A GINMA A ATANG PAWT!
By ~ ZM Tonsing
©Siamsinna leh Vakiangbu
Nitak lam ann ka nek laitak un ka lungsim ah thil khat hong-om guih
mawk hi. Huai chuh bangdang ahi kei, nidang lai(neudeuh lai) a lungsim
tengteng lamangtu banghial a ngaihsut leh lamdang a kisak mahmah,
“Thau (gun) a gin(g) toh kiton a a tang (bullet) a tungna di mun tungchet”
chih ahi. Hiai pen lamdang leh thupi kisa theilua in a ziak di
kingaihtuah kheukhou sek mahleh kithei zou mahmah lou, a tawp in lawmte
khat in “a gin(g) ma a a tangpawt ahi!” honchikhe dom mai a kigingta
hial kei mahleh kinaih mahmah thou mawk hi! Aziak chu a ging toh kiton a
atang in a tupna mun va kha khelkhel kei leleng a muntung chet chih hi
geih mai ahih chiang a! Ahia, thau bel a gingtoh kiton in a tang in a
tupna, a tuna ding mun a tungchet sam kei a, huai mun atun na dingin
second bangzah hiam beek a bei man veve hi. Huailou in, sepaih ei’ a te’
hi’n solkar a te’ hileh kha khua ua a hongkhak u’leh muhkhak chiang in
kilau thei mahmah a lah kimunuam, muhnop leh lauh kithuah
ahih man in kibuai thei lo sek (khemkhem) hi. Amuh ua lei(tongue)
I khah khum leh hon kaplum d’uh ahi kichi in a muh un mukhul nasan leng
kiliak kawtngamlou a thamlou in, honmuh louh un leng kiliak kawt ngam
tuansam lou hi, honna mukha zenzen mawk le uh…! Ahi a, lei
kikhahkum bel ei’ Zomite’n ipu-ipa khang ua pat a kimuhdahna leh
kisimmawh na dan a I ngaih uh ahih man in kua mah khahkhumlouh a, kua
mahtung a leng hih louh ding in a hoihpen ahi him hi. Lei va khahkhum
mawk ta zenzen lele a mau bel thau hoih leh thupi taktak khawng a tawi
hang un minautang(civilian) kaplup chot theihna ‘right’ a nei tuansam
kei uh. Kikhemna siangthoutak le zaw ahi mah ve. Kelkum I toh a, a
khunglam a lawmte’ a hongom ua leh ‘meihol’ suak ding chih leh a
dangdang te khawng. Khenkhat in, “ka pa’ mehbawl dia honman di ke”
khawng a hon chihchiang bang un kilau thei mahmah a, a lau
bang in kikap vongvong zou hi.
Ka pute’n tulai a kithang mahmah azawng-ahau, aneu-alian, atek-akhang
in I neih souhsouh u’leh kidemna bangphial a I ngaih uh ‘mobile phone’ a
neihtung lai un huai phone a ka Uthang in ka min a hon gelh a leh
lamdang ka sa mahmah a, a phone bang ka deih gusim tentun ta geet hi!
Huai phone le tulai a te dan a a handset hoihte ahi zenzen kei, a mawl
petmah te lawi ahi. Ahoihte hileh bangzahta’n hoih ka sa in ka deih dia?
Huailai in bel phone a mitoh I kihou chiang in tulai pau leh ‘nervous’ a
kihi diam ah a ma a gen di theih a kithei hizenna pi a phone I tawi leh
hetkhak tak a gen di teng bei, ‘aw’ nasan le lingzou hial hileh kilawm
zomah hi! Kihou zohtak a lah gen di tam a tamnawn zeel…! Keichoh ka hi
kei; midang tampi le hichi thou ding un ka gingta. Tu chiang in bel hiai
phone te I bawl theihlouh hang in lamdang sakluat in le kikhoih nawnlou
a, ‘ahi di mah’ bang in kikoih zo maimah ta hi. Hiai chet ahi—thil khat
popouh ‘ahi di mah’ bang a I koih khak pahpah ziak ua khangtou theilou,
bangmah leng musuah ngeilou ei mah buut a buut a butou I hi miumiau lel
tak uhi! Min thil a muhsuah leh bawlkhiak te ngaihtuah a, suizui
naksang a gensiat na di lampi chouh zong; kipahtawisang a min khatvei
khawng ahih khelkhak zenzen pen theiden in huaichouh gengen mai; mite’
hoihna gen sawmlou a gensiatna di ‘akta mangzon’ a zong dumdum gige!
Kigensiat leh kisukminsiat chih khawng I khantouhpih pen uh ahi lai ve,
tel in! Mihing lampan sikkhialloulou omlou ihih man un hih khelh leh
bawlkhelh khawng I neihte kitheihmawh bawl mai a; hoihna te kigenpih a,
kito-sawn a kipanpih tuahdan I siam ching un ‘khangtou tatak’ ihi pan
ding uh. Tua bel khangtouh lam sang a kiatniam lam man-hoh I bang sim
zosop uh a bang!.
Nekgukna lah uang dedeuh, mizawng leh daikilkal a mite’ tandi natawm
le nekguksak guigui, kongbangkim a ana hausa te mah thil khat popouh a
le a zalzou tu a pang gige! Nekgukna gam ah khelhna a uang chihbel gense
ngailou a le theihsa, kuateng in I theih leh ‘universal truth’ ahi mai,
nial vual ahi kei! I lak ah ki-itna, lemna, muanna leh kinek-ngaihna
te’n mun a tangzou nawnkei. Tanau-laina, innsak-innkhang te’ toh
nek-le-dawn thu ah nekpeuh lim in lim ta keileh ‘kinekngaihna’ ziak a
kikhoh chitchit chihte om nawnlou, I gaihvaal nasan zong mi kholh(hop)
sang a buak thoh toih mai mah teel zota(!), angmasialna ngen a pumdim
ihi ta uhi. Inn kuan sung mahmah a zong ki-itna leh kideihsakna om
nawnlou, nek-le-dawn, silh-le-ten nasan a leng kituamhuina innsung a
teeng a khosa I hi maimah ta uhi. Vangam I kai leh kailouh bel thutuam
hileh, Kristian gam a teng leh khosa I hi ua, I piankhiak a pat
Kristian I na hikha uh chihman(thu) lel ahi. Kristian hilou, dawi le kau
ahihke’h singbul-suangbul bia a khosa hile bang chi’n I om ta phet
d’uam maw!!?? 1987 kum a Mother Teresa in Nobel Peace Prize a ngah dek
lai in dotna hichi’n bawl uhi—“How can we do to promote World Peace?” a
man, “Go home and love your family” chi’n dawng lel hi. A dawnna pen
housim na sa maithei, ngaihtuah detdet le chin houlou hial, thupi mahmah
ahi. Eimah innkuan sung a lemna, muanna leh itna hong om chiang a I
khotang leh minam sung a zongtuate hong om ding ahih dan hon phawk
chiang sak mahmah mai a, tua ziak in ei mah innkuan sung zong
kivel thak a, kipuahthak kuul petmah hi, khangsawn khualna’n.
Khatvei, dawr khat a ka om lai in pasal khat in a lim(photo) a a
sam(hair) hoihsa lou leh deihlou ahi ngei ding a huaisam pen lakkhiak a
midang sam thuahsak dia a ngetdung zui in thuahsak pah uhi. Amah bel
hoih ut/deih losam ahih ziak a hongthuahsak ahi ngei ding a ke’n bel
hoih zaw le ka sa tuankei! Mi hoihsakna lam a ana chiil khadeuh ka hi
ding ee! Hoihzaw ahih a leleng a limchouh a hoih(midang sam ziak hi
zomah!), a tatak a hoihtuanlou ahih in chuh bang a phatuam dia?? Banah,
nupa khat inn le a inn bawlzoh nailouh pi uh lim honla zengzung un chin
huai hon tawi ua, zohsa dandan a bawk sak ding in a hon ngen tel uchu,
ka chi ana zaau tel mai! A inn design(di) a bawlsak ua, huai dandan a a
inn a bawl ding uh ahih in bel poikei, ahi ding mahleng ahi. Himahleh,
tua dan ding hikei veh aw… a lim a honbawl zoh ching a sawp(print) khak a
huaipen kuate hiam(??) kiang a piak ding chih dan ahi zodaih! Computer
tha haatna ziak a huai inn zohlouhpi zohsa dan a bawl a, a limpen
submit(?) di ahih in chuh huai computer a inn bawl pa mistry siamtak
suak ahih man in mistry nitha tamdeuh bek a piaktoih ngailou di?? Amah
tuk a mistry haat leh khutkin om ken teh, building inn hoihpi minute 10
ma a bawlzou vialvual chih chuh! Midang bawlsak le uh nibang zah a
lutlai dia? Sum bangzah a senbeh ekh uh a ngailai dia? Sum ‘save’ tak le
chuh ahi mahve! Ahia, a lim a zohsa dandan a a om a, a lim pen a piak
theih zomah in chuh… a khonung in a bawllai taktak na diam, ahihke’h
zohlouh a om den ding a maimah diam?? A tatak a zaw kizou dek nailou
hile kilawm! Amau bel kumah khemlou bang a kichi ut sim na di ua, ke’n
bel ei’ mipite’ khem hi un ka koih, chihbel huai innpen ei’ mipite mah a
hamphatpih ding leh a zarzou tu ding I hih ziak un. Muh gegu kawm a
kikhem a, kikhem zoh tel di zaw na deuh hiau aka maw…!!?
Sum vaihawmna nuai a teng leh khosa ihih tak man un sum deihlou kua
mah a ki-om kei, huaiziak in huai inn bawlpan bel a ma’ summuh na ding
ahih man in a nial kei, kei hilengle ka nial ka gingta kei! Ei a dia
hoih leh sum-le-pai muh theihnang ahih nak phot in chuh poisakna bei
keei in I gamtang motmot mai ua midang a dia siatna tawpkhawk sihna
tanpha hial tunthei ding thil hile zong poisakna neilou in i gamtang
hilhial tel uhi. Tua kia lou in zong eimah sapum mahmah bang leng I
zuakngam topta uhi. Banah, sum-le-pai hauhau chuh tanau-laina, ittu leh
lawm-le-vual hau leng ahi mai uh. Sum ziak in vuallel ding lai I vualzou
ua, chinglou di laileng I ching zoutop uhi. Saptuam sung a leng sum hau
a thohlawm leh sawm-a-khat tam pe zouzou chuh saptuam sung a leng madok
pah geih gentaklouh, saptuam heutute’n leng I mai-et pen u’leng ahi bok
uhi! Sum muhna dik hia, diklou chih te om vetlou, ahi mah hia??
Tuaziakin, a zawng leh daikilkal a mite a ding in chuh salam thil
gentaklouh, leitung khalam thil ah leng lam-et ding om nawnlou leng ahi
mai!! Hin thaman leng om kei, huiziak in ‘hingimnamlou’ a khosa lel
kitam mahmah dingin up-huai lahlou hial hi. Hausa, sum-le-pai hau hile
zaw leitung pumpi bangleng lei mai a, ei’ khutsung a tawi a; ei’ thunuai
a omtheile zaw hi mahve aw maw…??
Gam-le-nam itna lampang a leng khanglou haklam hisim mahle hang I
hong khanglou panpan ta ua kipahhuai petmah hi. Tukum bul leh nikum lak
khawng ngial bangin houh ZYA a kikhekna I nei souhsouh mai uhi.
Himahleh, ZYA ah bang chi zawngteng in kikhek mahle hangzong thil khat
popouh I hih/sai chiang un Zomi ihih na uh I suahngam kei ua, Zomi I
hihna uh a mang zel! I Zomi hihna pen ‘aikho-han’ na maimai ding in
phalhuailou hial hi! Banah, Beh(clan) vai thu a bangleng sawtbuai lua ka
kisa! Namkhat suahsawm a, kipumkhat taktak lunggulh ihih un chuh
thilkhat popouh sai leh hih chiang a ‘ei behte’ chih lungsim paihkhiak
hun mahmah ta hi. Nam piching khat bawl lunggulh a neikawm a,beh-
le-phung lam a kihuituam leh kituambawl a I pai duanduan un chuh
kipumkhatna hontun ding in na gingta hia??Ahi, huaiziak in, ahih
theihliai a ahih leh behtungtawn a kipawlkhwmna(pawlpi) chih dandeuhte
bawlkei thei hamham le hoih mahmah ding hi. Beh tungtawn a pawlpi nounou
I bawlbawl un chuh maban a hon peh toutou ding a, a tawp in min(name)
natan a leng kihuituamna hong omkei ding kuan a chi ngam a?? Tua te
tengtoh nam pichingtak bawlkhe di?? Gintak haksa deuh hiau a bang maw!!?
Pawlpi neneuh hi ilak a tampetmah ta, huaite ziak a khangtou di hile I
khangtouh uh a hunpet mah ta(hiai pawlpi te ziak in I khangtou theikei
ua, iniamkiat uh ka chihna hi lou in). Tuaziakin, govt. a eimah aituam
di hilou, mipite’ buaina leh haksatnate gen a, a nuam leh haksa phu a,
govt. maituah ngam di ihih kei vanglak le zaw pawlpi leng hunsim ta a
bang(chimawk le!)!! Ahia, I gennop tak bel beh(clan) tungtawn a pawlpi
bawl (etsakna-Tonsing’ innkuan) ahi. Ahi a, behpen I pianpih ahih man in
hoih leh hoihlouh thu hilou, deih le deihlouh thuleng hisam lou, I
hihna, I khanggui ahih man in deihhuai in pahtak huai mah, deihkei
leleng a lou theilou a ineih, itu/ita khang a paisawn a, khovel omlai
siah a om den ding ahi. Huaiziak in, min I gelh chiang in I minbul
ahihke’h mintawpna khawng ah behmin I tuansak ut le zaw poikei, tuangsak
ni. Khenkhat in mintawp a behmin tuansak (etsakna- ZM Tonsing) deihlou
leh a hoih saklouh dan khawng uh a gensek ua, ken bel poi ka sa kei, ei
mah deihdan leh utdan in gelh maile a hoihpen a hi. Kisap khelh theih
chih khawng bel, eilak khawng a kuapeuh in itheih chiat uh ahi kisap
khelh chih leng a om kei, mundang/gamdang a leng a min neitu’ zil (kizen
leh kizenlouh) a kinga ka sa!
Ahia, beh tungtawma pawlpi tuamtuam bawla, ikihuituam un chuh
kipumkhat malak ah kikhenna leh kimelmakna in hon ‘khetulsuih’ pahding
a, a tawp in I inam mang ding uh kuan a chilou ngam a!!?? A diak in ei
Zomite’ bang I ngeina dan uh, chin dan u’leh paidan te uh kizuitou leh
kiluahsawn toutou a, kikhekna(change) kichi pom thei mengmenglou, I chih
ngal chi tentun ‘sumkuang chiangkeih’ te ihih ziakun, tua I paidan
u’leh chindante uh khangthakte’ honzuihtouh ding ahi a, tuaziakin, a
hoihlou lam hontun dia I gintak a ahih leh kingaihtuah thak a kikhek
angaih leleng kikhek a, kipuahthak hun laitak hikha mawhlou diinghi.
Zomi a kigawm leh kipumkhat taktak tum leh lunggulh ihih un bel, ‘nou
huai’ ‘kou hiai’ chih lungsim I neihnak khem pen uh paihmang a, Zomi mah
I kichih ua, huai mah sung leh sihpih ngam di zen a I hangsan banuah,
banghiam khat ziak a ‘kamhun’ zoh a om nawn mailou a, chihtakna toh I
kalsuan u’leh—mi’ mitmei veng a, mi khabe nuai a daka kamvang et-mai
nawnlouhna dia ‘suahtakna’ kawlni zaw hongsuak-hak lotel nawnsam dia
hia??? Kei mimawl ngaihdan a zaw tua I omdan u’leh paidante u tulai pau
leh ‘OVER SMART’ lua sa ke!!
Thau bangleng a ginkhiak nak a ahih le chuh a tang in kuamah khamzoh
vuallouh dia a tupnamun (target) tangtak a naihpah vengveng lel hi’n maw!
A gin(g) ma’n zaw a tangpawt heh chi zozen khang, a ginkhiak ngal le
chuh tupna mun tangtak a a dengding mah zaw hi veh aw. A ging ma’n a
tang pawtpah leklak mawk le chuh buaihuai mahmah ding eive!!
Nu, ka kipak
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment