THANGSUAH ZOGAM SALPHA

Written By : K.Lianthansang @ K Thansang Zomi

THUMASA:
Kum 2100 AD, 15th June nitaak ann neek zawh, Zogam Standard Time (ZST) dan in dak 08:00 pm geih ahi. Ka pu tawh dak 08:30 pm a ICC Twenty20 World Cup final match, Bangladesh khawpi Dhaka a Zogam Cricket Team (ZCT) leh Sri Lanka te’ kimawl ding ka ngak uhi. Ka kiang a table tungah, page (pek) 8 a sah ‘The Lamka Post’ om a, huai a ‘Sports Column’ ah leng hiai kimawlna di hun leh amun-te hoihtak in kigelh hi. Lamka khawpi ngial ah, kum 86 paisa (2014) tawh kibanglou a electric ‘prepaid system’ kizangta ahihman in, Zomite’n hiai kimawlna ‘Zogam Sports’ channel ah enthei vek ding un ka gingta hi.

Huaibanah, azinghal (17th June) nitaak dak 10:00 pm ZST a, Zogam in a zintun FIFA World Cup kimawlna, ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM,’ Hiangtam Lamka ah om ding a, ‘Zogam leh Brazil’ gam kimawl ding, chih leng news ah kigelhkha hi. State League, Indian League chihte khawng Zomi-te a di’n thupi law nawnlou a, a 3 vei na dia WORLD Cup Champion laksawm in, Zomi-te’ kiphe tet-tet lel hi. Hiaihun a players te’ atangpi in, Zomi Football Club (ZFC) apan ngen hisim uhi.

ZOGAM CRICKET TEAM LEH SRI LANKA TE’ KIBEIHNA THUPI:
Bang a sanapi (wall clock) kitaak in leng, Zomi-te kimawl ding ngaklah hi awmtak in leh a khut (minute or second hand) te a, a haatna teng pia bangmai in paikual zauzau hi. Dak 08:30 pm hong gintakin, innkuan a aneu-alian, ateek-akhang chih omlou in, TV mai ah ‘singhon’ siat in kaki sekhawm mai uhi. Hiai, Final match kipat apan in, Stadium sung mun tuamtuam apan, Zomi sung a Tribe tuamtuam omkha te’n, a omna mun uah a Nam puan chiat uh ana liik sang souhsouh mai ua, lamdang sakna leh kipahna in ka pumdim a, ka chimul bang ana thou sungsung hial hi.

Hiai match ah Sri Lanka te’n batting masa ua, huai ah Inform Virat Kohli kichi in half century khenkhia a, Sri Lanka te’n overs 20 tan in run 130 lel khenkhia uhi. ZCT (Zogam Cricket Team) te’n huai hondelh in, overs 17.5 tan a run 134 khenkhia in wicket 6 a vualzawhna tang in ICC Twenty20 World Cup a laak masakna pen ding un champion la uhi. Hiai ah, ZCT batsman Mr. Paotinkhai Vaiphei in run 52 mu hi.

Sri Lanka te vuallel mahle uh, Virat Kohli kichi in hihhoih mahmah in, ‘Man of the Series’ la a, tua lel hilou in, run khenkhe tampen hi zawmah hi. Aman 319 run mu a, midang teng sang in run mutamzaw hi. Wicket lam ah, South Africa apan Imran Tahir leh Netherlands apan Ahsan Malik kichi te’n wicket 12 tuak la in, wicket la tampen suak uhi.

ZCT te te’n ahihleh, ‘IN GOD WE TRUST’ chih thupi a neikawm a, gamdang a kimawl dia ava kuan mahbang un, a khatvei na himahleh champion bang vala ua, gamdangmi tamtak in Pathian muang in Christian suak bangzah hiam omlawh uh hidan in gen hial uhi (khawnung thu kizadan ahi). ZCT te’n group match teng a vualzawhna atang ban uah, semi-final ah leng vualzawhna tang ua, lamzangtak leh nuamtak in final tanpha ah vualzawhna tang in, champion vala hiau uhi.

Hiai match ka etzawh un, ka pu’n,”Kum 14 kahih lai (2014) hiam hi’n kathei(?). Zomi Football Club te’n Bhutan a ‘CFC Football Tournament – 2014’ a Champion ava laak lai uh ka phawk thak dundun mai kachi. Huai hun ngial ah, Zomi FC a midfielder Sonpau in ‘Man of the Match’ award sang in, LED TV va-ngah zawmah ahi. Huailai a Zomi FC te’ Coach, Lemlal hi’n kathei. Kangvai lam tanpha ah adawn di’n va kikuan a, naupang lai himah leng nuam kasa khopmai. Eh…Zomi FC laa leng, huailai a kiphuak nih (2) hiam om hi’n kathei. Youtube ah hon zong mah dih, www.PhualvaTimes.Com te’n a upload uh omlai di’n kagingta…” honchi a, ka ‘search’ leh Muan Hangzo leh T.Biaksang in atuamtuak a aphuah uh leh asak uh ana om petmah a, ka download pah lawlaw hi.

KA PU TAWH HOULIMNA:
Lam-et phaklouh chi zozen leng, ZCT te’n ICC Twenty20 World Cup bang hong laak hial chiang un, ka pu leng kipaak lawsam ahi dia, ahunlui khawng hon genpih nilouh hi. Zogam News Service (ZNS) in leng dak 09:30 pm in, munchih-mualchih a om Zomi-te’ theih di’n, ‘ICC Twenty20 World Cup a champion’ Zomite’n Bangladesh a va kila ahihdan hon puang ngal ua, ‘facebook’ khawng ah ahihleh, ‘Zogam.com News Service’ in hon post khia uhi. Tua kia leng ahikei, Zomi Council leh Sports Authority of Zogam in leng atuam tuak in ‘Kipahpihna thu’ puang ngal uhi.

Ka pu’n, “Magazine kumlui mahmah, kum 90 paisa apan ana suaktou char-char a, tuni chiang tan a suakzou lai omsun katheih khelh keileh; The Lamka Chronicle leh Bukpi Thupuaktu tegel hi’n kathei. ZingDaitui, Tongluang, Tongdam chih telawi lah mangkik nawn pah ua” chikawm in, 2014 kum a te copy khat tuak, a singlem sung apan va lakhia a, kei sim di’n hon pia hi.

Ka pu ahihleh 2000, 7th April in ana piang a, tu’n kum 100 bang phata hi. Zomi-te lak a damsawt pen ahih banah, Khawvel pumpi ah damsawtna lam ah 15na bang tungban hi. Mi chidamthei ahih banah, ama hunlai in Zomi-te a di’n a hunneih teng ana zangbei hi.  Ka pu’n, “ Kou hunlai a, mi tamzaw in ‘K Thansang Zomi’ chi a hontheih uh kahi. Huai banah, kou hunlai chu tuhun tawh tehtheih di vual ahikei..!!. Kum 14 vel kaphak (2014) in, Lamka khawpi laizang tak a pai, Tedim Road lamlian bang…Paver Machine zang in ana kibawl a, kana ki pahpih mahmah uhi. Himahleh, tuhun chiang tan di muban a ‘vision’ nei kuamah ka omkei uh. Huaiziak tak leng hi di’n kaging, Tedim Road lampi kekletlouh a sawtpi ana om nilouh…” chi’n hongen hi.

Ka pu’ kiang ah, “Pu, kum bangzah nahih a school ana kai pan e, huailai a le Government School ngen om hia?” ka chih leh, “Ka theihkhelh keileh, kum 3 kahih apan school ana kai kahi. Government School ngen ommawk lou e, private school a tamzaw om a, missions school leng ana om ahi. Government School kichi-te tulai a te tawh tehtheih di ahihlouh pi, huailai ate bawng-buk bangmai ahi ua, mi atamzaw in private school pibawl zaw in bawh zaw uh ahi. Kei kahihleh, Siamsinpawlpi Residential School ah, athawn a ana kai in, Class-X kana zoukhia” chi’n hon dawng hi.

Ka pu, a ihmut suak ahi chih kahaihkei..!!. Himahleh, ka thil theih utna in honzou zaw ahihman in, ‘interview’ ka neihpih lai hi. Ka pu’ kiang ah, “ Pu, na hunlui saulou leh nou hunlai a Zogam omdan honhilh ve…eh bangziak a kamin naphuah a, Sangzomthang nachih sese a pu?” ka chih leh, ham pualpual zawzen in, “Hehe…ka sihnung chiang a leng na mangngilh nawnlouh di’n hoihtak in ana ngaikhia in la’n, na damsung in na lungtang ah keem thiin-theen gige in aw. Na min dia ‘Sangzomthang’ kachih ziak ahihleh, kei sulnung nawn zop (zom) a, I Zogam uh khawvel’ theihphak a nong minthang sak di kadeih ziak ahi” chi’n hon dawngkik hi.

Ka pu’n, ka dotna dang-te hon dawng ma in, a zun vatha zual a, Fridge sung a kikoih Lanva luitui vot kelkel hon dawn cheuh masa hi. Hichi’n, thugen honpan hi…

"Bachelor of Arts 2025 kum in, Manipur University (MU) nuai ah kana zoukhia hi. Huainung 2026 kum in, Zogam University (ZU) kichi hong om khia hi. ZU nuai ah Department tuamtuam 39 bang hong om ahihman in, lunglutna teng ziltheih di’n hong om a, ka kipak petmah hi. Zogam University nuai ah, ‘Institute of Zogam College of Intelligent (IoZCI ), Bungmual ah laizil ka sunzom a, huai nung in, Zogam Institute for Integrated and Intelligent System (ZIIIS), Vengnuam ah kaki suan hi.
Kei kahih leh Geography Master kahi a, himahleh NEHU University, Shillong nuai ah Psychology lam tamlou kava zilkha zek. Martial Arts leng Master Khamsuan kiang ah kum 2 kana zilkha sam. Huainung, kum 2040 AD vel in ZIA (Zogam Intelligent Agency) ah Director dinmun kana len  hi.

Zenhang Lamka a na Pu. Khual (nikum a si) ahihleh, huailai a Zogam Police Station ah, Suparentendent of Police (SP) ahi a, aman ZPSC (Zogam Public Service Commission) nuai ah kum 2036 AD in ZPS (Zogam Police Service) ngah a, Zogam sung mun tuamtuam a kum 4 sung a sep(Service) nung, 2040 AD February ni 20, Zomi Nam NI chet in Lamka a, Zogam Police Station ah hong sem pan hi. Zomite a dia mi poimawh tak ahih man in, Zogam Independence Day leh Zogam Police Raising Day hun te in leng, a khut mahmah ah Appreciation Certificate leh Bravery Award piak in ana om ngeita hi.

Huai banah, na pi’ sanggampa Minlian Tawmbing ahih leh Psychology Master ahi. Himahleh aman leng, ZPSC (Zogam Public Service Commission) exam na ah Zogam Police Service (ZPS) mu a, Zogam Police Station ah kum 2 sung hong semkha a, huai apan amah tawh kitheikha in, na pipi (Nemching) bang leng ama’ ziak a katheih khak ahi.

Nidanglai  a ‘ Lamka Police station ‘ ana ki chi pen tua ‘Zogam Police Station‘ chi a kikheng ahi. Police Station gei a lampi toupai, Tipaimukh Road kichi leng, Lampi bawl (pioneer) te’n Tuivai muk sun dia a bawl uh, ‘Tuivai muk’ a chih dek ua leh ‘ Tipaimukh’ chi kha ua, tuni dong huai min puden ahi hi. Lampi dang khat, Tedim Road tulle in lian in maam hinhen mah leh kum 100 paisa khawng a lampi kuakna ngen a dim, akhen chiang a ana thuap thohzel uh ahi a, himahleh kei neulai in khatvei ‘Paver Machine’ zang in ana kibawl a, adan omdeuh hi. Gintaak haksa sasim mahle chin, nidang a I Zogam uh puahlouh leh zuunlouh a tulpan ana kai gawp eive Thang..!!

Genlai vanglak in, Guite Road khawng bang leng kum 100 paisa a naak siat mahmah ahih dan khawng website I neihte uh ’Zogam.com leh Phualvatimes‘ chih te ah, alim tawh muhtheih di eive (denchiah zong sin lechin). A khen chiang a gari taingam omlou a, a khawl depdup hun uh bang ana om thepthup ahi( Source : Guite Road Transport Co-operative Society Ltd. ). Tu hun in Zodawn lam, anai tawp in Mualnuam khua tan khawng dakkal 2 sung lel in aki tung zatzat mai a, himahleh kou hunlai a lampi siat ziak in, dakkal 9 khawng bang lampi hoihlou tawn a ana ki sing neunneuh sek kahi uh.

Kou  hunlai a bel, nekgukna (corruption) mahmah ana maingal lua a…!!. Job-car, Job-house leh Job-tiva chihte pawt nalam teng a muh di atam mahmah mai a, khaw hausa leh veng chih a Authority te bang su hausa zou hithet hi. Hmahleh, kou a mipite ka thadah gawp ua, adan a omkei. BPL card bang leng, a hauhau in kanei mawk uhi. Huaibanah, Lucky draw (lottery) ichihte uh bang leng kithang mahmah mai hi. Organisation chih in saisuak vek phial uh abang zawzen. Missionary vaak tungtawn a, khamangthang matna dia Rs.500 leng thawh zoulou kichi te’n, Lottery tungtawn a van hoihpipi matna di’n, a sang(1000) a sim khawng thawhkhe toih-toih mai uhi.

Tua banah, talpaak-te’ (Meitei-te) zuhuansa, puang khilkhel khawng kana dawn uhi. Tawlkhat sung nupi pawl ten chiangpum tawh zuhuan leh dawn-te ana doudal ua, nengchik bel phatuam hi’n kathei. Tulai a eilak a om, Zogam Zu Company (ZZC) ten- Kaihlam leh Mualnuam Allu (potato) apan ‘Zogam Vodka’ a bawl te uh om maizen leh pai mahmah di hiven, damtheih na a di’n lah ahoih si a. Tulai in I Zogam uah laizial tep leh tuibuk muam chih khawng a om nawn kei a, kou  hunlai in bel ‘Gawbul Dum mahmah’ chi a pibawl in, kana teep riahriah lel ua, ‘Dahpa Tuibuk Factory’ kichi khawng bang leng, Mata Dam lam ah ana omngei hi.

Tua Lamka leh Mata kekal a sazuakna mun om dendon te, nidang a Lamka khopi sung lampigei ut na munmun banah, New Bazar leh Damkam Bazar lak a ui leh thou tawh kituh a omna mun apan ki suankhia ngen ahi hi. Tulai in Cement zuakna, khawpi sung ah omkei mah leh kum 100 paisa a khawpi sung, ut na munmun chih phetlouh, puan zuakna gei khawng ah om hi. Mipil I tamta ua, sum tellou a ‘Gam leh Nam’ iit, ‘Zogam Mosi leh Zogam Gandhi’ I tam taak ziak un, khawpi sung hindan nuamtuam mahmah ta hi.

Thangzam Road tou a, puan zuakna kivual suaktou deudou te khawng, phamsa ka lawm-le-vual te’n  hong muhpih sam le uh chihhuai hina maizen e…! Hiai khawng I genkkhak chiang in zaw, makai masate ngaihna lenpuan bang thaksak zel hi. Lamka Damdawi inn lah nidang bang nawn talou in, kum 100 paisa a SPF solkal in Manipur a vai ahawm lai ua, Health Minister ana hi ngei, Phungzathang Tonsing panlakna ziak in, tu’n  ‘Hill Tribal Medical College’ a om taak banah, electric leng 24X7 hours in paidenta hi.

Tulel a Khawminthang a om, ‘LEENNUAM AIRPORT’ kichi leng, kum 2078 AD a Zomi Council te panlakna ziaka hong omthei phet ahi a, huailai apan ‘Airport Authority of Zogam’ in ana etkol touh det uh ahi. ‘MUVANLAI AIRLINES’ te bang leng, Zomi-te khutsuak ngei-ngei ahi (a lenna van te China apan kilalut himahleh). Kou neulai khawng in, tua Ngulthawng’ Bazaar khang ah, ‘KHUPCHING LEH NGAMBAWM MEMORIAL PARK’ a om naikei. A park omna gei ah bel ‘CITY WORKSHOP’ kichi ana omkha ngei ahi. Tua Hiangtam Lamka a om, ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM’ ngei leng, kou hunlai in CDSA (Churachandpur District Sports Association) te etkolna nuai ah, ‘Lamka Public Ground’ chi’n kana minvawh ua, tu’n bel Sports Authority of Zogam (SAZ), Zogam Government’ etkolna nuai ah om a, nuam lawta hi.

ZIA a Director kahih sung in, Operation lauhuai mahmah nih kana makaihkha hi. Huaite ahihleh, ‘OPERATION NGAL-KHAAT leh OPERATION GIGEP’ chih-te ahi. OPERATION NGAL-KHAAT pen ahihleh, Nehrumarg a Zomi Council Administrative Building kiang a om ‘HOULIM HOTEL’ kichihna mun a kava bawl uh ahi. Lawhching peuhmah kahi di ua, MTF (Meitei Tiger Force) te’ mizat 7 tak bang ka that lemlum uhi. Huaibanah, Khumujamba a om,’ Tomba Fast Food Hotel’ kichi  ah, 2056 AD March 18th nitak in Operation chikhat, ‘OPERATION GIGEP‘ kichi kanei ua, huaipen ah leng, melmate khahsuah neilou in kava lawhching mahmah uhi” chi’n hongen hi.

Hon genzawh in ka dai deudu zawzen ua, atawp in ka pu’n, “Zinghal nitaak chiang a, KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM a Zogam leh Brazil te kimawlna leng et teitei ki ut ding ahih man in ihmu phawt ni aw, dak 01:00 am ZST bang gingman hial ta” honchi a, ken leng “Goodnight pupu, kou leng huaihun ah Intelligence lam suk-khauh sawm ung ua, zingkal chia ‘Zuansialching’ Restaurant’ a meeting neih sawm kahi uh” chi’n kagen a, ka room chiat uah ka lut ta uhi.

KEI SULNUNG SAULOU:
Kei kahihleh, 2060 AD in Lamka Damdawi Inn ah kana piang a, ka pu K Thansang Zomi in kamin di’n, ‘Sangzomthang’ honna phuahsak hi. Ka pa ahihleh, ‘MUVANLAI AIRLINES’ ah Pilot nna kum 7 asepnung in, Indian Ocean tung zawn ah a lenna uh puakzaak in kia a, hon sihsan hi (Huailai a kei kum 11 hipan). Huai tuahsiat hun ah, pahassenger 350 banah, lenna a sem Zomi Nungak duangching mahmah 8 leh co-pilot leh ka pa simtel in, mi 360 in sihna tuak uhi. Zomi-te khangthu a dia, tuahsiatna huaise pen pawl a chiamteh leng ahi bok hi.

Ka pa’n hon omlouhsan nung in, ka nu leh ka pu’n honna enkoltou uhi (huaihun a ka pipi Nemcing leng sizoutham). Kum 15 kaphak in ka pu’n Martial Arts honna sinsak a, ama nungzui di’n honna chiil pan hi. Atomlam in gen leng, Zogam University nuai a, Lamka College akipan BA (Hons) degree in English Literature ka zawhnung in New Delhi a Jawaharlal Nehru University akipan MA degree in International Politics kazoukhia hi.

Huaizawh in, Zogam Police Service (ZPS) ka zom a, ka posting namun peuh ah khawtang hoihna ding in lunglut leh chitak kawmin pan kalatou gige hi. Huchia kaisangzel kawm in DIG, IG, ADG adg2 dinmun tanpha ah leng ka nasep hoihtak in ka sunzom tou zel hi. AIDS leh damdawi khamtheih doudalna lam ah, mipite tawh pangkhawm in khawtang hoihna ding leh lemna leh muanna omna ding a, kuhkaltak a pan kalak ziak in mite’ ngaihsang khat kahong suak hi.

Ka nasep hoihte ziak in Zogam President in ‘Police Medal for Meritorious Service’ honpiak banah, ‘President’s Police Medal for Distinguished Service’ piak in ka om hi. Maban ah, International Conference of NGOs te’n New Delhi ah Award minthang leh sang (high & prestigious Award) mahmah ‘KARMAVEER CHAKRA – HOPE ALIVE AWARD 2099-2100’ kichi piak honsawm uhi. Hiai award ahihleh, citation leh medal in zui ding hi.

Tu’n, heutute deihna bang in, ZPS apan Zogam Intelligent Agency (ZIA) nuai a kahiang poimawh mahmah, Lamka Crime Detector (LCD) ah Private Detective Assistant nna kasem lel hi. Ka inn uh ahihleh- Khuptong Street, SALPHA Road, House Number 214 ahi a, ka Office uh tawh kinaichik ahi zawmah hi. ZIA Office ahihleh, Damkam Bazaar khang a Building sawng 23 a sang ding ngengngong pen ahi a, LCD Office leng ZIA Office tawh a building kibang mah ahi. A Building tungvum a Zomi puanlap kikhai in, a building sunalh tuan mahmah hi’n kathei hi.

Lamka Crime Detector paidan leh hong piankhiak dan banah, a tup leh ngiim bangkim www.LCD.com ah amuhtheih ding hi. Tualou in, Lamka Crime Detector kichi mimal a hilou a, Zomi-te’ a ahihman in Zomi kahi kichiteng in facebook page leh group a, ’LAMKA CRIME Detector’ kichi ana ‘like’ leh ‘join’ chiat ding in kahon ngen hi. Pangkhawm in, pheiphung suankhawm leng igam leh leitang ah kuaman thuneihna leh sualna hong nei ngamlou ding uhi.

FOOTBALL LAM A ZOGAM LEH BRAZIL TE’ TANCHIN SAULOU:
World Cup teng a telkha gige gam omsun tuh Brazil gam ahi. 2002 lai in, Coach Luis Felipe Scolari makaihna tawh Champion ana la ua, huai tuh Champion 5vei alakna uh leh alak nanung pen uh leng ahi hi. Amau, World Cup ma deuh in FIFA Confederations ah Champion la ua, tuaziak in Zogam’ a di’n zawh haksa mahmah maithei hi. Brazil te’n, nidanglai a ana minthang mahmah; Kaka, Pele, Romario, Neymar chih te’ thakheng di ahoihneih mahmah ban uah, player upa lua omlou ahihman un, huphulh huai mahmah suak uhi.
Alehlam ah, Zogam players ding in Zomi te leng ana maimai samlou uhi. ‘The Indomitable Tigers’ chih hial a ana om, Zogam ahihleh zintuntu ahihziak un, direct in qualify uhi. Amau World Cup ah 3vei mahmah Champion hihna tangta ua, a laak nanungpen uh ahihleh 2065 World Cup lai ahi. Huainung, Zomi Football Federation tungtang a Government a kigolh luat ziak in FIFA in ana suspend kha zawmah uhi. Himahleh, kalmasa a Portugal tawh friendly match a kimawl un, 5 – 1 tak in zou ua, tuaziak in maban limchi mahmah suak hi.

Defending lam hi’n, Striker lam hitaleh hoih mahmah mai ua, gamdangte’ huphulh mahmah khat suak leuleu uhi. Zogam Keeper, Lelen Kipgen ngial bang khawvel gam tuamtuam a Club hausa deuhdeuh te’n a etlah mahmah uh khat ahi hi. Huaikia ahikei, Striker Mungpi Guite in tumalam in Professional Footballers’ Association (PFA) ‘Player of the Year’ Award, London ah ana sangkha hi. Amah ahihleh, Liverpool club ah kimawl a, tu Premier League season a top-scorer leng ahi bok hi.

Premier League kichi, khawvel a kimawl siam tamna mahmah hi a, huai te lak a telkhiat a om pen Zogam players apan ahihziak in gamdang te’n huphulh mahmah uhi. Huaibanah, ‘Young Player of the Year’ Award leng Thangpu Simte in ana sang ngeita hi. Zogam min a kimawl dek Zomite’n, “KA PA’ TAPA” chikawm in gam tuamtuam’ tung a vualzawhna hon tang ngei uh lam-et ahi.

KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM AH:
June 17, 2100 AD nitaak dak 08:00 pm, ZST in ‘KAPKHOVUNG SPORTS STADIUM’ ah mihing a lakh a sim tudim metmot ta uhi. Kou, Lamka Crime Detector a sem-te ahihleh mun tuamtuam a kikhenzak in, buaina omthei dite ka veng uhi. ZIA in muang mahmah a, kou khut a mawhpuakna honpiak ahihman in, kithalawp takin kapang uhi. Kou innkuan dangte ngei leng, ka nu’ makaihna nuai ah kimawl en di’n hawhkim vek uhi.

Stadium pawlam ah – Kanpuak, Vaimiim chiim, Buhman sangh, Singkawlkai, Suangdoh sekkhum, Lungchin Apple, Zogam Vodka, Kawlsing, Sapthei, Saisek chihte kizuak phengphung mai hi. Stadium a lutna di, kongtung teng ah Bible chang saulou kigelh zel a, huai in gamdangte’ lungsim la mahmah hi’n kathei hi. Stadium sung ah, ‘All Zomi Photographers Association’ te’n  coverage hoihtak in bawl ua, commentator in ahihleh John Hmar leh Lucy Ching Naulak pang uhi.

Ka pute’ hunlai (100 years back) khawng tawh tehtheih di vual ahi nawnkei. Kum 100 paisa in, hiai Stadium sung ah leivui om a, apua ah loupa pou hi. Tu’n ahihleh apua ah mihing lakh 1 val’ tuttheihna di’n tutna om a, asung ah loupa apouta..!!. Huaikia leng ahikei, nidang hun in kimawl ennuam te’n fencing leh mi’ inntung peuh pansan in en ua, ‘1st Hill District Premier League - 2014’ lai ngial in kimawl entu sah mahmah hi. Huailai a kimawl etman Rs.10 ahi cheuhchauh chi’n gen uhi. Himahleh, Stadium leng hilou, haksatak a kimawl etna di’n a etman tam kana sagu mahmah mai. Ka pu’n huailai tawh teh leh, tua a tutna nuamsa peuhmah inchia..!!.

Kimawlna apat dek tak un, asunglam ah kava lut zual hi. Zogam adia kimawlmite, Stadium sung a hong dianglut theuh-theuh uh tawh kiton in, Stadium sung a mipi kikou aw in vanpi khawng liing zou hial leh kilawm hi. Khente ngial in ‘Sialki’ ana khenging ua, akhen te’n khuang leh daakpi peuh ana tumging lumlum mai uhi. Hmar, Kuki, Mizo, Vaiphei, Paite, Gangte, Zou, Simte, Kom, leh adangdang te’n a nampuan chiat uh ana liik sang souhsouh mai ua, ‘Sakhizouzum or Sakhituihup’ mah banghial in Stadium sung ah colour tuamtuam muh ding tam mahmah hi.

Kimawl kipat ma in, ‘THANGSUAH ZOGAM SALPHA’ chih laa, Zomi tengteng in kisa zuazua mai hi. Hiai la a, “…Galhang kawlchiang vuak tawh nam suakta lou ding…Pilna leh siamnate, zata’ khankhualna leh vualtung tuanna hi…Tulsingliim a Zogam Salpha, Thangsuah vualtungtuangte hi e….Lungching a kimawlna in khuavannuai vaihawm zou hi…Joseph dungsuun in nam salpha di’n hanlung hongchiam un…Vualtungtuang, THANGSUAH ZOGAM SALPHA te minam kulhpi muan leh bitna hi e…Thangsuah Zogam Salphate mah hi minam vualtung tuangsak-te..I gam tulsa, mialnuai a khuavak puak dia, gim gentheihna chikim, gam leh nam a di’n hong pang un la’n, Tunnu luankhi nul di’n salpha te’n hanlung hong chiam un...Zogam khuampi muan leh kingakna hithei dingin hanlung chiamni…” chih te’n ka lungsim honkhoih mahmah hi.

Kimawlna hong kipan a, minute 5 paipan in Brazil te’n goal 1 khumlut ngal uhi. “Naupang chikhum piak ngeina aka”, “a tangval te, a bullam a thuak masa mah uh ahi” chi’n mipi te’n Zogam adia kimawlmite haanthawn zuazua mai ua, nuih bang zasim hi. Huchia, dip hawmsa a om laitak in Zogam  te’n, Brazil te lam ah penalty hon mu zenzen ua, Striker Muannou Zou (Jersey No. 3) in Brazil te keeper pa’ bawh phaklouh di chet in goal ah peklut chot mai a, stadium sung hulum mahmah mai hi.

Huchia nuamtak a ka omlai un, ka phone hong ging a, ka et leh ‘you have a voice message’ chih ana om hi. Message kamuh pen ka ngaihkhiat leh, ‘Zo-gam Tribal Museum’ apan sapna aw ana hi a, kintak in Special Agent Lamboi Neihsial leh Jerry K Gangte tawh amun lam kadelh ngal uhi. Amun katun tak un, Museum neitu (Hill Town hausa) pa’n, “Sir, hiai museum a Vaphual kikoih te hong gukhia om ahi. Fencing khuakvang zen in a honglut uh ahi a, suizui a matkhiak teitei keileh hoihlou di ahi..” honna chi ngal a, kalu su ngaungau kawm in, a suikhiat didan ka ngaihtuah zom ngal hi.

June 13 apan a, museum en a lut-te chiamtehna book ka ngen ngal hi. Hoihtak a ka et leh, June 15 ni’n Brazil mi 3 in Museum va-en uh ahihdan ka musuah hi. Vaphual pentak gukhia chu, Zomi-te ahikei peuhmah di chih achiang khopmai. Zogam Airport Authority te ka thuzak ngal a, hiai Brazil mi 3 te min hoihtak in kahilh ngal hi. Banghiam chi a, Brazil lam a lengkhiat ngal sawm ahih ua leh leng khumkha man di chihziak a tuabang a pan kalaak ngal ahi.

Huainung sawtlou in, kou leng Airport lam kadelh ngal ua, Airport a ZISF (Zogam Industrial Security Force) te tawh pangkhawm a gutate matkhiat teitei didan kangaihtuah ta uhi. Hun sawtlou nung in, vom a vomthei mi 3 hongpai ngei ua, a gamtatdan uh kana enzui ngal hi. Lauh banghiam nei hile uh kilawm a om pop-pop uh ahihman in, ZISF te kiang ah body leh luggage checking hoihtak a bawldi’n ka hilhgu ngal hi.

Ka gintaak bang ngei un, Vaphual lem 2 tak a vankawm uapan ka musuah petmah uhi. Mat tawh thuahngal in, Zogam police te ka thuzak ngal ua, amau leng minute nga sung in Airport hongtung ngal ua, case leng chiamteh ngal uhi. Huchia ka om laitak un, ka nu’n voice message in “Stadium konglam a om maw bawi, 4-2 a vualzou ihih dan uh nathei na maw…hong pilvang in aw?” honchi hi.

Ka ngaihtuahna in, “THANGSUAH ZOGAM SALPHA te ziak a, gamdang te’n hon nuaisiah in simmoh bawl zou tuanlou uh ahi. Hiai thute (vualzawhna leh intelligence lam hoih) ziak a khawvel pumpi ah ZOGAM SALPHA TE THANGSUAH ta uh ahihman in, leivui pan a hon laamtou Toupa min phat in om hen…” ka chi a, LCD office lam a lawmte tawh kimukhawm di chi’n, metro train ah kapai vengveng ta uhi. Office a zan dak 01:00 am tan, thu tuamtuam genkhawm a ka om nung un, innlam chiat ah kaki khenta uhi.

LAIGELH-TU’ LAIKUNG PAN:
Hiai Story phuahtawm pumlum ahi a, pawlpi’ min, mihing’ min leh min tuamtuam kizang khate leng a taktak hilou in phuahtawm sing sitset ahi. Banghiam, nampi a ding a zakdah huai thu gelhkhak omleh na ngaihdamna bawm ua honna khiatsak ding in konngen hi. Hiai Story in, Zomi Nam  tawisang a, michih in Zomi a ngaihsang ban uah, Zomi a Zosuan-te; Chin, Kuki, Mizo, Gangte, Hmar, Vaiphei, Paite, Simte, Zou, Neihsial leh adg2 teng ki gawmkhawm a, Zogam a kipumkhatna tawh kituaktak a tengkhawm theihna dia hongpang ngei leng ka lam-en hi.

“ZOGAM AW, KEN NANG HON TAISAN NGEIKEI NING: ZOMI MAH A SI IN, ZOGAM LEITANG AH KIVUI NING…”

3004 – Kakipak - 2014

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA