ZOGAM VEHNA BUNG II

~Vz Vualnam

Guite Road leh A Gaal A Sialkal Tang

Pupa khuai bang hangte’ siahtang kaihna
Gamlei zilza lenmual va kal ing e
A gam zilza lohchiang bang kiphah e
Lungzuan khua mel in a thei na’m maw chi’ng

Kuivum ah huihkhi hong lang hialhial e
Pupa’ nun gimsi namlai a bang e
Zou damtui luang diildiil e kuam thuuk ah
Semgua hong kisai nawn ding a bang e

Killaam suih a ngil tam diudeu aw e
Pupa’ lenkhuang hong gingnawn ding bang e
Pahtang nunnuam umtui bang kholhkim na
Zang chiandalnou hong mau nawn ding bang e

Pupa’ siahtang kaihna gam zilza ah
Va bang paute’n siahtang kai zouta e
Pupa’ khuai bang haanna gamlei zilza ah
Khangsawn ta gialtui bang khingzou hang e

Tangza ai a pupa khuai bang ulna
Tu a gial bang khing di’n alawmlou e
Zangthou ni e khangsawn ami zata
Pupa khuup in khuai bang ul sawn ni e

Koi a kua saat ahia chih ka theikei. Pu Raja Goukhothang Guite’ tusawn Pu Kamzamang Guite (1895-1929) in a paneu Zamkholian’ heu in Songtal apan a va zuan uh chihtan bel ka thei hi. Hiai Mimbung khua tuh innpi pa Pu Kamzamang Guite luun leh pha mahmah a bualna khua ahi. Huchih lai in Tedim a om saplian Dickman in, ‘Chin/Kuki bulpi munuam,’ chi in Tuisa luidung zui in Pu Kamzamang Guite va veh tang hiilhial hi. A va muh chiang in, ‘Hiai maw Chin/Kuki hausa bulpi,’ chi a pakta mahmah in sakol tung peuh a a tuangsak thepthup hi. Himahleh huchia luun leh pha mahmah a omlai in a melma, amau haza pawlte’n thusia bawl in kumpite’ kiang ah, ‘Guitete’n kumpi dou sawm in Kamzamang’ laisim lai (Aizawl a laisim a om, a pi’ sih ziak a kiik) a samkhia uh. A gamsung uah thau a tam mahmah,’ chi in heek uhi. Huchih tak chiang in Aizawl sap HGW Gale, Liannona (lambu) leh sepaihte thau khawmkhe ding in hong kuan uhi. Thau neitu Chingou, Lallun, Lian-am, Douthual, Kimthang leh Khaitun-te man in a vua ua, thau nei dangte bel a kibumang uhi. A vuakte uleh hausa upa muan Tonggin lawi bangzah hiam man in Aizawl a paipih in suangkulh a khum uhi.

Vangkholai lummei in zel e
Kawlchiang siahtang bang kai e
Kawlchiang aw khua na ngai na’m aw
Sang phung na khen nuam na’m aw

(Khosung lungkhamna’n a tuam a
Thau teng a khawmkhe gai uhi.
Thau aw khua na ngai na hiam?
Gamsa na kap ut na hiam?)

Huchi bang thu hong om phet in Mimbung khua a dalhzaak hi. Hiai hun 1911 kum a mautaam tunlai ahi chia chiamteh in a om hi. Innpite mallam ah hong kiik in Songtal leh Phaitong khawng a abaan nung un Hanship tung ua, huai ah tawlkhat luun leh pha mahmah in omnawn leuleu uhi.
Guite Road mah leng Pu Kamzathang Guite’ hun beikuan, 1926 vel a Suangpi sap BC Gasper makaih a hon pat uh hive’n, Guite innpi gouluah a vaihawm, Pu Kamzathang Guite’ thakheng Pu Mangkhanthang’ hun in hong kisan mahmah ua, kum 10 sung vingveng a sial nung un 1936 vel in a zou uhi. Himahleh huai lai in bel sakol lamlian ding a kisial ahi. Kum 1967 kum in Jeep lampi ding in hon puahpha ua, 1985 kum in motor lamlian ding in 25th BRTFte’n Singngat apan nasep hon pan leuleu uhi. Hichi bang a lampi kumlui himahleh tutan in akeem ding a zuun ding omlou in sialzawi sang in a hoihzaw tuankei.

Tutung in huai gam tantan va tun ding mang in leng ka manphakei. Thanlon leh Guite kual khawng phang ding a lawmte toh kihousa in innlam ka pai hi. Himahleh bang chichi hiam a thil hong kihei in Sialkal tang ka va tung kha vengvong hi.

A kipatna leng nikhat ka inn ua hunzatna khat ah Heutupa Rev.V Thangkhangin ahong tel a, ka kimuh uleh, 'Kithuzaak kha le zaw Mimbung a hichibang-khachibang vai nei hi ung a,hong tel thei leteh hoih di hia,' ahon chi a, huai laitak a bel kei leng ka Thanlon hungeel paipihlai hi ve'ng in,'Ke'n le Thanlon lam zin ding vai ka na nei geih a, hikei leh zaw ut lawtel mah hi ve'ng in,' ka chi hi. Ahihleh anunglam in ka Thanlon zin ding ahong lemtheikei a, kei leng poilemtang sa in Pa Gin kiang ah ka va hoh a, ka vai ka kheelthu leh amau va zuih a lemtaan ding leh dinglouh ka va kan hi. Tuma a hon kamteh va siik ka himai ve.

Huchia a ofis a ka houlimlai un mikhat ahon sam a, tua mipa pen ofis nna atam toh ana om mai a, ke'n ama tang a va zui dingdan in vai ahon hawm ua, ka kisuanglah gusim mahmah hi. Ahi a lah, utlua ka hihman in kisuanglah zoulou ka himai hi. A kamsiam a hon kamteh khak ahihlehlah , 'A bang dia ka va kamteh kha sese ka de aw,' chi ve'n chin, hon ngaina taktak a honna kamteh ahihlelah amah le kipak in teh, ka chi lungsim hi.

Amau adia tunggikna lah hituanlou, alah kei' a dia gam muhna hun lemtang tak hi ding chih ka ngaihsut ziak a maingaltak a va dawp mah ka hi a, huchia amau zuih a lemtheihkei ding leh leng Songtal tanbeek bangchi hiam a va siik teitei ding vai ka hawm utziak leng ahi. Ka kithalawp luat ziak adiam ah bang vai a zin ding ka hi uhiam chih beek le huaini in ka kankha kei hiimheem tel hi. A dikdik in gen leng kei bel amau vai a lungluut leng ka hi masa zezenkei a, a zodawn khualzin a gam muh himhim ut ka hi masa zaw hi.

A khonung in ka kankhia a, EBC skul a semte kisinsakna ding ahi a, ka kithalawp tuan mahmah hi. A kei mahmah bang leng kum khat vaal tak EBC skul a ana sem ngei ka hihman in lungluutna tak ka nei hi. Huan ah ka tangkou pihpih i zodawn kepna, adiakkhol in siamsinna ah tu leh tu in saptuamte chihlouh kingakna ding omlou ahihman in hiai hun a kihel khaak ding manpha ka sa a, kithalawp tuntunna ka nei hi.

Mimbung khua ahih khaak khelkhel leng kizen ka sa kawikawi hi. Khatna ah khopi kumlui, Guite innpi lun leh pha mahmah a ana om ngeina khua ahi a, nihna ah Mizoram ahihziak in Mizoram mukha ding tuh a kihi peuhmah hi. Thumna ah a lampi totkhak ding ah kho minthang tampi om a, huan ah a minthang Tuivai leng tawnkha ding ahihman in tuate leng kimu kha vek ding ahihna ah.

May 25 ni ahi a ka zin ding uh, ama a ka kihou zual bang ua amau Lamka apan zingkal dak 6 vel a hong kipankhe ding uh ahihleh kou khua Mata hive'n, dak guk khawng in lampi ah ana ngak pan leng lemgeih in teh chia ka man nung natan a leng ka na ommuang nilouh leh amau dak nga leh akim vel in ka inn kong uah hong khawl vevut ua, ka inn uh bang lamlianpi apan gamla kuam ahihzawkmah toh zahlaak ka kisa sim hi. Huai zingkal network a omlouh chiitchiat ziak a leng nawngkai kha leng ka hi uhi.

Gari ah ka lut a, Pa Khai a hektu in apang a, ka kichibai ua, ka meltheihsa hive'n, chik a innlam hong tung ka hiam chih khawng ahon dong hi. A kiang ah Heutupa Pa Gin atu a, kei tutpihte ding nihte' lak a a upazaw pen in honna houpih a, kua ka hiam, bang sem ka hi hiam chih khawng ahon dong hi. A pau apan in Paite ahikei a, Lushei hiam Hmar hiam ahi ding ka chi lungsim hi. A khatpa ahihleh a tangvallai mahmah a, kei sang in a upazaw zek de aw ka chisim a, 'Ko'n bang chi sap de aw?' ka chihleh, 'Thang hon chimai leteh,' chi in ahon dawng a, huchilou tuh ka kihoutam ngelkei uhi.Ka zinna a ka thiltup poimoh mahmahte' lak a khat tuh lemlaak atam theipen laak ding chih ahi. Mual leh guam hitaleh, ngeina toh kisai hitaleh, abangbang toh kisai hitaleh, lemlak tampi toh tunkiik ding chih ahi. Huaiziak in ka tutpih dingte' kiang ah lem ka la ut a, anawl ah k'ong tu di aw ka chi a, kisuanglah sim mah leng kisuanglah zoulou ka hizel hi.

Pathian nnasemte toh ka hihziak ua Pathian in leng hon deihsak deuh adiam ah ka zinma ding ni un vuah a zu a, himahleh ka zin niua zu hetlou in leivui khulou, lah nawilou in ka khualzin thei uhi. Huchilou hileh zaw Zogam' hauhsakna leivui kidawm khamlou ding hive'n. Huchia National Highway hi sam na pi a sialzawi bang mai Guite Road a ka taizel lai un Tuivel khen ah lampi ah akpa khat ka ma uah atai nilouh a, lamnawl ah ka taikhe ding chih himhim sawmlou in patau tak in ka ma uah atai nilouh hi. Atawp in lamkhang ah ataikhe khong a, himahleh sawtlou nung in lampi ah ahong suaktou zel a, huai phet in Pa Gin in, 'Hiai zaw lampi lam a sem ahi di,' ahon chi a, himahmah ding in ka gingta uhi.

Kei a ding in Lungthul D khen siahsiah tuh gamthak ahi a, Lungthul D ka khengsuk utuh kithalawp kisa in ka hi geekgawk zezen hi.Tuima ah ka bangtou ua, huai ah Pa Gin in, amah EBC a Director of Institution hi ve'n, skul vehna leh skul komiti toh kimuhkhawmna anei ua, adang teng in ka ut bang chiat un ka na omsan uhi. A hong man tak un Zogam Hotel ah zing an ka ne ua, skul komitite'n kou a dia sipisial deuh dia honna saisak ziak uh adiam meh a tam ngial a, sawk ding pen atheihhuaikei zezen hi. Bawngsa, Aksa, voksa, tengkol, maltameh, mehtuimawl.

Ka kipankhe leuleu ua, Thuangtam, Mualnuam, Songtal, Khuanggin, Sinzawl, abaanbaan in ka khengtou uhi. Sinzawl ka pelh un tuh ka kithalawpna kimkhat a beita hi. Lungliapna in ahon tuam dedu hi. I zodawn khopite buk leh pha mahmah a ana om ding ka sak lai in ana sang mahmah liklik ua, innteen-louteen a gina kei hial hi. Songtal, nidang a Guite innpi omna khopi hi a, apaam a Mualnuam leuleu lah Lousau innpi hi a, banghang a hichi liklik tel ahi ua?

Lamdang tak in Mualnuam leh Songtang kikal lampi ana hoih mahmah mawk a, lamdang ka sa chiat uhi. Pa Gin geet in, ‘Hiai lampi hoihna sung teng ah kivial lehleh maile adiam maw,’ hon chi a, lah ka huchi zenkei uh hi. Lampi hoih hileh hun lutzah a kimkhat a kiam ding a, louhai leh huanhai leh zuaktheih thil dangdangte baihlam tak a Lamka zaang tungthei ding a, damlouh nikhua a Lamka delh leng baihlam ding a, tua bang teng khawng i ngaihsut chiang in lampi hoih kaal a ngaklahhuai mahmah hi. Bangtan ngak phalai ding atel hiam ah.
Tuivai gaal a unaute' gam bangchi bang in ana om phet de aw chih ngaihsun kawm in Tuivai ka naihsuk vengveng uhi. Tuivai lei ka tung peetmah ua, sawtlou khawl in lim peuh ka kila ua, ka kipankhe nawn utuh lampi a nuam mahmah a, lampi a sialthak na lam uh ka tawn ua, alkatara bel a kisungnaikei a, himahleh suang kisung in maam tak in akitai henhen thei hi.Khokawn ka tunkuan un lampi lui ka man ua, a lampi lui uh leng ei a toh teh ding a hoihlawlai mahmah ahihman in Pa Gin leuleu in, 'A lampi lui uh houh ngen le ahoih di,' ahon chi nawn a, ngettuak ka sa mahmah nawn uhi. Khokawn ka tung ua, gintak sang in ana innbul in a na det thei mahmah ua, gari neu peili nei bang muh ding ana om pah hi. Khodungsei ka phaphei nawn ua, ana thupi seemseem a, Ngopa ka tun chiangchiang un tuh Manipur a kiiknawn ding a lithuai simta hi. Huai apan ka paizel ua, Sialkal tang ka hon zuan a, lampi tuh ana gina hetkei nawn a, himahleh ei' Guite Road bang hial bel ahi zenkei hi. Ka lawmte'n leng ka lemlak ding hon awlmoh pih mahmah in mun leh mual kilawm omna mun ah lemla ding in ahon khawlpih theizel ua, awlmoh lou hial in ka pai uhi. Ka maban uh vuah ana zu ahi ngei dia, lampi ah tui ana tam mahmah hi. Mun khat ngial ah sakhi tuihuup kilawmtak ana om a, kei sang in ka lawmte'n hon awlmohpih zaw ua, lemlakna ding lemtang zong kawm a ka taizel uleh mun lem omlou in ka kheng maimah ua, Pa Gin in, 'Pailam chiah la mai ni,' ahon chi a, pailam chia laak di'n ka nusia uhi. Achihleh adenzek chiang in mun kidohna mahmah khat ah a kimu thei nawn a, khawlzen in lim ka la uhi. Saulou ka tai uleh den a sang a kilawmzaw in mun khat ah ana kilang zel a, ka khawl zel ua, limla in ka tainawn uhi.

Teikhang, Sumhau in Mimbung apan asaat, Pu General Tunkhopum Baite’ hunlai khawng a kho poimoh mahmah, leh Hiangmun khengphei in nitak dak guk vel in Mimbung khopi ka tung uhi. EBC Mizoram Division a DS lenlel Rev. Zalian-te' inn ah nitak an ka nephei ua, meh tamdan leh limdan genvual ahikei zel a, ka gil bang neu salua in ka hawmthoh sim a, gil liandeuh ka lunggulh sim mahmah hi. Heutute zuih a hichih di ahihleh tuh zuih nilouh di'n ahoih uhi.

Kihahsiang leh an nezou ka kingakna ding uh Pastor quarter ka zuanphei uhi. Ka tungphei ua, gintaak sang in pastorpa ana naupang mahmah a, amel bang leng theisim hi in ka kithei a, ka kikan uleh pawl sawmlehkhat ka hihlai ua kou tung geih ate ana hi peetmah hi. A nupa un kizentak in hon zintun uhi.Ei vualte khawng pastor hita uh chih ka ngaihsut chiang in lungsim a kidang mahmah vengvong hi. Denchiang a ei vualte khawng saptuam upa, vengsung, khosung leh nam makai hong hilai ding uh chih khawng i ngaihsut leh thil hitheilou ding mah abang hi. Mi dang teng in leng hichi bang hun ana tuak chiat ding uh hia, bangchi bang a kibulhlem theizel uh ade aw chih khawng ka ngaihsun khemkhem hi. Kei bel kibulhlem thei pahlou ding hileng ka kilawm a, nuihzat toh, lamdang sak toh, gintaak theihlouh toh hi heuhou gige ding ka bang hi.

Mimbung mukha tuh ka hi peuhmah phot. Zingkhua ahong vaak a, ka lemlakna toh ka diangkhia a, khokhang a zing mei zaam dimdemte lemla ut in munlem zong in alang-alang ka delh nilouh hi. A tawp in lem ka chihna mun, solkal skul khat omna, khotaw a inn tawpna pen mun apan deihkhop teek in lem ka va la a, lungkim ka kisa mahmah hi.

Kho keen hiihiai ahi a, mun zang leng a vaang mahmah hi. Mawltual a futbol kimawl leng pilvan ngai mahmah ding bang. Futbol lengkhe mawk leh atop ding kihtaakhuai genlouh, muhnawn ding kinephuai hetlou hi. I zodawn khua tampite mah bang in suahlam nga in a kidoh a, zing nisuak in a salpah singseng hi. Khotaw a Tuisa lui a luang a, huai Tuisa gal ah Pastor Liankhosiam in dawite a delhkhiat lai a lohpi chiachia a lenhaak doidoina kawl Tongchin kawl a ding veuvou hi. Tua kawl mai ah Tongchin kua a kidoh viuhveuh a, a simlam ah Suangbem khua a om hi.

Vengpi leh vengthak kigawm in inn 400 val ding khawng ahi a, zodawn a kho lemlou tak hina pi in i Guite kual a kholem leh nuam tampite' sang in khopizaw a, innbul thei in det theizaw uhi. Gari peili nei tampi om a, teklei inn hoih taktak om a, electric ngah in nuamsa mahmah uhi. Upa khat toh ka houlimna uah bang hang a i Guite kual a khuate sang mahmah a, heu gai dekdek a a omlai ua nou hichi bang a buk leh innbul a omthei na hi uhiam chia ka dotna ah solkal hoihziak ahi penmai ding, damdawi inn om a, skul om a, solkal scheme tuamtuamte hoihtak a sepkhiat zel in om a, chi in a hon dawng hi.

Ahon genlouh, himahleh aziakte lak a poimoh mahmah hi ding a ka up khat bel hausa omlou a khosung vaihawm ding kiteel thoh a akivaipuak ziak uh hi in ka ngaihsun hi. Ei lam ah hausa in i kipua a, himahleh kho hausa tampi khosung enkol man nawnlou in Lamka leh khopi dangte ah i om a, i khua leh tuite' haksatna amun mahmah a theihpih leh thuakpih thei nawnlou in i omta uhi. Khenkhat ngial in a gam uh lian pipi mimal khut a zuakkhia in innmun-loumun neihna thu ah kho mipite'n haksatna lianpi tuak chia gen pawl bang le a om hi. Hiai thudik ahihleh bel patauhhuai mahmah hi ding a, i kivaipuakdan uh khen kul mahmah ding chihna ahi. Tu a i paidan, hausa in thuneihna tengteng a kitawi liiuliau pen, (Huchi himahlou hia? Theikhial ka hih a, huchi hilou a hausa in khosung upate thukimna lou a thupuukna bawl theilou ahih lelah hoih mahmah hi ding) et thak kuul mahmah ding hi. Manipur ah i bitna ding in hausa in i kipua a (himahlou hia?) himahleh tu in i bitna ding pen uh i kiatna uh, i manthatna uh a hong leh suah ding a lauhhuai hi. Huaiziak in hausa’ thuneihna enthak in khosung-gamsung thu ah kho mipite’ teel palaite hausa khawnbawl upa in pang uhen la, hausa in thuneihna pumtawikei leh i khangzaw in i kipzaw mai ding e. Huchia ana pai nilouh ahihlelah hoih ve’n chin.

Vangsiathuai tak in ka tun zaan un Aizawl a laisim a om tangval khat asih thu ahong thang a, lung a sunuam hetkei hi. Ka hohna san ulah hichi mai a khawlsan theihlouh ahihman in leh a tel dingte leng a khosung mipite hi lawmlawmlou a, mikhual ngen a kihihzawkmah toh YMA-te’ theihsiamna ngen in ka hun uh a hihi in ka zangtou uhi.

Hiai skulpute' kimuhkhawmna leh kisinsakna hun a hong telte ahihleh kho tuamtuam, Khokawn, Kawlbem, Vaikhotang, Teikhang, Hiangmun chihte apan EBC skul a sem skulpute ahi uhi. Kei ginmohdan in bel upa taktak khawng ngen hi ding ua ka koih leh naupang chikchik, atamzaw kei sang a naupangzaw ngen a hi ua, a kithalawphuai deuhdeuh hi, nungak bang a tamsim laitei toh! Meiltheih leng ana omzek a, khat ngial houh kei neulai a Geljang a Convention school a sem, Sir LT ka chih uh ahi a, ka nuamtuam mahmah a, tu in Kawlbem ah Headmaster in a semlel hi. A mel leng ana upa suak tuan hetkei a, huai lai a ka muh dandan mah ana hilai hi. Hiai zodawn a phone nangawn leng zattheihlouhna mun a thanuam tak a sem nungak leh tangvalte'n ahon khamuan mahmah uhi.

Zing hun ka hon pan ua, ka zinpihte' lak a khat, anaupang zaw ka chihpen in hun a hon la a, ahong kigen leh Heutupa Upa Damkhothang i chihchih pen ana hi phiing hi. Amin bel zaza hang in, himahleh a mel kimu ngeilou ahihman in hichi bang melpu ding himhim in leng ka koihkei himhim hi. A min ma a UPA chih a omlaitei toh. Amahmah in leng a kipulaakna hun ah, 'Ka min kha ka upat chia kituakna di ka hi uh,' achi a, kituak ngei ngut ding in ka gingta. Hunzat zoh in biakinn kong ah, 'Tua hon theipan i ka hia,' chi in chibai ka buuk phing hi.

A denlam chiang in ka kitonpihte' lak a a upazaw, huai Lushei hiam, Hmar hiam hi ding a ka koih pen in hun a honla nawn a, amah leng mi maimai na hilou geetzel in Pu Vanlalruala, Headmaster (Retd), Rengkai Government High School ana hi reng zel hi. Amah bang houh a upa pen chilou ding in a thanuam in a thathou mahmah a, kei a tangval pen in leng delh zoulou ka himai hi. Kei sang a leng tangvalzaw leh kizenzaw in a gamta a, pension nung nangawn a leng hichi bang a a omtheih tuh ngaih thupihuai ka sa mahmah hi. Hichi bang a kilam-et hetlouh a mi ngaihthupit huaite toh hun ka zatkhawm khak hampha ka kisa mahmah a, innlam paiman om ka sa mahmah hi.

A nitak in lusunna a lengkhawm a hoh ding ut leh lit ka thuah hi. Kuan di'n ka kisa zel a, ka tawpkiik zel a, atawp in a zekai sim nung in ka kuan khong hi. Gam hiaitan a zin a poilemtang tak a mite' gamtatdan muhna ding hun lemtang om tuh ka taisan ngamkei. Innkong ah sawtlou ka va tu a, a dendeuh chiang in innsung ah ka lut a, mi a dimluat ziak in a killam bel hi, himahleh huai vual a dia a mavual ah ka va tukha geugou hi. Lenkhop a siam mahmah dipdip ua, khuang pupa mah lah siam, lusuunte' a ding in leng khamuanhuai mahmah dipdip ding in ka ngaihsun hi. Lamka leh a sehvel khawng bang a lenkhop khuangput siam leng leng ki-omnawn manglou ahihna ah hichi bang a khuangput siamte' makaih a lenkhop tuh a aam huai mahmah hi.

Huchi bang a ninih sung hun ka zat nung un pai ahong hun pah a, khiaklah a om mahmah hi. Zingkal dak li pelzek in ka kipankhia ua, Khuanggin a EBC skul komiti-te’ lui ankuang thupitak, uisa, aksa, ngasa, tengkol leh mehtuimawl ka umsuk uhi.

Khuanggin tan vuah toh kizui nilouh ka hi ua, Khuanggin ah ahon nose lel hi. Vuah zukna nung gam-ak te'n nuamsa ahi ding ua, gam-ak muh ding atam mahmah. Gam-ak chih khawng kibeng beita ding hiam ka sak leh muh ding hunkhop a omlai man in i ahon kithalawp sak tuan mahmah hi. Huailou leng ka kuanlam un Tuivai kiang ah tang lianpi khat lampi kiang ah ana vaak guamguam a, ke’n bel atak a mu ngei nailou ka hihman in komodo dragon ka sa man a, lah huai di’n neu deuh ka chi zel hi. Sachia hi maithei, ganhing lian lawlou, zohngeu sang a bel lianzaw tham nih leng lampi kaanlai ka mu hi. Ei pawl a tamzaw i pu i pa apan i paidan chi a gamsa peuh mah alian-aneu thah teitei a neek teitei tumte i hi ua, hiai dan awlawl a i khahkhiat uh a kuul mahmahta hi. Khosak haksa in gamsa a mat a a khosakna a panpih leh thutuam hi ve’n chin, huchi hilou a louma susia ganhing leng hilou a kimawlna dan a sabet pen tawpsan theita le hang pil leh khan manoh i hi ding uhi. I bet aleh leng bet hun, mat tuak, hawi tuak chih bang khenthei le’ng.

Huchia Guite road lampi setak tung a ka kitah suk noknok lai un ngaihsutna a saupai mahmah. Banghang a eipawlte’n i thuneih phaaklouhna gamte uh innkip-loukip a om ua, singtang dawn chilou dia teklei inn leh gari peili nei bang om sesouh a, a eite’ thuneih zohna mun a khuate lah goten khawng, bi inn khawng, hi deepdawp, huihpi nung leh leng belhtaak mahmahlou ding a omtel ahia? Hiai khawng puaknat a nei hetlou i hi hiam? Banghang a i gamsung a lampi ngoihngoih hoihsak zoulou i hia? I utmawng a i hoihlouh sak hia ahihkaleh ahoih ding deih napi a i pauzohlouh, i thuneih zohlouh ziak a hoihlou? Pau zoulou leh thunei zoulou kichidek le hang lah thuneih i ut chiang un i thunei in i thupai mahmah zel uh abang a. I tupmawng a hoihlou sak i hihleh bang tupna a hoihlou sak i hi uhiam chih theih a uthuai mahmah. Lampi hoih hileh huai apan khantouhna i ngah ding toh tua i lampi hoihlouhna ziak, ahoih ding i deihlouhna ziak uh kiguunna hiam chih suut kuul mahmah hi in ka thei hi. Lampi hoihlouhna ziak kichian (reasonable reason for keeping the road in bad shape) a omlouh a, sum leh pai deihgawlna leh neekguuk-taakguuk ziak khawng ahih phing leh bel thangpaihhuai mahmah ding hi. I Innpi Guite min pulou beek hileh angaih nuam dawm ding hi a, ‘Guite’ chih min pu vengvuang a ahichih hoihlouh in sin leh lung a thaksak mahmah hi. Ei gamsung a lampi hiam ahihkaleh solkal thil khat pepeuh hoihlouh tuh ei loungal kuamah mohsak ding a omkei hi. Mite’ hon limsaklouh ziak hiam, ahihkaleh mite’ hon neeksiat ziak a hoihlou ahih taak leh leng a pau ding ei i hi a, tua bang a ahon neeksiat louhna ding ua panla ding eite i hi. Mite’ hon neeksiat ahih lehleng tua bang a i paulouh a pan i laaklouh ziak in ei mohna ahi thouthou hi. A na pau a, pan ana la a, himahleh phatuamlou ahih leh leng i lohchinlouhna ah ei mohna ahi lai thouthou.

Zomite tulaitak a i nna poimohpen kigawmkhop (reunification) ahi a, ei kigawmkhop ding tup a neite'n kigawmkhopna suhaattu ding lampi hoih i ngaihkhawkkei leh kigawmkhawmna leng i chih taktak ahikei a ahi ding e. Sak leh khang, nawl leh paamte kikawm mengmenglou a i om nilouh un bangchi'n kigawmkhawmna ahaatthei mahmah dia! Ahihkaleh theikhial ka hizaw hia leh? Lampi hoih in kigawmkhawm ding daal hia?

Tui khawng bang leng luangkhelou a a vung det leh niin pahpah a damtheih huailou hive'n, ei pawl in leng tawlkhat houh kikhenna nei phot himhim leng bang a chi dia? I khanna ahih lelah hi di'n ah, i kiatna ahih lelah hi di'n ah, khatvei mawngmawng kiseep lumlet leng lunggulh a om mahmah hi. I khan zawkna ahih lelah pha, i kiatna ahih lelah tua i paidan hoih hina ahi chih kuapeuh i i theihna uh ahong hih a, kei bangbang a kipilsak a tutmun a mi hihdan soiseelseelte lawi a dia phunphun nawnlouhna ahihna ding in.

Gam leitang nei demdom in atung a inn lamna ding sum leh pai neikei leng la, sum leh pai nei leeluu in inn lamna ding gam leitang nei hetkei leng, ahihkaleh lei ding neek leh taak omkei leh bang phattuamna a om dia? Gam etkolna ah lang (angle) tampi etkhawm ngai hi. Neektaak (economy), simleivai (politics), kiimkiang (ecology) leh a dangdang tampi etkhawm ngai a, hiaite khen theihlouh, kikaimat vek ahihman un langkhat ah lohching mahmah leng leng langkhat a i hihkhelh ngeingei leh i lohchinna teng leng i hihkhelh khat in bangmahlou a suahthei hi.

Hiai bang thute khawng ngaihsun kawm a ka mailam ding ka et chiang in bangmah ka muchiang theikei. Pastor i chih khawng ‘Pa’ chia sap gige ding a i koih lai in ‘U’ chia sap gentaklouh, ‘lawm’ chia sap ding leng a hong om maimah ta. Nidang a nu leh pate’ hon thuhilhna, ‘Pichingte’ houlimna a naupang paulouh ding,’ chih leng a hun bei ding ahita a, sialpi a bil leh ki kikim bang mai in ka gamta lel a, huai baan ah bang hun a hong tung de aw chih ka suangtuah theikei. Huai hun chiang in naupang ka hihnawnlouh ding ziak in maingal tak in ka pau ngamta ding a, kisuanglahlou in ka kum theita ding hi. Huai hun chiang in ka pau diam? Ka kum diam? Ahihkaleh daih didena i chih kum tam a kibelhkhawm hia? Kum tamna daih didena toh hong paikhawm hia? Sialtal abil leh ki kikim bang lel ka hihziak a paupeih ka diam? Denchiang in kum ahong tam chiang in kiim leh kiang leng limsak peih nawnlou in kei leng ka dai dideta mai diam? Tu a piching hita a, pichingte’ houlimna a naupan ziak a kisuanlahna ding himhim nei nawnlou napi a dai didete bang in kei leng huai hun chiang in thei napi a paulou in ka dai dide zaw maimah de aw? Paunuam napi in pau theilou in ka om de aw? Kumte’n bang ahon pokhe mah di ua aw? I zotna lam uh koilam hihiam chih bel ka theikei. Himahleh hiai bel ka thei hi- i lampi tot uh ahoihkei law mahmah.

(Lemlak tamzaw facebook page Zogam Tourism-https://www.facebook.com/pages/Zogam-Tourism/659951707395411?ref_type=bookmark ah et theih ding)

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA