THANGSUAH ZOGAM SALPHA
Written By : K.Lianthansang @ K Thansang Zomi
THUMASA:
Kum 2100 AD, 15th June
nitaak ann neek zawh, Zogam Standard Time (ZST) dan in dak 08:00 pm
geih ahi. Ka pu tawh dak 08:30 pm a ICC Twenty20 World Cup final match,
Bangladesh khawpi Dhaka a Zogam Cricket Team (ZCT) leh Sri Lanka te’
kimawl ding ka ngak uhi. Ka kiang a table tungah, page (pek) 8 a sah
‘The Lamka Post’ om a, huai a ‘Sports Column’ ah leng hiai kimawlna di
hun leh amun-te hoihtak in kigelh hi. Lamka khawpi ngial ah, kum 86
paisa (2014) tawh kibanglou a electric ‘prepaid system’ kizangta ahihman
in, Zomite’n hiai kimawlna ‘Zogam Sports’ channel ah enthei vek ding un
ka gingta hi.
Huaibanah, azinghal (17th June) nitaak dak 10:00 pm ZST a, Zogam in a zintun FIFA World Cup kimawlna, ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM,’
Hiangtam Lamka ah om ding a, ‘Zogam leh Brazil’ gam kimawl ding, chih
leng news ah kigelhkha hi. State League, Indian League chihte khawng
Zomi-te a di’n thupi law nawnlou a, a 3 vei na dia WORLD Cup Champion
laksawm in, Zomi-te’ kiphe tet-tet lel hi. Hiaihun a players te’ atangpi
in, Zomi Football Club (ZFC) apan ngen hisim uhi.
ZOGAM CRICKET TEAM LEH SRI LANKA TE’ KIBEIHNA THUPI:
Bang
a sanapi (wall clock) kitaak in leng, Zomi-te kimawl ding ngaklah hi
awmtak in leh a khut (minute or second hand) te a, a haatna teng pia
bangmai in paikual zauzau hi. Dak 08:30 pm hong gintakin, innkuan a
aneu-alian, ateek-akhang chih omlou in, TV mai ah ‘singhon’ siat in kaki
sekhawm mai uhi. Hiai, Final match kipat apan in, Stadium sung mun
tuamtuam apan, Zomi sung a Tribe tuamtuam omkha te’n, a omna mun uah a
Nam puan chiat uh ana liik sang souhsouh mai ua, lamdang sakna leh
kipahna in ka pumdim a, ka chimul bang ana thou sungsung hial hi.
Hiai
match ah Sri Lanka te’n batting masa ua, huai ah Inform Virat Kohli
kichi in half century khenkhia a, Sri Lanka te’n overs 20 tan in run 130
lel khenkhia uhi. ZCT (Zogam Cricket Team) te’n huai hondelh in, overs
17.5 tan a run 134 khenkhia in wicket 6 a vualzawhna tang in ICC
Twenty20 World Cup a laak masakna pen ding un champion la uhi. Hiai ah,
ZCT batsman Mr. Paotinkhai Vaiphei in run 52 mu hi.
Sri Lanka te
vuallel mahle uh, Virat Kohli kichi in hihhoih mahmah in, ‘Man of the
Series’ la a, tua lel hilou in, run khenkhe tampen hi zawmah hi. Aman
319 run mu a, midang teng sang in run mutamzaw hi. Wicket lam ah, South
Africa apan Imran Tahir leh Netherlands apan Ahsan Malik kichi te’n
wicket 12 tuak la in, wicket la tampen suak uhi.
ZCT te te’n ahihleh, ‘IN GOD WE TRUST’ chih
thupi a neikawm a, gamdang a kimawl dia ava kuan mahbang un, a khatvei
na himahleh champion bang vala ua, gamdangmi tamtak in Pathian muang in
Christian suak bangzah hiam omlawh uh hidan in gen hial uhi (khawnung
thu kizadan ahi). ZCT te’n group match teng a vualzawhna atang ban uah,
semi-final ah leng vualzawhna tang ua, lamzangtak leh nuamtak in final
tanpha ah vualzawhna tang in, champion vala hiau uhi.
Hiai match ka etzawh un, ka pu’n,”Kum
14 kahih lai (2014) hiam hi’n kathei(?). Zomi Football Club te’n Bhutan
a ‘CFC Football Tournament – 2014’ a Champion ava laak lai uh ka phawk
thak dundun mai kachi. Huai hun ngial ah, Zomi FC a midfielder Sonpau in
‘Man of the Match’ award sang in, LED TV va-ngah zawmah ahi. Huailai a
Zomi FC te’ Coach, Lemlal hi’n kathei. Kangvai lam tanpha ah adawn di’n
va kikuan a, naupang lai himah leng nuam kasa khopmai. Eh…Zomi FC laa
leng, huailai a kiphuak nih (2) hiam om hi’n kathei. Youtube ah hon zong
mah dih, www.PhualvaTimes.Com te’n a upload uh omlai di’n kagingta…” honchi
a, ka ‘search’ leh Muan Hangzo leh T.Biaksang in atuamtuak a aphuah uh
leh asak uh ana om petmah a, ka download pah lawlaw hi.
KA PU TAWH HOULIMNA:
Lam-et
phaklouh chi zozen leng, ZCT te’n ICC Twenty20 World Cup bang hong laak
hial chiang un, ka pu leng kipaak lawsam ahi dia, ahunlui khawng hon
genpih nilouh hi. Zogam News Service (ZNS) in leng dak 09:30 pm in,
munchih-mualchih a om Zomi-te’ theih di’n, ‘ICC Twenty20 World Cup a
champion’ Zomite’n Bangladesh a va kila ahihdan hon puang ngal ua,
‘facebook’ khawng ah ahihleh, ‘Zogam.com News Service’ in hon post khia
uhi. Tua kia leng ahikei, Zomi Council leh Sports Authority of Zogam in
leng atuam tuak in ‘Kipahpihna thu’ puang ngal uhi.
Ka pu’n, “Magazine
kumlui mahmah, kum 90 paisa apan ana suaktou char-char a, tuni chiang
tan a suakzou lai omsun katheih khelh keileh; The Lamka Chronicle leh
Bukpi Thupuaktu tegel hi’n kathei. ZingDaitui, Tongluang, Tongdam chih
telawi lah mangkik nawn pah ua” chikawm in, 2014 kum a te copy khat tuak, a singlem sung apan va lakhia a, kei sim di’n hon pia hi.
Ka pu ahihleh 2000, 7th April
in ana piang a, tu’n kum 100 bang phata hi. Zomi-te lak a damsawt pen
ahih banah, Khawvel pumpi ah damsawtna lam ah 15na bang tungban hi. Mi
chidamthei ahih banah, ama hunlai in Zomi-te a di’n a hunneih teng ana
zangbei hi. Ka pu’n, “ Kou hunlai a, mi tamzaw in ‘K Thansang Zomi’
chi a hontheih uh kahi. Huai banah, kou hunlai chu tuhun tawh tehtheih
di vual ahikei..!!. Kum 14 vel kaphak (2014) in, Lamka khawpi laizang
tak a pai, Tedim Road lamlian bang…Paver Machine zang in ana kibawl a,
kana ki pahpih mahmah uhi. Himahleh, tuhun chiang tan di muban a
‘vision’ nei kuamah ka omkei uh. Huaiziak tak leng hi di’n kaging, Tedim
Road lampi kekletlouh a sawtpi ana om nilouh…” chi’n hongen hi.
Ka pu’ kiang ah, “Pu, kum bangzah nahih a school ana kai pan e, huailai a le Government School ngen om hia?” ka chih leh, “Ka
theihkhelh keileh, kum 3 kahih apan school ana kai kahi. Government
School ngen ommawk lou e, private school a tamzaw om a, missions school
leng ana om ahi. Government School kichi-te tulai a te tawh tehtheih di
ahihlouh pi, huailai ate bawng-buk bangmai ahi ua, mi atamzaw in private
school pibawl zaw in bawh zaw uh ahi. Kei kahihleh, Siamsinpawlpi
Residential School ah, athawn a ana kai in, Class-X kana zoukhia” chi’n hon dawng hi.
Ka
pu, a ihmut suak ahi chih kahaihkei..!!. Himahleh, ka thil theih utna
in honzou zaw ahihman in, ‘interview’ ka neihpih lai hi. Ka pu’ kiang
ah, “ Pu, na hunlui saulou leh nou hunlai a Zogam omdan honhilh ve…eh bangziak a kamin naphuah a, Sangzomthang nachih sese a pu?” ka chih leh, ham pualpual zawzen in, “Hehe…ka
sihnung chiang a leng na mangngilh nawnlouh di’n hoihtak in ana
ngaikhia in la’n, na damsung in na lungtang ah keem thiin-theen gige in
aw. Na min dia ‘Sangzomthang’ kachih ziak ahihleh, kei sulnung nawn zop
(zom) a, I Zogam uh khawvel’ theihphak a nong minthang sak di kadeih
ziak ahi” chi’n hon dawngkik hi.
Ka pu’n, ka dotna dang-te hon
dawng ma in, a zun vatha zual a, Fridge sung a kikoih Lanva luitui vot
kelkel hon dawn cheuh masa hi. Hichi’n, thugen honpan hi…
"Bachelor
of Arts 2025 kum in, Manipur University (MU) nuai ah kana zoukhia hi.
Huainung 2026 kum in, Zogam University (ZU) kichi hong om khia hi. ZU
nuai ah Department tuamtuam 39 bang hong om ahihman in, lunglutna teng
ziltheih di’n hong om a, ka kipak petmah hi. Zogam University nuai ah, ‘Institute
of Zogam College of Intelligent (IoZCI ), Bungmual ah laizil ka sunzom
a, huai nung in, Zogam Institute for Integrated and Intelligent System
(ZIIIS), Vengnuam ah kaki suan hi.
Kei kahih leh Geography
Master kahi a, himahleh NEHU University, Shillong nuai ah Psychology lam
tamlou kava zilkha zek. Martial Arts leng Master Khamsuan kiang ah kum 2
kana zilkha sam. Huainung, kum 2040 AD vel in ZIA (Zogam Intelligent
Agency) ah Director dinmun kana len hi.
Zenhang Lamka a na
Pu. Khual (nikum a si) ahihleh, huailai a Zogam Police Station ah,
Suparentendent of Police (SP) ahi a, aman ZPSC (Zogam Public Service
Commission) nuai ah kum 2036 AD in ZPS (Zogam Police Service) ngah a,
Zogam sung mun tuamtuam a kum 4 sung a sep(Service) nung, 2040 AD
February ni 20, Zomi Nam NI chet in Lamka a, Zogam Police Station ah
hong sem pan hi. Zomite a dia mi poimawh tak ahih man in, Zogam
Independence Day leh Zogam Police Raising Day hun te in leng, a khut
mahmah ah Appreciation Certificate leh Bravery Award piak in ana om
ngeita hi.
Huai banah, na pi’ sanggampa Minlian Tawmbing
ahih leh Psychology Master ahi. Himahleh aman leng, ZPSC (Zogam Public
Service Commission) exam na ah Zogam Police Service (ZPS) mu a, Zogam
Police Station ah kum 2 sung hong semkha a, huai apan amah tawh
kitheikha in, na pipi (Nemching) bang leng ama’ ziak a katheih khak ahi.
Nidanglai a
‘ Lamka Police station ‘ ana ki chi pen tua ‘Zogam Police Station‘ chi a
kikheng ahi. Police Station gei a lampi toupai, Tipaimukh Road kichi
leng, Lampi bawl (pioneer) te’n Tuivai muk sun dia a bawl uh, ‘Tuivai
muk’ a chih dek ua leh ‘ Tipaimukh’ chi kha ua, tuni dong huai min puden
ahi hi. Lampi dang khat, Tedim Road tulle in lian in maam hinhen mah
leh kum 100 paisa khawng a lampi kuakna ngen a dim, akhen chiang a ana
thuap thohzel uh ahi a, himahleh kei neulai in khatvei ‘Paver Machine’
zang in ana kibawl a, adan omdeuh hi. Gintaak haksa sasim mahle chin,
nidang a I Zogam uh puahlouh leh zuunlouh a tulpan ana kai gawp eive
Thang..!!
Genlai vanglak in, Guite Road khawng bang leng
kum 100 paisa a naak siat mahmah ahih dan khawng website I neihte uh
’Zogam.com leh Phualvatimes‘ chih te ah, alim tawh muhtheih di eive
(denchiah zong sin lechin). A khen chiang a gari taingam omlou a, a
khawl depdup hun uh bang ana om thepthup ahi( Source : Guite Road
Transport Co-operative Society Ltd. ). Tu hun in Zodawn lam, anai tawp
in Mualnuam khua tan khawng dakkal 2 sung lel in aki tung zatzat mai a,
himahleh kou hunlai a lampi siat ziak in, dakkal 9 khawng bang lampi
hoihlou tawn a ana ki sing neunneuh sek kahi uh.
Kou hunlai
a bel, nekgukna (corruption) mahmah ana maingal lua a…!!. Job-car,
Job-house leh Job-tiva chihte pawt nalam teng a muh di atam mahmah mai
a, khaw hausa leh veng chih a Authority te bang su hausa zou hithet hi.
Hmahleh, kou a mipite ka thadah gawp ua, adan a omkei. BPL card bang
leng, a hauhau in kanei mawk uhi. Huaibanah, Lucky draw (lottery)
ichihte uh bang leng kithang mahmah mai hi. Organisation chih in saisuak
vek phial uh abang zawzen. Missionary vaak tungtawn a, khamangthang
matna dia Rs.500 leng thawh zoulou kichi te’n, Lottery tungtawn a van
hoihpipi matna di’n, a sang(1000) a sim khawng thawhkhe toih-toih mai
uhi.
Tua banah, talpaak-te’ (Meitei-te) zuhuansa, puang
khilkhel khawng kana dawn uhi. Tawlkhat sung nupi pawl ten chiangpum
tawh zuhuan leh dawn-te ana doudal ua, nengchik bel phatuam hi’n kathei.
Tulai a eilak a om, Zogam Zu Company (ZZC) ten- Kaihlam leh Mualnuam
Allu (potato) apan ‘Zogam Vodka’ a bawl te uh om maizen leh pai mahmah
di hiven, damtheih na a di’n lah ahoih si a. Tulai in I Zogam uah
laizial tep leh tuibuk muam chih khawng a om nawn kei a, kou hunlai in
bel ‘Gawbul Dum mahmah’ chi a pibawl in, kana teep riahriah lel ua,
‘Dahpa Tuibuk Factory’ kichi khawng bang leng, Mata Dam lam ah ana
omngei hi.
Tua Lamka leh Mata kekal a sazuakna mun om
dendon te, nidang a Lamka khopi sung lampigei ut na munmun banah, New
Bazar leh Damkam Bazar lak a ui leh thou tawh kituh a omna mun apan ki
suankhia ngen ahi hi. Tulai in Cement zuakna, khawpi sung ah omkei mah
leh kum 100 paisa a khawpi sung, ut na munmun chih phetlouh, puan zuakna
gei khawng ah om hi. Mipil I tamta ua, sum tellou a ‘Gam leh Nam’ iit,
‘Zogam Mosi leh Zogam Gandhi’ I tam taak ziak un, khawpi sung hindan
nuamtuam mahmah ta hi.
Thangzam Road tou a, puan zuakna
kivual suaktou deudou te khawng, phamsa ka lawm-le-vual te’n hong
muhpih sam le uh chihhuai hina maizen e…! Hiai khawng I genkkhak chiang
in zaw, makai masate ngaihna lenpuan bang thaksak zel hi. Lamka Damdawi
inn lah nidang bang nawn talou in, kum 100 paisa a SPF solkal in Manipur
a vai ahawm lai ua, Health Minister ana hi ngei, Phungzathang Tonsing
panlakna ziak in, tu’n ‘Hill Tribal Medical College’ a om taak banah,
electric leng 24X7 hours in paidenta hi.
Tulel a
Khawminthang a om, ‘LEENNUAM AIRPORT’ kichi leng, kum 2078 AD a Zomi
Council te panlakna ziaka hong omthei phet ahi a, huailai apan ‘Airport
Authority of Zogam’ in ana etkol touh det uh ahi. ‘MUVANLAI AIRLINES’ te
bang leng, Zomi-te khutsuak ngei-ngei ahi (a lenna van te China apan
kilalut himahleh). Kou neulai khawng in, tua Ngulthawng’ Bazaar khang
ah, ‘KHUPCHING LEH NGAMBAWM MEMORIAL PARK’ a om naikei. A park omna gei
ah bel ‘CITY WORKSHOP’ kichi ana omkha ngei ahi. Tua Hiangtam Lamka
a om, ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM’ ngei leng, kou hunlai in CDSA
(Churachandpur District Sports Association) te etkolna nuai ah, ‘Lamka
Public Ground’ chi’n kana minvawh ua, tu’n bel Sports Authority of Zogam
(SAZ), Zogam Government’ etkolna nuai ah om a, nuam lawta hi.
ZIA
a Director kahih sung in, Operation lauhuai mahmah nih kana makaihkha
hi. Huaite ahihleh, ‘OPERATION NGAL-KHAAT leh OPERATION GIGEP’ chih-te
ahi. OPERATION NGAL-KHAAT pen ahihleh, Nehrumarg a Zomi Council
Administrative Building kiang a om ‘HOULIM HOTEL’ kichihna mun a kava
bawl uh ahi. Lawhching peuhmah kahi di ua, MTF (Meitei Tiger Force) te’
mizat 7 tak bang ka that lemlum uhi. Huaibanah, Khumujamba a om,’ Tomba
Fast Food Hotel’ kichi ah, 2056 AD March 18th nitak in Operation
chikhat, ‘OPERATION GIGEP‘ kichi kanei ua, huaipen ah leng, melmate
khahsuah neilou in kava lawhching mahmah uhi” chi’n hongen hi.
Hon genzawh in ka dai deudu zawzen ua, atawp in ka pu’n, “Zinghal
nitaak chiang a, KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM a Zogam leh Brazil te
kimawlna leng et teitei ki ut ding ahih man in ihmu phawt ni aw, dak
01:00 am ZST bang gingman hial ta” honchi a, ken leng “Goodnight
pupu, kou leng huaihun ah Intelligence lam suk-khauh sawm ung ua,
zingkal chia ‘Zuansialching’ Restaurant’ a meeting neih sawm kahi uh” chi’n kagen a, ka room chiat uah ka lut ta uhi.
KEI SULNUNG SAULOU:
Kei
kahihleh, 2060 AD in Lamka Damdawi Inn ah kana piang a, ka pu K
Thansang Zomi in kamin di’n, ‘Sangzomthang’ honna phuahsak hi. Ka pa
ahihleh, ‘MUVANLAI AIRLINES’ ah Pilot nna kum 7 asepnung in,
Indian Ocean tung zawn ah a lenna uh puakzaak in kia a, hon sihsan hi
(Huailai a kei kum 11 hipan). Huai tuahsiat hun ah, pahassenger 350
banah, lenna a sem Zomi Nungak duangching mahmah 8 leh co-pilot leh ka
pa simtel in, mi 360 in sihna tuak uhi. Zomi-te khangthu a dia,
tuahsiatna huaise pen pawl a chiamteh leng ahi bok hi.
Ka pa’n hon
omlouhsan nung in, ka nu leh ka pu’n honna enkoltou uhi (huaihun a ka
pipi Nemcing leng sizoutham). Kum 15 kaphak in ka pu’n Martial Arts
honna sinsak a, ama nungzui di’n honna chiil pan hi. Atomlam in gen
leng, Zogam University nuai a, Lamka College akipan BA (Hons) degree in
English Literature ka zawhnung in New Delhi a Jawaharlal Nehru
University akipan MA degree in International Politics kazoukhia hi.
Huaizawh
in, Zogam Police Service (ZPS) ka zom a, ka posting namun peuh ah
khawtang hoihna ding in lunglut leh chitak kawmin pan kalatou gige hi.
Huchia kaisangzel kawm in DIG, IG, ADG adg2 dinmun tanpha ah leng ka
nasep hoihtak in ka sunzom tou zel hi. AIDS leh damdawi khamtheih
doudalna lam ah, mipite tawh pangkhawm in khawtang hoihna ding leh lemna
leh muanna omna ding a, kuhkaltak a pan kalak ziak in mite’ ngaihsang
khat kahong suak hi.
Ka nasep hoihte ziak in Zogam President in ‘Police Medal for Meritorious Service’ honpiak banah, ‘President’s Police Medal for Distinguished Service’ piak
in ka om hi. Maban ah, International Conference of NGOs te’n New Delhi
ah Award minthang leh sang (high & prestigious Award) mahmah ‘KARMAVEER CHAKRA – HOPE ALIVE AWARD 2099-2100’ kichi piak honsawm uhi. Hiai award ahihleh, citation leh medal in zui ding hi.
Tu’n,
heutute deihna bang in, ZPS apan Zogam Intelligent Agency (ZIA) nuai a
kahiang poimawh mahmah, Lamka Crime Detector (LCD) ah Private Detective
Assistant nna kasem lel hi. Ka inn uh ahihleh- Khuptong Street, SALPHA
Road, House Number 214 ahi a, ka Office uh tawh kinaichik ahi zawmah hi.
ZIA Office ahihleh, Damkam Bazaar khang a Building sawng 23 a sang ding
ngengngong pen ahi a, LCD Office leng ZIA Office tawh a building kibang
mah ahi. A Building tungvum a Zomi puanlap kikhai in, a building sunalh
tuan mahmah hi’n kathei hi.
Lamka Crime Detector paidan leh hong piankhiak dan banah, a tup leh ngiim bangkim www.LCD.com ah
amuhtheih ding hi. Tualou in, Lamka Crime Detector kichi mimal a hilou
a, Zomi-te’ a ahihman in Zomi kahi kichiteng in facebook page leh group a, ’LAMKA CRIME Detector’ kichi
ana ‘like’ leh ‘join’ chiat ding in kahon ngen hi. Pangkhawm in,
pheiphung suankhawm leng igam leh leitang ah kuaman thuneihna leh sualna
hong nei ngamlou ding uhi.
FOOTBALL LAM A ZOGAM LEH BRAZIL TE’ TANCHIN SAULOU:
World
Cup teng a telkha gige gam omsun tuh Brazil gam ahi. 2002 lai in, Coach
Luis Felipe Scolari makaihna tawh Champion ana la ua, huai tuh Champion
5vei alakna uh leh alak nanung pen uh leng ahi hi. Amau, World Cup ma
deuh in FIFA Confederations ah Champion la ua, tuaziak in Zogam’ a di’n
zawh haksa mahmah maithei hi. Brazil te’n, nidanglai a ana minthang
mahmah; Kaka, Pele, Romario, Neymar chih te’ thakheng di ahoihneih
mahmah ban uah, player upa lua omlou ahihman un, huphulh huai mahmah
suak uhi.
Alehlam ah, Zogam players ding in Zomi te leng ana maimai samlou uhi. ‘The Indomitable Tigers’ chih
hial a ana om, Zogam ahihleh zintuntu ahihziak un, direct in qualify
uhi. Amau World Cup ah 3vei mahmah Champion hihna tangta ua, a laak
nanungpen uh ahihleh 2065 World Cup lai ahi. Huainung, Zomi Football
Federation tungtang a Government a kigolh luat ziak in FIFA in ana
suspend kha zawmah uhi. Himahleh, kalmasa a Portugal tawh friendly match
a kimawl un, 5 – 1 tak in zou ua, tuaziak in maban limchi mahmah suak
hi.
Defending lam hi’n, Striker lam hitaleh hoih mahmah mai ua,
gamdangte’ huphulh mahmah khat suak leuleu uhi. Zogam Keeper, Lelen
Kipgen ngial bang khawvel gam tuamtuam a Club hausa deuhdeuh te’n a
etlah mahmah uh khat ahi hi. Huaikia ahikei, Striker Mungpi Guite in
tumalam in Professional Footballers’ Association (PFA) ‘Player of the
Year’ Award, London ah ana sangkha hi. Amah ahihleh, Liverpool club ah
kimawl a, tu Premier League season a top-scorer leng ahi bok hi.
Premier
League kichi, khawvel a kimawl siam tamna mahmah hi a, huai te lak a
telkhiat a om pen Zogam players apan ahihziak in gamdang te’n huphulh
mahmah uhi. Huaibanah, ‘Young Player of the Year’ Award leng Thangpu
Simte in ana sang ngeita hi. Zogam min a kimawl dek Zomite’n, “KA PA’ TAPA” chikawm in gam tuamtuam’ tung a vualzawhna hon tang ngei uh lam-et ahi.
KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM AH:
June 17, 2100 AD nitaak dak 08:00 pm, ZST in ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM’ ah
mihing a lakh a sim tudim metmot ta uhi. Kou, Lamka Crime Detector a
sem-te ahihleh mun tuamtuam a kikhenzak in, buaina omthei dite ka veng
uhi. ZIA in muang mahmah a, kou khut a mawhpuakna honpiak ahihman in,
kithalawp takin kapang uhi. Kou innkuan dangte ngei leng, ka nu’
makaihna nuai ah kimawl en di’n hawhkim vek uhi.
Stadium pawlam ah
– Kanpuak, Vaimiim chiim, Buhman sangh, Singkawlkai, Suangdoh sekkhum,
Lungchin Apple, Zogam Vodka, Kawlsing, Sapthei, Saisek chihte kizuak
phengphung mai hi. Stadium a lutna di, kongtung teng ah Bible chang
saulou kigelh zel a, huai in gamdangte’ lungsim la mahmah hi’n kathei
hi. Stadium sung ah, ‘All Zomi Photographers Association’ te’n coverage
hoihtak in bawl ua, commentator in ahihleh John Hmar leh Lucy Ching
Naulak pang uhi.
Ka pute’ hunlai (100 years back) khawng tawh
tehtheih di vual ahi nawnkei. Kum 100 paisa in, hiai Stadium sung ah
leivui om a, apua ah loupa pou hi. Tu’n ahihleh apua ah mihing lakh 1
val’ tuttheihna di’n tutna om a, asung ah loupa apouta..!!. Huaikia leng
ahikei, nidang hun in kimawl ennuam te’n fencing leh mi’ inntung peuh
pansan in en ua, ‘1st Hill District Premier League - 2014’
lai ngial in kimawl entu sah mahmah hi. Huailai a kimawl etman Rs.10 ahi
cheuhchauh chi’n gen uhi. Himahleh, Stadium leng hilou, haksatak a
kimawl etna di’n a etman tam kana sagu mahmah mai. Ka pu’n huailai tawh
teh leh, tua a tutna nuamsa peuhmah inchia..!!.
Kimawlna apat dek
tak un, asunglam ah kava lut zual hi. Zogam adia kimawlmite, Stadium
sung a hong dianglut theuh-theuh uh tawh kiton in, Stadium sung a mipi
kikou aw in vanpi khawng liing zou hial leh kilawm hi. Khente ngial in
‘Sialki’ ana khenging ua, akhen te’n khuang leh daakpi peuh ana tumging
lumlum mai uhi. Hmar, Kuki, Mizo, Vaiphei, Paite, Gangte, Zou, Simte,
Kom, leh adangdang te’n a nampuan chiat uh ana liik sang souhsouh mai
ua, ‘Sakhizouzum or Sakhituihup’ mah banghial in Stadium sung ah colour
tuamtuam muh ding tam mahmah hi.
Kimawl kipat ma in, ‘THANGSUAH ZOGAM SALPHA’ chih laa, Zomi tengteng in kisa zuazua mai hi. Hiai la a, “…Galhang
kawlchiang vuak tawh nam suakta lou ding…Pilna leh siamnate, zata’
khankhualna leh vualtung tuanna hi…Tulsingliim a Zogam Salpha, Thangsuah
vualtungtuangte hi e….Lungching a kimawlna in khuavannuai vaihawm zou
hi…Joseph dungsuun in nam salpha di’n hanlung hongchiam
un…Vualtungtuang, THANGSUAH ZOGAM SALPHA te minam kulhpi muan leh bitna
hi e…Thangsuah Zogam Salphate mah hi minam vualtung tuangsak-te..I gam
tulsa, mialnuai a khuavak puak dia, gim gentheihna chikim, gam leh nam a
di’n hong pang un la’n, Tunnu luankhi nul di’n salpha te’n hanlung hong
chiam un...Zogam khuampi muan leh kingakna hithei dingin hanlung
chiamni…” chih te’n ka lungsim honkhoih mahmah hi.
Kimawlna hong kipan a, minute 5 paipan in Brazil te’n goal 1 khumlut ngal uhi. “Naupang chikhum piak ngeina aka”, “a tangval te, a bullam a thuak masa mah uh ahi” chi’n
mipi te’n Zogam adia kimawlmite haanthawn zuazua mai ua, nuih bang
zasim hi. Huchia, dip hawmsa a om laitak in Zogam te’n, Brazil te lam
ah penalty hon mu zenzen ua, Striker Muannou Zou (Jersey No. 3) in
Brazil te keeper pa’ bawh phaklouh di chet in goal ah peklut chot mai a,
stadium sung hulum mahmah mai hi.
Huchia nuamtak a ka omlai un, ka phone hong ging a, ka et leh ‘you have a voice message’ chih ana om hi. Message kamuh pen ka ngaihkhiat leh, ‘Zo-gam Tribal Museum’ apan
sapna aw ana hi a, kintak in Special Agent Lamboi Neihsial leh Jerry K
Gangte tawh amun lam kadelh ngal uhi. Amun katun tak un, Museum neitu
(Hill Town hausa) pa’n, “Sir, hiai museum a Vaphual kikoih te hong
gukhia om ahi. Fencing khuakvang zen in a honglut uh ahi a, suizui a
matkhiak teitei keileh hoihlou di ahi..” honna chi ngal a, kalu su ngaungau kawm in, a suikhiat didan ka ngaihtuah zom ngal hi.
June
13 apan a, museum en a lut-te chiamtehna book ka ngen ngal hi. Hoihtak a
ka et leh, June 15 ni’n Brazil mi 3 in Museum va-en uh ahihdan ka
musuah hi. Vaphual pentak gukhia chu, Zomi-te ahikei peuhmah di chih
achiang khopmai. Zogam Airport Authority te ka thuzak ngal a, hiai
Brazil mi 3 te min hoihtak in kahilh ngal hi. Banghiam chi a, Brazil lam
a lengkhiat ngal sawm ahih ua leh leng khumkha man di chihziak a
tuabang a pan kalaak ngal ahi.
Huainung sawtlou in, kou leng
Airport lam kadelh ngal ua, Airport a ZISF (Zogam Industrial Security
Force) te tawh pangkhawm a gutate matkhiat teitei didan kangaihtuah ta
uhi. Hun sawtlou nung in, vom a vomthei mi 3 hongpai ngei ua, a
gamtatdan uh kana enzui ngal hi. Lauh banghiam nei hile uh kilawm a om
pop-pop uh ahihman in, ZISF te kiang ah body leh luggage checking
hoihtak a bawldi’n ka hilhgu ngal hi.
Ka gintaak bang ngei un,
Vaphual lem 2 tak a vankawm uapan ka musuah petmah uhi. Mat tawh
thuahngal in, Zogam police te ka thuzak ngal ua, amau leng minute nga
sung in Airport hongtung ngal ua, case leng chiamteh ngal uhi. Huchia ka
om laitak un, ka nu’n voice message in “Stadium konglam a om maw bawi, 4-2 a vualzou ihih dan uh nathei na maw…hong pilvang in aw?” honchi hi.
Ka ngaihtuahna in,
“THANGSUAH ZOGAM SALPHA te ziak a, gamdang te’n hon nuaisiah in simmoh
bawl zou tuanlou uh ahi. Hiai thute (vualzawhna leh intelligence lam
hoih) ziak a khawvel pumpi ah ZOGAM SALPHA TE THANGSUAH ta uh ahihman
in, leivui pan a hon laamtou Toupa min phat in om hen…” ka chi a,
LCD office lam a lawmte tawh kimukhawm di chi’n, metro train ah kapai
vengveng ta uhi. Office a zan dak 01:00 am tan, thu tuamtuam genkhawm a
ka om nung un, innlam chiat ah kaki khenta uhi.
LAIGELH-TU’ LAIKUNG PAN:
Hiai
Story phuahtawm pumlum ahi a, pawlpi’ min, mihing’ min leh min tuamtuam
kizang khate leng a taktak hilou in phuahtawm sing sitset ahi.
Banghiam, nampi a ding a zakdah huai thu gelhkhak omleh na ngaihdamna
bawm ua honna khiatsak ding in konngen hi. Hiai Story in, Zomi
Nam tawisang a, michih in Zomi a ngaihsang ban uah, Zomi a Zosuan-te;
Chin, Kuki, Mizo, Gangte, Hmar, Vaiphei, Paite, Simte, Zou, Neihsial leh
adg2 teng ki gawmkhawm a, Zogam a kipumkhatna tawh kituaktak a
tengkhawm theihna dia hongpang ngei leng ka lam-en hi.
“ZOGAM AW, KEN NANG HON TAISAN NGEIKEI NING: ZOMI MAH A SI IN, ZOGAM LEITANG AH KIVUI NING…”
3004 – Kakipak - 2014
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment