1997 ETKIKDAN CHITUAMDEUH IN AWLE
~Thanuam Dahpa
Aminthang
kum 1997 a unau kikhenlou hialdingte kikhen kialeng hilou a kimelma a
gaal a kinei a hehpihna om hetlou a kithat tuah a iki buhal uh aziakding
hoihtakding atheih huai hetkei hi. Alang lam in "igam uh hon tuhkhiat
sawm uh" chi angai in Pakistan in Kargil luah asawm ua India in
athaneiteng anadaal bang in adal uhi. Alanglam inlah imeelmate panpih
ahihziak un alak ua omsak uh tuhun a panla a idaihsak keileh USA in
middle East a aluttheihna ding ua gaal abawl ua tua opkhumden uh bang a
gallengte ilak ua hong omding ua akhonung a nuamtak a eihon zouding uh
ahi chi in mahni ading a hoih leh kilawmlua paulam a nei in unau
Annkhing Tuibuk kikholtuah dingte melma a kinei in isanggam khat sihna
kipak in ilawm uhi. Isanggam khat khelbawltak a a sihna ei adia kipahna
lian asuak a isanggam khat meidil bang asa in a emlup thu zaak kan a
thukipah huai omlou bang hial hi. Isanggamte tennakhua kihal tumthu zaak
kan a huaihun adia thukipahhuai omlou chile ikhial keiding hi.
Isanggamte inbei loubei a a omkia uleng hilou in ann duh tuiduh in
lamkal a sileh ei adia van vualzawlna chi in ibiak kiang ah kipahthu
igen lai ding uhi.
Sanggamte inn le lou vahalsakte ei
ading a salpha in ikoih uhi. Huaihun ading a salpha taktak tuh ahingei
ua pahtawina piaktaak mah ahi uhi. Kitaitehna manbei a kitaiteh
chilouding in kuapeuh ihahpan chiat ua sum neilou kichiten a Tul in
ithoh zou ua azawng in kazawng chilou in i ipsung uh khuahsiang ngapkhop
in isanggamte manthatna ding ahihnaakleh ineih ilamte genlouh ihinna
mahmah uleng iphal chiat uhi. Thalezung sum lepai thohzouloute natan in
ihihtheih omsun chi in tawplou in isanggamte manthatna ding ngen leh
manthat theihnading lampi kawkmuh ding in ibiakpa kiang ah ngen in
khitui naptui toh ithum uhi. Ithumnate uh lohching vek hileh ei unau
ahing ki omnawnlou dia Zalengam/Zogam luahtu i common melmate uh
himaimah ding hi.
Hehpihna kichi in hon taisan vek a "Pu/Pi
hehpihtak in hon satlum mai in" chi a ngen nguutngut lele i Aakvun lel
leng satkolh zounawnlou dingte nasan hingdam a koihlou in salpha hih ut
zawmah in igen khe toihtoihlai uhi. I sanggamnu mel hoihtaktakte
bangmahlou suah in asianthouna uh isukmangsak ua nam le gam ading apang
bel ahi ua himahleh zahna peding ihiding uam? Kuamoh hiam chile
sianthouna mansuah isanggamnu mohna ihisak theidiam? Khalam hinkhua
suutding ihihlouh ziak in kuamoh hiam chihpen hilou in melma loudingpi
melma a ikineihna uh asiatdan itaaklatna lel ahi.
Bangziak a
hiaibangtel a kibawl ihi ua chih mipite theihdan intuh isanggamten
imelmate panpih uh chihleh isanggamten igam apan hon nohkhiat sawm uh
chih louh aziak dingdang omlou hi. 1993 namkal buailai in isanggamte un
ahinna tampi uh nataan ua bangchilam hiam in a sanggamte un panpihle uh
chih ut mahmah uhi. Ahihziak in akinepbang ua asanggamte amau panpih
theiding dinmun in omlou ua panpih dingdan leeng theilou in mahni
milesate damnading kingaihtuah mailouh alampi ding huaihun capacity et
in omlou hi.
Alehlam alah asanggamte un na gaal et mai ngaisiam
lou selua thangpaihna a pai in huailam a hehna leh vuallelhna puakhaksa
in a sanggamte uh vuaksuk ekmai utna toh kidim uhi. Kou hichia buai ung a
nou huchia na om vial uh nuam nasa sawttuan keiding uh chih lungsim a
nei in ahihtheih liaisiah ua a sanggamte uh kihelsak sawm mahle uh kihel
sak zoulou ahihchiang ua thangpaihna kibehlap in a thuaksakding a omkei
lele eimah in thuaksak a ahaksatdan bek theihsakding ahi chih lungsim
anei in hunzang uhi.
Kuate hiam ading a melma neihlouh haksatna
tampi om hi. Iduat leh ina kisaktheihpih mahmah I NAM SEPAIH te uh kipat
tuunglai in mipite thuzoh nading in ideihpen kiamah sual tuuntuun a
nuamtak a khosathei pahding hidan in mipite a zol uhi. Mipite kiang ah
Zalengam muhna ding Capital donkhawm hong nuam mahmah a mipi ading a
zalengam dingpen kuate hiam innthupi hongsuak ahihziak in mipite ading a
neihkhomkhom thohkhawm a mahni kivaihawm ding lam etna hong kiam
hiaihiai hi. Tup le ngim bang a thilhong pailou ahihtoh apauthei
liaisiah in aluisang a nuamzaw/hoihzaw/lohching zawding UG thak/faction
hongpung deuhdeuh hi. Hiaibang in pawlthak hong kibehlap toutou hi.
Sumkuang kibang sawkkhawm theihdingvual hong hilou ahihziak in beh le
phung ulenau ziak a hehpihna tan kinepna in thil hongpai a innkuan khat
sung nasan hong keek in innsung mimah gaal hongsuak hi. Nam sepaihte
ading in mipi thuzoh hong haksata a mipi thuzoh zoh ahihlouh chiang in
innsung vanpoimoh leinading hong omtham nawnlou hi. Mipite thuzoh
kiknading alampi omsun tuh NAHNI NAM SECURE LOU ahi chih mipiten atheih
uh kia hong hita hi. Hichiteng in pan kila a hiaitan kitungta chih mipi
mai agending omlou ahihman in mipite lungkia a mohsakna kampau hon
neihchiang un thilhihsa genkhum ding omlou nana natuh "MEITHAL
/THAULAWNG speaker dia zat hong ngai a mahni hinna abeiding lauhnaziak
lel in mipite donation in kangata uhi. Pawlkhat huatna ziak lel in lam
etna neikei mahle uh pawlthak kipahpihna honglian hi. Huchi in saupi
hontunpih uh kinepna hilou napi in pawldangtr venbitna muhna ahihnaakleh
chi in piakkhiat ding/fund piakding thouthou hiven ipiaklouh lamte
gawtna piak ahi uh chih kilatna ding ahihnaakleh thasial hetlou in
donate chiat uhi. Khatvei nihvei a tawp maihilou sepsuah omlou neih
sunsun piak gige haksa kisachiat ahihman in mipiten UG kichi himhim kham
gawp ua Meithal atawi kei naak uleh Ui mahbang in en ta uhi. Huaiziak
in mipite full support muhkiikna ding a poimoh tuh kuahiam toh kibuai UG
te ading a mipi support ngah kiikna ding hong hita hi.
Huchi
in gallengte lah ngap huai nawnlou ahihchiang in experience neilou
mahni sangamte mahtoh kibuai leng ihatdan kilangding a nuamtak a mipi
support kimukik ding chih ngaihtuahna ziak in 1997 ma kum tamsim apan in
UG ten asanggamte uh sukheh theihnading lampi zong in khilkhil uhi.
Agintak bang ua asanggamte uh khuaihang nabanglou ahihchiang ua paulam
hoihtak zang a ihih keileh pianglouding hi chi in Gallengte om chi in
asanggamte uh hon baan kaplup mai uhi. Thuaktam kisalua a hrhnatoh kidim
asanggamte uleng kidek zounawnlou in mat theihthei tempawng, singkhuah
suangnou suangpi ma phakphak man in asanggamte uh hon delh ua UG te tup
taangtung ahita mai hi.
Huai kawmkal ah a unaute uleng kam
kia a huai ihi chia gengen deihbang in lohching saklouhna om hi.
Khenkhatten tupbang in "IHIMAH" chi in honzui mah le uh khenkhat ten hon
gal et veve uhi. Kam a gen alah genkhiak theihteng kigenkhe khinta
thuzoh baihteng kithuzohta hon gal et te kaihlutna ding lampi khat
poimoh hongsuak hi. Mipite phur hun in sawtdaih loulua ahihman in
mipidia deihteng mipi suakzou nailou napi in mipi suak masate ading in
donpi donke puak khop hongsuak manta kialou in zatna ding omlou VANZAT
lei nading kithoh khawm deuh gige mipi ading in lei taktak kihi hia
ahihkeileh khenkhat ten Zogam napaalsak uh hia chih muanmohna lungsim
hong om hi. Mipiten hiaizah kithoh khia a hiaiteng kihih ahi chia Audit
bawlthei pawlpi ahihlouhdan thei napi in "eithoh hiven azatna leng
kithei ut ahi" chihna lungsim mipiten hon neisimta ua makaite ading a
patauh huailua hongsuak hi. Mipi dia deihteng mipi hong hinailou napi a
mipi hisate phunna zaak tuh heutu ading a patauh huai mahmah thu himawk
hi. Cadre khenkhat inlah mipite vaksa ahihlam uh mangngilh a mipite tung
a athaulawng uh hon suan bawlluat chiang un thaulawng lou a mipite
thuzoh zohlouh hunding naichik a muhtoh kibang hi. Huaiziak in kuateng a
mipi dia kip a kuateng in hon gal et ta chihtheihna dinglah hi in
Pawlpi min in gaal neileng hon gal etten leng hongthuak ding ua
automatic a mipi hongsuah ding uh lam etnaleng om veve hikhading hi.
Hinapi in kisakkholhna om hetlou ahihdan huaihun a Thaulawng kineizah
mite gendan in gaal neihbel ki ut ding in gintak huailou hongbang simzel
hi.
Ahihziak in kei nasuidan intuh Annkhing tuibuk kikhol
tuah Unau kituak diamdiamte hong kithatsak UG khenkhat angmasial ziak a
mipite amaulam a kaihzoh nading tupna ziak lel leh kam a mipiding
zolzohlouhte galziak a zolzoh hong hihding tupna ziak lel hi in kakoih
hi. GAL NEILENG MIPITE KITHUZOH KIIKNAWN DING AHI chih akuakua in lam
etna aneihziak ua unau kithat tuah hilel hang.
Thadou UG
ten mipite support na amuhnawn nading ua poimoh tuh a nam uh security
beithei ahi chih ahi. Huaiziak in a unau Zomite anam uh gaal hiding in a
ngapthoh ua sawtkuamtak tohhehsawm a apantu hihding a utlouhziak lel un
kum 2/3 gal kineilou a atupdan ua hongpailouh tak in huaihun lai a
Thadou mipite huatpen NSCN (IM) te paulam in a sanggam poikoihlou te hon
ban kaplup uhi.
Huai toh kituak in Zomi heututen leeng
tualgal neihzek a Zomi a kimtak a i omkhawm nading ahihleh gaal neizek
le poisalou uhi. Adiak in gal neihma in a UG te uh mipiten uanglua uh
nasa mahmahta ua mipite gupna muhkik nading in gaal neuchik poisa
khollou uhi.
Ahihziak in amipite uh chitaktak tuak a
hongpan ziak un alangtuak in a deihzah khengval in ikidou ua atupdan uh
sangmah in hong thupi kha in lungmuangtak a omthei kuamah omsamlou uhi.
Atup uh khat MIPITE SUPPORT KIKNA bel ngah veve uhi.
Huaihun
in heutute thugen telsui detdet ding kitamlou a huaitan nakitung hi.
Huaitan tung a ineih le lam bei a izi ita suun hang a nu leh pa bei hang
a i u inau koitak a kivui a chihtheilou a i om uh gahsuah muhding omlou
ahihdan tuni in ithei mahmah hi. Heututen amau thupai dingdeihna ziak a
mipite om lailai ding in ihai nawnkei uh. Hichileh hichiding chih
suithei ding in khangthakte ipil in isiam huntawkta uh hilou hiam...
Bangtan tunkhat zuakhat suan unau ihih uh kitheih khem mohbawl ding ihi
ua...? Kuahiam in personal leh political gain angahna ding lel ua NANG
KUKI, NANG ZOMI chia ki kawk tuahtuah laiding ihiding umaw...?
(Aheh na om uleh nou le nou amoh kipuak mai un... kei mimal ngaihdan kon gen ahi a nou ngaihdan ahikhol keiding)
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment