihna paam zek ua, nahpa sat ding in ka thum un ka kuankhia uhi. Ka
anntun uh leh ka meh te uh, ban ah malta leh ka nga mat uh meh ding a
ka huantawm uh bangzah hiam ka nusia ua, himahleh gamla ah bel ka pai
kei uhi. Ka anntun koihna uh leng ka omna ua pan chiang tak in akimu
thei hi. Huchia singnah sat kawm a ka etphei leh second sawm leng
paiman lou chih ding in thakhat in ka anntuun teng uh ana om kei mawk
hi. Lamdang salua in ka va naihphei a, ka etleh, anntun na nahpa te
chih louh muh ding himhim a omkei hi. Kei a diak houh kuaman a mawk a
aphel theih louh ding ua sai-ip khau a hoihtak a ka gak kip hi a, phel
ding hita him le hang le a phelna ding in minute khat leh nih bek hun a
lut ding hi. Himahleh second sawm le paiman lou a hiai teng a hawm vek
a ana om theih mawk pen lamdang sa in ka chimul bang a thou sungsung
hial hi. Lawmte ka sam a, amau leng lamdang a sa mahmah uhi. Ka anntuun
uh a tuun na bawm chauh ka mu ua, kou leng pautam se lou in ka nga mat
te uh la in ann nelou in ka paipah vengveng uhi. Ka anntuun uh ana ne
pen mihing ahi ding chih na vual ahikei. Gamhuai ahih leh bel, gamhuai
lauhuai mahmah, kin gang mahmah leh gil kial mahmah khat hiding in ka
um hi.
Thil lamdang pipi leh lauh huai tampi tuak mah
leng, gamvak pen ka sisan ah belh ta ahihman in khawlsan thei vual ka
hikei. Niteng in lou nasep hun louh lai teng gamvak na in ka zang den
hi. Nikhat nitaklam khomui kuan in gamvak utna in hon zou a, ka nute'n
tu ni in zaw gam kuan khe dah phot mai in hon chi mah le uh hon kai
teitei om mah bang in ka kuan khe thouthou hi. Vasa giak te kap ding in
khobon tang lam ka hon zuan ta hi. Ka taan ut na mun ka tun tak in khua
a mial ta hi. Vasa tam mahmah ahihman in a neu te bel kap ding in ki
en vet lou hi. Gam-ak, mu leh vasa lian te lou ngal kap ding in ki en
vet lou hi. Bangzah hiam ka hon man pah a, tuni tuh kithuah pha mahmah
di eive chikawm in ka kilawp mahmah hi. Bangtan hiam nung in ka sak lak
ah mi kihou thawm ka za hi. Kenleng lawm ding om chi'n ahon theih na
ding un ka kikhuh theuh hi. Ka hong kikhuh tak in kihou thawm te a hong
dai geih uhi. Ngaihphat louh na ding neituan lou in kei leng khat vei
ka hong kikhuh nawn hi. Huchi'n ka sak zek apan in chiang tak in ka min
ahong kisam mawk hi. Ken leng lamdang sa in dawng pah lou in ka
hungaih zek hi. Ka min ahong kisap nawn tak in theih khiak nei mah bang
in ka kiang a singbuuk kawm ah ka kisel a, hiai gamlak ah zan sawt
nung a ka min a hong kisam mawk pen lamdang mahmah khat ahi hi. Hon sam
tu kua hi hiam chih thei ut in ka na ngak gu ta hi. Ka min a hon sam
kawmkawm in ahon naih deuh deuh a, huchih lai tak in ka saklam pang a
singkung te ahong ling suk zungzung uhi. Thil hoihlou khat hi ngei ding
a gingta in thau kamsa in ka bukna apan in kigingsa in ka na pang ta
hi. Ka kiang a hong tun tak in koilak mihing hih malak ah, mi lian
mahmah, mul thepthuap, san sesu khat ana hi hi. Sang mahmah a, ka om na
masa a hong tun tak in zon nei hileh kilawm in a dak kual vutvut hi. A
awm ah ngoi hileh kilawm tak a hong kai khe nelnul a, a gim a se
mahmah hi. Huchi kawm in ka min in hon sam den hi. Kei lah lau a ling
den, a hon muh khak ding lau in ka na ki-ip tuntun hi. A hon muhlouh
tak in ki kou lualua kawm in a hong kipatna lam mah ah a kik nawn
nuapnuap hi. A pai nung in kei le kintak in innlam zuan in ka pai hi.
Lampi ah hon sulau thei ding thawm a tam mahmah hi. Akhen chiang in ka
bil gei mahmah a hon nuih san uaruar bang, hong thum honhon bang in a
om den hi. Khomual ka phak ding kuan in lamdang tak in lampi laitak ah
hon mantang om mah bang in ka tang thei kei hi. Ka lungsim bel a halh
mahmah, himahleh ka pumpi tatsak sawm mah leng atang thei himhim kei.
Bangtan hiam huchia ka om nung in ka hong tang thei nawn a, lau kawm pi
in innlam ka hon zuan hi. Kelkong ka tun tanpha in ka khetul a hong
kisui den hi. Kenlah ngaihsak tuanlou ka pai ngeingei a pai den ka hih
man in hon zuitu pen heh ahi ngei ding a, kelkong ka hong khitphet hon
sawn puk in a hon taisan vengveng hi.aka nuten ka thawm za uh ahihman
un hong delh pawt ua, innkong ah khuplup a om hon phong in innsung ah
hon zawng lut uhi. Kal khat sung mawngmawng pawt khe thei lou in lupna
tung ah hun ka zang hi.
Khobon tang pen gamhuai tamtak om
hi a ngaihdan nei in khosung mite'n kum khat in khat vei, tua gamhuai
te kiang ah kithoihna nei zel uhi. Nikhat ka khua uah mi lamdang pi
khat hong lut mawk hi. Kuapeuh amah mukha te lau in kikou zak ua, numei
leh naupangte lau in puankawm ah kisel uhi. Tua mi lamdang pen in
ataksa tung ah puan bangmah bat lou hi. Gawng mahmah in a guh ngen mah
bang giamguam hi. A sam leh a khamul te, a mukmulte sau mahmah mai a, a
mit lianpi hak lelu kawm in ka khaw sak uh gammang lak ah hong kikou
loiloi sek hi. Mite' lauh theih ding dandan in kibawk a, khosung a mi
hangsan pen zong tua pa amuh in lau in liing hi. Amah lauhna in khosung
zelsuak a, a aw zak mai in le miteng chiliing in lau in ki om den hi.
Amah suk lungkimna ding in hausa makaih in khomual ah kithoih na ka
bawl lel uhi. Tua hunlai in Khristian sahkhua zui ki-om nailou a,
singbul-suangbul peuh bia in kiiom hi. Sih leh dawplak teng sikha tenna
mun hisak in mun sianglou chi'n ka lau thei mahmah ua, a kiang ah
paikhak ding natawm lit petmah in ka lin thei uhi. Tua mi lamdang pa ka
muh ua pan in ka lauhna uh hong uang diak a, nitak khua ahong mial
chiang in kuamah kong ah pusuak ngam omlou in khosung dai khipkhep hi.
Huchih hun chiang in tua mi lamdang pa hong pai in ka ganvulh te uh a
deihdeih hong kikaih khiak zel hi. Ka kithoih na sa teng uh zong aman
la vek zel ahi ding a, a khonung a ka va et chiang un muh ding a om
ngeikei hi. Tua mi lamdang pa pen vom mahmah a, tuiluang a vaivom nasem
a om te toh kibang mahmah hi. Huchi'n tua mi lamdang pa lauhna ziak in
niteng a ka niteng nasep thupipen uh tuh ama kiang ah kithoih ahong
hita mai hi. Lou nasem a kuan khe ngam lah omlou ka hih man un sawt lou
kal in ka ganvulh teng uh hong bei a, ka ann nek ding uh hong bei in
ka kial mahmah uhi. Ganvulh te kithoihna ding a that khin vekta ka
hihman un tua mi lamdangpa suklungkim na ding in bangmah ka nei nawn
kei uhi. Tua phet in a mah leng heh kisa in nidang sang in a gamtat a
hong uang zaw deuhdeuh ta hi. Atawp in naupang te nangawn hon lakmang
sak a, sunlai natawm in kuamah innkong pawtkhe ngam ka om nawn ta kei
uhi.
Nikhat thil ging ngaih mahmah ka za ua, kou khua zuan
in tua thawm lamdang tak tampi ahong kizui dondon ka galmuh uhi. Tua
ka thil muh uh bel a tung in kuaman mukha ngei lou a, lamdangsak na leh
lauh na toh thuah in ka om uhim ka lauh hang un ka en ut vek ua, beem
kawm apan bang in ka na en gu keukau uhi. Bangtan hiam nung in tua ka
muh te uh ka khua uh ahong tung ta uhi. Gari tampi mahmah in mitampi
puansilh rong kibang ngen leh a khut ua thau tawi kawm in ka khosung uah
a hong dim ta uhi. Lauh leh muhnop ka thuah ua, Amau hon muh ding lah
lau mahmah kawm in ka na en likliak uhi. Amau te tua mi lamdang om na
mun lam zuan in a pai tou souhsouh uhi. Zan a hong hi a, bang thu a hong
om dia aw? Chi'n miteng patau in a ihmu thei zong ka om kei uhi.
Huchi'n zingkhua ahong vak a, tua mitampi ten ka mi lamdang pa uh khut
nung leh hen sa in a hon paipih uhi. Tua mi lamdang pa bel ka muh tung
uh toh a kibang nawn kei. Tun bel thau petmah in a thau ta hi. Amau ten
tua mi lamdangpa a gari ua tuangsak in a a hong kipatna lam uh zuan in a
hon paikhiak san ta uhi. A khonung a ka theih thakthak uh leh tua mi
lamdang ka chih pa pen uh, vaite siampu lhat hi a, kho mipite' mawldan a
theih tak in ki bawl lamdang a, ka nektang uh a hon duh goh man a, kou
khua te hong sulau ana hi hi. Phai lam a borh sap in tua thu a
theihtak a a sepaih te toh amah man dia hong kuan uh ahih dan ka
khonung theih uhi.
Khen - IIIna
Nikhat
khotaw lam ah sataang ding chi'n nitak lam ninem in kei kia ka kuan suk
hi. Ka khotaw uah suaklu sing tam mahmah ahihman in tua suaklu gah te
sakhi in duh in hong ne gige hi. Tua suaklu gah ne sakhi te mat ut in
kei kia in ka va kuan hi. Amun ka tun in nisa tum ding kuan in hon khoh
vak singseng a, lung a leng mahmah mai hi. Ka pan mun di bawllem in
sakhi hong pai ding ngak in singkung khat ah ka tu phiuphiau ta hi. Tua
ni khaw omdan a lungleen huai mahmah mai a, lungsim ah laa khawng kisa
hauhau zel hi. Ka anglam gamla lou pawn lak ah thawm hong ging
siatsiat a, sakhi hong pai ding hingei inteh chi'n a hong pawtna di mun
a ka gintak na mun ka thau in ka ngim vengveng hi. Athawm kiza den
mahleh, a sakhi ding a kimu ngeikei hi. Kei hon mu a hong pusuak ngamlou
hinteh chi'n singkung buk deuh khat ka zong a, huai ah panmun ka bawl
nawn hi.
Bangtan hiam ka pan nung in nisa leng tum petmah
ding in kisa ta a, ka kiim a tang leh mual te sal eng singseng hi.
Hiai hun in zaw ka lungleeng lua chih pen zaw a nep mahmah khat ahi. A
leeng mang lou chauh chih ding ahi. Ka lungsim a laa sa kawm hauhau a
ka omlai tak in ka saklam gamla lou khat ah khuang ging tiptip leh mi
lasa a lengkhawm om mah bang in thawm ka hon za hi. Ka lungleen
luatziak a ka bilkha khawng a za maimai ka hi ding chi'n ngaihsun
mahleng a thawm uh kiza chiang lua ahihman in lamdang ka hon sa mahmah
hi. A selam inbel ngaihtuah nailou ka hihman in mi lungleeng hunkhop le
omsam ahi di ka chi mai hi. Ka sa tan te lah ahong suak khia muh ding
om mahmah lou, a thawm uh lah kiza den ahihman in, kilawpna leh
lungkiakna in anih ua hon tuamkhum uh ahipen mai. Pai mai dia lah, a
thawm uh kiza den, omlai dia lah a sakhi muh ding lah omlou. Huchia ka
omlai in khua in ahon mial khum ta hi. Leengkhawm te lah phur deuhdeuh
uh mah bang. Ahi alah, bangla ahia a sak uh chih theihlouh in a sa
mualmual zel uhi. Kei lah paisawm tuan lou a ka panmun a omden, a tawp
in leengkhawm te ahong dai ta ua, amau a daih toh kiton in huih ahong
nung hiauhiau a, ka tuanna singkung ahong liing nilhnilh hi. Huchilai
in, ka anglam deuh a, sakhi khat a hong hawk a, tua thswm ka zak tak in
sakhi ahong dawk ngei lam-en in kilawp tak in ka thau kamsa in ka na
ngak hi. Himahleh sakhi hawk pen ahong dai a, thawm bangmah zak ding
omlou in a daih in a dai zikzik hi. Pai mai ding ahi dia aw? Chi a ka
kingaihtuah lai tak in huih nung nawn lw hihet lou in ka kiang ah
sikung omte a sawi om mah bang in lin petmah in a hong ling zungzung
uhi. Kei tuanna lah ling hetlou, a nahteh te nangawn a liing khatmah
omlou in a om khipkhep hi. Lamdang ka hon sa sim pan nawnta a, deklam
bang hong zau pan nawn sim huauhuau nawn ta hi. Ka nunglam apan mi hon
en om hileh kilawm in theihna khat ka nei a, ka nung hei chiang inlah
bangmah muh ding ka neikei hi. Huchih lai in mi tamtak paiging ka za a,
paulou hialin ka na kibu hi. Ka chi teng bel ling khinta ahihman in ka
kiat khak ding lau in sing ka hoih deuh khat ah ka om mun ka bawl lem
hi. Huchilaitak in ka tuanna sing nuai ah, mi neu mahmah tamsimtak
ahong paikual ua, amasa pen in khuang neu khat tum in ahong laam uhi. A
lasak uh bel bang ahia chih ka thei kei. Kha lah hong vak pha mahmah
ta ahihman in chiang tak in ka mu thei hi. Ka kumsuk dng lah bang tuak
ding ka hia chih theih louh ahih man in ka om na ah ka om top hi. Hun
sawt tak mai a hong lam zoh un, koi lam tung uh ahia chih theih louh in
thakhat in ahong mang duam nawn uhi.
Amau a om nawnlouh
tak un kei leng kintak in kum ding in ka hong kisa hi. Himahleh thakhat
in ka tuanna singkung ahong kisawi a, ka ang a sing ka khat ka manbelh
hi. Ka nung khawng hon zawt huanhuan om mah bang in a zau huanhuan
maimah hi. A haksat dan genvual ahikei. A khenchiang in ka bilbul tak a
a hong nuih khum lualua zel uhi. Kei lah kipasal sak in ka tuanna apan
kum sawm tuan lou ka hih man in a degree ahon khek pan ta uhi. Khat in
ka sam ah hon man in kaih khiak a hon sawm ta hi. Keilah ut lou ka
sing let pen len kip tinten in ka pang a, khut vot ngeknuak khat in ka
lenuai ah hon zel pan ta hi. Bangtan hiam pang zou mah leng atawp in
pang zou nawn lou in ka letna ka khah a, ka khah phet in khat in a hon
dom kang a, thakhat in a hon khe suk ek hi. Ka taw ngum tatkha ka hih
man in na ka sa mahmah mai a, ka lauh na toh ka gim mahmah hi.
Huchihlai in khat in ka khut hon len in hon kai ding tou a, ka omna mun
nuse dia hon sawl hileh kilawm in lampi omna lam ah ahon kai hi. Kei
leng peih lou sa sa in ka maban sawn in ka pai a, hat pai zou lou ka
hihman in hon iplah om ahi ngei ding a, ka nung ah sawlpa in ahong kizep
nok-nokh hi. Ka hansanna teng suah in atawp in, Hon thah sawm na hih
hial kei uh leh zaw hon hih buai lou in hon pai sak maimai uh. Ka chi a,
huai ka chih phet in a thawm iuh a hong dai duak hi. Kei leng ka hatna
tengteng zang in ka pai zel a, ka khua uh lut touh na ding a tuimun ka
neih uh ka tun tan in bangmah a hon loh nawn kei uhi. Tua tuimun ka
tun in numei khat tui dim in ana om hi. Aman bel a hon nung ngat a, a
taksa pian dan a pan in ka innsak te uh mou nu hi'n ka thei hi.
Kenleng, "Eh! Ngainou, nang lah na hi a, tu zan sawt nung pi in tui
tawi ding in na kuan mawk a? Buaina nei kha uh maw?" Chi a ka dot leh a
hon dawng kei a, et leng a hon en kei hi. Hehna nei khat houh ahi kha
dia aw? A pasal toh kisuk lung noplouh na nei uh a hi di e. Chikawm in,
na hon dawn ut kei leh lah ka tui dawn ding tamlou hon suah ve, ka
chih nawn leh, ngaih tak a kap kawm in a lu a hong kihei phei a, apum
lah tang mahmah lou, a lu chauh hong kihei phei in kei a hon en hi. Lau
lua ka hihman in ka dangtak lam le phawk lou zen in innlam zuan in hat
thei tawp in ka tai tou hi. Ka nung ah hon nuih san lualua leh kap
zuazua thawm in a hon zui tou den hi. Inn ka tun in ka innsak te uh inn
ah mi ana tam mahmah uhi. Kei leng inn ah lut in thu omdan bangkim ka
naute kiang ah ka kan pah hi. Amau ka kiang ah Ngainou pen loukuan a
hong tun in a nau neih hun in pha a, naudom pa lah gam giak a kuan
ahihman in, nau neih haksa sa in nei khe zoulou a sisan tam pawt lua a
si ahih dan ahon hilh uhi. Va hoh ut mah leng ka taw-ngum ka tah khak
na na lotel ahih man in kihahsiang in lupna ah ka lumpah zaw hi. A zing
lam in ka lawmte khat toh ka kihoulim kha ua, sa tang a kuan ut in a
tangpanna ding mun hoih deuh khat hilh ding in a hon ngen him ken leng
ka khaw tawlam ua suklu kung tamna pen ah sakhi tam thei mahmah ahih
dan ka gen leh amah leng kilawp tak in va kuan hi. Amah bel a na dop
khiak uh toh a na kivawk huan uh toh si lou phet a inn hong tung hituak
hi.
MLA election hong om in candidate pu'n (amin zaw im
mai ni) nikhat ka khua uah campaign hong bawl hi. Aman a genna ah, kou
amah ka vote ua, telching a a om ngeingei leh ka khosung uah tui kining
ching tak a koih na ding tuibem hon bawlsak ding chi'n hon chiam hi.
Hunte hong pai in election result a hong suah tak in tua pa hong ching
ta ngei hi. Kum khat a hong bei nung in leng a hon tuuchiam a tangtun
kei hi. A thuchiam mangngilh lou ka hihman un hausapa'n kei hon tonpih
a, huchi'n Phaipi lam ah ka zin suk uhi. Chikmah a khopi zin ngei lou
chih mahtak buai petmah in ka buai uhi. Rickshaw la zen in MLA pu' inn
ka zuan ua, amun ka tun tak un Rs. 2 rickshaw pupa'n a hon ngen hi. Kou
lah sum nen nei lemtang lou ka hih man un ka kipe thei kei ua, a tawp
in ka kipatna mah uah rickshaw pupa'n hon pua in ka kiknawn ua, huai
mun ah Rs. 5 ka pia ua, huchi'n alampi kithei ta hiven chi'n khe in ka
pai kik nawn uhi. MLA pa' inn ka tun un Office kai ding in ana kisa zou
chet a, buailua office lam ah kimu thak ni uh chi'n a hon kuan san hi.
Heh tha lah suak, bangmah lah lohtheih omlou, genthei te zaw genthei
den mai di maw? Mi ngaihsak tak louh kihi mah eive maw? Chih in om hi.
Lungke tuan lou in hausapu toh MLA pa a office ah ka va naih ua,
mitampi amah mu ut om ahih man un kou leng ka hun ding uh ngak in a
room kong ah ka tu uhi. Ka kizepna uh tualpuan khawng ahihman in Meitei
te bang in lamdang sa in hon en ut thei mahmah uhi. Bangtan hiam nung
in kou hun a hong tung khong ta hi. Kou leng lutpah in ka hoh na san uh
ka gen pah uhi. MLA pu'n hin dawng ding a akisak lai tak in mikhat
coat a a kilawm tak mai a kichei khat a hong lut hi. Tua pa amuh tak in
MLA pu'n kou hon ngaihsak nawn lou a, kou omlam thei lou mah bang in
tua mipa toh sawt kuam tak kihoulim den uhi. Singpi khawng sam zozen in
ki mai-et mahmah ua, himahleh kou gilkial tak leh amah ngaklah tak a
omte ngaihsak khak in ka omkei uhi. Koule ka gil uh kial gawp ahi chi a
a singpi leh sang te uh va suhsak mai bang a ut huai hial hi. Contract
lampang khawng houlim ua, tuapa'n a nasep pat na ding a lakh 5 khawng
poimoh ding ahih dan khawng gen hi. MLA pu'n akiang ha lungkham lou
ding leh amah mah in zingni-thaini khawng a pepah mai ding ahih dan gen
in khamuan hi.
Huchia sawt khop tak a kihou lim nung un
tuapa lohching kisa tak in paikheta hi. Kou leng ka hoh na san uh ka
gen pah ua, himahleh Ka pupa un tulai tak sum omliu ahi nidang chiang
in na hong hoh thak mai duam? Tunle ka buai sim a, ahon chih khum hi.
Gen ding a vang tel mai, a inn ua pan a ka delh uh, office sung ah
dakkal tamtak ka ngak uh athawn a kik mai ding ka ngaihtuah chiang in
na ka sa mahmah hi. Kenleng kidaam zoulou in akiang ah, "Pu den inlah
mipa' kiang ah, sum atam mai, huailam buai ngailou, kon hihsak pah ding
na chi a, kou kiang ah lah sum omlou na chi zel a." Ka chih leh heh sim
in nou toh amah teh vual hilou, bangdang gentam kul kei kha nawn
chiang in hong nawn un, huaichiang in nou a igen khawm ding uh. Chi'n a
room apan a hon pawtkhe sak hi. Khasiat huai sim mah leh kha nawn
chiah hong un chi hiven chi'n hausapu toh ka kikha muan ua, innlam zuan
in ka kik tou nawn uhi. Kha a hong thak nawn tak in ka va hoh nawn ua,
himahleh thutuam daih ka za uhi. Huai bel nou khua a ding sanction pen
piakkhiak khit leh sepzoh ahita, chi'n nasep zouta hih na lai bang
ahon lak a, tuibem kibawl lim khat toh a hon ensak hi. Kou leng kou
khua ah kibawl lou ahih dan leh theih khelh khak hithei ahih dan ka gen
hang un nou zaw ana pai phot un nou a kizou ta, tua midang a kisai
lellel ahi ahon chih khum hi. Kou leng khase tak in ka pai ua, tua nung
himhim in huai mipa'n ka khua uah vote khat mah zong a mungei nawn kei
hi. Alamdang mahmah tutan a ka ngaihtuah chiang a ka theihsiam
theihlouh bel. Ka khua ua tuibem hi'n bem lou hitaleh bangmah kibawl
omlou pi a a lem natawm lak a omthei chih pen thulamdang mahmah leh
khovel a pilpen Kumpi Solomon in zong a suikhiak zoh louh ding thil
lamdang mahmah khat hin ka thei hi.
Khen - IVna
Hun
hong pai zel in ngaihzawng neithei di bang ka hong hisam ta ahi ding
a, nungak deih di bang, hoih sak di bang ka hon nei pan ta hi. Ka kho
gal ua khua khat ah nungak melhoih mahmah khat hel ding in nitak khat
kei kia in ka va kuan ta hi. Tua nitak kha vak pha mahmah in nuam
mahmah hi. Huih vot te nung hiauhiau inilampai nuam sak tuan mahmah hi.
Dak 7 lak vel ding khawng in akhua uh ka tung a, a inn uh ka naihtou
pah hi. A inn uah ka va lut tak in amah kia ana om a, nuamsa tak in ka
hong houlim uhi. Huchia ka houlim zel lai un a sungte kholak pawt ahong
pai siausiau ua, ken leng zan sawt ta hi ding chi in pai mai ka hon
sawm ta hi. Himahleh nungak in hon phallou in hon khou den a, a kamsiam
dal zoulou in ka tu kha nilouh hi. A sungte teng in a hon lupsan ta
ua, kou gel kia tu in itna thu ka hon gen pan ta uhi. Amel ka et chiang
in hoih ka sa deuhdeuh mai a, zan a sawt deuhdeuh leh amelhoih na a
kilang deuhdeuh in ka mu hi. Ka khelah deuh deuh a, ka paisan thei
mahmah kei hi. Zing ak masa bang ahong khuan hial tak in mei lam leh
kei lam nga ngam nawn lou in ahon nung ngatsan mawk hi. Lamdang ka sa
sim mahmah mai a, kihei ding a ka nget chiang in zong a hong kihei ut
mahmah kei hi. Atawp in ken leng na hon nungngat san den ding leh ka
pai mai ding ka chih tak in ut lou sasa in ahong kihei phei a, zum mel
tak in ahon en ta hi. Amel ka muh tak in lamdang ka sa mahmah mai a,
nitak tung a sang in aleh za tapui in a hoih zaw tham hi. Himahleh a
mit asan mahmah mai a, amel zong a eng pian abat man in ka om anuam
thei nawn kei hi. Nidang a ka pute' khat in hon hilh sek ka phawk khe
guih a, huaibel, kau neite zan sawt a tut deuhdeuh uh leh a mel uh hoih
deuh deuh ahi chi a ahon gen ka phawk khe guih hi. Nuam sa nawn lou ka
hih man in pai ding in ka kithawi a, hin phal bawl kei mah leh ka pai
nang gamla chih paulam in ka ding khe teitei hi. Aman leng kelkong tan
hong kha a, hong pawt zelzel in aw U, ahon chi hi. Ka lungsim in bel
hong pawt nawn mahmah kei ning chikmah leng, hon hiip om mah bang in
leh ka kam hon thunun tu om mah bang in awle ka hong zel ding aw...
chi'n kachong kikhen ta uhi.
Lampi ah ka pai kawm in ka
ngaihtuah den a, hoh nawn louh ding ut mahleng amel hoih na in hon zou
in hon hiip mahmah hi. Lamdang ka sa mahmah mai a, mangngilh ding ka
sawm nak peuh leh amel hoih na in hon hiip deuhdeuh in ka thei hi.
Huchia kei vuak zan mial nuai ah innlam manoh in gamlak ah ka hing pai
zelhi. Bangtan hiam ka pai nung in ka nung lam ah hon zui om mah bang
in thawm ka hon za hi. Tu zan nung a kua hi ding ahia?Ton pih ding nei
ka hi di e... chi a nunglamka et chiang in lah hon kisel san mah bang
in lamsak hiam lamkhang hiam a ging susu zel hi. Kuamah muh ding a
omkei. Himahleh thawm in bel ahon naih mahmah hi. Huchia lungsim
nuamlou tak aka pai lai in ka nung lam apan numei aw khat in ka min
ahon sam hi. Thakhat a khawl in ka nunglam ka en a, ka nung ah numei
mel hoih mahmah khat puan tual ngou silh khat in ding kawm in honna en
nilouh hi. Hiai zan nung a numei amah chauh a om ka muh in lamdang ka
sa mahmah mai a, lau na in ka dim ta hi. Tua numei in, U bang ziak a
hon taisan na hia?Honna ngak in chi'n a mit apan khitui hi awm tak
ahong luanglkhe zungzung ka mu hi. Mittui huchizah zouzai a tam
luangkhia mungei lou ka hihman in lau luain kintak in hat thei tawp in
ka tai ta hi. Ka nung ah husa thupi tak ging honhin in hon delh a, a
khen chiang in nui ging lualua zel in ka za a, lah akhen chiang in khase
tak in ahong kap lualua zel hi. Naksam phial a sau tak ka tai nung in
ka ma ah pasal khat pai ka gal muh hi.
Tua mipa ka muh
toh kiton in ka nung a thawm ging honhon pen ahong dai duak a,ka lung
hong muang mahmah nawn ta hi. Ahi a lah, ka khua uh tun nang lamkim
omlai ahih man in ka lung muanna a kim thei tuan kei, himahleh ka
poimoh pen bel tua ka ma a pai pa phak phei a amah toh ton khawm ahi
mai ta hi. ka theihtawp suah a hat in ka delh a, himahleh ka pha thei
himhim kei. Ka delh hat peuh leh amah leng ahat a, awl a ka pai leh
amah leng a awl pai zel hi. Delhpha thei lou a bangtan hiam ka kidelh
nilouh nung un atawp in hanmual suangdoh tung khat ah ana tu ka muta
hi. Gimlua a tawl dam ahi ding chi'n ken leng ka va naih phei hi. Amel
ka muh louh na din ana kun ngeungau a, ka hou pih leh kamkhat mah in a
hon dawng ta kei hi. A taksa pian zia ka et thakthak leh ka pawt nate
tangval pa toh kibang ka sa mahmah mai a, ka lungtang sung hong liing
in bang hiam theihkhiak nei hileng kilawm in thakhat inkhosung lam zuan
in ka tai suk hi. Ka nung ah ka khetul ahong kisui nouhnouh nilouh a,
khawl man di vual ka hi nawn kei,kisui puk kha zel mahleng kintak a
thou inka tai ek zel hi. Atawp in bah lua in ka kelkong uh ka tun in ka
puk suk a, ka puksuk tan thei milmial in anung bangmah ka thei nawn
kei. Ka khanloh tak in ka lupna tung ah ka na lum a, ka khe tatsak ka
sawm leh ka tangsak zou kei hi. Ka lu phawng kawm a ka et leh ka khe
tegel ana kituam bengbung mawk hi. Lamdang ka sa mahmah mai a, ka nu ka
sam a, thil om dan ka dot leh hichi'n ahon gen hi. Tua nitak na hong
pai hak luat ziak in ihmu thei lou in na hong pai ngak kawm in khau ka
na khek hi. Ak masa khuan tan in leng muh ding in na omkei. Hon lupsan
ding lah nuamsa lou ka hih man in ka hon ngak den a, khua vak khe ding
mahmah a akisak tak in innkong a I kelkong uh a hong ging lomlom ka za
hi. Nang hidia hon gingta ka hih man in en ding a ka hong dak khiak leh
kelkong ah nang na na lum a, tuahsia tuak houh na hi kha ding e chi'n
na pate' phawng in ka hong en uhi. Ka gintak mah bang in sisan a pumdim
in nang khophawk lou in na lum hi. Na khe tegel ah liamna ma thuk
taktak bangzah hiam ka mu ua, innsung ah hon dom lut in ka hon silsiang
ua, hontuam sak innaa lupna ah ka hon sial uhi. Na liamna ma te
ganhing in hon phuaina mah bang in a kek hek hok hi, bang vatuak kha na
hi hiam bawi? Chi'n ka nu'n ahon leh dot hi. Ken leng a theih dia
kilawm teng chauh ka hilh a, a lauh ding ka deih louh man in ka
thiltuah diktak ka hilh ngam kei hi. Innkiang te uipi in hon phuai kha
ahi ding ka chih thoh lel him adiktak in bel hanmual a ka muh pa'n
honisual ek a na hi ding dan ahi. A kau neih uh ka theih khiak lam
atheih tak ua mi kiang a ka gen khak ding lau a hon thah sawm a hon
nung delh ana hi hi. Himahleh ka nu'n ka thawm uh a phawk pah khak ziak
a ka hinna hawi a om ana hihi. Adiktak in bel hon peh lup sawm uh
ahiding a, himahleh hon pet man lou a, ahon soisak masak na lam un
bangmah naselua leh, a khonung a gu thuak ding bangmah omlou in ka om
thei a, hampha mahmah ka suak hi. Himahleh, a nungak nu uh pen melhoih
na in hon zou mahmah mai a, khatvei mah leng va hoh kha nawn kei
mahleng hunsawt tak a vang ngai in ka nguai petmah hi.
Kumte
hong thak in lou khawng ka hon vat zou nawn ta uhi. Khua mah inleng
lum lam hon pan nawnta a, lou hal ding ngak kawm in tapphou lai in
gamvak ding in lawmte mi thum toh ka hong diang khe nawn uhi. Tuahpha
mahmah in ngal liantak mai tuk 7 ding khawng ka kaplum pah ua, sun
tanglai vel in pai ding in ka hong kisa ta uhi. Kou teng chauh in paw
zoulou ding ka hih man un loutul lam ah kuan kha khawng a om khak leh
chi'n mizong ding in kei ka va kuan ta hi. Huchia bangtan hiam ka pai
nung in ka ang ah mi khat kei toh alet dan kibang vel ding leh ka
puansilh toh kibang geih silh kgat ana ding a, ken leng sam in ka sa uh
hong puak pih dIng in ka chial hi. Kakal uh laam thum khawng lel ding
den a sap tak in tua mipa hong kihei in kei ahon en hi. A mel ka muh in
lamdang ka sa mahmah hi. A ziak bel kei mel toh kibang geih ahih man
in. Kei mah leh kei mah ka hong ki-en tuah renrun ua, bangtan hiam nung
in awl in a paina theihlouh ahon pai mang san hi. Kei mel mahmah pu mi
ka muh patna ahih man in lamdang ka sa mahmah mai a, ka kha mu hiding
chi a ngaihtuah in ka lau mahmah hi. Thakhat in ka halh guih a, ka hong
dak khiak leh ka lawm ten lamdang sa tak in hon na en kheukhou uhi.
Thu omdan ka dot leh ka lawm pa'n hichi'n hon chi hi. Sawt tak ka hon
ngak nung ua na hong kilat louh tak in patau sim kawm in na sulnung ka
hon zui phei uhi. Bangtan hiam nung in tua na omna mun ah tanglou hial a
ding in ka honmu ua, ka hon sap hang un nang na hon dawng kei hi. Kou
leng lamdang sa lua in ka hong naih ua, ka hon et uh leh kamka heuhou
sa in na ding a, na mit in munkhaten gegu in muh nei mah bang in na om
hi. Ka hon sap hang un na hon dawng kei a, a tawp in ka hon sawi noknok
uhi. Sawt tak ka hon buaipih nung un na hong halh khe pan hi. Bang
thil muh nei na hi a hon hilh in. Ahon chi hi. Ken leng kei mahmah mel
pu toh kituak kha a ki en tuah den ka hi uh chi a ka gen tak in ka lawi
upa pa un, khaih hiai mun ah om sawt nang din ahoih kei, paipah mai ni
hang chi'n innlam zuan in ka hong pai uhi. Inn ka tun in bangchi om ka
hia chih leng ka thei kei. Khosik in hon pha ahi ding a, kal khat
mawngmawng chi salua a khophawk lou inka om hi. Ka halh khiak tak in ka
nu'n na ihmut lai in thu tuamtuam na gen bualbual a, hong pi kei un ka
hong pai kei dong. Na hong uh leh hon that ding ka hi khanwg chi in na
hang khe lualua sek ahon chi hi.
Bangtan hiam nung in
kenleng zi hoihtak khat ka hon nei tei ta hi. Huchi'n khosak nuamzaw
ding etna in Guite kual lam ah ka hong pem khe ta uhi. Maumual (tun
bela khua om nawn lou) kichi khua khat ah ka hong teng ta uhi. Hiai
khua bel inn 80 khawng pha zou hi. Gam mang toh kizom a khua om ahihman
in nitak chiang in thawm lamdang pipi omsek hi. Misi omchiang bang in
akha uh lang teitei sek a gen ahi a, kho sianglou tak khat ahi. Ka kho
gei uh gamla lou ah sih lianpi khat oma, tua sih ah dawite teng in
nitak chiang bang in a thawm uh ngaih thei mahmah sek hi. Awle, nikhat
ka khosung upa khat uh hong si ta hi. Tua hun lai in bel misi te haigam
in laang ah kikoih a, sawt pipi kizan hah pih sek hi. Huchia ka omlai
un nikhat nitak dak 10 vel ding khawng in kamisi koih na mun uah thil
ging a hong om den hi. Sawm giak dang teng lah ihmu khin vek ta, kei
ihmu theilou a om in tua thawm ka hon za ta hi. Atung in ngaihsak pah
kei mah leng, a thawm ging pen hong ngaih deuh deuh ahih man in lau
mahleng etkhiak ka hon sawm ta hi. Ka singtang thau atang thun kawm in
thawm nei lou hial in thawm gin na mun ka hon naih khial khial ta hi.
Ka thilmuh in a hon hamhaih sak mahmah mai, misi pa ka hou keu sa uh
himahleh, lamdang tak in ka koih na uh lang apan in ana vak khia a,
Khintung khawng ah tuang in a tuah peuha na ne muatmuat mai hi. Misi
ann ne theingei keng chi'n ka thau kek in kap ka hon sawm hi. Tua phet
in misi pa'n hon en a, hon kap ken tuban ka hichi gamtat nawn kei na
ding chi'n ahong paukhe mawk hi. Ken lah kap sawm teitei ka hih man in
atawp in aman leng, hon kap ken ka omna ngeimah ah ka pai nawn dia, kon
subuai nawn kei na ding chi'n a laang omna lam zuan in vak phei
guamguam a, a laang sung ah lum in tang hetlou in a si bang mai in hong
om den nawn hi. Tua nung bel ka vui matan uh bangmah thawm zak dinga
om nawn kei vanglak hi.
Nikhat nitak khat zun nawn ding a ka thoh
khiak leh agal apan thil vak pha mahmah tampi tuuk souhsouh ka gal muh
him lauh leh etnop thuah in ka na en den a, ka khosung uh ahong tun
dek kuan ina hong kikhen zak ua, a hong tuuk suk souhsouh uhi. Gamkau
te hiding hita e... chi'n ka thau la in ka inn nuai a hong vak sesouh
te khat ka na kap puak dom hi. Khat ka kap kha a, ka kap khak na mun a
vang heuhou zozen hi. Thau a gintoh kitonin tua vak hong tuuk souhsouh
te a mang diam uhi. Ken leng bangmah om nawn lou chi'n ka lup san nawn
hi. Zingkal phalvak in ka inn kong khak uh hong ki sawi in ka min in
hong kisam hi. Kei leng kintak a thou in kong ka va hong a, ka inn kong
uah val-upa khat ana ding in zan nitak a thau kap kei ka hih leh hih
louh a hon dong hi. Ken leng thil omdan ka gen leh, leentual lam ah
ahon paipih a, leentual ahka khote uh numei khat sisa in ana lum
bembuam mawk hi. A gil ah thau a kap na ma hi awmtak a vang heuhou hi.
Lamdangka sa mahmah mai a, gamkau chi a ka kapkhak pen amah a na hi
phiangsan hi.
Khen - Vna
Khatvei ka lawmpa
toh ka kho kiang ua lui guam khat ah aisa sawk ding in ka hong kuan ta
uhi. Tua ni in nidang banglou tak in vuah phin ninilh den a, himahleh
kou lawmta gel tua vuah phin in hon dal zoulou hi. Nitak khomial nung a
aisa te phul deuh uh ahih man in nitaklam ninem in anntun pua in ka
hong kuan khia uhi. Amun ka tun un khua mial ding a kisata ahih man in
ka meisel puak uh ka de uhi. Huchia ann nekna mun ding mun hoih ka zon
sung un khua in ahon mial san ta hi. Vuah lah theu lou ahih man in a
mun daam mahmahahih toh vot ka hon sa ua, mei chih ding ka hon bawl
uhi. Himahleh vuah in sing kang teng theh kawt gai ahihman in mei ka
sem thei kei uhi. Ka meisel te uh a vakzaw sem dia bawl in munkhat ah
ka ann tun te uh phel in nek ka hon sawm ta uhi. Huchihlai in thakhat
in ka kiang lah uh a hong puak dup mai a, suang lian deuh mai a hong
kideng mah bang in ka thei uhi. Kou bel lauh ding a ngaihtuah se lou
in, lawmte gamvak om a amauten hon khem na uh hi'n teh ka kichi tuah
uhi. A uong kideng zel a, ka kiang ua lui tui bangahon denkhak chiang
in a tui kitheh ten kou hon theh kha ahihman in a nuam vak kei hi.
Hinahleh lauh sawm tuan lou inkna ann uh bak ding in ka hong kisa ua,
huchihlai in thakhat in ka ann tun uh ahondeng dalh sak vek hi. Gil lah
kial, ahih hang a ann kitheh zak teng tom khawm ngaihna om lou ahih
man in kou leng kisa in aisa man ding in lui nak lam ka hon zuan ta
uhi. Aisa leng bangzah hiam ka man pah ua, himahleh hon dengtu pen
khawl sawm tuan lou in ka kiang chin uh suang in a hon deng den hi.
Khua lah mial mahmah ta ahih man in kou leng ka meisel uh vak sem a de
in ka kiim-le-kiang uh ka en kual zel ua, himahleh kuamah muh dong a
omkei hi. Lauh ding ale ngaihtuah lou a aisa sawk kawm zel ka hihman un
hon dengtu pen su heh kha gawp ka hi dong ua, ka siak khawng uh den a
hon panta hi. Himahleh siang lian bel a zang nawn kei vanglak hi. Ken
leng nuammoh sasim in lawnte khawng hikha unteh chi'n dak khiak kawm in,
"Kua na hia? Hong lhem peih na chia maw?" Chi kawm a ka paam ka et leh
vom mahmah lian petmah mul hau thiapthuap khat in hon na en kelkul in
ka mu guih hi. Ngeina banglou tuak kha get ing e chi'n lawmpa kiang ah
kintak in pai mai ni chi kawm in lampi toh kinaih na pen ding a gintak
na mun zuan in kintak in ka pai tou uhi. Kei anung ah pai ka hi a, ka
tawbou ah hon sawn om mah bang in ka lawmpa tobou kaphutou kha nilouh
hi. Huchia bangtan hiam ka paitouh nung un lampi khat ah kasuak khe ta
uhi. Lung hong muang sim ta ahihman in lawmpa'n khaih bangteng hileh
khawlphot ni in vangvot lakhe phot ni chi'n minkhat ah khawltawldam kawm
in vangvot te ka la khia uhi. Ka paina uh kul mahmah ahihman in
vangvot tamtak ka kai ua, kei bang in ka khe leh ka pum ah 20 tak ka la
khia hi. Kuamah in ka lauhlam uh bel ka gen tuan kei uhi. Huchi'n
kahong pai nawn ua, meisel de kawm in ka ma uh ka en zel uhi. Ka pai na
ding uh bel a sau mahmah lai hi. Ka khua uapan mel 10 ding khawng a
gamla ahihman in a gukin ka huphulh mahmah hi. Huchia ka pai lai un
thakhat in ka ma uah lawi toh kibang mahmah gamsa khat in honna en lelu
mai a, a mit san gelgol heh mel tak inhon ngik ngumgum hi. Bangmah
theizoulou phial in ka om mun uah ka dingden mai ua, ka hong halh khiak
tak un kei ka lawmpa ngawng ah ana kiluai kha ka na hi a, ka lawmpa
bel singkung khat kawitenton in a na ding hi. Ka ma ua gamsa pen le om
nawn lou ahih man in mailam zuan in ka hong pai nawn ta uhi. Lauh di
thu lamlam gen lou in ka lawmpa toh ka kikawi khak dan uh lampi ah ka
nuihpih den uhi. Inn tun na ding in ka khua hanmual uh tot ngai teitei
ahihman in ka huphulh gu mahmah get hi. Lampi kiang azouzam pak bangzah
hiam pou ka mu a, a kung a sat in huai tawi kawm in ka hong pai xwl
uhi. Hanmual ka tun tak un kou hon liah tu ding a zouzam kung zang in
kahong pai zel ua, bangmah thawm zak leh muh ding omlou in khosung ka
hong lut thei ua, ka kipak mahmah hi. Huchi'n inn ka phak masak pen uh
Pu. Liankam inn sung ana lak kiukiau lai ahihman in dangtak toh chi'n
ka va lut uhi. Ka lut uhleh Pu Liankam leh la lawm Pu Gintual tapsak ah
tu in ana houlim ua, kou leng kathiltuah uh ka gen uh leh Pu Liankam
in ana thei hoih mahmah vang lak hi. Amah gen dan in Mizo ten Dêngsûr a
chihte uh tuak kha na hi uh. A hon den khak louh le hampha mahmah na
hi uh ahon chihsan hi.Khat veimah gam ak tang ding in nitak khomial
kuan in ka khosak uh gam mang lam ah ka kuan hi. Tuah pha mahmah ka hih
man in dqk 8 a gintan in 7 mahmah kaman hi. Meh khop pha mahmah ta
chi'n innlam zuan in ka hong pai ta hi. Ka innkong uh ka tun in ka
innsakte uh pitek ka sumtawng ua sum tung ah bukteep kawm in ana tu ka
mu mawk hi. Ken leng pi hiai ah bang hih na hia? chi a ka dot hang in
kam khat mah inleng ahon dawng kei hi. Kenleng a sungte toh kisu nuak
kha uh hinteh chi'n innsung ka lutsan hi. Innsung ka lut leh lamdang
tak in innsakte pitek pen ka taptung uah buk tep khu luahluah kawm in
ana tu a, bangchi dan a den a sumtawng ah tu a, tua innsung ah tuthei
zel hiam? Chi'n ka hamhaih mahmah hi. Akiang ah, pi innkong ah den
mahmah in na pawt kha hia? Chi a ka dot leh ka sungten pawt
khalouhahihdan leh nitak tung apan a taptung ah mei awi kawm a buk teep
a omden ahih dan hon hilh ua, lamdang ka sa mahmah hi. A damlai kha
toh kituak kahi ding chin ka lauhtha lambang ahong leh suah kha
thepthup hi.
Kumkhat mi'n le government ah panpihna ngen
zel ua, zoudawn a tengete add ng in scheme tuamtuam hong pai zel ahih
dan ka na thei kha a, ken leng ka innbawl a tung khuh na ding langva
poimoh ka hih man in IAY scheme tungtawn a ka tan theih khak leh chi'n
phailam ah minister pu ka va kimuh pih tei hi. Minister pa'n hon na
awlmoh mahmah mai a, panpih theih nateng ah ka muh teitei na ding a hon
panpih ding ahih dan hn gen in ka lung bang amuang mahmah hi. I
damsung a khat vei bek langva nuai ah ihmut henhan ki-ut sam ahih man
in. A poimoh sai ding omteng ka sai khit nung in langva hong tun hun
ding ngak in lungmuang tak in nadang semkawm in ka om hi. Hun hong pai
zel in kum khat, kum nih chi'n hong bei toutou a, himahleh ka langva
ding a hong tung thei mahmah kei hi. A tawp in keile patau gawp in
minister pa ka va kimuh pihnawn a, huai ah a hon dawnna lamdang kasa
mahmah hi. Huai bel, ken ka sai zoh nung kha nih zoh a langva te hon
khak khin uh ahih dan ahon gen hi. A lai record na zong hon ensak vek
a, kei a ding leng tuma kum nih paisa a piak zoh a om ka hihdan leh kei
mahmah in ka taksa ngei va kilang a va la ka hih dan chetna in ka suai
zong ana kikai khin vek hi. Lamdang ka sa mahmah mai a, kua in kei tan
ding hon tuh sak ahia chih theih zoh louh in tutan om den hi. Kua mah
ngoh ding kithei tuanlou ahihman in sikha te ka ngohsuk mai a, langva
inn ah tutan in a thu in ka teng den a, himahleh a tak in bel inn nah
in nuai ah inn se chik sung ah ka khosa nimnem hi. Hiai khawng
nimnematung ah diktatlou tak a gamtang a, migenthei te hamphatna muh
ding te enlah a, sawk sakguigui te zaw ahinkhua uh nuamtak a zang ding
in ka gingta tuan kei. Kei innbawlna ding vanzat zang in nn hoihtak
bawlmah le uh, innsung nuam tak bawlkhezou tuan ding un ka gingta kei
hi. Diktatlouh na gah tuh diktatlouhna mah in amantang ngei ding chih
ka gingta nta tinten hi. Ka tapa nih na pa sepaih ching sa himahleh
calling letter mungei lou in omden a, a thu omdan ka kan sui uh leh ka
tapa min in mihausa mahmah khat tapa sepaih in ana pang hi chih ka
mukhia uhi. Ka sum ka pai uh ne mahle uh tua innkuan te'n nuamtak in a
hinkhua uh zang tuan lou ua, a tatehuh khamtheih sal ah tang in tu in
amau inn gam phial in om ua, aneih teng uh mi kiang ah banda khin uhi.
Diktatlouh na gah zaw kha mahmah e chih phet in om hi.
Ka
tleirawl tunglai in chile kum 17 khawng ka hihlai vel in, nikhat ka
innkiang te uh naupang kum 13 upa khat toh vasa beng ding in thau toh
ka hong kuan khia uhi. Ken thau ka tawi a, aman bel gophel khat a tawi
tei hi. Gamlak ka tun un vasa ka muhmuh uh ka hon kap pan uhi. Himahleh
ka kap kha thei het kei mawk a, lamdang ka sa mahmah hi. Nidang alah
mat tawm nipen ale mehpok khop di kiman sam hi a, tua ni inbel ka kap
teng in ka kha thei kei mawk hi. Huchihlai in ka tonpih pa'n singbul
khat ah pateh lamdang mahmah a rong tuamtuam nalh tak mai te setset
zozen khat ahon mu a, ka kiang ah, U hiai pateh a hoih lua, ka bot aw.
Ahon chi hi. Himahleh muhkhak ngeilouh leh theih khak ngeilouh ahihman
in nek theih dia gingta lou in ka phal kei hi. Huchihlai tak in
huihtuun (vasa chikhat) ka omna paam zek a singkung khat ah hong boh
hi. Huihtuun bazaar ah mantam tak a kizuak thei hiven chi'n mat teitei
sawm in pan kahon la hi. Ka ngim chiang in hon thei hileh kilawm in
gamla lou khat ah boh phei zel a, ken anung ah ka elh zui zel hi.
Huchia huihtuun ka delhdelh na lam in theihlouh kal in gammang thukpi
sung ah ka na lut suk kha hi katheih tak in nisa leng tum ding in kisa
pan ta a, khaih! Hikei veh aw kizekai gawp ding hiveh chi'n ka tonpihpa
sam in innlam zuan in ka hong pai ta uhi. Lampi ah hon zui om mah bang
in ka nunglam uh a ging susu zel a, nunghei a ka et hang in bangmah ka
mu kei hi. Huchia lungsim nuamlou sim kawm a ka pai laitak un ka
nunglam ua pan in mi hon den hileh kilawm in suanghum tamtak in ahong
kideng phet zot hi. Ka nungzang lak hon kha ahihman in na ka sa sim
mahmah mai a, kinung hei kawm a ka et leh singkung liah ah mi liantak
mai, mul hau tak, vom petmah a vom khat in a honna en kelkul ka mu hi.
Laulua ka hihman in kintak in ka tonpih pa sawn kawm zen in malam zuan
in ka hong tai ta uhi. Tua ka muh pen in ahon delh zui zel a, hon delh
pha mahmah ding a ka gintak ziak in kenleng ka thau kam in ka khawl a,
nunglam a hon delh pen ngim vengveng kawm ka kap ek hi. Kap kha hin ka
kithei a, amah bel ka kap zoh phet in sing kawmkhat ah lutphei a kisel
sawm hi'n ka mu hi.
Kou le kintak a tai in ka lou zau uh
tungsuk dek mahmah ta chih ding in tua ka thil muh pen un ka lawmpa mat
sawm hi n a khut hon vai phei a man kha hoih lou in sawn thoh kha a, ka
lawm pa mun gamla simtak ah lengphei kha zozen hi. Huchi'n ka thau kam
in kap ka sawm a, kathau mek man ka hi hia? Mek man lou chuh thei lou
in tua mipa'n hon boh suk lamtak ka thei a, a ban ka thei nawn kei hi.
Ka halh khiak tak in ka buuk sung uah ka na lum hi. Ka kiang ah ka pa
leh ka khote uh mi thum ana om uhi. Kenleng ka om dan lamdang sa sim ka
hih man in ka pa ka dong hi. Ka pa'n hon gen dan in kou lawmta tegel
vai ka tun hak tak un lung himoh a hong zong dia hong kuan hi ua, buuk a
tun un thau ging khat za ua, kintak a ahon delh uh leh ka lawmpa ka
khanglam deuh ah na sa a thum huthut mu uhi. Kei bel khophawk lou in
lou kil khat ah ka na lum a, ka kiim ah sisan tak khia bangzah hiam tak
mu uhi. Ken ka thau mek puak kha ka hih man in kou hon sual tu pen kap
liam kha hi dingdan ka hi. Thil omdan ka gen leh, ka lawmpa'n ka pateh
muh pen uh ana bot a, a neitu pen thangpai a ka lawmpa thah sawm a hon
nungdelh ana hi hi. Huchi'n awl a kisa in innlam manoh in ka vek un ka
paita uhi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment