SANGGAH LUANKHI

By ~ Sang Valte

Nitaklam nisa lah neem ta, khua lah mial nai chiah lou khomui kuan in ka lawmte tawh kholak ah kimawl in ka hun te ka jang jel a nuam kasa mahmah hi. Skul kai tawp chiang in uniform teng sut khia in kholai lam ah kalawmte tawh kimawl din akin thei bang pen in ka pai sek hi. Kuamah hin lam le phawk lou zen in ka neulai chu nuamtak in kana zang hi. Hun te hong pai jel in kei leng pawl sagih bang sim thei ta kahih man in ka nu le pa te nasep ka hih theih bangbang in kahon panpih sam ta a, ahon pakta mahmah uhi. Tapa tang neih sun ka hihman in ahon duat petmah ua, ka deihdeih ahon leisak uhi. Huchia nuamtak a ka hinkhua ka jat lai in vangsiat huaitak in kapa'n damlouhna ahon nei a kho theipan himah leng lungkhamna toh ka hinkhua ding saupi ngaih tuahna ka nei hi. Kei bel ka skul kaina ah kapa hon thu hilh bang hoihtak in lai kasim zom jel hi. Kapa damlou a lupna ngak ahihman in ka lung anuam theikei hi.

Nikhat school a lawmte tawh kimawl a nuam tak a ka omlai in, si dak ging ka za guih mawk a lamdang sakna tawh ka dim a, pa nei nawnlou di kahi ta maw chih ngaihtuah in lungkham tak in ka om hi. Huchi'n skul kai tawp kapai leh midang ana hi a, inn ka tun in kapa bang ka kah ek mawk hi. Kapa lah chau hiaihiai in a om a ka nu'n innsung naa teng a sep vek angai ta. Huchi kawm in kanu nasep khih theih bangbang in ka seppih jel a, nasepdan tamlou kahon zil khe tei ta hi. Kanu gim akisa thei mahmah a ka hehpih thei mahmah hi. Nidang a ka lawmte tawh nuamtak a kimawl khom a om thei kahi nawn ta kei. Ka skul kai di bang leng ka utna teng abei ta. Zingkal chiang in kanu'n biakinn ah ahon paipih jel a thumna neihdan ahon sinsak jel hi. Hun hongpai jel in kapa'n lah hoih lam manoh lou ahihman in ka lung akham thei mahmah hi. Nikhat skul kai tawp inlam zuan a kapai lai in ka nupi keilam juan a hongpai ka mu a, ka kiang ahong tun tak in ka skul bag ahon kuah sak a ka khut len kawm in ka innlam uh juan in ahon paipih ta hi. Kei leng bangthu om hiam chih thei keimah leng ka jui hi. Sawtlou nung in ka tung a, kapa lupna gei ah tu ta hi.

Pau peihlou pipi in "bawi ka hat jou nawn kei a dam khe din le ka kikoih kei, huai jiak in kon omlouh san nung chiang inleng na nu thu na mang ding a na laisin na hoihtak in na sun jom di, jingkal teng a na nu toh biakinn a na hoh jel bang un niteng in Pathian kiang ah thumna na nei ding a, nang hon panpih dia man gige Pathian na mangngilh kei ding" chi'in amit apan khitui luang kawm in a gen hi. Kei leng khaam johlouh khitui in hon buak ta a, bangmah leng ka gen theikei. Ka Nu'n bawi na uniform te kikhek khia in chi'n ahon kaikhia a, kikhek khin kapa kiang ah ka hong pai kik a, kapa bel thou nawnlou ding in ahon ihmutsan ta. Ka theih tawp suah in ka kap ek a, a phatuam kei, kapa'n bel thupi na gam ah ahon paisan ta. Kapa sih nung ni thum bang paita mahleh ka nu toh an ne peih le ka om kei ua, ka chau mahmah tuak uh. Kei sang in ka nu'n a paw na jolai a, a hehnep didan ka thei tuan kei. Khitui naptui toh sun nitum in ka hun uh ka hon jangta uhi. Tagah kahi ta chih khong kingaihtuah in ka khitui a luang jungjung hi. Hun hong pai jel in apuak dan ka siam deuh ta a, ka nu leng nasem din akipan a, keileng skul kai din ka hong kipanta hi.

Skul ka tun in ka lawmten ahon etdan uh tuam hileh kilawm in ka thei a, ka omdan a dik thei kei. Mite'n bang hon chi muh di uh aw chih ngen ka ngaihtuah a, lungsim nuamlou tak in hinkhua ka hon jang ta hi. Skul kai ka tawp a, nidang bang hileh ka lawmte toh kholak a kimawl a nuamtak om di hi ing a chih khong ka ngaihtuah a ka lung a leng ngei mai. Tu'n zaw naupang chik himahleng innsung naa kasep a ngai ta. Ka nu nasep ka en a, ka hehpih thei petmah hi. Ka khua uah bang hiam hamphatna di a om chiang inleng tan khak di a om ngei kei, meithai leh tagah te nelhsiah jaw ipai dan uh ahi chi'n kei le kei ka kikhamuan suk jel hi. Kanu chauh toh om ka hihman in ka lawmte'n ahon mai ngap ua thil hoihlou hih na di khong in ka inn uh ahong jang sek uhi. Phallou thei ka hi kei huai te hong pawt kei le uh lengla neilou ding ka hihman un. Ka tanaute ngei uh leng kua mah muh phak di a omkei uh. Bang ding a hiai khovel ah ana piang se ka hiam aw? chih khong ka ngaihtuah a, a guk in khitui ka nulnul mai hi. Pathian ni chiang in ka nu toh kikhopna ka neisek ua, kanu'n ka lu tung ah akhut nga kawm in thu ahon ngetsak gige hi. Hunte hongpai jel in keileng tangval piching ka hong hi ta a, kapa sep di tang teng ka hon sem theita hi. Huchia ka pa sep teng sem a ka om sung in ka nu suk lungkim teitei sawm in inn hah, tuitawi, anhuan chihte kanu ka hihsak ngei kei. Kanu bel mi pau tawm ahihjiak in alungkhamna khatvei mah leng ka kiang ah a gen ngeikei, himahleh amel et in akithei mai. Kei leng laisimna hoih jaw delh in khopi ah ka papi te kiang ah laisim din ka hong kuanta hi.

Ka papi ahihleh sepaih pension ahi a, atanu khat leh tapa khat toh khosa ahi. Huchi'n amau in ah mitmei veng kawm in nuamsa hun tawk in ka khosa a, ka nu bel ka ngaihtuahna ah a om den. Kanu'n meh di anteh louhing ahon khak chiang bang in ka kipak thei mahmah hi. Skul hoihtak a kai jel a lung muangtak a ka omlai in, ni khat skul kai tawp inn kapai leh ka papi'n nanu damlou a om ahi a chi a, lamdang sakna toh juau hinte chih peuh ka ngaihtuah hi. Ka lungsim ah bangmah a om nawn kei a, a zing a kholam pai din kakisa a, ka papi'n ken k'on paipih di ahon chi vanglak a ka lung amuang deuh hi. A zing in inlam juan in ka hong pai ta ua, inn ka tung uleh ka nupi (kanu u nu) chauh toh kanu ana om a, kenleng ka nu kiang ka naih pah a, anek dia kapuak biscuits tamlou toh damdoi ka nesak a, huchi'n tui tawi kawm a kisil ding in lui lam manoh in ka pai khiat san ta hi. Ka papi kiang ah nang ana kik mai inla ken kanu kahon kem dam phot dia huai khit chiah ka hong paitou nawn di ka chi a, himahleh ka papi'n hilou ahi pai ton ngai di ahi na laisimna a buailouh di ka deih ahon chi a, ahon paisan ut kei hi. Sep di teng kasep ngai ahih man in ka gim sim mahmah hi. Himahleh kanu theih di kalauh jiak in gimlou dan in ka om a, nuih tha suak lou pipi in ahong nui a, ka hehpih tha a suak deuhdeuh hi. Doctorte hon damdawi piak te nesak in an piak angaih leh pia in ka om a, kal khat nung in hoih lam nawt in a om a, awlawl in na ahon sem thei nawn ta hi. Pathian kiangah kipah thu ka gen a, a zing in kanu'n thumna ahon neihsak khit in ka maban jom ding in inlum nusia in kapai nawn ta.

Huchi'n hoihtak in ka skul kai ka sunjom nawn a, ka nu bel ka ngaihtuahna ah a om den. Nikhat skul tungpan ka principal pa un ahon sam a kenleng pautam hetlou in ka juita hi. A room sung ka tun un zan a na ma ua tute pen nalak pen hon pia in ahon chi mawk a, lamdangsakna toh ka dim a ka chi bang a ling zungzung hi. Lalou kahi chimah leng ngoh a om kahihmn in gawtna ka thuak mai a ngaita. Ka khut a hon sat himah le uh ka khut sang in ka lungsim a na jaw hi. Ka kingaise mahmah a, pa aw na tapa mite simmoh din phal nahiam panpihtu ding bei a nahon koih chi'n kalungsim in saupi a ngaihtuah hi. Inn ka tun phet in ka room sung ah ka kap a, ka papite theih di lau ka hihman in ka ut bang in leng kakap khe ngam kei. Bangmah thu lah ka hilh ngam kei a, keikia in ka gum thuak mai hi. Haksa pipi in ka high school ka zou khia a, ka kipak mahmah hi. Ka papi'n inlam a ka nu asam a an nekhawmna ka nei uhi. College kai thei di dinmun in ka om a, ka kipak mahmah hi. Himahleh ka ngaihtuah sau chiang in neisa bangmah omlou ahihman in khawl mai bang ka ut hi. Himahleh ka nu le ka papi te deihsakna jiak in sunzom theidia ka om man in ka lung a muang mahmah hi.

Ka nu toh inlam ah kapai ua, sep theihtheih sem in in ah ka om phot hi. Tuailai lazil na khong ah kava tel a, himahleh mite hon etdan tuam a ka koihman in nuam kasa kei, hon tuam et uhia chih bel ka thei kei, kei mimawl ngaihsutna lel ahi. Hu chia la zil jou ka pai leh lawm le neilou ka hih man in keilam manoh a hongpai zukham mi nih toh ka kituak ua, khat in "hey tagahpa kholak ah tu tantan nabang bawl e?" ahon chi a, lamdang sakna toh kin akin in kapai a lupna tung ka kiden na ngal hi. Ka kingaihtuah a, huai zu kham maimai thu gen khong chi sim mahleng ka hinkhua a ka theih det ding thu genkha ahihman un ka ngai dau theikei hi.

A zing ni in ka college zom ding in ka khua uh nusia in kapai a, lampi ah leng bangmah ngaihtuah neithei lou in kanu ngen ka lungsim ah a omden hi. Ka papi te inn ka tung a, ka gingtak hetlouh leh lam-et hetlouh in kei hon it mahmah ka nupi muh ding in a om kei a, lungkhamna toh ka dim a bangthu omhiam chih lah kan ngamlou in kuamah theihlouh in buai in kana buai hi. Sawtlou nung in Siami (ka papi tanu) apat thil omdan ka thei khia a ka lung akham mahmah hi. Ka papi lah niteng in a zing azan in zu kham in a om mai ta a, nitak a hongpai chiang inleng bangthu ahon gen khum dia aw chih lau in ka lai sim leng hoihtak a sim theilou in ka omta hi. Ka maban di chu a lung zin huai deuhdeuh mai. Hun hong pai jel in kenleng pawl sawm le khat bang ka hon jou khia a, maban ah kuhkal tak a pang ka sawm tinten hi. Ka papi lah zu kham den mai thil gen ut lengle akham a gen ngaihna omlou, akham louh a gendi chi lengla akham sa ngen a in hong tung, haksa sa pipi in ka om teitei hi.

Huchia ka om ningneng sung un nikhat zukhamsapi'n numei khat a zi di'n ahon tonpih ta hi. Hoihtak in kana en vengveng a, mi melhoihtak duang ching sam san hiuhiau ahi a, alungsim bel hoih din ka gingta kei. Hiai thu a theihphet in ka papi tapa vaigam a om pen ahong tung ngal a, adeihlouh dan bang chi teng in gen mahleh apa'n a ngeingaih kei. Ka gintak mah bang in ni nih hiam chu duat tak in ahon kem a, a ninawn a kipan chu a lungsim a kithei panpan ta hi. Ni dang a jingkal ka thoh phet chiang a biakinn a ka hoh jel pen a hi thei nawn kei. Zing ka thou a singpi ka bawl a ngai ta, tui ka tawi a, ann ka huan a ngaita ann nekma alaisimna di hun ka nei nawn kei. A tate (ka papi tate'n) leng a nuthak uh a pakta het kei uh. A mitsik un a en ua ahoupih tam nuam kei uh. Huchia ka om likliak sung un, kha khat bang a ching dek a, a tate'n a nih un vaigam ah omdin a thukim ua, ahon paisan ta uhi. Ka lung a gim thei mahmah a, ka nu bang ka ngaih ni a tam mahmah hi.

A chang in hek siat in ka om a, tai leh salh ka tuak mun mahmah hi. Khatvei ka nupi almirah chahbi a koihna a theihlouh man in kei laak di'n a hon ummoh a, ka papi'n ka vaksa ka insung ah hichi bang a om ngamlai na zakta lou maw chi'n ahon tai vak a, huai nitak zo ka ihmu kei, ka khitui a luang den a pawt khiak san mai bang ka ut hi. Ka nu kiang ah gen lengla a lungkham di theihsa ahihman in ka gen ngam kei a, a guk in ka kapkap mai hi. Hun hong pai zel in gentheih haksatna toh ka hinkhua zang nawnlou ding chi'n kithah ka sawm a, himahleh damdawi in ka tung man a, ka hong dam suah nawn vanglak hi. Damdawi in apan ka pawt khiak phet in ka nupi'n "nang mipa zummoh tagah nahih lam kithei inla hoihtak in om ve, ittak a kahon kep lai ua nahon suk minsiat sawm jumlou maw ka innsung uah si le chin bang chituk a minsiatna tang di kahi ua chih na thei hia, tun le na lup sang in inn phiat inla zuut siang oh, nanu'n le na tuition fee ding ahon khak louh ziak a ka sum zat di teng kapiak bei eikha aw, na kitoudelh zoh kei ualeh inlam ah pai inla nanu toh na sem khom le chin ahoih zo di" chih teng a gen khit in ahon pawt khiat san a, kei leng ka room ah ka pai a nu le pa lim en in pasal kichi lou din kakap khe zoihzoih hi.

Pawl sawm le nih ka exam na di naita ahihman in haksa lemgle om teitei ka sawm hi. Ka mai va phiat siang a innhah din ka kipan ta hi. Inn ka phiat a, a zuut dia ka kisak laitak in ka nupi a hong pai a, tu tantan na bang hih e thadah pa ann na ngawl di chi'n ahon tai nawn a, keileng kidek zoulou in ka kap khe ta hi. Kap ngam zomahlai na zakta lou maw na sep di na peihlouh jiak a kikap lem bawl nei ve maw, sem mengmeng oh ahon chih behlap zomah lai hi. Keileng ka lung a gim mahmah a ka laizilna ka lungsim ah a om kha nawn kei hi. Nitak ann leng ne lou in ka om a, ka tha a bei sim mahmah hi. Ka kingaihtuah tuah a pawt khiak mai ka ut ta hi. Zanlai in ka papi te ihmut khit nung in ka vante bag ah ka guang a, pawt khe din ka hong kisa ta hi. Thumna ka nei a ka vante ka la a ka pawtkhe ta hi.

Koi a kua te kiang a pai ding ka hi hiam chih ka theikei, saulou ka pai nung in ka gimsim a lampi gei ah lup a ihmut mai ka sawm ta. Ka gil a kial mahmah a, ka ihmu pah theikei. Atawp in ka ihmu theikhong a, sawt ihmu manlou in,"bawi kua nahi hiam? na pate koi a om hiam? bang dia hiai mun a lum na hiam" chi'n papi hi dia ka gintak khat in ahon houpih a, kenleng ka omdan teng ka gen vek a, aman leng a hinkhua ahon hilh vek hi. Amah ahihleh pa Thang chi'n ka sam a, sa goh a kivak ahi a, a tanu toh khosa ahi. Mi hehpihna hau mi ahi a, a gentheih luat jiak ua azi'n a taihsan ahi. Tua a tanu aneu apan akep ahi a, anu tel het lou a, akep piching ahi. Zingkal teng in sagou di'n a kuan jel a, nitak khomial tan a sem jel hi. Ka inn uah na om ding a, ka neknek nekhawm in na laizil na maban na sunzom di ahon chi a ka kipak mahmah hi.

Thil omdan teng Muanching (atanu) kiang ah a gen khit in nnasem din ahon kuansan ta hi. Muanching leng an huan din ana kisa a, kei leng ka kihah khia a awl in Muanching toh ka houlim ta uhi. Muanching ahihleh mi paunuam, duangching, melhoih leh mi kingai niam mi ahi a, nasep leng a tei mahmah hi. Huchia ka kihou sung un an nek ahun a, Muanching leng apa an di anbawm a akoih ton a koih la in college kai din ahon kuansan ta hi. Mi nei zou lua ahi kei ua, aneih bang bang uh toh lungkim tak a khosa ahi uh. Huchi'n pa Thang te in pansan in ka laijilna ka sunzom thei a ka kipak mahmah hi. Ka papite hon theihkhak di lau in kholak leng ka pawt tam ngam kei. Hun pai jel in kenleng pawl sawm-le-nih ka hon zou khia a pa Thang bang kipak lua in atanau te uh toh ankuang umkhawmna bang ahon neihpih jojen hi. Innlam pai sawm pah mahleng pa Thang in omzek lai in a chihman in keileng thumang tak in ka om a, a sa gonna khong ah kava jui thepthup hi. Huchia ka omsung in sepna di toh kisai a examna bang jah hiam ka nei hi. Ka siamna a niam luat jiak in ching suak din ka kikoih kei.

Keileng innlam ka hong pai ta a, kanu kiang ah pa Thang te hoih dan ahon kep dan khong ka gen a, kanu leng a kipak mahmah hi. Khual ka zin chiang bang un ka papi te inn sang in pa Thang te inn ngen kajuan ta uhi. Maban ah a sang jaw zil ut kahih dan kanu kiang ah ka gen a, aman leng ka zil di lah ahon deihsak a, himahleh ka neihsa uh bangmah omlou ahihman in a buai mahmah hi. Genthei tak a khosa kahih man un ka nu nasep panpih zou leng ahoih jaw dia aw, lai ka zil a haksa tak a sum a muhte hon khak jel hi'a, ka nu lungkimtak in koih leng ahoih zaw diam chih bang ka ngaihtuah jel hi. Ka nu leh pa Thang hon deihsakna jiak in ka maban a sang zaw zil ding in ka kisa a, Pathian kiang ah panpihna ngen kawm in ka nu it mahmah nusia in ka kuan nawn ta hi. Huchia sawt zil manlou in vangphat huaitak in ka examna te khat ah apat sapna lai ka mu a, kei leng kilam en hetlou ka hihman in lamdang bang kasa jojen hi. Huchi'n kei leng ka laizilna ka khawlsan top a kha khat zoh chiang a training centre dia ki-report ngai di ahih dan leh pai dingdan bang teng lai ah a kigelh vek hi.

Ka sepna muh ahihleh INDIAN NAVY ahi a, vangpha ka kisa petmah a ka kipak petmah hi. Kha khat nung in pa Thang te inn apan ka kuankhe petmah ta hi. Pathian panpihna tawh training centre mun ding ka tung a, ka ki-report khit in ka room di ah ahon paipih ngal uhi. Keileng ka kihah siang a innlamte phone bawl din ka hong pawt khe ta hi. Kanu toh ka kihou khit un paThang leng ka phone a damtak a tung ka hih dan ka hilh hi. Ani nawn chu Long (ship) lianpi khat in tuipi tung ah ahon paipih vengveng ta uhi. Ka dak khe jel a tui lou ngal bangmah muh ding a omkei a, ka lung a leng mahmah hi. Kum khat leh kha nih zoh in training ka zou ua, innlam ah kha nih ahon paisak uhi. Kipak tak in inn ah pa Thangte pata toh ka kimu ua nuam kasa mahmah uhi. Huchi'n ka pianna nu kiang ka hon juan nawn a, ka nu'n maitai tak leh kipak tak in a hon vaidawn hi. Huchi'n SANGGAH LUANKHI nul nawnlou in ka nu toh kipak tak in ka khosa ua, hunte'n hon ngaklou ahihman in kha nih bangmah lou kal in a bei a, keileng khelahtak in ka nu nusia in ka sepna lam zuan in ka paisan ta.......

Beita. 

©Siamsinna leh Vakiangbu