THE ACCIDENTAL SCIENTIST

By ~ Vz Vualnam

Nobel prize khawng i kipe toihtoih ding uh khai, tangthu beek ah...

Amah tuh thil thupi hih ding hiam, kipahman thupi sang ding hiam ahihke’h siam tungtuan nei ding himhim a chitna neilou Zomi taangpi mikhat ahi. Himahleh pathiante nangawn in leng deihsak ahi ding ua, khovel pahtawina sangpen ngah ding in a panpih uhi.

A neulai in Zomi naupang dangte bang in skul kai ding ahihziak in akai a, exmna a lohchin ngai ahihman in lai asim hi. Lai siamtheilua hikei mahleh apawlte’ siamlouhluat ziak in apawl ua asanglam in apan khazel hi. A hong graduate a, neekzonna ding a baihlam pen solkal a sepna neih ahihman in sepna hon zongta hi.

Solkal a sepna muhna dia laisim ek ngai ahihman in lai sim ahong kipannawnta hi. Tua hun in telsuina a lunglutna mahmah ahon nei a, tua toh kisai laibute, ahihke’h ettheih tuamtuamte ahon limsak mahmah a, asepna zonna ding a kuul leh poimohte sang mah in huaite ah ahong lungluut zawta hi.

Adiak in physics in a lungsim a zou mahmah a, a skul kailai a atheihsiamlouhte khawng baihlam tak in ahon theisiam theita a, tuate baan ah nidanglai a physicistte- Newton, Einstein, Maxwell leh adangdangte’ nasepte khawng leh tulai a theihna leh ngaihdan kibehlap toutoute khawng theihsiam sawm in pan peetmah in ahong pang hi.

Einstein’ Relativity ah lungluutna mahmah anei hi.Van a thil gik mahmah nite leh solte khawng in a gikna ua za-awng-hun (spacetime) delhkuak (bend spacetime) uh ahih a, tua akuak (curve) zui a solte’n ni kiimvel ua, tua pen hiipna (gravitation) chi a thei i hihleh solte tuh a kizawn a omlou in ni naihpente kuak niam zaw a aom dungzui in niam ding ua, huchi in a gamlaat dan bangzel un sang deuhdeuh ding uh hileh kilawmtak ahi. Himahleh huchi hilou a, solte kilual tak a ni kiimvel uh ahihman in hiai Einstein’s Relativity in poihlongna nei hi ding ahi chi in tua poihlongna bang hi ding hiam chih in a ngaihsutna ala mahmah hi.

Math a siamlouhluat ziak in haksatna atuak hi. Math lou in lah bangmah theihsiam theih ding ahikei a. Apoimohpen calculus ngial houh pawl sawmlehkhat leh sawmlehnih a alohngaihna atheihlouh khat ahi.

Bang ding a ka neulai a skul naupang ka hihlai a hiai khawng ana lunglutlou a tua akhonung a hichi lunglut phing ka de aw? Huailai a lunglut hileng zaw tu a koi hiam a bangtan hiam tungta ding hi’ng a, chi peuh in a ngaihsun hi. Huailai in bel lunglut malak ah math bang kih in a kih thoh maimah hi.

Huchia hun ahon zattouh zel sung in kum khat bang ahong liam manta hi. A sepna zon sang mah a leng physics mah buaipih a neizaw ahihman in a sepna zonna ah leng deih bang in a lamzang theikei.

Huchia kum nih bang ahong kivei nung in bank khat ah sepna ahon mukhong hi. Sepna aneih toh kiton a alungluutna tawpsan thei ding a kisa a, himahleh tawpsan theih naak sang in a uang dedeuh hi. A sepna sang mah in tua thilte mah limsakzaw in ofis a ahun awng kaal bang in a lungsim a agintakte adikna diam chih chian ding in equation sau pipi athai athei maimah a, a seppihte’n lamdang sa hial in, ‘Einstein’ chih min avuahsak uhi. Hun hong pai zel in a lungluutna uang deuhdeuh in a manglam bang ah aman thithe hi.

A lunglut diakkholna tuh Einstein’ nnasepna maban, unified field theory ah ahi. Mawltak a gen in Eintein’ Relativity, huai tuh sol leh ni leh khate’ daan zuih leh atom sung a thil neu chikchikte’ daan zuih uncertainty principle gawmkhawm ahi. Einstein in a ni nanungte ah, a sihni tanph in hiai tegel gawmkhawm sawm in naktak in na zong mahleh mukhe manlou in a sihsan hi. Khangthak telsui mite’n Einstein maban sunzom in naaktak in a zong ua, himahleh tutan bangmah kichian a neithei naikei uh. Himahleh theory lam-ethuai tak khat bel anei ua, huai tuh string theory a chi uhi. Theory naupang chik ahilai a, koilak ahon tun dia chih tampite’n a mitsuan uhi.

Hiai string theory bang dik ahih a, a hon chet theih uleh tuh khuavannuai (universe) toh kisai i theihna uh naakpi in kikheng ding hi. Hiai string theory in a mathematics tungtawn in khuavannuai kilual (parrallel universe) a om theihdan taaklang hi. Himahleh hiai theory in poihlongna tampi neilai a, tuate awlawl a bawldik zel hile uh thil tengteng daan, ‘Theory of everthing’ chih nei thei ding in telsui mi tampite kilam-en uhi. Telsui mi pawlkhat leuleute’n bang hiai string theory tuh bangmahtan tunglou ding chi in apang tinten zel uhi.

A manglam a amuh bang ahong uang deuhdeuh a, atung in bel thil manglam a i muh bang maimai in a mu a , himahleh a hong sawtsawt chiang in a suutkhiat zohlouhte khawng amanglam ah suanglai a kigelh in a mu a, chiangtak in athei a, tuate a toh chiang in agelhkhe zel a, a theory a agintak, a mathematics haksa asak a atheihzohlouhte khawng tua bang in a manglam a hilhchet in a om zel hi.

Hiai lampang a alungsim ahahpiak luat ziak in a sepna lam bang a duhthusam bang in a awlmohzoukei in a kizen zoukei a, atung a mite’n thuhilhna bang a tuakthei zel hi. Thil mangngilh bang ahong haat a, akizenlouh ahong uang khol hi.

Huchi’n Einstein bang a ngaihsutna a etkhiatnate (thought experiment)bawl in a thil gintakte a zongzong hi. Sawt kuam a buaipih nung in thuginleh (hypothesis) khat ahon mukhia a, tua a thil muh a mathematics in naaktak a adelhkip man in dik ngeingei ding in a gingta a, Dr. Michio Kaku, City College of New York a proffessor, tuma pek a email tungtawn a akithuzakpih pa kiang ah akhaak hi.

Dr. Michio in kintak in a thukkik a, ‘Kintak a ka University ua na hong hoh ding ahi,’ chi in a thukhaak hi. Amah lah huchia kintak a zinkhe thei ding dinmun in a dingkei a, passport takngial leng aneikei. Dr. Michio in lah a poimohte kintak a kaikhawm mengmeng a akintheipen a va hoh ding in a noh hi.

Amah leng kilawp mahmah in passport a sai pah a, angah phetphet in visa a saizui pah a, University apan thuapna ngah ahihman in haksalou in a ngah hi. A sepna ah khakhat khawl a la a, a zinkheta hi.

A va tung a, ana paakta mahmah ua, a nnasep thupidan lah a theichiat ua. Tua a nnasep a kimkhat a zohsa a tangtun theih ngeingei uleh khovel in unified field theory neita ding chi’n ana kum ua, ana lunglutpih mahmah uhi. Tua a nnasep maban a poimoh ding tuamtuam khawng enkhawm in hunte a zang ua, khakhat taam ding a zinkhia khanih ngut a va taam hi.

A tunnawn in a a nnasep maban a buaipih pah a, a sepna apan bel a kitawp hial tadih naikei hi. A lawmte’ kiang ah a nnasep toh kisai bang mah a genkei a, hun awl zang a zin maimai in a kigen hi.

Dr. Michio toh semkhawm in a kithuzak gige uhi. Kum kim nung in a lawpi a zou ua, tua a zohsate uh tampi mahmah chetna neih kul hi. Tuate CERN a hadron collider tungtawn a chet ngai ahihman in a chet dingdan leh CERN a detector bawllem a kulzek dan leh a bawllem dingdan poimoh teng toh University ah akhaak a, Universityte’n CERN ah akhaak sawn uhi.

CERN te’n leng detector a bawllem ding teng bawllem in chetna apan pah ua, kha li sung vingveng a etkhiat nung un a thugin tuh dikna ahi chih a chian uhi.

Huchi’n a thugin a bukimsak a, ‘Khempeuh Theory’ chi in University ah akhaak hi. AAAS-te’ Science tanchinbu ah ahong tuang pah a, ‘Einstein’ nnasep khinpa’ chih min avuah uhi. Huchi’n ama’ nnasep tungtawn in khovel in unified field theory a neita a, a kikelki mahmah quantum theory leh Relativity-te’n Khempeuh theory tungtawn in kilemna a nei khong uhi. Hiai mah tuh Einstein in leng ana lunggulh gige, a sih dakkal tanpha a alupnatung a laipuan leh laikung toh a asual ahi a, himahleh minphatna mi khat kia in a tan ding pathiante’n leng hi salou ua, anung sawtpek a midang’ tungtawn in a hon pulaak uh ahi ding.

A kumnawn in physics a Nobel Prize amah leh Dr. Micho Kaku kikop in apia uhi. University thupi tampi, Oxford natan in proffesor nna atah ua, himahleh aman huai tengteng nial in a sepna apan kitawp in Songtal ah skul ahong a, huai enkol in a om hi. Khovel pumpi apan physicist tampi ama’ lecture ngai ut in akiphamat in Songtal ah ahong hoh uhi.

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA