KA PIANNA VANGKHUA

By ~ Tuan Phualte

Zan nitak Thawnkham lasak ‘Pianna Vangkhua’ chih la ka ngaih a leh ken leng ka pianna khua Suangdoh (a kholui pen) ka ngaihtuahna ah hong om law petmah a, a la thu te bang houh dik leh chiang thei uh kasa diak a, hong su lungleng hial hi. Huchi’n ka phawkphak na chiangchiang a ken leng ka pianna khua tua loubang tul ta tuh sut tei ka ut mahmah hi.

Suangdoh khua ahihleh singtaang a kho tam zaw te dan in mualtung a om ahi a, tumlam ah Lungthul Taang leh Lungthul (E) khua a kigal muh chiichiai a, a nuai ah Tuilak Lui leng a kigal muh thei hi. Lungthul taang ahihleh sangsim tak leng ahi ding, mei in a kai khum jiljial thei jel uhi. Tuuktui hong luan a vuah tam hong zuk chiang in Pumlong Lui kichi ah, sangtak apan a tui kikhoh khe ging buabua tuh a kiza zou hi. Lungthul taang apan mallam deuh a I khodak phei non leh taang/mual ngenta kawlmong dong in a muh theih chiaichiai hi. Mei kai jiljiai lak ah dum dide in a kilang ua, a etlawm mahmah uhi.

Suahlam pang ah kihei leuleu leng lah taang/mual sang pen chuh Singngat taang ahi mai. A pam deuh a Simlam pang naih deuh ah Likhai khua, anuai deuh ah Mualjin khua chih te a kigal muh zingzeng uhi. Banah, Tuivel Lui leng a kigal muh thei bok hi. Tuuk leh khal hi in, nipi hi’n phalbi hitaleh Singngat mual dawn apan nisuak masa pen in Suangdoh khua hong salkha singseng ua, Lungthul taang dawn ah khelah ngoihngoih kawm a hon tum mangsan tan dong aamtak mai in nisa in hon taan vaak singseng hi. Phalbi lam chiang in suahlam a Singngat omna taang lam I galdot leh lum mei kai in a tuam mang vek a, ngou phihphiah in etlawm hi nah e.

Huai lam mah hilele anuai lam deuh veilampang I et non leh, Govum Lui kichi luita Tuivel tuntuah khat om na luiguam a ki gal muh thei leuleu hi. Huai lui guam apan mual khat a om tou leuleu a, huai mual a hihleh ka kho te khat uh Pausuan kichi sihna mual a kichih thoh hi. Huai mual chuh tumlam zuan in a kikhoh tou a, Sikha Lamtual ka chihna mun uh, ka kho omna taang mah uh ka khua ua pan mallam a om gamla sim a om toh a ki sutuah uhi. Bangziak a huai mun Sikha Lamtual kichi a diam ah! Huai banah Mallam manoh a gamla seem a I paipai leh Vakawl Vuum kichi, mualbawk vum neu khat ana om hi.  Neu chi leng lah kho khat taak theih na ding khop a lian mual khat bang chu hijel.

Suahlam pang ah ka khua uh om na taang toh kizom suak in muakbawk khia khat mah a om non a, huai pen khogaal ka chi uhi. Huai mual mong ah, mualsuang bangjah hiam a kidoh a, khawlmun in a kizang deuh hi. Huai khogal mual kipatna bul ah Suang lianpipi lampi in a totkhak na mun a kiphut vevut nih a om ua, huai a suang ah sa lem khawng, milem khawng a kigelh dim uhi. Huai mun pen Suangdoh Zaang ka chi uhi. Hiai mun apan taklam pang zuan in khogaal vum zuitou zek leng mual kidoh dang mah Pathian Mual ka chih na mun uh ana om non hi. Huai a pan ka kholam uh zuan in paitou leng Hanpi ka chihna mun uh a om hi. Huai mun a han kidoh te sung ah luguh khawng a kisawk khe thei sek hi. Huai pen Japan sepaih te luguh ahi achi uhi.

Huai Pathian Mual om na lam a lampi pai pen I zuihzuih leh tuisamphul na, guam neuchik ah mun khat tuivung kilh kelh na khat ana om non hi. Hiai tui pen a hihleh a tuuk-akhal a kang ngeilou, a tui leng vot kilkel I dawn leh leng lim petmah, akhang-akhang a ka gen mangmoh uh tui ahi hi. Huai tui min di'n Tuivom ka chi uhi.  Tulai a mineral water I chih te toh kibang thei di’n ka hisap a limdan.

Ka khonawl sim uh Vengpi lamah Mualvumpi ka chih khat uh leng a om hi. Huai ahih leh tungtun liandeuh mai khawng abang lel a, gentham a ching kei. Hilele a vum tung a huan bawl theih na ding khop a lian chu hi veve. Ka field uh ahihleh Vokbual Veng lam a khonawl ah a om hi. Simlam pang a goal bul a I din a leh mallam pang a goalkeeper pa a lu lam tan a kimu pha lel ahi! Huchi pi mah a ball ki pekpek kha hi’n neulai. Hilele huai area nanana a dia bang Suangdoh te ball pek a ana champion mahmah hi thethup jel.

Nuam kasak pen leh tuchiang khawng a ka phawk suah thakthak ahihleh, a kho omdan a nopdan mahmah ahi. Nipi lai nisat mahmah laitak in leng huihzang hong nung hiauhuai te a vot ngiingei ua, singlim khat pepeuh nuai bang ah khawl leng gim hehu laibang chu tua huihzang nung vot hiuhiau ten hong mut theng pah uh a bang zou hial hi. Nitak chiang in leng puanbu silh kawm in a lup theih veve hi. Phalbi lam chiang in lah meikai in tuam lenglung chih a om vang mahmah hi. Kawlmong a nisuak masa pen in a tum tan dong hong tan singseng uhi. Tui nek di lam ahaksa deuh chihman thu hi. Chih bel, tui tawi na gamla ahihchia. Khotaw lam vanaih angai hi.

A khua ahihleh a vailam gen ding a om khol kei a, a dunglam bel a sau zizen hi. Veng nih in a kikhen a, Hausa te ten na lam Simlam pang pen Vengpi a kichi a, huai lou lam pen Vokbual Veng a kichi hi. Bangjiak a vokbual a chih tel uh adiam ah chihtuh ngaihtuah tham ching pi khat ahi. Thilkhat pepeuh ah Vokbual te leh Vengpi te kidem chih a kithangsak mahmah hi. Hanmual leng Vengpi ten amau veng nawl lam ah a kineih ua, Vokbual ten kou veng nawl, field nawl lam ah ka kineih tuam uhi.

Ka pem khiat san nung uh kum 22 bang phata na a, bangjiak a hiai khua a om non leng hilou ka manglam bang a man lailai ka hi ding? Leitung leh khovel melmu dia mimbang kon piankhiat na khua ahihziak hin teh. 1987 SSPP Mazagine a kigelh, zawllui leh lamlui ki mangngilh ngeilou; tun masa, zua masa bang omlou, senchil tongsan ngaih masak bang omlou, ki chi tuh dik kasa mahmah hi.

Ka inn uh leng ka thei gige lai a ka thei gige lai ding. A mel neng khah leng hemlou hial in kangaihtuah chiang in ka lungsim mitkha in a mu thei lai a, lemgelh siam hileng akip-akoi in leng ka gelh thei lai ding. Simlam mangat a kilam ahi a, abang, atuang, a khuam leh a jawl tengteng sing-at ngenngen kizang ahi a, a tung langva a kikhuh ahi. Bi inn a ka ten lai uh leng ka mangtheih mialmial pha lai hi. Sing-at te bel huailai in singkung lian deuhdeuh, Lai Sing, Tal Sing, Meilah Sing, Tei Sing, adg., dg. te gamvak hat a salpha zou papa in a muhmuh a kiphuuk a, a ki at thei lel uhi. Tuchiang in a huchi lai diam ka thei kei. Kou bel sing-at ding in Meitei te ka na zang sek uhi. Amau a sing-at na mun uah giahphual a saat top ua, kou inn a pan a nek ding uh ka puak jel uhi. A at joh chiang un sing-at paw dia tha khawng ka chial sek lamtak uh ka thei milmel lai hi.

Tha a kichial chiang in innsak-innkhang teng kiang ah, jingchiang in hiai-huai di’n tha kong chial uh ei, hong kuan uau, a va kichi jel a. Amau leng hong poimoh ngaih pih mahmah ua, hong kuan seuhseuh uhi. Ki thaloh hilou a ki chial thoh ahiman in inn tanu te’n gan (ak, vok, adg., dg., te) gou in thachial ten nasep a zoh hunhun ua nek khawm zaizai ahi mai hi.

Huchia ka neu mahmah lai a sing ka atsak lai ua thiltung ka mangngilh theih louh leh ka sihloh dek tak khat:
Ka khua uapan mal-tum (northwest) lam deuh ah, Suangsilei Taang kichi khat a om hi. Huai bel Suangdoh taang sang a niam jaw a om suk ahihman in huai a hoh ding tuh a ki suk pai deuh hi. Huai taang a lei te ahihleh suangneu chikchik, suangsi hon khutme chiachia ding, suanghum toh a kihelh khawm ua, huaiziak tak a Suangsilei Taang kichi ahi di e.

Huai Suangsilei Taang lam ah, lui guam neu khah chu hi, hilele tui siang kilkel luang biahbiah leh luiguam khou sangtak mai om na mun ah Meitei te sing ka atsak kha ngei uhi. A atsa te uh paw ding in ka nu leh ka pa te a kuan khe zel ua, ka ni te leh ka paneu te a manman in hong huh jel uhi. Huai hong tun chiang un kawltukang tui toh ameh jel ua, ken huai kana eng law chitchiat a, uthuai kasa mahmah hi. Amau a nek teng ua kine gige hinapi’n vaitung kawm a nek mahmah ka lunggulh se hi.

Zuih kava sawm sek a, hilele hong phal himhim kei uhi. Ken le a kuan khiat non khat un chu a nung uah a mau hong muhlouh na ding tan ah, kava guuk zuih nilouh a, hong muh chiang ua saupi va zui khin ka hihman in tai ek toh kizuih sak hong thuah mai uh angai ta hi. Chih leh naupang ommoh chih mahtak chu ka phur mahmah a, lamsak-lamkhang teng khawng ah ka vialdian den hi.

Ka sing-at sakna mun uah guam khou sang tak tung ah lampi ‘S’ bangbang in a ki phei sial ditdiat a, huchi’n guam sung ah a ki lut suk hi. Huchia guam khou tung a ka pai laitak un lampi neu hiven lamkhang ah ka tolh suk petmah hi. Ka tolh na mun chu feet 3 feet 4 tan khawng 45 degree khawng a keen ahi di e, huaiban chuh baang (wall) bang a kikhou khiat suk kawl (cliff) ahimai a, anuai khawng ah suangpi a thuipi thei ngial uhi. Huai lak ah kesuk hi ngeingei leng luiguam sung ah ek kiat a kiat suk a peek zen a guam sung a suang tung kidenna ding himai. Sih louh leh hampha mahmah a chih te uh hi ding dan hi’n. Chihleh, Teikhang a om ka PaSiam Tualsiam in hong na boh pah a, ka khetawng (ankle) ah hong na mankha zenzen hi. Sing zung khat pansan in guam khou kawl sangsim tak a kitat lum suk ding lai hong na man kha hi! Huai a lauhziak tak ua ka va zuih ding hong phal lou bilbel ana hi dan uhi’n.

Singpek inn ka lam masak dek tung uh leng ka thei lai hi. Lamka apan langva kilei khah Singngat tan bus a kipaw thei lel in chin, Singngat apat tha a puak ngai. Guite Road lah kibawl nailou ahihman in khe a pai kekeuh a liangzang a puak a ngai maimah hi. Huai paw dia tha kachial lam tak uh leng ka thei lai.

Ka verandah uh singpek lui taktak ngen kidoh ahi ua, verandah banah, inn tung in a khuh phaklouh na chiang ah innkaa kichi a kidoh hi. Huai innkaa pen ahih leh annphou na ding bang, pat kap na ding bang, muikhek na ding bang, om khawm na ding leh nilum awi na ding bang in a kizang deuh hi. Ka verandah tan uh baang in a ki um vek chih ding ahi, a khang lam pang ah buhbuuk a om a, a saklam pang ah sumtawng a om ziak in. Sumtawng leng abang goten in a ki um suak vek hi. Huai munah sum, sing lian pi annsuk na dia kisui, a lai kikhuak kuak leh a zaang (light) deuh na di hisap a diam anawl teng a hourglass dan deuh a kisat geek hilele khutpeek nih chia ding khawng a kil teng mun li hiam khawng a khuam bang mai a kihawi om leh suk kichi ann suk na dia singgil kisui, a lai ah a let na ding kisui gek zek sumtawng baang sak a kingai ngehngah te tuh a ki koih hi.

Ka innkaa tung zawn tak ua ka inn mailam uh tuh, asaklam bikhalaap apan akhanglam tan bikhalaap tan, zawl om na chiangchiang tan tuh singpek baang dan in a ki lem uhi. Huai singpek kilep na chiang mi piching khat in sawk tou leh a ban zou ding. Huai singpeek te dim zen in tuh sa lu hawm, ngal lu, sakhi lu, saza lu, zawng lu, leh adg., dg., te a ki taak dim phengphung uhi. Ka khua ua Meitei skulpu te hong hoh khak chiang un etnop a sa thei mahmah uhi. Boss pa sabet-ngabet hat lel ahihchia, neu lai nanana chu sa le nga khintung a ki talawi ngeilou asam veh.

Huaichiah Suangdoh khua in a na minthan pih mahmah sekkhum ahi hi. Kou leng kung bangzahhiam kana nei kha tei uhi. Ka inn khang zek uah, tohlet apan a leng batphak na chiang ah kung khat ka nei ua, a pam tuak veilam leh taklam tuak ah, kung nih a om uhi. Ka phaitam lam ua kelkong bul ah leng kungkhat a pou a, ka huansung lam uah leng kung bangjahhiam ka nei uhi.

Ka pa’n ka sekkhum kung te uh a deihthoh mahmah a, a hiang si te khawng a va hah sisip zel hi. Langbawm kichi, vasa lou pen, lou chikhat, singkung a pousawn te lawi sekkhum kung ah a om ut mahmah uhi. Hiai te ahih leh vasa ek a kipan a hong pou ahi uhi. Hiai te khawng ka pa’n ahahsiang sisip sek hi. Banah, sekkhum kung khah a bul lam lung in a ne ut mahmah a, huai te khawng ka pa’n a khuak khe keuhkeuh vek a, huaimun teng bang liamna ma kituam bangmai a puan a atuam hial khawng bang leng ka thei hi. Huchihziak mah a hi di e, kumhal chih omlou hial in sekkhum a gahpha thei mahmah uhi. Sekkhum a gah ngial leh chu a teh (leaf) sang mah in a gah a tamzaw thei mawk uhi. A hiang khenkhat ngial bang chu gua khawng a dou ngai top eichu. Sekkhum in meikhu gim a zaak leh a gah pha utse a kichih lamtak leng ka theithei lai hi. Huai omdan tak tuh inn toh kinai a pousak hang a, I vahah siang a I puah zoh phot leh gahpha se ahi, chihna lam hi di’n ka gingta.

Krismas ahih dek kuan chiang a sekkhum min pan sek hi ven, Singngat tan (10 miles vel) seng a sekkhum paw kekeuh in Singngat bazar a vazuak, huaizuak man te a Krismas van ding lei chih kithangsak mahmah hi. Huai leng seng a athahat deuh ten pum 200 bang pozou uhi ahi, a pumlian deuh te. A neu deuh te 300 pozou bang leng om tham. Singngat a bazar nupi te’n a pumlian te za a 70/80 khawng leh a neu deuh te za 50/60 khawng a ana lasek uh. Huai leng phalvak a kipan khia in huai nimah a kileh in, Suangdoh tun non chiang a khua muita or mialta chih khawng ahi. Ken le ka nu nihvei hiam kava zui kha ngei a, sekkhum pum neu chikchik pum 50 ka puak teuhtauh lamtak ka thei lai a, lamkal a lel hizomah. Huai man a khedap khat ka lei lamtak leng ka thei lai. Singngat bazar nupi ten leng Suangdoh sekkhum chuh ana deih mahmah tei uh. I va tunpih nakleh hon na ki boh huan uh himai. Aziak bel, Suangdoh sekkhum te khah tuipai kiihkeih in chin, khum diak se. I nek a leh leng azing khat bang kam dim a atui om zou chi un chin ana ngaina mahmah dan uh hi’n.

Suangdoh ka ngaihtuah khak chiah ka lungsim a hong om lian mahmah khat non ahih leh hiai la ahi:

Aw ka lenna vangkhaw nunnuam
A mi zatam ngabang lenna
Lungtuak a lia-le-taang lenna
Kumsawt loubang hong tul lou aw.
        Aw ngabang lenna vangkhua
        Kumsawt lou bang hong tul lou aw, oooh
        A mi zatam lungtuak ten lungtuak simthu heisa paallun.

Avek in ka theisuak non kei. Ka theihkhelh keh Pa GK Zalal phuah ahi. SAYO kichi, Suangdoh Area Youth Organization te’n football leh volleyball tournament khawng a sai sek ua, khokim-khokiang teng hong hoh khawm nanaih jel ua, sun chia football pek te or volleyball beng te en in kikou zuazua, nitak chiah Community Hall a program zang in nuam kisa thei mahmah hi. Hiai la khah SAYO lut san lai vel a ana phuah ahi ding. SAYO lapi leng a kichi hi. Neulai a kisa ut pet mah. A la thu thei ngel leng hi ngaplou, chiltui kai zen khawng a khodung-khovai teng a kisa khah hi’n.

Lawm te toh dai ling thaang siah/kam, kelbu thaang kam, betang thaang kam chih te khawng nuam petmah ana hidan hi’n, a hunlai in phawk kei leng le. Betang thaang pen kei chauh a ka kam khak ngeilouh ziak in ka thei non kei a hileh leng singkung a thaang kam pen chu hoihtak in ka thei lai hi.

Dai ling hi’n Kelbu hi’n Singkelbu hita leh singgah vasa nek tamtam khah thaang a ki siah/kam sek hi. Kelbu thaang kam mahmah nuam. Kelbu I chih bel singkung dang, etsaknadin Mawng Sing khawng pansan in, a kahiang khat apan pou khum top in, a hong let chia a singkung pen suan khe zou hilhel sing chikhat ahi mawk hi. Huai khah a sing suan khiak pen toh pangkhawm in a poukhawm thei mawk ua, a Kelbu sing pen a kahiang te a thupi thei mahmah uhi. Khaugui piansim in a hiang te a om lemlom geuh uhi. A tung apan kesuk leng le leilak dengkha lou a Kelbu ka hiang te lak a ki taang ding khop a thupi in a om thei mawk uhi. Huai Kelbu gah te vasa in a duh mahmah uhi. Huai thaang I va kam chiang in vasa tampipi kiman thei sek hi.

Thaangkam dan ahih leh a masa pen in thaangkhau ding in khau a kihual masa pen hi. Khawlkhau bang a tou ziak in a kideih diak hi. Khawlkhau zang/mal 4 tan ding khawng lawm te khuttal ah a kibaat a, a khat lam ei khuttal ah. Hun sak chiang in ei tawi nalam pen a ki bot tan a, khut peek sung chilnuh zen in ngaltaak or pheitung ah a kihual zel hi. Hong chiip mahmah ta ichih chiah ei let na lam pen a mong kikhih bawk a, lawmpa toh deih theih a kang tuah ek in, lawmpa’n a ma let na hong khah chiah en ana zuut ek, huai zoh chia chu I khah lele kiheek ngeungou chih om non se lou, khauhual neu bang mai dan hi’n. Khuainun or mombati zang in khau pen a kizuut ek hi. Huaizoh gaw neng, neuchik a saudan notkuang tang toh kikim vel ding lah huai sang a lianzaw deuh, a kisui a, a bullam liansak zek in a mawng lam a ki zum sak zek a, huai khah thaang zangnou (trigger) a kichi hi. Huai a zangnou pen den a khau I hual ah, a mong lam apan 1/3 khawng ah, a kithuah teuhtauh a, huchi’n thaangkhau ding bawl zou a kihi mai.

Thaangkhau ding bawl zoh chiang in thaangpeu ding chin gawpum neu hiam singkung neu khepi chia ding khawng khauh huntawk thou lah laihkuun zoh ding a kisat hi. Huaizoh chiah a kuun (ka chi uh kou, min bang a chi d’uam ah) ding chi’n singneu khat mah a kisaat non a, huai ah ahiang neu khat ut dandan a kuaih zoh ding khat a kihawi a, huai pen rough triangle shape in a kihual/bawl a, huai pen thaang kuun a kichi hi. Huchin kawljal khat a saili (gophel) leh tempawng toh, naang lemsa bangjah hiam toh thaang kam na ding lam a ki manoh pan hi.

Thaangkam na ding mun ah singgah vasa neksek te pen a bawk alim chi deuhdeuh atlahhuai deuhdeuh bangjahhiam a kikai khawm a, munkhat ah a etlah huai theithei din a kigak khawm lihleh a, thaang anntah a kichi hi. Huai singgah bawk kigaak khawm pen nuai deuh ah den a thaang kuun I chih pen a kiphei doh a, a langtuak ah aka hiang te khat ah kip tak in aki gaakkhawm hi. Hiai thaang kuun pen feet 2 asau bang leng a hithei, amun lem dan zir ahi. Huaizoh thaangpeu pen ama zawn munkhat ah a kiphut/gaak kip non a, thaangpeu mong lam lai kuun ek in thaang khau a kikhih a, thaang kuun ah thaangkhau mong langkhat a ki khih kip non hi. Thaangpeu pen khauh thou ahih chia laikuun a I khah leh ki kang zot mai dan hi’n. Thaangkhau pen thaang kuun a khih kip ma deuh in a zaak ding chin thaangkhau mun khat ah kikhih bawk a, huai pen chiang kaang khat khawng a ki awksak phot hi. Huchi kei leh a thaangpeu khauh lua ahih chia, I khih bawk na pen ana kizuun kip lo ding in chin, a zaak pen kiphel zou nonlou ding ahihman ahi. Huai thaangkuun ka hiang neu zang a triangle shape a kibawl pen toh a ann tah kikal khah feet khat khawng a kihal lel ahi. Huai a anntah kawm lak a kipan in singhiang neu chik khat a kiphei khun non a, huai pen thaang kamna a kichi a, thaangkuun a triangle pen mong tan dong in a kidoh phei hi. Thaangpeu pen a kilai kuun ek non a, thaangkhau a azangnou kithuah pen huai thaangkun a triangle kibawl mong a zum na mun chet ah aki baat sak a, thaang zangnou mong lam a zum na lam pen a kamna ki phei doh pen in a ki nang sak a, thaangkhau a khihbawk kibawl a zaak kichi pen lian sim in a kisuut kol a, thaang kamna ah a kibaat sak hi. Thaang kam khin kihi mai. Vasa awk kal ngak hiuhiau a, den lam chiang hiam a zingchiang hiam a va vil ahimai hi.

Huai omdan tak chuh, vasa in thaang anntah limchi sa a nek tum in ava boh sek hi. Huai a va nek theih na dia a tuan na ding dang om lou ahihchia huai thaang kamna singhiang neu chik kiphei doh pen a va boh teitei a ngai hi. A va boh chiang in thaangzaak sung bohkha teitei a, a vasa gikna pen in thaangkam na pen a ke niam sak a, a kiat niam chiah a zaangnou pen nang kha non ta lou in thaangpeu pen hong kisai phut a, a zaak pen leng thaang a kisai toh kituak in hong kikhih chiip zot in thaangkhau pen hon kikang zot ahiman in vasa pen a khe in thaang ah a awk kha maimah hi. Khe langkhat or avangsiat diak leh khe lang nih a ki bungbu khai kawm a kipek belhbelh a sih di khah hilel dan hi’n. Nuam liai ken teh.

Huanah, Guite Road om ma in leng lampi luipen tawn in jeep khawng chuh khosung ah hong lut thei veve uhi. Saap lian deuh SDO, DC, adg., dg., te hong hoh khak chiang un jeep nih leh thum zang in hong khu tou ngoingoi sek uhi. Ama apan ana ki theikhol ahihman in saap dawn ding chi in khomual ah Welcome Gate a banner khawng taak zen in khomi teng chu ki phur thei mahmah sosouh hi. Kou naupang hon in bel khua a kipan sau khop tak ah kana taang pang ua, singkung a pan khawng a gal et in, ka phaphet kei uhi. Lamtou ngen a hong ham tou vingveng uh ahihchiah hong suahkhiat ma tham un leng a agin uh chuh a kiza thei sek hi. A gin a kizaak chiang bang in tuahpha kisa a ka chiak vengvung khawng uh ka theithei lai hi. Hong suak khe petmah ta bang chu a nung a bawm geigai kawm a Welcome Gate bul a mipi om neinoi te muh dia bawm touh valval ut a ekteh dek zen a ki delh huan khah ki hi’n chin. Marathon, 100 meter race chih te bang chu ka eehh himai! I boh khak zoh kei lele a nung a lamtou pi a ki delh guigui peih thou hivaw. I bohkha bang chu lai tehnen khawng, singteh khawng leh paak khawng lampi a saap dawn na dia ki thehdarh zengzung te tung a mipite muh dia jeep nung a zawngnou singkung a kiluai diangduang bangmai a suah khiat touh varvar mahmah nuam kisa himai zen hi’n!

Jeep hong lut te khah hausa te inn kong ah a kinga sek ua, naupang hon in khut in leng a va ki zutzut peih tazen hi. A petdol (petrol) hiip ding chi’n a tui thunna chabi vang sung bang a va kihuup nak khem hi. Khatvei bang houh hichidan a jeep hong lut kha khat a pei khat ana kikhah thep hilhel hi. A heh mahmah ua, naupang teng hong kaikhawm in sun nileng in cycle pump zang in jeep pei khut dulh zen in hong pump sak nilouh uhi! A paikik non chiang bang ua leng gamla pipi mah va ki kha peih lai kha hi’n.

Hichi dan deuh a saap dawn na ka theih khak laklak a thupi kasak pen chu PaLian Genthanlian MDC a chin tung lai a Suangdoh hong phak lai a ana kidawn lai mahmah ahi. Kou khomi mahmah ahiziak houh hi’n teh ki angtang sak tak in ka khozang un ka na dawn ek uhi. Paakkhi a ki ohsak toh, paak a aki theh toh bangtoh maimai kei veh e. Ka field lai uah, zangtalam a aki lampih duupduup lai khawng ka theithei hi. A la leeng:

‘Kawl ni hong suak eng singseng e Zogam hong taan masa aw e
Lun mang Genthanlian aw e….’ chih ahi.

Hiai leng ka neulai a ka mangngilh theih louh khat ahi non hi. A sipsip in chu ka thei non kei a, hileleng hiai la sa a nupi-papi, pitek putek khut kilen a field lai a a zangtalam ngitngit lai chiah uchuh ka mitkha in a thei den lai a, zampi kitum ging ngoingoi khawng bang leng ka thei pha lai.

Guite Road hong kisial pat kum leng ka mangngilh theih louh khat ahi non hi. Ka khua ua pan Singngat kigal muh thei hiven, Singngat apan bulldozer in lampi hong phut tung in ama a thil phutu pen a kigal muh vuvuk thei a, a gin bang leng kiza zou vongvong hi. Kou bel huai lai in bulldozer pen ‘engine’ ka chi suk geih lel uh, chih tuh neulai a ABC Picture Book te lawi a E for engine kichi in chin a lem dia bulldozer lem khat om ahih chia!

Suangdoh gam hong tun a, khua apan et phak na ding chiang hon phut khak tak in chuh khosung mi aneu-alian, atek-akhang in en din a va kikuan kheukhou hi. Chikmah a muh khak ngeilouh a hihman in thupi a kisa mahmah chiat a, ki gen mangmoh hial hi. Nupi khat in hiai bebaw pi annkam huan sung ah hong lut leh a hawl khiat hak mah di, a chih khawng bang phawk ta zizen hang. Khat tageet in lah en vengveng a, hiai phim di’n kisek leh tam apha ngot di, chi hihtuak! Hilele hiai te kou khote gen hi khelkhel lou ahi.

Tuivel lei a doh lai uh leng thupi leh hihsiam uh kasak mahmah ahi. A engineer te un vaipau a ham bolbol kawm in a kikum zel ua, lei a tumtum a om liapluap pen hong peh khawm mengmeng ua, bang chichi hiam in ‘engine’ zang in zopsa pen tuh a phu pheiphei ua, kiliip khe ding sa a ina dawi kiikei zizen leh kiliip hetlou in a galkhat lamtan a tawn pi in a phusuak phei thei mawk uhi! Neulai a thupi kasak mahmah khat ahi non hi.

Huchi’n maban a skul kai na ding hisap na kawm toh in kou bel 1990 kum in New Lamka ah ka peem uhi. Ka neulai hun kum 12 ka hihtan tuh Suangdoh ah kana zang kha hi. Buai zoh a kipan in Hiangtui ka chihna mun uah khua a kisuan khe tatak ta hi. Huai mun pen leng tun Suangdoh mah a kichi hi. A tung in New Suangdoh ana kichi sek a, hilele Suangdoh chih min mah a ki pu sak hi.

Tun bel Suangdoh kholui pen mihing tenna nung leng abang non kei ding. Gamlak a suak thamtham ta ding. Khua a kisuan nung zek, buai nung zek kumkhat hiam khawng a pai nung in a masapen din kava mu kha a, dai ling leh loupa leh sing khawng ana pou dim man ta uhi. Ka inn om na mun lui bang uh kava en a, khasiat huai leh lunglen huai ka va sa mahmah hi. Nidang a neulai hun nuamtak a zat na sa, kongtualpi ka chih uh, volley court, ka kholai tak ua om, huai mun khawng gam ana pha gawp man ta hi. Huai volley court sak mallam pang a mualtung a skul, sen a kholhpih lawmvual te toh sabang tatna leh siambang sin patna sulnung teng khawng loubang a tul in gamlak ana suak maimah ta uhi. Kumsawt kihei in heina taang te dang zong leh lung a ka ngilh theihlouh ka pianna vangkhua ahi hi.

Lung in gel veng selung zuang e
Thangvan dung sun Dohtui vangkhua
Mimbang pianna sabang tatna
Lou bang tul ta e na lua sang.
*************

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA