MAUNA NGEN HI KEI LENNA…!!
Written By : K.Lianthansang @ K Thansang Zomi
Namsim
fit-fet chih mahtak, nitaak pawt paihun di phawklou zaw kahi ngei di
ua, Chingboi (ka nungak hel nu uh) pa’n, “ Nidanglai, Zoudawn lam a
teenlai khawng a zaw….nitaak khua hongmial chiang a aak-gil kikhak zel
a, aak-gil a aak te’ a kimkei ua leh, zontheihna teng ki zong hi a…!!.
Tulai a chu, I tate uh nitaak dak 10:00 leh dak 11:00 khawng a hongpai
kei ua leh leng zong kisawm nawnlou mahmah lou in, nuamtak a ki ihmutsan
hit-hit mai ta..!!. Pathian in goumanpha honpiak-te’ omna a I lungsim
uh koih chih omnawnlou, aak sang a le tate thupi ngaih nawnlou zaw hive
hang aw maw Chingboi’ nu…?” chi’n, akiang a zingmeh di ‘sihzou’ mal a
tu, a zi-zi kiang ah gen hi.
Indirect tak a koulawi,
paihak honsak ziak a hongenna ahi chih kahaihkei. Lawm-te lah achiak
ngei a chiak uh, akhen-te ngial bench tung a ana ihmu riahriah lel uh.
Ei lah, zingchiang a di bang chileh a kimu thei dia chih ngaihtuah a om
leng ki-om muangthei nawnlou…!!. Dak 12:00am hong ging hial tak in
chu, pai di’n ka kisathei khong-khong uhi. Tutna a apan a dingtouh a,
paikhiat vat-vat theih ahikei zomah…!!. Kawnggak gaak mahle ung, ka
tawbou uah a kipthei mahmah kei (tawbou sa omlou hiven). Tolhkhe dia
kisa den ahih manin, ka khekol uh ka laitou (kaitou) sauhsauh masa uhi.
‘Curfew
Duty’ a pang kahih zawkmah man un, kuamah lauh di himhim kanei kei uh.
Kou kham man in, buaina bawlsawm le hilou, khawlak pawt maimai ka
muhpeuh bang uh, mat a vuak ek-ek ka-ut maimah uhi. Buaina bawl om a,
buaina bawl-te matsawm hi himhim le ung leng, kou ka kiziat ngiat-ngiat
KAL (Cur) un, mi’n FIU (few) chi in hon taimangsan hiau mel uh
theihlouh ahi. Tuaphet hilou, ka kawng ua Chain ka kaikhiatsak nel-nal
te un honna hentang sawm le uh leng, amau a di’n a haksa hetkei di…!!
Nidang
a ka hihzel bang un, koumau inn chiat ah ka awn-lut dangdang nawn uhi.
Dak 01:00am gingdek mahleh, ka tanu(zawlta ahi) a omnuamlou ahi ngei
dia, ka nu’n angpuak kawm in innsung ah ana kiveipih lai hi. Ka tanu
nu’n honmuh takin, aw suakzoulou sa-sa in, “ Papa, nang khawlak a
umpire (refree mut) a vapang maw…” honna chi tiau-tiau a, lamdang sakna
in ka pumdim hi.
Ka nu’n, “ Na tanu’ damlouh theilou maw,
tu tantan pawt chihtel, nitaklam annek in kongen hilou maw..? Na etkol
peihlouh di bangziak a zawlta bang nei sese e? Nitak lah, kongkalh a
pang hi gige…kuan le nang hondeih di atel diam a, nang konvaak sang un
‘AUSTRALIA VOKTAL CHIL HAWI’ khat vaak zaw le ung leng ki thaman zaw
inte..!!” honchi toihtoih tamai zaw, etna di a vaang tel mai. Ka tanu
nu’n, a lu heituah leplep kawm in, a pipi (ka nu) leh kei hon entuah
nilouh a, amit apan khitui hong vung kilkel zawzen hi.
Bangmah
genlou in ka tanu nu ka pom a, Muan Hangzo in asak, “ ….Ken tua ka pom
hi, keimah cha…..” chih la, phone apan ‘play’ in, ka ngaihpih heuhheuh
hi (kituak khawm vanglak..hehe). Ahitak in genmai leng, huai nitak ka
tanu ka pawmkhak masak nipen ahi. Ka nu lum di’n ka sawl a, huainung
sawtlou in ka zu gim kham hia chih theihlouh in ka ang ah ka tanu belh
thinthen kawm in a ihmu pah hi. Ka lupna ah kasial a, huai nitaak ka
tanu toh ka giahkhawm masak nipen leng ahi nawn bok hi.
Zingkhua
hongvaak a, keile va thoukhe zual in Local news ka subscribed-te uh
(Manipur Express leh The Lamka Post) sim dia vala in, ka lumkik nawn
hi. A ‘front page’ ka en ngal a, “ Tedim Road zul ah Vaite nih sisa in
ki mukha, Newlamka ah pasal khat in a zi tempawng in saatlum, Tuitha lui
ah mi 2 kelum, Khuga Dam ah numei-pasal kilawmloutak a omkhawm kiman,
Concert ah buaina piang in mi 1 in sihlawh…” chihdan-te muh di khatle
omlouh ziak in, “ News le a thupi omkei, sim taak kei…houtheilua…”
chikawm a ka ihmut nawn dek leh ka tanu hong khanglou chet hi.
Ka
tanu thawhkhiat san leng kap di ahihman in, chim thawina di’n news mah
ka ennawn hi. News heading khat, “Outer Manipur ah 16th Lok Sabha
Election tuni’n om ding” chih ka simkha hi. Zan nitak a, ka pawtna ua
lawmte toh chilphuan kaikhe zen a ka gen uh himahleh, zingkal ka
khanlawh in ka mangngilh hithet mawk hi (pengnawng sim kahi diam a).
News ah simkha kei leng le phawknawn vetlou didan kahi. Ka tanu kakhim
ihmu thak a, a ihmut kal in ka pawtsan ta hi.
Lawm-te toh
kimu in, “ Kua Party a di’n vote I capture di ua le, kuan sum tam deuh
hon pe di’n na gingta ua?” chih te ka dong hi. Kou lawm-ta mi 7,
Political Party Office khat ah kava hoh uhi. Ka lam-et bang ngei un,
Bolero khat bang alang-lang a taituah na di’n hon ngaih tuahsak top ua,
kanui heuhau mai uhi. ‘Central Volunteer Committee’ dan in ka om ua,
‘Area Volunteer’ te toh ki thuzak zel in, a poimawhna lamlam (a free na
lamlam) ah ka taituah uhi.
Polling Station katun chiang
un, huaimun a Agent pen in kou lai honna pia in, honna pilut zel hi.
Security leh Official tamtak om mahle uh, Agent pa’n sum ana pia ahihman
in, ui muk heensak bang mai uhi. Huaini ahihleh, ka pian apan vote tam
kaneih nipen hilai di’n ka gingta..(?). Polling Station khat ah, Vote
sawm(10) tan bang kakhiat na om hi. Huaini a keikia in ka khiat
tengteng gawmkhawm leng, zakhat(100) naih mahmah di’n kagingta. Ka
lawm-te kei sang a khawkzaw lai uh ahi.
Huaini apan in,
“Money can do Everything” chih zuau hilou ahihdan ka musuah hi. Sum
hauhau chu, a ching di chihna ahimai. Aziak ahihleh, sum hau te’n
koulawi bangbang a khamtheih man di deih a phe tet-tet bangzah hiam
kaikhawm di ua, ‘Vote bank’ dia zang di ahih chiang ua. Tua banah,
Election chiang a Security duty te zaw a minpu maimai ahi chih ka
mukhhia hi(a poimawhkei uh ka chihna chu hilou ahi, buaina thupilua om
div eng ua, hoih himhim).
Christian kichi tawk leng le,
candidate dang in vote capture lam hon hahbawl mahmah leh, Christian
hihna taisan zual a haksa hetkei ding (vote tam muhna di ahih phot
leh). Huchibang teng khawng theihbeh kaneih nung , a nitaklam in sameh
ka zial ekh nawn ua, zu bang chi tampi ka dawnkhawm kha zozen hi
(khamse lou chauh kahi).
Khamsa in inn katung a, ka tanu agim
deuhdeuh ziak in, ka nu-le-pa’n Lamka Damdoi Inn (LDI) lam ah ana
hawhpih chet uhi. Kham mahleng, ka lungsim bel a pil vilvel thou hi. Ka
tanu kia ka lungsim ah om ahihman in, ka ki hahsiang a, ken leng LDI
lam kazuan pah hi. LDI ka tu’n in, ka tanu’n hak peihlou sasa in honna
en a, “ papa…en hon ki samsam a, nang hon pawt sansan mai…I LOVE YOU
papa…” chih teng, awsuak zoulou pipi in hon gen a, a dai vengveng ta
hi.
Ka tanu’ kiang a, “ Bawi…I Love you too…” chihteng
bek gennuam lai mahleng, hon zaak nawn ka gingta kei. A tal(fore-head)
ka khoih a, “ Bawi…kawi mun a nuamlou nasak na, hon panpih dia na pa
mansa a om kahi aw bawi, khatvei bek papa hon chilai sam ve maw…” ka
chi ngut-ngut a lah dawnna bang mah ka zakik kei. Ka tanu a vot(cold)
deuhdeuh ta…..!!!.
Ka tanu ka en a, ki dek zawh vual di
ahi nawnkei. Ka haa bang gawituah in, mi muh a kahlouh teitei kasawm
hang in, ka tanu in, “ papa…papa..” honchih kiau-kiau lai-te, ka bilkha
a gingden ahihman in, ka mittui te khamzawh vuallouh in hong taakkhe
keuhkeuh tamai hi. Ka nu’n lah kahtam tuamtuam lou kawm in ana kap
keuhkeuh mai a, ka pa’n ahihleh phone tungtawn in mi tuamtuam houpih a,
ka tanu puakkhiat na di leng hun sawtlou nung in hongtung hi.
Ka
tanu, iit in ngai mahle ung, inn a koih-koih nadan omlou ahihman in,
Young Paite Association te’ inntekna tawh vuina programme zang di’n
kong kisa ta uhi. Ka tanu’ luang tung ah thugenna hun honpia ua, thu tam
kagen theikei. Ka khasiattha asuak mai a, ka kidiik nilouh hun atam
mahmah mai hi. Gen siamlou sasa in tamlou kagen a, ka thugen teng avek
in kathei nawnkei, ka theihna kal-kal tamlou kon taklang ding;
“
Veng leh pam banah….innsak-innkhang apan…a...u-le-nau…tuni a ka tanu
suun a hongpai tengteng’ tung ah kipahthu kongen masa ahi. Thugen siam
kahihlouh man in, tampi gen katum kei. Mithulimlou, migilou, khamtheih
hih, guta ..chidan a hawnthei a tamzaw hidi’n kon gingta, dik leng adik
mah ahi..!!. Nontheih dan uh a diklouhna omlou ahi a, himahleh tuni in
Pathian in, ka tanu’ tungtawn in hawnsam a, ka hinkhua masa te nawseta
kahi chih kawn puang masa hi.
Pathian in, ka
tanu…..haksatak a khawsa a, kep leh don manlouh a ommai dia phallou ahi
ngei dia, hon laaksak ta. Kei hinna hon hawisak lai man in,
ama(Pathian) adia ka hihtheih tawp suah a kal kasuantheih na di’n,
nahon thuumpihna uh poimawh petmah kahi. Banah, ka nu-le-pa’ kiang a
leng kagen ngamlouh thukhat kongen ding. Nikum, July kha vel hi’n
kathei. Nitakam, School naupang-te’ school kai tawp hun in ka lawm-te
toh khawlak kavak uhi.
Van(gari) a vaak kahi ua, ‘Gang
group’ bangmai a gamtang sek kahihman un, School naupang khat pimang
di’n thupuukna ka lata uhi. Numei naupang pahtaakhuai mahmah, a bag
bang anunglam a kuah litlet khat ka gari kiang uah hongpai a, kintak a
kong hong in gari sung ah ka kailutta uhi. Akam humsak in, a inn ua kha
di kahihdan uh kagen ngal uhi. A mel et in a hehpihhuai khopmai..!!.
A
bag a, alaibu puak-te khawng ka etsak apan in, Class-I hipan ahihdan
kathei hi. Homework gelh di bang ahau mahmah mai. A kiang ah, “naunau,
nangkia a nidang a le inntan paisek maw?” kachih leh, “ ka nu’n hongpi
sek ahi, ka nu’n hon zongzong di eive, kanu kangai….kagil kiallua
eive…” hon chi tiautiau hi. Hoihtak a amit hah enkawm in, “ na papa la
koi a om..?” kachih leh, “ka papa Officer ahi. Amah a sepna lam,
mundang gamla pekpek a om, kou kanu toh kia om..” chi’n hon dawng hi.
Ka
lawm-te khat in, biscuit bawmkhat apia a, huai ne kawm in, “ka inn uh
kitung hak e..” chi tiautiau zomah hi. Ka thiltup uh thei himaizen leh
zaw…!!. A nu’ phone number ana theih zenzen ziak in, a nu ka phone ua
(ama zaklouh in), a tanu damtak a muhkik a ut leh 1 lakh toh hong
tankhe di’n ka theisak uhi. Aban zaw kon gennawn dah dia, hiailam
hiaitan in hunsak ni..
Hiai thu kongen zenzen ziak
ahihleh, Bible in, “ na tuh gah na aat ding..” chi a ana gen pen,
ginlelhna di omlou ahihdan kon gennuam ziak ahi. Ken leng, ka tuh gah
aat kahi mai a, …Indirect tak a ka tanu that kahi mai… Huaiziakin, nu
leh pa te aw, ei thilhoihlou hih…tate’n thuak thei gige uh ahi chih, ka
tanu’ sihna apan in nou leng honthei chiat un aw. I neekguk sum hiam
khawng pawzoulou a, I tate a sihbei duh lauhuailua ahi. Ka tanu’ thu
genlou a, thiltuam dang daih kon gen ziak ahihleh, ka tanu a si ahi ta
a, a damlaite a di gen leng phattuamna omzaw di ahi ka chihziak ahi. Ka
pa thugenna hun ka pesawn dia, aman hoih asak bangbang in hongen leh…”
chi’n thugen kakhin-ta hi.
Ka pa’n, thugenna hun a zawh
in pastor pa’n ahun hongla hi. Pastor pa’ thugen, ka lungsim a thaamden
ahihleh, “ anntang half bag khat ah tang bangzah om dia?…hon simzual
mah dule, honchi leng…..khenkhat in, ‘half bag khat a anntang omzah sim
dia kisawl chih himhim, thil hihzawh di vual le ahi sam a’, hon chi
di’n kon gingta. Unau-te aw, thil a lompi a I ngaihtuah leh, zawh di
zenpi leng ngap-huai hetlou mah ahi” hon chi masa hi.
A
thugen hon sunzom zel in, “half bag khat a anntang phazah sim na di’n,
mi a tamzaw in itheih ding un Khaini Bawm leh pava nou zang ni; ‘Khaini
Bawm’ 1 ah anntang bangzah a tazou a? chih theih masak a, anntang pava
nou 1 ah Khaini bawm bangzah a tazou a chih, theih sawm nawn ding ahi.
Huaibanah, anntang pava nou bangzah in kg.1 bawl ahia chih theinawn le
hang – Halfbag khat a anntang kg. zah itheih sa uh ahihman in, hiai
anuai a calculation tungtawn in pawt mai ding hi.
{(Khaini
bawm 1 a anntang phazah) X (anntang, pava nou 1 sunga Khaini bawm
zah)} = Anntang pava nou 1 sungaa om zah kimu di. Hiai a I muhkhiat zah
tawh anntang kg.1 a pava nou zah ‘multiply’ nawn leng, a dikchet louh
tawp in leng, a tangpi a kg.1 sung a anntang omzah kithei veve ding
hi. Anntang kg.1 a omzah itheih zawh chiang un bel, halfbag khat a kg.
phazah tawh ‘multiply’ nawn a, atangpi theih mai ding ahita.
Huai
mahbang in, ‘I gam leh khawtang uh segawp a, bawlhoih zawh di vual
hinawnlou’ I chikha maithei…!!. Half bag khat a anntang phazah theihna
dia- Khaini bawm, pava nou banah sel/kg. a poimawh bang in, I gam leh
khawtang uh bawlhoih na di’n, INNKUAN SUNG, School leh College banah
Saptuam sunga ki thuhilh leh kikepna hong poimawh mahmah ding hi. Huchi
hileh, siatna leh sualna te igam uah beisiang sipsip kei mahleh, adan
hong om deuh ding ahi……” chi’n hongen a, ka na ‘AMEN’ mahmah hi.
LAIGELH-TU’ LAIKUNG PAN:
“Mauna
Ngen Hi Kei Lenna…!!” chih pansan a, tangthu saulou kongelh khiat pen-
PHUAHTAWM siang sitset ahi a, kuahiam hinkhua gelh kahikei. Phuahtawm
himahleh, mi kuahiam hinkhua tawh kituak kha zenzen hiam omkhathei
ahihman in, aki tuahkhak taak leh leng nang hinkhua hilou ahi chih ana
thei ding in kon ngen hi.
Hiai tangthu kawngelh ziak ahihleh; I
gamsung leh khawsung uh segawp ta a, i muh leh zaak peuh ’mauna ngen’
chihtheih di khawp a I lenna(tenna) gam uh segawp ahihdan genna ahi.
Huaibanah, hiai siatgawpna pen amawk a sukbei haksa(haksat tuak)
mahleh, INNKUAN SUNG, School leh Saptuam sungah pan lathak leng, nung
chiang in agah kipahhuai tak kilou ngei dia gintaakna kaneih ziak leng
ahi bok hi. Toupa’n, I thusim te theisiam a zuithei chiat di’n
theihsiamna honpia henla’n, hon vualzawl ta hen aw……!!
2804 – Kakipak - 2014
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment