LUANKHI I NUL ZONG
By ~ Pau Lian
Hinkhua haksa leh dahna in mihing te tuam zel mah leh, kipah hun leh
dah hun in mit-tui te pawt in bang chi lawm lawm tel ka hia, vangse
tungtuan hina maizen tel ing e chih hun tungzel mah leh,hampha kisak na
neilai mihing khat adin zaw luankhi i nul zong in lungliap kei ni chih
kan a thil thupi a omkei. Kipah hun leh dah hun in i thawmhau a, i
dahna a hong dahpih sam a, kipahna a ki pahpih tuding i neih liailiai
sam te, i lawm i vual a om hampha kisa thei te khovel a mihing piang
hampha pen te ahi uh ka chilou theikei hi. Dah leh kahna te zaw mihing
ngeina ahi, ganhing te natawm leng adah thei ua, kap leng a kap thei
uhi. Mihing adin zaw kah ding mah ahi, huai hun gimnei tak a hong tunkik
nawnlouh ding ziak in.
Huai December 12, 2006 zing khovak kuan vot takmai nuai a sisuun
mangbang a kap leh mau te hehnem dia nungak tangval kipunkhawm a laa
nguai leh ihmut suaktak a ka sak lai un keibel votsa in ka liing a,
khuangpu pa kiang naichin a tu kahih man in khuang in hon kheeng a ka
ihmu theikei, huchih lai in kaki ngaihtuah a, si inn a ka lut tung apat
ka et, pinem dahmel tak leh a omdan ten ka lungsim guktak a luahdim a, a
kahtam te ngei inleng ka lungtang a sun pailet a, ka mit ah mittui
pawtkei mah leh ka lungsim ah kahna thawm a dai theikei. Ka lut tung ua
pan tua pinem tektak, akum ding zah etmai inleng kum 80 vel mi di kilawm
ta, bang ziak a detdou tak a lusu lou a tukip a apasal sisa khut lenden
adiam aw chih khong ka suangtuah ahi hi.
Huih vot tak ka nung ua tukvelh ah hong zamlut a, khut sakhau sung a
zep tinten kawm in zing khovak kal ka ngak lah mahmah hi. Ka nunglam a
bang a sanapi kikhai ka en zel a, ka kinung hei munluat ziak in ka dek
bang a kham zouhial hi. Huchih laitak in pinem hong dingtou in thugen
din hon kisa a, aw liing deldel kawm in...
Ka pasal hon itna kei din a hun ahi. Dit zohlouh itna ka leibat ahi.
Sihnung a phatna kamnem siatkhiak louh inleng kou te hon khotuah dan na
thei ding uh, pa ahihna a paching, pasal ahih na a pasal manpha, pu ahih
na a pu manpha, tun bel ka kiang ah a om lai a ka mittui ka kesak kei
ding, amah zaw a hampha ahi, lungkham leh lungkiatna maituah nawn louh
na mun ah a pai ta. Hon paisan ta a, a om nawnlouh hun leh ka taksap hun
uh a hong tung ngei ding. Huai hun in bel koi lam ka endiam chih bel ka
gen ngam kei, a khut nemtak ka let nanung pen ni, a mel ngaihhuai tak
kamuh nanung pen ni in bang chi in ka mittui in ka mit te ka liahsak
dia? etna chiang tak a ka et, kei a ding a ka hih theih omsun ahi. Akhut
nemtak ka let nawnlouh hunding a tungpah tading, tu in khelah tak in ka
len a, ka thum a, ama kiang ah itna leibat chik chiah kon dinta mai
diam maw ka chi hi. Thuakpih tu hiaizah zouzai te ziak in kipah thu ka
gen a, maban ah na thumna ua non delhzui uh kon ngen lailai ahi chi in
tusuk nawn hi.
Khuangpu pa'n laa hon pan nawn a, kenbel lasak ding phawk louhial in
tua pinem thugen te ka suangtuah a, phalbi vottak lak a pinem in
pukhual, asisa hita khut vottak deihthoh tak a, a let tinten in gen
tampi nei hi in ka thei hi. Pinem in pukhual itna khahsuah sawmlou ahih
dan kamu chiang a, a mithah nemtak ka etchiang inleng itna taktak a
apasal (Pukhual) en ahi chih ka haih kei. Pathian bang a theihna-mi
ngaihtuahna theisuak thei hileng tua Pinem lungsim tawng a kahtam
kiselgu te ka thei nuam ngei, mihai ten bel apasal itkei na e a chi
maithei uh, himahleh agen taksa bang in a hun nanung ua a mithah a
chiansak a, a pasal maimual bek kidek lou hial a a et ding mah ahi kana
chigu giap hi.
Hiaibang itna thupi, tekpi leh tekpu te kal a piang khia lamdang sa a
ka ngaih tuahtuah lai in zingkhua a vakta, imu simpian kana hi maimah
hi. Ka manglam ding bang kasa a huchih laitak in val-upa pa hon dingtou a
thupuan tamlou apuan nung in hunkhakna thumna nei in lengkhawm te kaki
khenta uhi.
Inn lam zuan a ka pai kawmkawm in Pinem toh Pukhual ki itna thupi
kasa, amau gel leh a innkuan khosa uh thuktak in theikei mahleng a
hunkhop ka theihsa ahih man in thupi sadiak leng ka hi mah hi. Inn ka
tun phet in ka lum a, khatvei Pinem maitang a va muh a vaki houpih di hi
e ka chi a, ka ihmu ta hi. Nitak lam annek hun in ka sungten hong
phawng ua kanek zoh phet in lengkhawm din ka kuan uhi. Lenkhop tawp a va
kihoupih ding lamen mah leng a buailuat man un kava houpih khakei, hiai
kei deih thusam leh ka lemgel, pinem vamuh a va kihoupih ding ka chih
pen a tangtung theikei. Siamsin na ziak a muntuam a om kahih na toh kei
man hun leh ka phawk khak hun kituak lou zomah lai hi.
Kum 6 nung in..
A chang in innlam paizel mahleng hun lem ka muhlouh man in kum 6 bang
ana ki halta, 2011 July kha kimlai lak ah ka laisin zouta in innlam
kapai a, ka tun phet chiang a pinem va kihoupih sawm in ka phur mahmah
hi. Inn katun ni nitak in vuah tampi zu mahleh kum tamtak ka lunggulh,
itna thu kan din ka kuankhe teitei hi. Lampi nawi in hawktui paltou
nuanua kawm in ka kingaihtuah a, kanuih bang aza thethup a, nungak hel
di hi lengle hichi tel a kuhkal di le ka diam maw peuh ka chi a, himah
leh hon sam om bang in kathei, ka lampai bang a kisot petmah a, kanung a
hon sawn om zezen mah a bang a sawtlou kal in katung ta hi. Ka lut phet
in kama zawn ah Pinem tangtak a tu in Tv ana en a, nuihmai tak in bang
chisim nahia thang? hon tu in hon chi a keileng kava tupah hi. Gen ding
lah kagen ngamkei, genkei taleng amah pitek tak hita, lumpah nuam
khading hi a chi in kei khomkhom in kava buai petmah hi.
Huaihun a ka omdan tukhong a ka ngaihtuah leh koi hiam a nungak
helngam panphet a zumtak a om a va tut ngeungau laibang ka phawk a
huaitoh va tehkak ding in lah pitek kiang a pawt ka hi ka chi zel a, ka
kho-ul toh ka pumsat thethu ta hi. Hiai bang a ka thuduh na in maizum in
hon koih mun mahmah ban ah va kan/pawtkei leng lah ka tekkun chiang a
sihsual a lupna ngak a ka om tanpha a ka theihnop himai leh kilawm khat
in ka sunglam a pan theih utna suakkhia in hon nawh hi in kathei hi. A
tawp in kenleng Pinem kiang ah, thuduh nonsa maithei, na utlouh lamleng
ahi kha maithei, himah leh Pukhual hon beisan ni apat ka theihnop, na
tangthu uh ngaikhe nuam ka hi. Tampi kana theita a, himah leh nang kam
ngei a suakkhia apan zanuam a kum 6 nung tanpha a hon nungdelh ka hi ka
chi leh Pinem hon tutang a, a mit-hah a liansak a, awl in a chil hon
valh in lamdang sak chitak in hon enphei a bang pentak ahia na theihnop
hon chi hi.
Kenleng Pinem kiang ah, huai Pukhual sihni a na thugen te, kap lou
ding ka hi na chih te, a khut na let tinten te bang ziak a ka chih leh
Pinem inleng huai hidia ka gintak mah chi in a nui a, ka liang hon
bengphei in huai ka chi nasan bel, ka kingaih tung uapat ka lunggim
pihna teng thuak mualsuah a ka kingaihman a vangpha leh a lehlam tak a
kipah huai sa kahi. Mi bang a nuamsa tak a kingaih hun zangkha leng
hilou, kikhen mai dia kisa lai kigawm a sih tandong anuam a haksa
thuakkhawm ka hampha ahi. Bangziak a hampha? ka hia ka chih chiang in,
ka ukhual toh kiteng kei leng bel ka damsung a ka khasiat, lungngaih leh
ka teknung vuainung tanpaha sih sual dong a ka lupna tung a ka kisik na
ding pumpelh zouta ka hih man lel ahi.. a langkhat lam ah bel iit mah
ing, iit luat ziak in leng luankhi kana nul tamta, amah deih telna bang
in omleng a luang tung a nuihmai leh kamsiam dia hon nget ahi. Himahleh
mihing ngeina in huai bang a lemchiin a hih zoukei, ka mit ah khitui
nengkha leng ka kesak kei himahleh ka lungtang tei a sut a bang, na kasa
a kakap ut a himah ka kidek, khitui ten itna a let a neu a ensak kei,
nuihmai leh kamdam in etsak thupi pen zaw itna ahi chih kapsal in ka
bilbuk a gen ka mangngilh ngeikei ding, ama itna ziak liauliau a hiaitan
thuak mualsuah ka hi chih leng non theihpih ka ut, mi bang a hau a
neizou a hinkho nuam a khosa hikei mah le ung kou ki ittuah na ziak in
nuam kasa uh. Tun zaw amah a om nawn kei. Himahleh a itna luanglet, kou a
inkuan te hon nutsiat tutan a muhtheih leh zat tak lai tampi tak a
omlai, huai itna luanglet ka chih te bel, thuhoih thupha tampi, zuih di
kilawm, mi pa mi nu tamtak in a sungte a nutsiat zohlouh ka pasal
[pukhual] in hon nutsiat man in hampha kaki sa a, gai mah leng kahsiat
louh ka sawm a himah leh a kal lak ah ngaihluat leh iit luat ziak in
khitui a pawt khasek hon chi hi.
Gen ding bel a tam lai tel, ka dotnop, pinem kiang a ngentel tak a, a
kingaih dan ua pat tuni dong a tangthu uh dot kasawm a lah zan a sawt
ta, pitek ahi a, ihmut suak din le ka gingta, amah bel paunuam sim lai
mah leh ka khongaih man in na ihmu ut kha dia ihmu mai inla zing sun
khotawn in iki houlim di aw ka chi a aman le, ahi mah ve, tuni khosiat
toh lup hun le hita mah veh hon chih toh kiton in keileng ka dingtou a
pinem leh a sungkuan te mangpha khak in ka paita hi. Inn ka tun in sana
ka etleh dak 10 a gingta, kenleng ka lungsim in paihak lam kei lim ve ka
chi lah nuamsa ka hih man in ka kisiamtan teitei hi. Ka lup kawm in ka
kingaihtuah a, hai lua ka de aw peuh ka kichi thethup hi. Mi dahluat
tangthu khong i ngaihnop pen ana hi maimah hi maw ka chi a, kei hiai
bang in hinkho khasiat huai thuak hileng mi hon kan teng ka hilh diam ka
chi a, ka dawnna omsun tuh ka hilh kei ding chih ahi pen mai hi.
Huchi a sawt kuam tak kingaihtuah a ka om nung in ihmu kana hita. Ka
khanloh in ni a suakta.. ka thou pah peih kei a sawt sim tak kantha kawm
ah ka kizial tom a, ka phone khawng ka mawk mekmek hi. Ann nek hong hun
in kanu'n hon sam a, liing khonkhon kawm in kava ne a, kanek zoh phet
in Pineem te innlam mah ka zuan pah vengveng hi. Agal ah Pinem kamu a,
aman leng hon na lamen lua khat houh ahi di e ka chi zezen hi. Akiang ka
tun in Pinem in hong tu in bawi, nisa lum awi mah nuampen hilou hia
maw? nou a khang dawng lai te a din phalbi dou le a neep deuh dia hiven,
ei khawng in zaw sih sual a kisual mai ahi, si mai lele nuamzaw simta
di, i sepkhiak chih lah om nawnlou, tate sepsa lamsa ne a lungngai a
hinkhua deldep tak kizang hita, damsawt na i neulai a i lunggulh pen tu
khong a, a haksat dan kichiam panpan ta, zun leh ek siaksak ngai hial a
om ding bang ka ngaihtuah chang in uthuailou sakna in ka dim a hi leh
leng Pathian vualzawl na tung ah phunlou thei hileng chi in hun tamzaw a
ka kam kaka kei ahi. Damsawt na zaw vualzawl na ana hina a, a lehlam ah
lungngaih na hun suksau na ana hilel zaw eive hon chi hi.
Kenleng Pinem kiang ah, min hon gendan leh ken kahon muhdan in mi
lungsim siangthou leh polhnuam na hi. Lungkham na nei dia kon koih louh
nahi, maitai tak in na om zou gige a eng huai hon sa kei ngal ve ka chih
leh pinem in, mawkmawk eive, lungkham na mel ah aki lat ding ahi kei,
khovel kilchih ah pai in mi lungkim vazong sin dih, namu kei ding,
lungsim a selgu, maimel a kipahna langsak mite ahi ngaihtuahna,
suangtuahna leh lungkham na haute, kei natawm leng ka om muang man kei,
ka ommuang hun in ngaihtuah na ngen in ka lungsim a dim, thilthak
ngaihtuah in phaphet lou in ka om himahleh nitum kuan kei bang lel a din
khovel etlawmna te khasiatna ahita. Ka sam te sathau nilh in, etlawm
tak in omsawm mah leng, sihal ek bangmai ahi ta, etlawm na a nei
nawnkei, a kaang bei ta, ka mai te nuhtheih mantam te nuhdek mahleng a
etlawmna a beita, a vuaita ngal a, ka mel te en dih a kochik ta, ka ha
teng a beita, nidang a ka hatlai lungsim tutan a ka put khak nak lunggim
na hon pia ahi. Ka duh ka gen a, nek zawh, kaih zawh kanei nawnkei,
satung kizepna puan laisan te, puan malngat te leh puan sanem taktak te
ka lunggulh a himah leh huaiten etlawm na hon pe nawnkei, lungkham na
ding a tam ta, a kal in dah in, a kal in theisiam kei mah leng ka pasal
in ka kingaihtung ua a gen mun pen, luankhi i nul zong in, lungkia bah
leh ngui a i om zong in, leitung hauhna sum leh pai te inei kei zong
in, nang a dia kipahna hih ka ut, huai kipahna bel kon mop theikei,
himah leh kei a kipan zong inla hon ngen leteh kon peding hon chih lai a
ken na itna bei theilou hon pia in ka chi a aman leng a sihtan dong a
hon piak bang in tu in kenleng vuui lou leh kuamah tung a phunlou a ka
omsam tuh kei mohpuak ahi. Himah leh ka damsawt na ten kei hon zen in,
ka phun khanak, hiai ahi ka lungkham na, ka mohpuak na ka zoukei, aman
iittak leh deihthoh tak a hon kep nate ka sulzuih zoukei. Ka taten hon
itt lou bang sa in ka phun khanak, aman a sih kuan a damlou gimtak a, a
om a bawn ka kizenlouh na liah khuh zoulai a, a hon thukhah, langbei
iitna taktak, ka tate tung a ka piak ding bang chi in phunlou in ka pe
zou tadia, ka pasal sulnung ka zuizou kei hon chih leh ka dang bang a
hul a, bang tak a, a gen chih leng ka man bankei hial hi. Kenleng pinem
kiang ah, huchi ahih leh na kingaih tung uapat na tangthu uh ngaih nop
huaipi hidi hiveh aw hon hilh ve pi chi in ka kuansan pen kava gen ngam
pan phet hi.
Pinem inleng nang nahih ziak in kon hilh mai kei dia hon chi a,
kenleng kim tak a non gen di ahi aw ka chi zomah hi. Pinem inleng hon
gen ngal a, hiai tangthu maimai mite ngaih in housim bang mahleh kei
hinkhua a dia lamdang kasak pen leh ka lungkim na pen ahi. 1964 kum vel
ahi ta ding, Mizogam sialkal tanglam ah kana teng ua, kou mahni khomkhom
in nuam kasa uh. Himah leh Lushei gal lai ahih man in khosak na hong
haksa a, gallau leh vai sepaih te khutlum bang leng kana thuak khak
muntak ban uah nek leh taak a haksat man in Manipur gamlam ah i pem
ding uh chi in ka pa'n hon pempih a huchi in Manipur gam ah ka khosa
uhi. Ka khothak uh inn tamtak leh mun thoveng tak ahi a, huai hun a khua
khat zet din chuh lian huntawk mahmah hi. Singtang a khosa aki hih man
in huai hun in kum bangzah aki pha diam chih bel kithei bun chetlou a,
himalh leh taksa a kisiam di teng zaw kisiam zou samta hi in ka thei, ka
khua uah misson sikul khat aki hong a akai tam hunkhop leng aki om a,
sintungbu te leh duhlian pau te in lai kisintou nimnem sam hi. Lai gelh
thei leh sim thei hamham tuh aki hi tutan pha in, nek leh taak zonna lam
ah, nuamlua hikei mah leh lungmuang tak a lou te kuan a lung muangtak
mah a vai kitungthei ahih phot man in kou bel nuam kasa uhi.
Pawl 5 ka sim tan bang inleng kinungak pianta a, tu hun toh teh ding
hileng huai hun a kei khanvual ten pawl 10 bang sinta ding un ka ging
hi. Himah leh a hun leh a mun toh kituak veve ahi ding a, a upa lua dan
bel ka hi hetkei hi. Sikul te kai tou a siamna pilna te sin dia kisak
lai in thil paidan hong kikhek ta, ka nu leh ka pan nasep louh khosak na
ding omlou a chih man un ka sikul kai sunzom nawnlou in pawl 6 zil pan
kiang kiang in ka tawp a, ka sangam pasal neih 6 lak a 4 te kai ua kei
nuai a pa toh ka tung geih a pa leh kanau numei a neu pen tung a teng in
nisim a neek zong in mailam khuat in siamsin te ka vak tou uhi. A
haksat luatna bel a omkei, laisim bang leng huai hun a thapaih sak
khemkhem dan a ngaihdan ana kinei in, siamlou chik bang a laisin te hong
om chiang un kilungliap pih in, lou khou a nekzong zaw mai di peuh in
kithuhilh sek hi. Unau 9 pha in nasep lam hita leh, nekzonna lam hita
leh kuamah englou a ka omlai un 1969, lou vatlai in kapa singkung apan
kia in damzou lou in hon vangtah ahuai a kipan in tagah ka hi maita uh.
Huai hun a pa omlou a tagah kichi bel, khut langkhat bei bang tuk a
ngaih ahi, ka lungsim ah maban zaw haksa di eita ve maw ka chi a himah
leh lungkelou a kei numei hi leltak mah leng leng ka sanggam te enkai a
khotuah ding in ka kipekhia a, maban ah bangte hongtung leh leng lungke
lou ding leh kanu leh ka sanggam te nung thuap ding ka hih dan ka gen a
kanu leng lungliap losam ahi chih kamuh man in lungliap lou ding in ka
hilh zel hi. Unau hiai zah zouzai kei meithai lel in bang chi in ka
enkai zou dia chi a kanu a guk a a kahkah lam bang leng tamvei tak kamu
a, ka kiang a akah chiang in bel ka khou teitei a, luankhi i nul zong
khatvei tei mikhat suak na ding ihi nu, lungliap hetken aw, ka naute
bang lai hong siam le uh, mi englou hial a khosak ni hong om nalou di
hia ka chi zel sam hi...
Khosak na a lung buaina ten zaw mihing a tuam ngeina mah hi,ahau
inlah ka lungkim a chi tuankei,a zawng ten lah a haute engden a khovel
enna toh paltou chiat aki hi ka chi a,ka pa ngei inleng a damlai a agen
gige,diktatna ahi,gingtu masa le
ng ana hih hang in lai simthei leh gelhthei kei hi,mawltak in koute
hon thuhilh sek a,khovel a manpha pen itna,diktatna leh thumanna ahi
honchi zel.khovel haksa in lou te ah nekding a pianglouh hun inleng na
itna,diktatna uleh na thumanna uh khahsuah kei un hon chi a,mi diktat
tasam a omlou ding ahih dan agen te ka ngaihtuah kik chiang in lungkim
dan ka kizil a,ka siamta hi.
Ni leh khate hong bei in ngawl lou lel leh kidaih lua chih omlou in
ka khosa tou uhi. Innsung a numei upa pen ka hihna ah ka naute, ka nute
etkai leh kep kei nasep pipen ahi. Buaina tamluat man in khotang a kihel
chih pen kei numei a din baihsam louhial hong hita hi. Singtang khua
khat a ding bang in nungak lai hawl pawl ka hi samta, kaman hun in
kikhop na lam ka uangbawl a, himah leh ka nu leh ka u (a upapen nuai a)
nasep kuhkal luat man in hun awl va zat a mi toh va kikholh ding thu
namai hilou ahih ban ah kisuanlah huaipi leng ahi touden hi.
Ka khothak ua ka tentung ua ka lawm masa pen, kum 5 bang kana ki
thuahpih ukhual ngial in houh hichi tel a na kibuaisak, nang vuak numei
omleng hilou, man dan kizil tanla chi peuh in hon tai hilh zel a, nungak
tangval laa sinkhopna te peuh a kuan ding in hong zawn zel mah leh
kaman louh luatman in tamvei tak kathawn kiksak khanak a, a kallak inbel
sahkhua nei khat hisam ngal a ei buai kia va suanlap a sahkho vai va
pumpelh ki awihuai hi a ka theihlouh man in kana zui zelsam hi. Ukhual
bel gentak sa mah bang in paunuam leh chitak ahih ban ah khosung a ding a
pawl 10 zoukhe masa pen ahih toh miten zahtak toh pahtak thuah uhi. Hun
tamzaw ah amah toh kiton ding bangleng thil nuam leh kilawm hi khollou
hi in ka geel khanak hi. Min kei bang honchi muh di ua? min ka lawmpa a
bang chi muh ua, kikhiak na nasatak, sum leh pai, neih leh lam leh mel
leh puam tanpha ah van leh lei sandan akikhiat bang in kikhia hi in
kakoih mai a, himah leh min lawm et a hon en a, hon awlmoh ahih ngal leh
bang chi in kei maimai kana kisa thei ngam zenzen dia? ka lawmta hihna
uh ka lamet na inleng a phawkpha ngeikei, vang thu petmah a kilawmbawl
kha zaw hi ve ung ka chih ni atam thei mahmah hi.
Lawm in a lawm kiang ah bang teng a gen sek dio? kenbel ka Ukhual ka
jahtak a, amai ah gen ding leh genlouh ding kal ka khenkak theikei. Ka
lawm a hih hang in ka maingal theikei, aman leng hon maingal ngam
taktak lou ahih lam kathei lua hi. Nitak chiang bang in hong lengla sek
mah leh pautam ngam vekvuuk khol lou in a lawmte pau saksak a amah a
nuih lam ah ana hahpan thei mahmah hi. Nitak khat kikhawm tawp innlam
zuan a ka pai lai in Ukhual in hon nungdelh in, hon kipawt leh hinte,
poikei maw Nem hon chi a, kenleng poi mawk lou e, nangap nak leh nang
thu a himai ve ka chi hi. Inn katun tanpha uh ka kihoulim ua, inn katun
huai nitak tuh nidang banglou tak in sawtpi katu uhi.
Huai nitak bel amah ngeina diktak le zaw ahi dia, apaunuam a, a
nuinui a, hon en kilkel a, chiamnuih kia a bawl a, kanau tetoh bang a
kithutuak lehlam zezen uhi. Huchia sawtpi ka paupau nung un akmasa bang
hong khuang hial tak man pai hun eita ve chi in kisuanlah chitak in pai
din akisa a, hong kha bek ve hon chi zenzen hi. Nidang a vakhalou lelah
kahi kei a, tunitak bang chi adiam aw, a omdan tele tuam bik na e ka
chisim hi. Kenleng kelkong polam a ka inn pamlam te uh lamkhuang kung
tan mahmah kava kha a, hiaitan kon kha maidi aw, mangpha manni Ukhual
ka chih leh ka khut hon man a, kun dieudiau kawm in gennop nei hileh
kilawm in a om dedu nilouh hi. Kenleng bang chi e tunitak na chituam lua
chi in ka khut ka lakkhiat sawm a himah leh hon lenkip ahi man in ka
lakhe theikei a kenleng gennop nei maw? genve ka chih leh aman le gennop
atam telmai, bang pentak a ka gen di kathei kei, zingchiah ka zin dek
a, sawtpi iki mukei ding, kong kik nawn matan pasal nana neikei di aw
nem hon chi a apai a mial lak ah a tum mang phei vengveng ta hi.
Hiai bang ahia? ukhual na lamdang tel, bang a na gennop, kei mimawl
chik in nagen ka theisiam kei ngei mai chi in ka kinunghei a lupna ah ka
lumta hi. Huai zan zaw thil lamdang tak kazak masak napen ahi. Ka
Ukhual in ka pasal neih di a lauh mawk bang ziak a diam maw? Bang ziak
pentak a pasal nanei ken hon chi adio? Huchi napi a koi a zindek a koi a
bang thu bangla vasai dek a chih bek hon hilh louh. Pasal te kamdam
maimai a kitalpuk khak di lauhuai tak zaw eive chih khong ngaihtuah in
ka imu pahkei a kaki ngaihtuah nilouh sung in ka theihlouh kal in kana
ihmu ta. Zingkhua hong vak in zing a sep di te semzou leh ann ne in
niteng a nekzonna mah, tukawl tawi a loulam zot na lampi ka manoh ta hi.
Lampi ah Ukhual lawmpa Muanpu in hon tuaktou a, eh Nem, Khualpu zinlam
theilou na maw, na hong phakei a, ken zingkal a khomual tan vakha keive
chi in anui heuhau mawk hi. Kenleng bang ziak a Umuan nanuih? nang ka
khak louhziak na theizaw di ka chi hi.
Umuan inleng nou ki hilh lou tel umaw? hon hilh keileh poimoh asakei a
hinte, ama hon hilh di ngak mai leteh hon chi a kenleng bang e gen
khemkhem ve poilou pi, na gen nop kei luat lele a zin na dek bek hon
hilh dih ka chih leh Umuan in lamdang sak chi tak in hon en thakthak
zezen a, maizen tel, kei kiang a thu tam agen tuk in nang kiang ah tawm
gen na e, a zum a hinte chi ni chi in anui huahhuah zezen hi. Umuan in
agen hon sunzom a, Khualpu maw Lamka lam a sepna muthak a huaithu va
kanchian dia kuan ahi a chi hi. Kenleng bang sepna e aneih chi a kakan
leh ka thei nawnkei, gen zaw gen hia, ana ginom leteh chi in a lou lampi
lam uah hon pialsan ta hi.
Keileng ka lou uh katun in ngaih tuahna naktak in aki kalh a,
bangziak adiam aw kou lawmta maimai ginom a poimoh? hon ngai houh adio
ka chi alah ka gingta theikei a huaini in zaw ka nasep bang a pai mahmah
kei hial a, kingaih tuahna in ninem tanpha kazang a atawp in inn ka
paita hi. Nitak annek khit in kanu kiang ah Hohoih te inn ah kava hoh di
chi a ka nget leh hon phal zenzen a, thubuai tampi kikum din ka pawtsuk
ta hi. Hohoih te inn katun in lamdang sak chitak in ana en heuhou zezen
a, bang chisim e Nem, zenzen teh hon chi a kenleng man ni sunsun a hong
pawt keivoi ka chi hi. Hohoih in inn kinai chik hi hang a kei kong pawt
munmun toh nang hong pawt vangtak neive maw hon chi a kenle mandan aki
bangkei a hi ka chi a ka kihoulim nilouh uhi. Hohoih lengla telah a
tamsim zomah ua, ka gennop va gen mawk di lah zumhuai kasa a, lengla te
pai ding ngak lenglah zansawt lam pek hidi ahih man in Hohoih kiang ah
kana paiphot dia zingcia lou nakuan chiah hon tawntou ve ka gennop
tamlua ka chih leh a theisiam pah a, ehem, hi zenzen e hon chi a, a
lengla te bang in bang thuguk nei get nahi ua chi in thumu kisa in
chiak zoizoi uhi. Kenleng bang thupi hikei veh, numei vai khong theinuam
dah mai ua chi a chiamnuih in mangpha ka khak a ka paita hi. Inn katun
in kanu'n vok ann ana huan a, amit hun ka ngakpih zawh in ka loukuan na
nisat toh gimsim ka hi dia ka lumpah a ka ihmu ta hi.
Zingkhua hong vak ta, ka lungbuai na sungkhe din ka kimanta, ann
nekkhit in Hohoih inleng hon tawntou petmah ta, ka nih uh ki louveng
hikei le ungle ka kiton teitei uhi. Hohoih inleng bang a na gen di gen
meng ou kon pialsan ma in hon chih toh kiton in kenleng Ukhual in a
zindek ni nitak a ana ginom in hon chimawk a bang a genna ahi di ka chih
leh Hohoih in leng na kingai ua huai a ginom dia hon khou himai eivoi,
theihsiam louh va chih khemkhem hou longal teh hon chi hi. Kenbel kaki
ngaih louh pi ua, ki lawm maimai keive uale ka chi pah a, Hohoih inbel,
nakingai uh, lungkham kenla, ginom leteh himai, kingai chih bangle chi
tuamtuam om thei eivoi, iki ngai aw hon chi ua en aw va chih sese louh
ale i lungsim guktak a i amen thil om ahi. A pomkip na laipuan a va gelh
a suaikaih khum ngai pahlou, a hunsawt a hong kip thei ahi. Ukhual le
enve, mi hithei pi khat ahih ban ah, mihoih zomah, pautam lou, zumhat
sim hi zomah, hon ngailou hileh hon pawtpawt di nasa a maw? nang le
navei bek di, a zin ma a thawmhau lou chin a, a zinkhiak leh thawmhau
gawp a kou inn bang non hoh khak zezen, nathei maw chi in anui buabua a
kenleng hilou, hilou, hilou chi a dang awk zen a ka sel dek leh himah,
himah chi in hon sel zuauzuau a, genbeh utlai mahleng a lou pialna uh
atun tak ban ah awlchik a pai ka hih man un kinoh ngaita ei chi in hon
pialsan maidin aki sa a, kenleng eimah ve, hilele ei numei te ki nepna
zaw maisan sung a atang om ding zah theihlouh toh kibang hilim hi, hon
ngai kenteh eikhong nimnem ka chi a, Hohoih inle huaizaw himah e, hi
lele laithon khawng le hon lengtung pah nave chi in a lou lampi uah
pialsuk in nui suk alh-alh a kenleng kikousuk in, mihalh, nuinui kenla
na vaipai chiah ana ngak ou, kuannuam chi in loulam tuak ka zuanta uhi.
Lou nasep toh zawl thusai zaw akituak dek hetkei, ka ngaituah na ah
Hohoih gente ka phawk det kawm in ka Ukhual kam nanung te akisual tuah
a, koi pen dik a, koi pen gintak huai a kinepna piak ding mah adiam?
numei thuduh leh a hiloupi gingta a phalou a chihte uh hileng nemthawn
lotel zel di hi ing a, a bangbang hileh Hohoih gendan in hon ngai ahih
leh laikhak banghiam hong tung nading chi in ka kihehnem ta hi. Sun
nitum a ka ngaihtuah pipen zaw huai ginom ding kammal ka Ukhual ka a
suakkhe pen ahi. Itna hon ngetlam kana theikei na a ken ngen hita zenzen
leng aman a itna hon pe dio ka chi a, keibel pedia mansa sim ka hihlam
peuh ka phawk khia hi. Itna kichi, ki phutluih thu hilou a awlawl a i
taksa akhan dan bang a i sung a ana khang eita lim ve, itna thupi lodia
ka na ngaihsut hichi milmial leltak ana hilim dan ahi maw chi in ka nuih
bang aza a, min ka lungsim muthei le uh a zumhuai mah di peuh ka chi a,
ahi inlah ka kinepna ding om ka sakei, ka Ukhual toh khosakna, pilna
leh siamna kikhiakna in ka lung a sulau a, bangteng hileh kam hiam
laidal a gelh bek a ka mitmuh a simtheih dia thu hon om ma kinem lou din
ki thunun kasawm ta hi. Khodak leng khodak manlou a ka omlai in ka
vaipai bang ana hunhial hi. Keivuak kuan kahih toh kinoh deuh in kaki sa
a kapai hi. Ngaklah tak a ana ngak Hohoih bang ana nuak dek hial a, ki
hou sunzom suihsuih kawm in inn kapai ta uhi.
Loukuan, inntung, nitak hunte khattang a zang a, lum a zingkhua te
vakzel a lou kuanzel a lungleng tak a hinkhua zat tuh kei sung apat
hong kipatna ahita, itna gu in hon nawk khasim ahi chih pelh vuallouh in
ka hinkhua ah akilangta, ka Ukhual in achiangkuang lou tak in hon koih
in hon ngailou ahi tak lehleng kei itna [a guk tak a ka piak] in gen
tampi tak aneita, dai dide a phunlou paulou a ka Ukhual thuvek bang a
hong hi hiam chih ka ngak ding ahi pen mai, ka nu, ka sanggam leh veng
leh pam theihpih leng hilou, ka lawmnu Hohoih natawm inle ka lungsim a
ka geel vengveng te theiphalou lai hi. Kuamah theih pih louh a ka Ukhual
a, a guktak a kana kinep a, a kilangkhia a bel phawk phalou a kana
omna zaw khovel a mihing hinzia leh ngeina mah ahi chi in ka pomsiam a
ka Ukhual in kam hiam, laidal bek a, a gen leh thil paidik pan inte chi
in ani ani a ka suangtuah na te ka ngainep teitei mai a himah leh huai
ka ngaklah itna thu akha a sim bang ngak ta mah leng a hong tung
ngeikei.
Khakhat bang pailiam ding ahi ta, kinepna muih kisa in bang ziak a
lawmte ziak a hiai bang thil awmlou a kinep a ka hun manpha teng a
kingaihtuah na a lung am ding ka hia ka chi sek a himah leh Hohoih gen
dan in numei inleng i itna thu gentheih luat sam zaw eive a chih in hon
tokbuai beh hi in kathei, ken ka Ukhual kiang ah ka itna thu va gen
hita leng mi mitmuh in bang ka hi dia? beven leh mi chimawh hi in miteng
in a bilbuk uah ki gen sousou ding ua, ka Ukhual in huailam loudeuh a
ginom in chi a hon vaikhak ana hita leh maizum huai loding hi zel a ka
chi a, a kal lak ah numei a pian le lungap huai kasa thei mahmah hi,
aziak bel, i lungsim a i vei leh i lunggulh itna pen genngam louh na leh
a gentu a vapan pen numei a dia thil omtheilou hi a koihna chimtaak
huai kasa a, numei a dia hiai lampang a kong kihong louh a hih phot na
ah lungkia in ngaihtuah louh teitei ka sawm hi.
Sung a suak itna zaw ei ngaihtuah noplouh ziak a va nawlkhin theih
ahi mawk kei a poi kasa mahmah sek hi. Lungleng tak a hinkhua zat ki
patna ahi pah ve ka chi a, itna kichi ka theihsiam masak ni pen a ka
omdan bel kipah mel tak leh thanop na in ka dim, himahleh hiaitan ka
tun nung in ka thadah deuhdeuh a, ka Ukhual bangmah theilou pi bang ka
mohsa nuam a lah panna ding ka nei kei, bang a ken ka suanlam ding ka
theikei, ginom dia thuhilh ka hih na ziak tak leng theih butlouh ahih
maimah pen kei mimawl in suang puak in ka po kenkun a ka hun tampi ah
huai dotna thupi tak, bangziak a ginom dia nget ka hia chih ka ngaihtuah
den hi. Kha bei ding ahita, tui kang ngak a ka ngak, ka Ukhual kamdam
leh a vei hi dia ka gintak itna thu ahih louh tawp a le lawmta thu a
ginom dia hon khouh na tuh hon tung ta, ka sangmah inleng lung a muang
zaw mawk hi, sim naikei mah leng ka deihthoh a, huai lehkhathon te ka
zutzut a, a tawp in ka hong a thu tampi tak hichi in a hon gelh hi.
Iitpen,
Nenem
Nenem
Amasa pen in gen ding bang a theih huai hetkei pah mawk hi, dam a na
om ka gingta a keileng ka dam chih ding ahi. Khamuang tak a hiaitan hun
hoih a hon kithuahpih a lawm sangmah a leng lawmzaw khovel a ka neih
nang kia na hih dan kon thei masa sak nuam hi. Na lamet dantak in thu ka
genthei kei, na lamet dan tak in thu gen sawm leng ka hi kei, huai ban
ah na lamet dan tak le a hi kholkei, a heh huai lam a hih khak ding ka
lau zel a, a chang in lah genkei leng ka kisikna ding thil manpha, ka
hinkhua a thil manpha ka chanding huphulh leh ka teknung vuainung a
lupna ngak a ka om hun tan aleng lungngai vungvung a poi kasak khak ding
ka lauh man a na itna, nang kon itna thu hon gen nuam kahi, nang
kichian tak in ka tatdan, omdan leh, ka zum ka zahkai dan na thei hi,
gen ngamlou in kum tamtak om mah leng Muanpu leh Hohoih hon thukup bang
in kidek lou hial in itna thu kon lel ta mai ve, a kinthei bang pen a
gen a laikhak hon khak nuam hi mah leng kei chitlouh leh zahkai man a
hiai tanpi hong kivei ahih na ah non theihsiam kon ngen a, ka hih na
thei omsun nang nahi, ka hih na bangbang a hon pom a ka hih na toh hon
pomkip dia hon ngen kawm in na dawnna kipah huai ngak in kana om ahi.
Nang a dia na ......?
Khuakhual
Khuakhual
Hiai laithon ka sim khit in zaw ka chimul bang a thou a, ka bil
kiimkot bang a vot huau huau zezen hi, ka gintak sangmah inleng gelh
siam leh gen neitak kasa a, ka lungsim in zaw a amen pah mai hi. Himah
leh ka kingaihtuah nung in ka lung buaina in hon zui ngal hi. Ken amah
dawng in kingai hita tawk le ungle, dinmun kikhiakna leh pilna siamna
ban ah sungte ngaihtuah ding thu ten hon tokbuai zel uhi. Aw va chi leng
hih khial zaw ka hikei maithei, mi khat in itna hon ngen a kua ahia
huatna pekik ding, tua ka lamet sang mah a leng thupi zaw itna hon nget
pen hampha ka hi kaki chi a, maban ding ngaih tuah louh mai a, a dawnna
ding gelh a khak kik mai tuh ka sawmta a, himah leh kanu hiam, ka lawm
Hohoih hiam kiang a gen masak tuh ka ut a huai ding in ka kisa ta hi. A
zingchaing Pathianni ahih toh kanu te leng lougiak innlam hong pai ding
in ka thukhak a kikhop a kikhop tawp chiang a Hohoih toh kihoulim ding
chi in lungsim a phur gu tettet in ka om hi.
Sunni hong nem a nitak lam hong hi ta a, vaikuan te hong tung
diamdiam in nekding te ne leh nitak a hih di teng hihzou chi in ka lumta
uhi. Keibel ka lupna tung ah ihmu theilou in huai laipuan tung a itna
thu tampi kigelh te ka mitkha ah akilang den a, ka nuih bang aza a lah
kanui khe ngamkei, kipahna in hon buak ta, lungkim na ziak a ihmut
theihlouh toh lungkham ziak a ihmut theihlouh akikhiak dan ka man
suahta, zanhak lengle huai sawng bel poi kasa hetkei hi. Ka dawn thukna
ding ka bangchi gelh de aw ka chi a, gelh hitaleng kua posak ding ka hia
chih ka buaina ahi zel, huchia lungbuai tak leh kipak tak a ka
kingaihtuah lai in ka theihlouh kal in ka ihmu khongkhong ta hi.
Zingkho vakkuan a ak khuang leh innkhuam a vok kitaat gingten hon
phawng a, ka thou pah a mei toh in tui kava tawi hi. Hiai ni Pathianni
nanung pen ahi. Khanawn melmu ding chi a miteng a ki thalawp lai un
keibel ki thalawp na tampi toh ka kidim a, zing ann nekhit in kikhawm
din Hohoih ka tawnsuk a kava kikhawm uhi. Kikhop tawp in inn vapha in
Hohoih toh khodah mual lam ah kava hoh ua, huai mual a theipi kung
niamchik a zam, nidang a leng kou lawmta chileng ka Ukhual le tel a kava
phak nasek uah va tuang in Hohoih toh kava kikou tuaituai uhi. Hohoih
in huai gal a mei kai thieithiai te en vengveng dih Nem, tunung kum 20
nung a nangtoh ki-enkhawm khanawn lou maithei ahi hon chi a, kenleng
bangziak in e ka chih leh, Ukhual toh nong kiteng di ua, nou zaw i khua
uh na taisan pah uh angai di, kou hiaigam, singtang kawm a bung vihveh a
malam thai a nek ka zon ni unleng hiai mual ah kava khodak zel dia, i
lawmta hihna uh ka phawk khe zel mai ding, nang zaw mi hampha na hi hon
chi mawk hi. Kenleng Hohoih ka en thakthak a, bang ziak in e? bang
chidan a maw hampha non sak ka chih leh Hohoih in, tun na hamphat na na
thei kei ding, kum 20 nung chia non phawkphak laileh na theikhe ding
hon chi hi. Kum 20 tantan a ka hamphat na di zaw kava thei ban kei,
kuaman maban kitheilou in maw..hi lehleng tu tadih in hampha kakisa
chikawm in ka laithon ka lakhia a ka simsak hi.
Laithon a simkhit in Hohoih in hiai khawng eive Nem na hamphat na ka
chih, na dawng teitei di ahi, na eng huailua chi in a kun dedu mawk hi.
Gen di pentak le a theih huai kei, noplou sakna nei ahi chih ka thei a,
ahi inlah bang chi a chih dong ngamlou ka hih man in bangmah ka gen
nawnkei a thu tuam dang gen in sawt tak ka tut nung un ni a nem taak man
in ka paita uhi. Kei a dia Pathianni ka hun awl omsun a hihna toh ka
tunphet un a po di a lemtang hunhun a ding in laithon ka gelhta hi.
Iitluat
Ukhual
Chitna, hoihna, pilna siamna te neikei mahleng hiaibang laithon
thukkik lou theilou dia non koihna ah a lehlam tak in ka kipak a, a
lehlam tak inlah maizum na leh lungbuai na tampi kanei hi. Sawt kuam tak
lawmta bang in iki pawl a, nuam leng isa, itna mit a ki en a, itna
thukzaw lungsim kiputkhum ngei dia leng kana kingaihtuah louhlai in ei
kigintak dan khel in ki iit leh kingai ina hi maimah ve. Itna thupi tak
leh lamdang tak a piangkhe ding ka saklai in houchik ana hi maimah ahih
dan ka musuah ta hi. Nazin ding leh bangziak a zin na hiam chih te tutan
in nang apan kazak ka lamen. Na hihna bang in ken bel a bultung apan
kon pom pah a, ka lungkham na bel, kei mawldan leh chitlouh dan na
theihbeh ding tampi omte hon thei thakthak lehteh a pomsiamlou a na pan
di ka lauh a hi zaw, dinmun kikhiak luatna ten gen neilou ding in ka
itna kiptak in kon pia a, ki chiamna tellou in nang kuhkal na zah sang a
tamzaw in itna lampang ah ka kuhkal ding chih kon mop masa pen hi.
Lai kikhak a gennop gen pen kei ading a thil kipah huai petmah leh
namel kamuh na dan a ka ngaih ahih man in a hih theih leh kha 1 a
khatvei bek non thuzak theih leh ka lungsim a dam mahmah ding, huai ban
ah itna zaw lamdang tak ahi aw, ka muanhuai na leh kuhkalna te nang a hi
hen, nang a te leng ken ka neih dettheih kilamen in mawltak le duham
tak in thukna laikhak kon khak hi. Damni heina peuh ah dawnbang tuah
mateng sian in hon huai hen.
Laikhak tu.
Na theihsa
Hiai ka gelhzawh in ka lukham nuai ah ka koih a azin masa sa in hon
puaksak ding in lungmuang tak in ka om hi. A buaihuai thil khat bel hiai
mun kilkawm apan lai kikhak chihvel te thu namai hilou ahi hi, himah
leh kuhkal na toh ka ngak kinken zawta hi.
Khakim bang hong pai liam ding a hita, himahleh kuamah zinkhe ding
kamu naikei, ka lung a liap a, ka Ukhual lung natawm leng ana liap ding
ka lau hi. Lungliap baihlam tak, khovel kigamla tak a itna kihawm
tiiptiip a om haksa sim mah leh a hun toh kituak a, a hi ding dan mah a,
a kikoih ban ah a di dan dang omlou ahih man in pomsiam mai ngai lel
hi.
Ni te hong pai liam zel in zingkal khat ann ka huanlai in ka
vengkhang lamte uh Ngangaih kichi ka inn uah hon lut a, Unem aktui nanei
uh hia, pum 3 khawng kadeih guih e, min nou nei di honchi ua hong
paitou vengveng mai ka hi hon chi a, kenleng om mah inteh, bang di a
thethup a e ka chih leh Ngangaih in, ka u zindek a, lamkal a anek di
deih a huai di hi veh aw hon chih tak in kenleng zindek e? koi mun ah e
ka chi lelaw a, aman leng Lamka lam ah, bangziak eita hon chi a kenleng
hoih lotel, ka laithon hon puaksak ding himai chi in ka laithon kava la
masa zezen a, huaizawh in aak bubah a aktui tang 4 vadong khawm in,
aman le ngailou ahi. Ka laithon a puak ding ziak a aktui ka piak ahi
chi in ka pia a, amah leng kipaktak in apai ta hi.
Hiai hun hoih Pathian lemgel ahi zezen dio ka chi a, lung nopna in ka
pumdimta hi. A bang a bang hileh ka laithon tuh sawtlou nung a a tunna
mun ding tung dia lungmuan pih ka hi peuhmah ta hi. Hiai ka laithon khak
pen ka Ukhual zinkhiak apan a kha 2 na beikuan ahi. Kinem tak a kangak
ka Ukhual thaikawi tongdam hong tunkal ngaklah tak in ka om gige hi.
Nite leh hunte'n pai hat theihna anei nawnkei, awl chikchik in kei
lungzuan leh tangkhat luatna ding in hunte ze-awl tak in akizia a, ni
khat ka ngaihmel muhlouh natawm leng a thuak hak a, sun 10 zan 10 lel
leng sum 1000 zan 1000 bangtuk in sawt kasa hi. Lungzuang leh etsam
khengval tak a ka omlai in ka ngaklah huai laidal tung a khut a kigelh,
itna thu, ka Ukhual itna zaila kisakhe loulel tuh hong tungta, nounel
tak leh mit lim tak a ka muh masak pen zaw 'iitluat' kichi thumal, amasa
a laitui a kichiantak a kigelh ahi hi. Hiai laithon a bul ka en a atawp
na a kigelh in ka lungtang a nemsak a, puakgik liantak ka puak ka
lutung apat tukkhia bangtuk ahi.
Hiai laithon a kigelh bel hiaibang a hi....
Iitluat
Nenem
Na dawnna nemtak leh thupi tak kana sim a, ka khasiat tha lamlam bang
a suak hi. Theihpihtu omkei mah leh hinna hial lou in kaki chiam ngam
a, hiai itna ka deihpen kenzaw ka damsung teng nunghei san louding kahi
ka chi hi. Laipek a kigelh maimai ahi na chih louh kadeih kawmkawm in na
lungsim taktoh leng ngaihtuah inla, hiai itna thukhah i si i sa a
namkip hi henla, suangpi tung a lai kigelh, a mang thei nawnlou leh
khantou tak bang in i lungtang ah leng gelh ahi ta chih pomkip masa ni.
Huaiteng ban ah, miten hiai ei ki itna mawl leh haihuai samah leh uh
khovel a hiaibang thupi omlou ahi chih theih behlap ni. Dam a Pathian in
lem hon sakpih leh kha tawp lam kal nanung pen in ni tamlou omdin kong
pai ding, kon muh ding kal ka ngaklah ngeimai, damtak a kimuh matan
mangpha,
Laikhak tu.
Na ukhual
Ommun kikhatlou leh lungleng tak a kigaldot tuh pianchil a Pathian in
kou a ding a ana lemgeel ahi ding ka chita hi. Kihou nuam in, kimunuam
losek mah le ung vaang in hon phallou ahi ding ka chih thoh a ka
ngaisiam pahpah vanglak hi. Hun hong kikin khiin deuh henla ngaih te
mel kimu meng leh chi bang a ingak lah luat tata chiang bang in zekai
diak sakna in kadim hi. Gal in don leng lumei kai khen ah, amual a guam
khen a ka ngaih tullouh ka Ukhual leng lungzuang leh innlam ngaitak a om
sam ding hia maw ka chih chiang in khat veivei bang khasia hikei mah
leng lunglen ziak in khitui bang a pawt khasek hi. Mihing lemgeel na tuh
tamlou thuak mualsuah zou chi a lungmuang in kha tawp tan bang ngaklah
tak a khodak dak kawm in ka omta, mi khualzin vaitung bang a omteng in
ka Ukhual hileh ka chi a, mi a iit a ngaih te uh vai tung zelzel sam ua,
kei ngaih koi a vaitham na hiam?? chi a lunglen luat hun a lungsim a
suak te genkhiak hun bang a omtham hi.
Kha bei ding ahi ta, a ni nanung pen ni in pangkhang innkatau ki doh
sang tung ah naupang sia bangmai in ka ding a, khomual lam ka gal etet
hi, sun nitum in en mah leng ka Ukhual sun khosawt a ka lunggullh maimit
lah kamu takei, nitum kuan tan ka et nung inleng a hong kilangkei a,
gending bei leh chi mawh in innsung ah lut in ann ka huanta hi. Ann ka
huankhit in sungte vaikuan kuamah hong tung nailou uh ahih man in chi in
luinai ah tui tawi ding chi in tuithei seng a guang in ka pua a inn
kong a ka pawt dek leh 'NEM' chi in ka Ukhual aw toh ki bang in hong
kisam a kenleng lamdang sa in kava delh pawt a lamen tak in kadak popop
kha zezen hi. Himah leh ka kinepna a muih maimah, tua ka min hong sampa
ka Ukhual hizaw lou in ka Ukhual naupa Lialian ana hi maimah hi. Ken
leng Lialian kiang ah bang thu ahia ka chih leh hiai laithon ka Ukhual
in ana pia heh chi a mi hon posak a hon pia ka hi hon chi hi. Kenleng
amah lah hon pai sawmlou amaw ka chih leh, hong pai mah inteh, khanawn
chiang a kal masa pen a hon pai tum ahi, suty a mu lemtang kei a ahi hon
chi a apai ta hi.
Hiai bang lemtang louh na ki suangsawn toutou ten ka khattang na a su
puang a himah leh heh a nuak theih hilou ahih man in a hi bangbang
theisiam a kipah dan zil a poimoh zaw tham hi. Tutung chileng, ka
laithon muh na a sawt nai lo lawm lawm kei, himah leh, hon khak masak
toh bel aki khe mahmah mai hi. Gintak sang in ka khua uh gari tun na
ahih man in niteng hial hikei mah leh kalkhat a 2 vei bang tuh kikhak
theih lotham ahi hi. Hiai kal kipat tung a laithon hong tun zoh nung a
ni 5 ni in khat hong tung thak a, mak ka sa a, huai laithon a ahon iit
dan leh ken a laithon te a gintak banglou tak a thuk munou ka hih dan
ban ah Pathianni a khualzin ding om kawm toh huaite zui a hong pai ding a
hih dan hon hilh hi. Laithon hong tung teng a thuk ing a, bang ziak a
dio thuk khollou a hon chih chi in lamdang sakna in ka dim hi, a bang a
bang hita leh hong pai ding a hih toh laithon gelh kullou chi in a hong
tun ding ka ngak maita hi.
Pathianni zing khovak hoihtak leh navak dan chituam tak in lupna ah
ka thoukhia a, huai ni bel ka Ukhual muding ka hih man in ka lung a guk
muang mahmah hi. Feltak in hih ding teng hih zou in ann kanek zawh un
kikhawm ding in ka kisa a, kakuan ta hi, nidang a ka tot ngei bangtak in
Hohoih ka tawn suk a, kikhawm ding in biakinn lam ka zawt lai un Hohoih
in tuni naki pak sim di e maw, chih simsim te mel mu di hon chi a,
kenleng bangchi dan in e? Nang le hon hilh hia ka chih leh, hilh kei, a
nute'n a gen ua huai ziak hi hon chi a hon nuih san hi. Kenleng phur
thou sam mah ki hina lou di hia chi in ka nui a, a tawp in biakinn
katung ua ka lut ta uhi.
Kikhop hunsung in ka chim mahmah a, ka lungsim ah bang ziak a Hohoih
in hiai bang thu teng ana hichi theih adiam aw ka chi a, lamdang ka sa
hi, ka pam a tu ahih man in ken leng Hohoih kiang ah, thu ki sel om hia
ka chiphei mawk hi. Hohoih inleng lamdang sak chi tak in bang thu in e?
bang chi dan in hon chi hi, ken leng Ukhual toh kei kal thu la ka chih
leh, thu kisel omkei, amau innkuan vai aman a suk veng zawh leh buai na
di omkei, nu leh pa thumang a hi a maw, bang a chi diam ah hon chi hi.
Kenleng gen nawn tuan di theilou in ka lungsim in aw...nu leh pa te
kigolh uh eive maw ka chi a ka lung buai na kuamah theih pih louh in a
kipanta hi. Kikhop tawp in Hohoih in thu zak tampi zaw ka nei himah leh
nou na ki itt ua na chih tak uleh zaw huai te bangmah hikei, lungkham na
di nak omlouh dan, pil inla gin-om leteh na Ukhual kuaman a khem hai
zoukei ding uh hon chi a himahleh kei bel ka pau kei, ka lungsim sung ah
sia leh pha kisual in, itna maibiak a chih uh ken kong bangkim a ka
biak ding hun hong tung ta ei ve maw. Tangthu taktak kipan ding eita ve
ka chi a ka lung a mawk a ngaihtuah na ah thu tampi kitun khawm mah leh
ka lungsim a vakvai a, koi pen ngaihtuah tangpi a nei ding kahia chih
ka theitum takei hi.
Inn ka tun tan inleng khasia hikei mahleng ka mittui adai a, kaning
aki tel hi. Nitaklam leng a hih taktoh chi in ann ka huan a, ka huan zoh
a kisil in nauten gilkial a chih man un ka nekpih a kaman tak un
pangkhang ah kanau tetoh khomui zul a galmual a gari vakte khong ka
gal-et uhi. Huai ahi ta dio ka Ukhual te chi in hisap na tampi toh lamet
neitak in ka mit ka hak a, a tawp in khosung ah gari hong tailut
khongta hi. Nidang a paidan tak hileh bel, atek akhang ban ah kei mahmah
inleng huai gari hong tungthak lam manoh vengvung ding hinapi huai ni
in ka thanop nateng a bei a, kazum tha kia asuak hi. Kanau ten bel va
delhsuk ua, hong kik tak un zinpak bang leng hon netou uhi. Ka nautum
pen uh kiang ah Ukhual le hong tung hia ka chih leh, he, hong tung mah
e, nang le hon kan a manlou ka chih hon chi hi.
Ka Ukhual toh hun sawt pi tak, kha 3 lam bang kimu lou hita, tua
khosung khat a omkhawm hiphot ta chi in kalung a muang a, himah leh
tunitak in hong hoh de aw chi peuh kana lungbuai na a hi zenhouh hi.
Aman leng hon munuam sam inteh chi in hong pawt ding ngak in kana om ta
hi.
Zan bang a sawt simta, naupang te lumta in kou a lian teng tulai in
ka houlim ua, konglam bang hong ging teng in ka Ukhual ding sa in kabil
kana dawh zihzeh hi. Huchia tumuang louhial a ka om tak in thakhat in
kong hon ki kieu a, kenleng kua na hia le? hong lut ou ka chih leh ka
Ukhual ana hi petmah ta hi. Nidang sang mah in hon maitai zaw a, a ngaih
bang na punbeh hi hial khop in kathei hi. Ka Ukhual toh bel kanu'n hon
deihsak lua in kilang kei mah leh hon tai kei a, himah leh khosakna
lampang a dencia hon telkhial kisa a a lungkiat ding hon laupih mahmah
hi. Huchi in ka Ukhual leng kakiang ah hon tu in, a puankawm apat vantun
hon sawkkhia a, hiai nang a ding, kapai nung chia na et di chi in thil
kitun sung a nektheih tamkhop hon lakhia a, kanu'n leng huchi ahih ngal
leh, singpi kon awm di chi in hon awm a, a awm zawh in ka dawnkhawm in
ka nekhawm nainai uhi.
Naute a lumsa te bang hong thouthak uh ahih man un ka hulum mahmah
ua, kihou tumta chih omtheilou in a sepna lamtoh kisai bang theinuam
chiat in ka dong ua, a genpeuh thupi sa in ka awng nainai uhi. Huchia
sawt kuamtak ka kikholh nung un Ukhual leng a gari tuanna gimsim a hi
dia. Ka pai ding chi in a dingkhia a kava khata hi. Kelkong mun ah
sawtpi ka ding ua ka Ukhual in Nem, bangziak a lehkha thon non thuk
louh 2 vei tak hon chi a, kenbel ka muh teng a thukkik ka hih lam ka
hilh hi, a tun a kava hoh louh bang leng a hehlua hikei mah leh a
ngaihdan ana hilou a, huai thil neuhneuh te ziak in ka nih ua kinakna
hi hial kei mahleh ngaihdan leh deihdan kibatlouhna masa pen a hong hi
phot a, ka kal ua thuse bawl om ahi chih ka thei ta uhi.
Kua a diam maw hiai thuse bawl, kuan hon ning a kuan thil paidan
heikawi ahia chih aman leng a theikei, ka sung te tawn a laithon kon
khak ahih na ah ka sungte dot masak hoih ding ahi hon chi a, lungkham
lou ding leh hon ngailua a hih dan a kam in hon gen zawh in mangpha
kikhak in ka kikhenta uhi. Ka lupkawm in ka kingaihtuah a, kei bangmah
lou mai, kinem hita tawk lengle ka suploh na ding lel a hiai phulouh
itna tangkha ka diam aw ka chi a, ka kikhin dek pahpah hi. Ka neu a
kipan hinkhua haksa tak a khangkhia a, haksatna tampi palkhin himah leng
hangsan na ka nei theikei. Lungke baih leh kiniam koih khengvalna in ka
hinkhua a sawi liing pahpah khanak hi. Himahleh ka lungsim in bangteng
hong tung mahleh itna ka piaksa ka lakik thei nawnkei, ka itna kempa ka
Ukhual in a deih bang, a kep bangbang a kem a, a letkip zawh tantan pang
ding ka hi chi in ka kichiamta a huchi in ka ihmu ta hi.
Zingkhua hong vakzel a, kiang a om mun pen ka Ukhual in thusia
bangmah gen nuamlou a, lehkha thon tunglou te leng lamkal a a poten a
sukmang ahi chi in hon khem hi. Kikhemna siangthou tak te gingta kei
sim mah lengle ka lawh theih omlou ahi ka chi a, va gintak mai a, kihih
lungmuan zawk kei a dia hoih ahi chih ka theih man in ka dai dide a,
khasiat na dang ka muh leh leng ka kalou leh maituah mai ding in ka
kithunun sawm hi.
Ni tamlou chik, ni 10 sunglel hun zat khop amm in ka kikhelah thei
mahmah uhi. A chang bang in omkhop det a uthuai dan te ka kikum ua, ka
lou bang uah kuankhawm tattat in kou kan a lungkim omdiam chi nuamphial
in ka om uhi. Himah leh hun leh niten ngak a neikei, khongei ngailou in
a pailiam zungzung a, ka Ukhual toh mangpha kikhak nawn ni ding in hong
ngak ta hi. Apai niding zan sawt pi tak ka kihel ua, ka Ukhual in kam
nemtak in, min bang teng gen hen la, bang chi tuk in hon bukkak in ka nu
leh kapa hi in ka tanau laina, ka lawm leh vual ten ei ki iit kal ah
gen leh sak nei le uh leng na gumna suah a bangteng bangmah lou a na
koih kon ngen, na khasiat na ding leng hong hi maithei, na ki pah luat
na ding in thu hong kivik kei maithei, huai hun a khase mailou a, kei na
Ukhual thu ahi chi a thuak vek teitei din ana kiman in aw Nem hon chi a
kenleng, maban di zaw ka gen theikei, ka hun paisa leng ka bawl
theikei, nang na hon itna bangbang itna hon pia ka hih takman in thuak
ngai te thuak a, taan ngai te tan dia kiman ka hi lungkham ken chi in ka
vaikhak a, amah leng lungkim tak in a dingkhia a, zingsang beltak a pai
ding ka hih man in iki muh nawn mateng mangpha chi in a pai ta hi.
Ki-itt in kingai mah le ung kikhen a damtak a mel kimuh ding ngak a
kuhkal tak a om geigei mah nuam chi a ka kiheh nep lai in ka thuak ding
zawl gau in hon sia in ka thuzak leh ka maituah ten ka hinkhua ah ning
kitelna hon guan semsem hi. Ka Ukhual zinkhiak nawn nung kal tamlou nung
in thusia selguk zawhlouh ding ka lawmnu Hohoih tungtawn in ka zata, ka
Ukhual nu leh pa ten kei hon deih dek lou uh ahih dan kaza a khasiatna
in kadim hi. Ka lawmnu Hohoih te toh bel ka Ukhual te ki sung khat uh
ahih man in thu tampi aman thei thei sek hi. Ka lawm Hohoih toh ka
kipolh ding bang uh leng lemlou zen ding in huat na kampau hon neih khum
uhi. Bangziak a diam aw hiai tengteng kei tung a a tun, bang ka hih
khelh ziak a diam aw ka chi a, ka Ukhual nu-le-pa deihdan ka thei nuam
zezen hi.
Ka Ukhual toh ki-it a nikhat zankhat omkhawm lou lel leng hilou a a
kha a ni a sim mel kimulou a kingai hinkhua sawt tomchik ka zat a thuak
haksa kasak lai in hiai bang nu-le-pa deihna chituam ziak a ka lung a
buai zel bang ziak a diam chih louh kei a din ngaihtuah ding a omkei,
kei leng mihing khat hisam hi ing a, itna ka piak zadah ahih ualeh lakik
mai ding ka diam? ahih kei a leh kei toh kikhomlou toh kingai mah ka hi
chi a pomsiam a thuak ngaite thuak zaw ding ka diam chi in kei mihing
lak lak a ding ale a deldep numei mawl leh hai in ka ngaihtuah nget ngut
sek hi. Hohoih in a thu zak teng gen ngam kei mah leh kei bang a mi
mawl leh chitna neilou amau tapa toh kingai ding vual hilou uh ahih dan
hon hilh sawn in kingaih siatna hon pia a, thilteng ah ka kahtha a suak
a, ka hinkhua ka en a, kei leng neizou in siamsin na lam bang mi bang a
ana sunzom zou hileng min hon zahtak a hon mai et sam ding uh hi a maw
chi in kei leh kei kaki hou sek a, akal lak bang in ka tagah na ziak hi
chi in ka pa bang ka ngai thei petmah a, a khenchiang diak bang in hiai
khovel a tagah, liangvai leh mite nuai et /simmoh leldia piang ka diam
maw ka chi a, a khen chiang bang in kei leng mi bukim khat hi ing a, ka
mi tel tel diklou ka hih ziak a hiai bang lunggimna tangkha ka diam aw
ka chi a, ka Ukhual bang khen hileng a dang leng mulah tuan ding ka maw
chih peuh ka lungsim ah hong kilang khanak hi. Himah leh ka Ukhual ka
iit a ka hehpih a, ama tupguhna muang in amah kiang lou tai na ding
neikeng chi in laithon ka gelh ta hi.
IITLUAT
UKHUAL
Na heina gam lapi a pan in bang teng na ngaihtuah zel diam chih ka
thei ut, nang non hehpih man in na itna non pia a, kei din a hun ahi ka
chilou thei kei, kei non hehpih nawn sawnsawn man in na nu leh napa ban
ah na tanau laina te thu imm na imm pih a kon mohsa tuankei, kei
chitlouh na zaw tam mah e, sawt pek a pan na theih tai sa ahi ta, hun
khek a ka neulai hun ah kikthei hi himhim leng leng ka vang ka khek
theih ngei louh ding teng poisa lou a na itna non piak ban ah, ka
chitlouh na tampi te gengen lou a non itdante non gen zawk hun chiang in
lamdang kasa a, kap lou ding chizel mah leng ka mit te ah nulding
mittui a hun bangtak in a pawt khazel, nang ka nop leh haksatna ban ah
ka kisapna, ka mawlna, ka haina teng pulak louh aleng hon theichian na
hi a, nanu napa vuak lou leng khosung mipi in kei mimawl pen ahi chi le
uleng ka zakdah theihlouh ding ahi mahmah mai hi. Thil segen zaw ka
hikei ka chi teitei ding, himahleh, na nu leh pa lungkim na bang ahia?
Huai pansan in kenleng ka hih theih natan ah nanung kon thuap ding, ka
hih theih louh natan bel na thei, pilna, siamna, neih leh lam sum leh
pai deih uh ahih leh bel kokhuk toneilou ah khiat zawk bang leng ka
telzaw hi.
Hiai bang thu ka gen lei in, thilteng nangmah a kinga vek ahi. Nu leh
pa kipahna hih kha hih ka ut mahmah a, himah leh tu tadih in bel hih
kha lou ihih man in, nang leng ka om ding dan imm lou hial in hon hilh
inla honthunun zaw in aw. Gen ding tam mah leh hunsak phot ni, BANGTENG
NANGMAH THU VEK AHI AW UKHUAL...
KHAKTU
NENEM
Hiai ka gelh na ziak bel, heh tha suah na leh ning nalam hi zaw lou
in ka Ukhual in a nu leh pa thu vekdan te teng hon hilh a ken kibawl
ngai omleh kana kibawl zawk ding ka suangtuahna ahi zaw hi. Ki-it kingai
ka hi ua, hiai ki-it kingaihna pen mawk mai a nu-le-pa vaihawm ziak a
suktawp theih guih ding leng ahi het kei, amau deihsak ziak a kingaih
semsem ding chih leng a hithei tuan kei hi. Kei leh amah kal a kizopna a
hoih sung teng kuaman itna kal a dai kai a hon hal zou ding uh leng a
hih tuan louh dan naktak in ka theih man in ka Ukhual ginom na ka muang
a, ama hon pi dan muang kawm leh amah mah leng innsung a a thuzak,
kitaina leh thuhilh na ding te ka theih pih kawm in ngaihtuah na zau tak
ka nei mai hi.
Ka laithon khak tunglou a diam chih ding khop a zekai in a om zel
ta, a lawh ding dan lah om tuanlou ahih man in gelh thak ka sawm a
himah leh hungaih lai hamham ding chi in khamuang tak in ka om hi. Ka
laikhak a kipan tuni tan ni 14 bang a pha ta ding, bang thu dang a omkeh
nitak chiang a gelh ding chi in lou kuan din ka kisa a, lampi a ka nau
neupen toh ka kiton lai un kanung uah Ukhual nu leh a sanggam nu hong
pai a, ka kinunghei leh ka muguih hi. Kinoh tak a va pai guih ding lah
hilou, va ngak hial ding lah hilou chi a nuamsa lou pi a ka pai lai in
hon delh pha khong ua, koi a hoh dek na nielnel ua hon chih aw, ka zak
khelh bang ka sa hial a, zak dah thu inbel ka zadah sim a, himah leh ze
etna bangmai a ngai ka hih man in kam siamtak in ka houpih a, himah leh
aman ka kam siam na hon zahtak pih kei hi. Ukhual nu'n ka lampi apan
ki-awng sut in, ka tapa nang toh tehkhak theih vual hilou a hi, aman hon
ngai tawk le leng a lampi ding dang nangmah in ngaihtuah inla ki hosak
zomai in, denchiah ka inkuan ki-itna uh sudau tu maimai na suak kha dia,
nang mahmah leng huai thil sia hih na utkei ding hon chi hi.
Hiaibang tel lawmlawm a hehpihna neih huailou kampau kazak in bel ka
chi a liing a, gen ding leng theilou in kanau khut kalen a ka hatpai
pih ta hi. Ka ukhual nu hong kikou in, ase lam in la hetkei, zum huai na
dan in la inla ka ngetna nawlkhin hetken aw hon chih behlap lai hi. Hat
tak in ka pai ua, naute mai a kahna khitui nullou teitei din ka kidek a
lou ka tun tak un, tui kava dim di, buk ah hon na ngak in chi in
loupam lam ka manoh hi. Lounawl ka tun in dolteh a tui suak in tui-um
ah tui ka thun sawm chiang in ka thun theikei, kap ka hih man in ka
tui-um gong leng ka enkhakei a, ka khituite luitui luang te lak ah a tak
lut keukeuh a, bang dawh-ai tangkha kamai a, ka luankhi luitui luang
lak a a malmal a taak lut teng bek in ka Ukhual kiang tan vazuan henla,
ka khasiat dan hon theihpih samleh ka chi hi. Hiai luitui luang zaw a
luang a, a hong heikik nawnkei ding , amang a, sulhei thei ahi nawnkei.
Himah leh kei mit a tuimal khat khat a tak khete zaw a hon kik nawn
ding, ka maban ah hiai sang mah inleng a luang zaw khamoh kei ding,
nang luitui aw, na naak koi a kipan ahia, sinlai sung a pan pawt na
hisam kei maw? nang zaw leikawm a pan na phulkhia a, na luang a, tuiduh
dangtak, azu ava, leh mihing te a din hinna damtui na hi. Himah leh kei
sinlai lungsuang a suak, mit a pan pawt mittui in kua kipahna ahih a, ka
mittui a pawt ni in kua kipak in a nui a? Nang luitui aw na vangpha
hina tel e maw chi a ka kah ek-ek lai in kanau hong taiphei a, U bang
chi e chi in ka liang hon khoih hi.
Kenleng kanau muh louh ding chi in ka mit ka nul a, bang chikeng, tui
sian ding kangak a hi ka chi hi. Ka nau inbel theilua a hih man in u
ei, mite simmoh na leh nuai etna chik tan thuak di idiam? deih a i
telpen leng hilou napi a bang ziak a mi'n hon hichi nuai et tel uh a hi
di hon chi a, kenleng gen ding ka theih tuanlouh man in pai ta ni chi in
buuk ah kapai phei ua, thadah tak in sunkhua in na kasem hi.
Nitak hong hih in ka pindan sung ah laithon ka gelh ta hi.
Iitlua
Ukhual
Pathian ompihna a na dam gingta ing. Hun masa a khak ding chi a
lemgeel vengveng a laithon kon khak te mulou na diam chih bel ka
theikei, tuni tan a na dawnna muhlouh a a om in khat veivei mihing khat
hih sam na toh lung liapna hon tun dek khanak hi. Himahleh huai maimai a
lung liaplou ding a non ngetna pomkip a ka omlai in nang lampang a
lungliap na om adiam aw chih bang ka ngaihtuah kha thethup zel hi.
Niteng, hunteng leh dakkal teng a nang ngaihtuah na ka zat nung
sawtlou chik kazat nung in, gintak louh pi in thusia lasia atam hi. Hiai
te ki-it kingai kal a a om ding mah adiam chi in ka lung a himawh thei
mahmah hi. Leitung Pathian zahlou a a deih dan lou ua gamtang a sian
lemgeel louh itna kipe tuah kha i hih leh hon theisiam sak in aw..
Ka loupam ua Suangkang luitui a luan lai teng kon itna a tulthei kei
ding ka chi ngam hial hi. Thusia lasia kithang vengvung lak ah na dawn
na muhkik kilamen lua ka hi chih mangilh ken aw, kinem tak in kana ngak
nilouh louh ding..
Nang a
Nenem
Khitui naptui leh itna tak toh ngentel tak a gelh ut mah leng ka
khasiat luatna in ngaih tuahna teng alamang a, gelh hoih thei zezen lou
in ka om hi. Laithon khak theih niding a hon tun in kava khak a, a hon
tunkik matan lungduai tak in kana ngak hi.
Ni tamtak a pailiam nung in laithon a hong tung petmah ta, khase tak
leh kuhkal teitei kawm a a gelh a hi chih kamuh in lamdang kasa hi. Ka
Ukhual in tum taktak mah hina e chih hiai ni in ka muchian a, a laithon
ka sim in ka lung a sunem ngieingei hi. Ka Ukhual laithon a thu tamtak
kigelh hiaibang ahi.
Iitpen
Nenem
Nem, lungsim leh kha dam ngeikei mah leh taksa damtak a na om lai
hamham man in ka kipak lua hi. Gentheih nat leh sat thuak lou khovel ah
kuamah a omkei, a nei in ama sang a neizaw a eng a, en mi i eng te na
tawm in amau sang a hauzaw e eng uh ahih na ah vangsia kisa ken,
gentheih nate i tel ahi kei, kei a pan suakkhia kamsia na zak ma zaw
ze-etna dan in koih lai mai inla, kihanthawn hamham lai in aw. Na haksat
na kon theih pih tham ahi. Kon laithon khak tamzaw te natawm a simtu
lou ding ten ana chep masak man ua nakiang hong tunglou ahizaw, na
gentheihna dawng zangkhai tu ka hih ma lungkiatna buannawi ah ka tum
ngeikei ding. Miten pasal phat na galmat samat leh kithoihna in chiamteh
mah le uh kei pasal phatna zaw itna a chiamteh zawding hi ing, lungliap
ken aw. Luankhi i nul zong, khatvei tei tua luankhi mal kia te hong ki
lehkik ding a, kipahna mitui hong suak zaw ding a hi. Dam ni heina khat
lou zong, i tongchiam gui khaubang zam sawt hen..
Nang a kinem
Khualpu
Hoihna in zawhlah nei lou hi a kamuh ziak in hoih zou hikei mah leng
zawh dia kilawm, gensiatna, huatna, thangpaih na leh kal thu a leh amak a
genkimvel te ka zawh sawm hi. Ka kingaih uh kum khat leng kai manlou a
hiai bang thu buai huai hong om kei a din theih siam a hak chih louh mai
tuh gen ding a omkei, kiteng bang hi ta zenzen le ung le tuabang
deihsak louh innsung ah bang chi in ka khosa mahmah dia? ann nek ding
natawm leng kisuanlah huai maileh kilawm in akilang hi. Mi'n hon deih
kei luat leh na hichi hah pan teitei bang a a omzia chih te lawm leh
vual te thuhilh na a hi gige. Kei nopsak nading lam ka ngaihtuah in bel
huai a hi lotham hi, himah leh kou ka ki-it ua, ka lungkim na uh ka suk
buchin pen un ka damsung a ding ua gen nei pipen ahi ka chi ua, ka
Ukhual mah leng itna taktak toh ka en zaw a, hon khen nak semsem chiang
bang un itna thupi semsem hileh a kilawm hi. Khatvei chiang bang in
lungkia in, bah leh chau a om in, ka itna uh suktawp mai a haksa leh
leng, simmohna a pan ki-awngsut ka ut tha a suak khasek. Hi mah leh ka
Ukhual in ka mitmei a ven zawh bang a midang kei mitmei vengzou ding
mudia ka kigintak himhim louh ziak in ka lungsim ka khek zual pen ka
khek kik thak zel a, taksuah lou in ka lungsim sung ah itna leh khenna
simthu a kikangtuah gige hi.
Ni leh kha te hong ki hei in, ka itna kalthu uh mite kihoulim na hong
suak maimah ua, hon mohsa lah tam, hon hehpih lah tam, itna lah khang
semsem, kal a pallai sia lah tam semsem in hinkhua kikhek lamdang na om
hetlou in ka kingaih uh kum khat bang ka kai khongkhong ta uhi. Munkhat
a omkhawm a, haksatna thuak khawm a, a hi bangbang kikum tiptip a
omkhawm hi zenhouh le ung uthuai hina mai zen inchia, ken ka theih
siamlouh te ka Ukhual in theihsiam dia, hon hilh chian dia, aman a theih
siamlouh te ken ka theih siam a ahihleh ken amah hilhchian di ing a,
ki-it kingai khat tua kithuzak mengmeng theilou, ki-itna thu sang mah a
leng thusia lam zak mun zawk ahih na toh nikhat tuh ka lung a ke dimdem
ta hi. Huai hun in belka sungte loungal dot theih leh kuppih theih
kaneih louh man in kanu kiang ah bang ka lawh dia nu chi in ka dong hi.
Kanu'n leng ka maitang a hon en in, hichi in hon chi hi, bang i genta
dia bawi, itna sang a thupi zaw khovel ah om ding in na gingta a hia, na
itpen, na deih pen leh na kinep napen ahih leh huai itna muang inla
thusia leh khovel thuthang hoih lou te thuak teitei leteh khatvei tei na
haksat na Pathian in hon za dia haksat na a pan hon honkhe sam na
inteh, itna in zaw thuak teitei ahi, na thuak na, gimtak leh haksa tak a
itna na piaksa nang lampang a kuhkal zawhlouh ziak hiam ahih keh zulh
zau man na beisak mawk a ahih in zaw a paap na pokha ding, na thum zel
ding aw bawi, itna kan a thil thupi zaw khovel a omlou ahi. Na itna in
kinepna khah suah kei henla, na itna in bang hiam hon tun ding ahi chih
gingta inla huchia na lawhsap hielhial taak a ahih leh leng na thuak na i
biak Pathian in a thawn a hon koihsak lou nading ahi. Nang toh na
Ukhual kal thu ahi, miten zaw kam a nei ua a ut uh gentheih mah uh ahi
chih mangngilh ken aw chi in hon hanthawn zaw thepthup hi.
Ken leng lamdang sa in kanu ka en a, bang ziak tak ahia nu hiai bang
non gen zenzen ka chih leh ka nu'n leng, ngaidih bawi, muvanlai nou in
lenna ding kha a nei, himahleh a tupguh zawh louh man in alen a kizil
ngamkei a, a lawm dang te a eng a, amah a hih theihna, haksa thuak ding
te lah pal ngamlou in a upat tandong singkung hiang te kawmtuah in kisik
tak leh haksa tak in a khosa ta, huai mu vanlai, lensiam tak leh hih
theih na nei tak in a hih ding te, a thuak masak ding te a thuak louh
ziak in a nopsak na ding teng a taan ta, nang leng itna diktak nei na
hih leh bel na thuak mai ngai ding ahi. Tungung chiang a sihsual a lupna
ngak a na om tanpha a leng poina e chi a na khasiat sang in ahoih zaw
ding hon chi hi. Ken leng ka nu kiang ah huchi ahih leh nang na itpen na
deih pen na kitenpih khana hia leh chi in ka dong hi. Kanu leng hong
kingaihtuah zek in, nei kha mah ing e, na pa toh sawt tak ka kingai uh
hon chih thoh lel a hon pawt khiak san hi.
Ka nu ngei in leng itna ziak a thuakna leh ze etna ana tuak ahi diam
aw ka chi a ka kan hang in hon hilh nuam hekei hi. Ka kingaih uh kumkhat
nung a ka kimuh nawn niding uh a hong nai ta, lungkiat na chi tampi lak
ah maitai tak a ka Ukhual melmu ding in ka kigingta hetkei hi. Mi'n
tawpsan mai dia hon hasot lai un ka lungsim kimkhat a tawp ta, ka
lungsim kimkhat bel kisiamtan louhna in a dim a, mi hon ngai mahmah om
hizen pi a, bangmah zulhzauna leh kinak na omlou pi a va tawpsan a
mihing khat hinkhua a khasiat na bawltu a va pan ding pen ka ut lam ahi
kei, kei hinkhua ngei ah leng mi kua hiam in khasiatna hong bawl ding ka
poimoh het kei, ka poimoh louh bangtak in huai nu-leh-pa kikang tuah na
kal leh dawi havang kal a kou genthei tegeel in itna detdou tak a ka
kepbit pen uh lamdang ka sa a, tawpsan mai a hun paisa te a painai lou
bang a kitheihkhem bawl ding inleng ka man hetkei hi.
Ka Ukhual hong tun ding ni nitak in vokann huan a ka nu toh zan sawt
pi tan paulou a ka tutkhawm nung un kenleng lungsim a suak gige ka nu
kiang ah, nang a theisa leng na hih toh bang vai sai leng na chi deuh a
nu? ka chi hi. Ka nu'n leng, hichia ki-it kingai a deuleu lou sam a na
om thouthou ding nahih ualeh, na kiten mai louh uh lampi omlou ahi, hon
khen tu telah tawp sawm lou, hon ngai pen lah tawp tuanlou, hichia
kingaih hinkhua haksa tak a na thuakthuak sang un ki pi mai ni na chih
a, a ut a leh, a haksa thuak thouthou a haksat dan mah a na Ukhual te
innsung a na lut ding, a utkei tak leh bel nou vaisai dan hizaw nave hon
chi hi. Ka nu'n hiai teng a gen zawh nung in kanu kiang ah, kei numei
lel in ka tup leh ngiim tangtung thei hileh ka chi, ka chi a ka nu'n
leng, bang ahia na tup hon chi hi. Kenleng, hithei liai hileh khovel dan
mai a ki pina hizaw lou a khatvei pasal nei ding sunsun Pathian mai a
kilan khia a, a guk thoh thil a innkuan suangphum tungding nuamlou zaw
hi veng in ka chi ta hi. Ka nu leng a kingaihtuah a, mihing ngaihsutna
khuak leh mihing pilna in a batlouh dan leh thupiak ten khovel a kaigawm
a, a sung a khosa te haksa samah leh a zuih un tuh dankalh a ki chi
tuankei uh, huai bang dan in na Ukhual in saptuam dan siangthou a kiteng
ding chi a a nu leh pa a houlim pih ngam diam chih kuan a gingta dia,
huai gen hita leh a nu a pa mei-amm liakkha bang ding uh ahi, gengen
leng thusia bawl i suak dia, nou itna tuh nou mahni thu ahi zaw, na
lampi uh kihahsiang unla, ki zuih un, mi lampi bawlsa a pai a nuam a
himah leh bangmah tan lungkim na a omkei hon chi ta hi. Kenleng ka nu
kiang ah, nu...bang na chih na oi huai ka chita hi. Ka nu'n leng gen ut
lou sa sa in hon gen a, kenleng nang dandan in mihing khat ka hih na ah,
it leh ngaih kana nei sam, kum tamtak kingai in haksa tak in khosa in
pang teitei mah le ung, kapa [napu] chilgil na ziak in hal in ka om ua,
na pu thu donlou in kaki taipih ua, hon kaikhen dekmah le uh ahi
theikei, a tanu uh kei nuthoi ding in hon phal kei ua tu in napa toh
kiteng in haksa simpi in khosa in na pa ngei in sawt hon dampih kei mah
leh ka lung a kim ahi. Na pu te bang in a thu ka zuih louh ziak a
vangsia hon hisak dek mah le uh, ka lungkim nazah a theihphak louh man
un ken amau vangsia ka sa zaw, lungkim na zong in bawi, himah leh nang
dinmun toh kei dinmun a ki kelki ve, pasal bang zahta in thawi leh leng,
a deih hun a zi ding zongmu thou ahi. Numei bel a huchi kei, zankhat
tatkhel in damsung a gen nei ahi. Na vangsiat ding leh vangphat ding
kuaman a theikei, gumtak in phu inla, na Ukhual kinepna tak na sak a
ahih leh na ginna paipih in hon chih ban ah na vang a se sam maw bawi
hon chi hi.
Keibel vangse telak a leng vangsia ka kisak lai in, bangteng hong
tung leh leng ka Ukhual toh ka kihou phot ding ka chi a, ka nu'n leng,
aw huai ding ahi. Lungkham ken bawi, luankhi i nul zong in, leitung ah
vangtah iki sa zong in kinepna leh vang in hon taisan ngeilou ahi. Na
lohchin ni ahita zong in, na khasiat ni ahi ta zong in kahna khitui te,
thuakna te mahni kibulphuh na dia kalbi hong kikhung hizaw ahi chih
mangilh kenla, zildi tampi na zil dia, na kiten ua ahih taak leh leng,
na thuak leh nih na thuak leh leng, nuthoi non suah lehleng, khase het
lou in na om ding ahi chih kon hilh khol, na kiang a ka gen gige,
luankhi i nulzong in lungke lou in thuak teitei leng tua luankhi mal
neuneu te maban a ding a vanphat na hong hizaw ahi chih mangngilh kei
peuh leteh a chih zawh in mei-amm te vut ka buah khum ua ka lumta uhi.
Huai zan in zaw ka nu taihilh na te ziak in kimuanngam na sawt pek a
ka khah suah sa te ka mukik ta a, lupna tung a pan in ka nu kasam a, nu,
manpha hina tel chia, khovel ah thil tampi, kipahna, lungmuanna,
hauhsakna leh ka pa it te ana chan mah leng nang kon neih lai vangpha
hina ing e ka chi a, a gal tuak a lum himah le ung ka nu toh lupna tung
ah ka kihou ua, ka kap ua, ka kidiik nilouh uhi. Huai a kipan in khovel
ah thilteng tan in, mite'n hon pampaih in, mite'n hon nawlkhin leh leng
ka sung a kipan suakkhia itna, lametna, leh ki muanngamna ziak in tan
ngai te ka tanngam tading ka chita hi. Ka Ukhual mahmah inleng hon
pampaih zenzen leh leng kap a pona lou ding ka hih dan ka lungsim in
kaki chiamta hi.
Nitak ka ihmut hun leng ka thei kei, ka thou a, huih leng a vot
mahmah ta, phalbi naikuan ahih tak man in huih zang te a nung silsil a,
mai phiat ding bang leng a lithuai dek maimah ta hi. A bang a bang hileh
chi in mai kava phiat a, huaizawh in limlang ah kava ki-et leh ka mit
te bang a bawk lam ka mu phing hi. Nitaklam a ka Ukhual hon tung ding
chih kia ka lungsim ah a om a, huai ni tuh sun nitum in hong tun hun
hinai kei mah leh, gallam a lamlian om nalam ka gal et den tel hi. Sun
nitum a tuikang ngak a ka ngak ka Ukhual tuh khomui zuul in ahong tung
ta, gari khawlna tan kava paisuk a, gari tung a pan in NEM chi in hon
sam pah lawlaw hi. Huai hun in a nu leng ka kiang ah a ding a, hon en
nuam hetkei hi. Ken leng a nu natawm in a chibai ma in kava chibai a,
Ukhual, na hong etsuak deuhdeuh apeuh kava chi hi. Ka Ukhual in a bag
kawm a pat vantun tamlou hon lakhia in hon pia a, na nau te ka puak zawh
sun ahi. Nang a di zaw a chituam deuh kon pua a awl in aw, huai chiah
nitak chiah pawt na di om kon tawn di, ana man teitei ou hon chi a
kenleng aw ka chi pah a huchi in innlam tuak ah ka kikhenta uhi.
Nitak ann kanek zawh phet un ka Ukhual kin leh buang in hong dian tou
a, pawt ding chi in ka ban ah hong kai thethu hi. Vengsak lam a mun
thoveng khat ah hon tutpih a, a puannak kawm ah kawlzal khat hon lakhia
a, hiai a zat na ding na thei hia hon chi hi. Kenleng a sung ka en a,
bangmah a omkei, bang di eita hia chi a ka dot leh awl in kon hilh di
hon chi a, ka gennop a tamta tel, tulai itna in gal a dou a, zou chi a
itna lungmuang tak a a omlai in meipi sia toh nasa zaw sem in galpa hong
kuan a, itna tuh bangmah hihthei lou phial in a koih ta, a thahat na
teeng a tuam mang a, a ning kitel in tua meipi kawm a pan itna tuh a
taikhia a gam thoveng ah khosa din a kithunun hi. Huchih laitak a lung
in muang theikei, a gam a a iit leh ngaih a nutsiat mudin a kik thak a,
himah leh a gal pa'n ana sual a, a sungngek a laksak a, nasa in a kap
a, thouzou hamham in a neih leh lem a kizepna teng khahsuah in a taikhia
a a kibuk na gam ah a itpen zawng din a kikta hon chi hi. Kenleng hiai
bang genna e Ukhual ka chi a, ka Ukhual in leng, i ki-itna, i kingaihna
kum tawmchik na chi maithei, himah leh huai a pek chile, hiai khua a non
ten tung a uapan itna kon piak ahih man in kum tampi paisa dan in ka
ngaih sun hi. Ki-it in kingai in detdou kisa mah leng hun in hon ngak
nawnkei, ka sung te toh ka tun phet in ka kina ua, lungkim lou in kong
taipawt mai ve, piching khat a ding in haihuai sasim mah leteh itna ziak
ahi chizaw inla, ka paina, ka thuakna leh ka sihna a le si ngam din hon
zui mai ve maw hon chi ta hi.
Kenleng, ka lunggeel leh deihdan tak hileh zaw dan a kiten lunggulh
tinten hi ing a ka chih phet leh, itna dan a kiteng ding ihi zaw, dan
leh thupiak in itna tung ah vai a hawm kha kei, Pathian inleng ki-it
ding chi mah hilou ahiam? nuleh pate'n lampi dik a, a tate uh pi hile uh
hiai tan i tun ka gingta kei, nang le hon seldah mai inla, ka lungkim
na nang lungkim na ahih kei lehleng Pathian min a ka lungkim na ding a
hon paipih mai in hon chi hi. Kenleng gen ding theilou a om in ka
kingaihtuah a, huchia ka kingaihtuah lai in ka Ukhual in, ka hong tun
teng in van puak ding kon nei, khut vuak lou in na inn uh kon lut,
tutung inzaw kawlzal hawm toh kon kuan a, nang a sung a om dia na phal
zahzah na vante va guang inla, huai i gou manpha neihsun dan ahisap in
lungmuan na gam lam ah i tai ding hon chi a kenleng kava guang pah a
kisel leh kidot dang omlou in hon manoh pih na lamlam ka manoh ta uhi.
Sungte leng mangpha ka khak mankei, mial lak pi ah gamlak daitak ah
ka pai ua, koilak manoh di e Ukhual ka chih chiang in hon zuizui leteh
hon chi zel hi. Kenleng muang tak in ka zui a sawt pi kapai nung in
khogal te loubuk ah ka giak uhi. Hiai hun in ka ngaihtuah na ah, lougiak
chih leng hilou napi a nu leh pate hehna a pan suahtak nop man a mi
louzau khong a giah chih maizen ka chi a himah leh hiai bang itna ziak a
kalsuanna te thupi kasa petmah zel hi. Zankim ding hita mah leh ka nih
ua ihmu omlou in ka kihoulim uhi. Ka Ukhual kiang ah zing khovak in
bang thu hon pokhe nadiam maw, bang vai na sai ua, na lawm te hilh lou
maw ka chih leh ka Ukhual in Muanpu ka hilh ahi. Lungkham hetken, thil
bangkim, nek leh dawn zingkal beltak a gomual a hon pe ding ahi. Zing
mawng pi in huai ah ana om leng ,sum leh pai, nek leh dawn leh poimoh
asak teng hon pe ding ahi hon chi a huchi in lungmuan tak in thousi
thouvai nuai ah ka ihmu ta uhi.
Thakhat in vanpi hon ging in hon phawng a ka khan loh leh khua ana
vak philhphelh ta, buk a mei lah ki toh ngamlou ahih man in ka Ukhual ka
phawng a ka kikawi ua, ka tu khinkhen uhi. Thousi thouvai nuai a ki-it
kingaih a kikawi leng ana nuam lolou ana hilim hi. Himah leh kikhen
nawnlou ding a ka chiamsa uh ahih tak man in a masa pen a haksa ka thuak
uh mial lak pi a gam kawm a pai ban ah, thousi thouvai nuai a khosak
ahi. Sawtlou nung in khua hong vak a, vuah tampi zu in a theu ngei takei
hi. Ka Ukhual in na gil a kial ta hia hon chizel a kenbel kial kei ka
chi zel hi. Vuah a tam luat man in ka Ukhual in hon paipih ngamkei,
aziak bel ka damlouh a lamsau ka paizoh louh ding a lauh ziak ahipen hi.
Ka Ukhual in Muamuan kiang a vuah zu in teipi zu leh leng huai a
hunchiam a gomual a aki gen bangbang ua poimoh teng a kim man ding a
chih man in, hon ngak zawh kei leh leng ana koih mai na inte chi in vuah
theu hon hungaih pih hi. Sawtpi nung in vuah hong theu in ka dingkha
ua, phalbi zingkal vuahtui kai nuai ah gamlak ah ka pai ua gomual lam ka
zuan vengveng ta uhi. Akal lak in ka Ukhual in vot kasak ding lau in a
puanak te bang hon silh sak sawm a himah leh ka ut kei hi. Vaikuan zawh
ding vel in gomual mun ka tung ua huai ah ka Ukhual lawmpa Muamuan in
ana ngak hi. A kawlzal a pan in ann-tun hon lakhia in sahou pok toh ka
meh uhi. Ann ka nek kawmkawm un Muamuan in ka Ukhual kiang ah a nu leh a
pa heh dan a gen a, kou inn natawm a leng va kitom ekek uh ahih ban ah,
ka Ukhual ngei leng a tapa uh chi nonlou ding uh ahih dan te gen in hon
khasiat pih mahmah hi. Ka Ukhual kiang ah Muamuan in lampi a gari na
tuan ua na poimoh khak ualeh chi in cheng 18 pia a, ka Ukhual in la
utkei mah leh, keimin a dia ka hih theih tawp ahi chi in a pe teitei hi.
Ann ka nekkhit un Muamuan toh mangpha kikhak in ka maban uh lamka lam
a gari pai ding mat ding tuh ka mitsaun sawm ta uh. Muamuan in na nih
un hong vangpha ding na hi uh aw, na nu na pa un hon ngaih dam hun
chiang un kiliansak lou in om teitei un aw, vualzawlna amau khut tung a
om ahi hon chi a khogal te khosung ah ka paita ua, gari ngak in ka
zangiak ua, a zingkal in ka Ukhual sepna Lamka ka manoh ua huai ah tuni
tan ka khosa lai uhi.
Kaki ten kum uh kum 78 bang a phak nung in leng ka Ukhual in ka
khasiat luat na ding a hih lam ka thei kei, tu in hon paisan na kum 5
kum 6 bang paita mah leh amah toh omkhawm dan in ka kingaihsun hi. Ka nu
leh ka pa un hon ngaidam theikei mah le uh kou amau ngaidam in huh
theih na chiang chiang a huh in lungmuang tak a sih tan dong uh ka
maibiak uhi. Tu in kei teek kun leh hatkei sim ta mah leng damlou a
lupna ngak a ka om hun chiang inleng lungleng vungvung leh ka hinkhua a
kisiik na ding vungvung neilou a om ding hi ing. Ka ngaklah pen ka iit
leh ngaih kanu leh kapa ban ah ka sangam phamsa te leh na pu [ka Ukhual]
hon ngakna vanmun nuam ka tun hun chiang a a mel uh ka muh hun chiang
in kipahna luankhi nul zaw ta ding kahi chi in nui hiauhiau in a genzawh
in kenleng a tuibuuk ka tangthu ngaih kawm a ka muam ka phih khia a,
ngaihnop leh hehpih huai mahmah e pi, chi in chibai ka buk a ka paita
hi.
BEITA......BEITA......BEITA......BEITA....BEITA....
- hiai tangthu sung a mun,mual leh min ki gente phuahtawm ahi
- a chiang zaw ding in hiai tangthu ZUAU siang sitset ahi hahahaha
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment