DAHPA' KHUANG
By ~Leon Guite
THUPATNA: Nidanglai tangthu ah Dahpa kichi mikhat om hi. Aman khuang
thilhihthei nei a, a khuang tum kawm in a deihdeih, a ut-ut gen in tuate
agen bangbang in tangtung zel hi. Amah ahong hauhsak luat takin ton
hong sawm a, ganhing chi chih teng toh nuamsatak in hunnuam zang uhi.
Atawp in akhuang uh a khet/tum na un kol gawp a, nisa ah phou uhi. Tua
nisa in Dahpa khuang na guksak hi chi imu hi.
Ahihhang in Nisa in Dahpa' Khuang gu ding in gintak huailou leh up
huailou lotel mahmah hi. Mi kuahiam te'n ana guksak uh hiding in upmoh
huai hi. Tuahang in kuate'n gu a selmang uhiam chih sut khawm leuleu ni
uhang.
BUNG 1:
DAHPA KHUANG
Nikhat ka om nuamlou sim ahihman in suty la in inn ah ka om hi. Ka zi
Chingnou lah naute enkol leh innsung nna ah buai ahihman in hon
ngaihsak manlou ahihman in, chim kisa in laibu luite ka sim hi. Kalaibu
simna ah Dahpa kichi mipa tangthu leh akhuang thilhihthei thu kasim kha
a, Nisa in a khuang guksak chih kasim khaktak in umloulua kahih man in
ka nuikhe kha zozen hi. Ahia, a khuang pen GOU thupitak khat ahihman
in zonkhiaka kepbit ding ka lung alutpetmah hi. Tunungchianga
khangsawnte'n Zogam History ah hon simkha ngeingei ding uh ahihman in,
asim ua atheihmai uh hilou a, mit ngei a amuh ua chiantaka atheihna ding
un hon kithalawp sak mahmah hi. Ahia bangchi zon ding? Kuate guk hi a,
Koi ah kikhoih? Chih ah ka buai mahmah a, atawp in Laibu inn (Library)
ah va zong masa ding chi'n damlouhlam natawm mangngilh zen in kakuan
khia hi.
Mauluang Laibu-inn te'n khangthu laibute' (Historical books) tampi
koih uh chih katheihman in, tuamun kazuan pah hi. Laibu tuamtuam ka en
a, atawp in laibu khat "ZOMI MITHUPI TE TANGTHU TE" Dr. Hangthang, Ph.D
in agelh lakhia in kasim hi. Ka up mahbang in, tua laibu pek 127 na,
khen 3 na ah hiai banga kigelh kamu hi. "Dahpa tangthu pen tangthu
maimai hilou in ataktak tangthu hi a, amahpen a tenna khua akigen louh
ha'ng. Burma gam a Suangpek khua (Tunbel om nawn lou) ah teng ahihi. A
khuang thil hihthei pen zong Nisa in aguksak hilou in dawiten aphouna
pan alaksak uh ahihi. Dahpa khuang pen tulel in Tongchin kawl a dawiten
kemlel uh hiding a upna om hi. Ahangbel, khua mipite'n nitak chianga,
tua kawl apan khuang kitum ging zazel uh ahihman in." chi'n ki gelh hi.
Ka zonsawm pen alampi hon hilh thei ding laibu mu kahihman in ka
kipakpetmah hi. Muhkhiak ngeizong kaki lam-en petmah hi. Aziak bel
"PENGLAM DAWI-UM" dawite apan lakhe zou kahihman in. Alangkhat ah ka
ngaihtuahna buaisak ding a om veve hi. Kuan ding hitaleng, kua toh kuan
ding? Ka lawm luite'n ahon zuipeih lai na ding uam? Ka innkuan ten
lauhuai lak ah ahon phal nawn ding uam? Dawite khut pan a sutkhiak ding
ahihman in, amau toh kinawk angai ding hi. Ban ah tulel in Burma helpawl
khat in Tongchin leh asehvel ah camp thupitak nei uh ahihman in, amau
lampi katot uh ngai dinga, amau mah toh leng ki nawk zek hong ngai ding
ahihman in thubaih lua hilou ding hi. Ahihhang in, khangsawn momnou te
Gou thupi kep ding hong hiding ahihman in, amaute khualna in kuankhiak
ding chih thupukna kala top hi. Ka sungkuan te leh ka heututen ahon phal
taktak ding uhia? Chih bel chiang ngamlou hi'ng.
Huchi'n inn ah kapai a, annnek huntoh kituak ahihman in ann kanepah
hi. Ann nekzoh in ka innkuan un ka innkong uah katu khia uhi.
Naupangte, Mawinu heu in kimawl ua, kou adangteng in houlim kawm in
kimawlte ka en uhi. Kathiltup ka sungte kiang ah gen ding haksa kasa
mahmah mawk hi. Tangtak a gen ngamlou in ka vialvial mai a, atawp in
kapa'n, "Lianpu aw, innsung enkolpen nang nahi a, na poimoh na alian
petmah hi. Ahia, na thiltup lah Gam-le-Nam, khangsawnte adinga poimoh
mahmah ahihman in na sepbuching ding kon deihsak hi. TOUPA'N hon ompih
hen." chi'n ahon niallouh thu ahon gen hi. Kanu leh Chingnou inbel hon
phal kei mahmah ua, lah ahon kham ngamkei uhi. Chingnou bang houh
amittui hong galpan hial a, ka hehpih petmah hi. Atawp in zan sawt tak
toh chi'n innsung ah kalut ua, innsung maitam nei in, tuzan nuamtak in
katawldamta uhi.
BUNG 2:
KISAK KHOLHNA
Azingin office kava kaipah a, office katun in kanuai ate asepding
bangkim uh ka guanfel sakzoh in SP ka fon a, aman leh thupoimoh
houlimpih ut ka hihdan kahilh hi. Amah ngei in leng man ding ahih dan
hon hilh pah a, kei apan ahih intuh lungluthuai mahmah ding ahi chi'n
chiamnui kawm ahon dawng hi.
Kei leng kisapah in ka driver ka sam a, huchi'n SP office ka zuan hi.
Amun katun in SP toh ka thil tup leh maban panlak ding kasawm danteng
ka hilh pah hi. Pau lou hial in ka thugen angai khia a, ka thugen ah
alunglut mahmah ahi chih atheihtheih hi. Kagen zoh in aman leng lunglut
huailua ahihziaka tha-le-zung ban ah, sum-le-pai tampi bei ding ahih
man in Directors level a meeting neih phot a, huai a thupukna bangbang a
paimai ding chi'n ahon hilh hi.
Huchi'n ka office lam zuan in kapai nawn a, heututen ahon nial ua,
kathusun a puk louh khak ding kalau mahmah hi. Inn katun in kapa'n honna
dong pah a, ken leng heutute thuthu ahihdan ka hilh hi.
Kalthum hiam kangak nung in, nikhat SP in a office ah honsam a,
thukipah huai mahmah ahon hilh hi. Ban ah, ka kithuahpih ding ngei leng
kei mahmah in ka duhthusam tak a tel thei ding in phalna hon pia uh ahih
dan ahon hilh hi. Ka Mission ding ngei uh leng khakhat sunga zou teitei
ding a thupiak a om kahih dan ahon hilh hi.
Huchi'n amasa a kalawm teng mah muangtak in katel khe nawn a, amau
ngeileng keitoh hiaibang missions ah lunglut mahmah ngen ahihman un
kithalawp thei mahmah uhi. Special short training khat ka bawlzual nawn
ua, hiai training bel ka hihsa teng uh etkikna dan a kaneih uh ahi a,
haksatna bangmah omlou in kazou tou theipah uhi.
Enkhetu sawl a omte'n amun-le-mual ban ah apoimoh tuamtuam, lamkal a
haksatna katuah theih ding uh omtheite hoihtak leh pilvangtak in ana en
khia uhi. Amaute report ka ngak kawm un kou leng kisin beh tuak teng
kakisin thakthak ua, atawp in kimuang huntawk mahmahta chi'n ahun ding
ngak in katawldam uhi.
Ka tup dantak uh ahih leh, Guite Road tawn a Mimbungtan Gari a pai
ding in, Mimbung apan Tongchin ah camp bawl a, huai apan a nasep ding
chih ahihi. Tua hunlaitak in kum sawtkuamtak paisa a Burmese Buddhistte
leh Muslimte kal a tualgal apian ziaka Muslimte vengbit dinga helpawl
kiphutkhiate lawi in Camp thupitak nei uh ahihman in, amaute ngeileng
Zogam apana hawlkhe ngal dinga thupiak kahi uhi.
Huchi'n kisak kholhna bangkim amansiang takin, kakuan hung ding uh
september ni 15 ngak kawm in sungkuante leh it leh ngaihte toh hunnuam
zang in ka khawltawl dam phot uhi.
BUNG 3:
LAMKA-MIMBUNG
Hunte hongpai zel in theihloukalin, Sept.14 bang ahongtung man mawk a
le! azinglah ka kuankhiakni ding uhahihtakman in sunhun off ahonpia
ua, nitak dak 7 a ki report vek ding in thu ahon pia uhi.
Hiaini in ka naute uhleng school ah leave ngetsak in inn ah ka
innkuan un kithuah khawmna leh Pathian kiang ah kilatkhiakna kanei uhi.
Chingnou leh kanu amaitai thei hetkei mawk uhi. Chingnou lah aguk in a
kidik den a, kou adangte theih inbel nuamsa mahmah dan in om mahleh
asunggil lam thawmhau mahmah in kamu hi. Awl in ka kawiphei a, "Ching
aw, ithumnate Pathian in hon dawng dinga, damtaka kimu nawn ding ihi,
inu-ipa, ita-inaute hoihtak in nakem in aw." ka chih leh ka ang ah hong
belh suk a, mittui kaizungzung kawm in, "U Lian, hon ngailua ing, kon
ngaihluatna hanga kipaktaka kon khak theihlouhna hong maisak in maw...
Inn lam lunghimawh hetken. Ken ana enkai ding hing. Damtak in hong
tungkik nawn in aw." chi'n hon dawng hi.
Kakuankhiak hun tak in kapa leh Pa Dal (Chingnou pa) in kalutung ah
akhut uh hon nga in ahon thumsak ua, tuazoh in mangpha kikhak in kamunpi
lam uh zuan in kapaikhia hi. Katun in kalawmte teng le anatung vekta
ua, pai dingdan bangkim ka genkhawm zoh nung un mangpha kikhak in ka
lupna chiat uh kazuan uhi.
Azing in baihtak in kakipan khia ua, Guite road tawn a kahong taitou
uh zaw.... Kalawmte toh seat kikheng tuah dekdek in ka om uhi. Lawmte
khat asung hoihlou om ahi dinga, gari kihah sawilua in sawipawt kha in
lam lakloh laitak ah ava ki hahsiang akul maimah hi. Zogam in zalenna
amuh nung natawm ale lampi a gari taite ki zalen zoulou a, lauthawng
tak a kipang kenkun lai chih ka ngaihtuah chiang in ka sinlai na sa
mahmah ing.
Huchi'n kong taizel ua, Sinzawl katun tan un zaw, taw teng amin
gaita. Government in sepaih lamsaupi khualzin dingte a dibek tawbou bek
a spare in hon hawm maileh zaw lampi bawl kei mahle uh adan om mahmah
ding hiven, chi'n chiamnuih gen in lampi siat ka kipahpih mahmah vanglak
uh abang hi.
Bangmah buaina omlou in kataizel ua, atawp in zinglam dak 2 vel ding
in Mimbung khua katung uhi. Katun un 2nd Bn. Zogam Army te camp ah kaki
nga ua, tua nitak tawldam in azing in lampi enkhe ding in kapawt khia
uhi. Agal apan a updan gen toh amun taktak itun leh ana kikhai petmah
hi. Paidan bang khek ding tampi ana om hi. Pangal helte zong tampetmah
uh ahihman in ka hun bikhiah zah sang ua sawt zaw honglut ding abang hi.
Ka tunnung uh a ni nihni in pasal khat in hon munuam ahi chi'n sentry
duty ten ahon hilh ua, "kua meltheih ana omkha a, hon mu ut ahi dia aw"
chikawm in hon lutsak ding in kangen hi. Papi ahi a, amin kadot leh
Tuangpu chi'n ahon hilh hi. Agen nop bang hihiam? Chih ka donga.
Huaitakin aman kakiang ah, "Siapa aw, keipen Tongchin khuapan nang mu
dinga thuneiten(dawiten) ong sawl uh kahihi. Na thiltup uh thei uh
ahihman in heh mahmah uhi. Tuahanga, nathiltup pen tawp kik thak mai
dinga ong ngen dinga ong sawl uh hi ing." chi'n hon dawng hi.
Huaitakin Tuangpu kiang ah hichi'n ka gen a, "Dawite kiang ah hiaithu
vatun in, Dahpa khuangpen, a chil a Dahpa kiang ah piak ahi a, nouten
amah pan non guksak uh ahihman in, kou amah lakik dinga hongkuan kahi
hi. Huaiziakin, nou alou sawt kem lotelta nahihman un, aneitu diktakte
kiang ah nahon piak uh hunta hi." Huchi'n amah kiang ah thu omdan ki
hilhtuah zel ding chi'n ka number pia in kapaisak hi.
Tuangpu painung in ka ngaituahna apaisau mahmah mai a, dawiten
kathukhah pen ana mang keile uh bang achi dia? Ka hanmun ding zuan kana
hizaw maimah diam? Innlam ah om in ka zi-le-ta, ka innkuante toh omkhawm
maimai zaw mai lengzaw.... Chihpeuh ka ngaihtuah kha nilouh hi.
Adiktakin ka thiltup pen haihuai abatna chiang a om, mihing khut ah
om hileh alak leng abaihlam mahmah ding. Ahihhangin, dawite khut ah om
mawk ahihchiang in. Hiaitak ahi ahai huaina, chikmah a kamuh ngeilouh,
akemtute mihing hilou zomah, muhtheihlouh thil hihtheihna bukim neite
toh Dahpa Khuang kituh ding chihpen apiang ngeilou ding gen toh akibatna
chiang a om hi. Himahleh bangchituk in haksamah leh, khangsawn momnoute
khualna in aw... Chi'n thiltup mualsuah teitei dinga hanchiam in kal
kahon suankheta uhi.
Kalawmte ka en a, thumang uh kasa mahmah hi. Abikin Muanpu leh
Khualpute ngei, mipiltak, laisiamtak hi ua, hiaibang thuhaihuai sem
dinga ka chial lai a honsel hetlou a kathu manga ahong kuan mawk uh
thupi kasapetmah hi. Kakingaina thei mahmah ua, bangteng hongtung mahleh
sihna ah sikhawm ding, anuam ahaksa ah kitaisanlou ding chi'n
thumangtak in kanung ahon zui den ua, thupi kasa mahmah hi. Lawmta itna
zaw itna dangte toh tehvuallouh a thupi ana hitaktak eive chih muhkhiak
thakthak in a om hi.
BUNG 4:
DAWITE TOH KIMUHNA MASA
Nibangzah hiam nungin, Tuangpu'n hon houpih a, dawite' toh kithuzak
ahihdan uh leh kei mahmah toh kihou ut uh ahihdan uh ahon hilh hi.
Huchi'n 2nd Bn. Zogam Army commandant ka hilh a, aman ahon huphulh pih
petmah hi. Aziakbel amau area hikha ahihman in, a naupangte patrolling
paite natawm ana hihbuai sek uh ahihman in amah natawm in lau mahmah hi.
Ken bel Pathian muang kawma kuan ding ka hihman un, kalau lokei
vanglak hi.
Huchi'n kalawmte toh thumna nei in, Tuisa lui kan in Tongchi'n khua
katung tou uhi. Tongchin khua hi khonuam mahmah ahi a, kawl gei nuai,
mun zang lianlou khat ah ateng ua, akhua siangthou in adamtheih huai
mahmah hi.
Ka tunni uh nitaklam in Tuangpu makaih in kawl lam zuan in kapai ua,
kimuhna ding agen namun uh kawl bul tak ah dawite ngak in ka tawldam
uhi. Sawt tak kangak nung un leng melmuh ding leh thawmzak ding bangmah a
omkei hi. Daih in adai zikzik petmah hi. Atawp in zan dak 10 agin
geihtoh kiton in ka ma ua lampi ah mikhat puan-ak ngou silh ahong
paiphei hi. Kakiang uh ahongtunga, kamin a honsam in kakiang ah, "Lianpu
aw, na thilsawm pen kou ading in hon sukbuchinsak ud mahle ung, haksa
kasa uhi. Hiai khuangziak in ka gam uh, ka khopi uh tunitan bit taka
omthei ahi. Honpe theilou ding kahi uh. Theisiam mai in aw..." ahon chi
hi.
Ken le'ng kadawng thukpah a, akiang ah "Nou adinga phatuam petmah
zong ahimaithei, ahihhang in koute apan a na guk uh ahihmanin, kouten
deih a nakiang uah kamdam a hon ngen kahihman un, aneitu diktak koute
kiang ah na hon piak uh poimoh kasa hi." chi'n ka dawng hi. Aman ahon
gen nawn a, "Himah noute apan kalak mah uh ahi. Ala tupen zong keimah
kahihi. Nouten alatu theilou a, Nisa in hon guksak chi a kum 2000 pha
phial na ngaihsak nawnlouh uh, kou khut a ompen kou a ding hita hi. Hong
subuai nawn dah mai un." hon chi hi. Keileng kipan in akiang ah, "kum
tampi paisa himahleh, aneitu kou mah hi veve, agutu nang mah hi veve
nahihman in leh i thilgukte ei ahilou a.... Midanga ilak ahihman in.
Ahon theihkhiak ua, ahong ngetnawn hunhun ua ipiak ding mah uh ahi."
chi'n ka dawng hi.
Huaitakin, ahong heh mahmah a, thakhat in singkungte ahong kisawi a,
ngia tampi hong pawt khia in koute ahon umkual uhi. Kouleng kathau teng
uh toh pang in ahon delh masasa ka kap lum tawmtawm ua, ka lampi ding uh
phuvang zou hamham in awl-awl in ka nung tawn uhi. Thawm ngaih taktak
in ahon engbol hileh kilawm in ahon nuihsan ekek a, akhenchiang in suang
peuh in ahon deng ek zel uhi. Thautawi kahihman un hon naih taktak
ngamsam kei ua, agal apan hon tawngtawng maimah uhi.
Khua mialpetmah in ahong mial a, ka lampi ding natawm uh akimu thei
kei a, buai in kabuaipetmah uhi. Thawm lah ngaih deuhdeuh a, ka kiang ua
singkungte abak khawng hong kesuk in singbakte zang in ahon khen
zialzial maimah uhi. Kei ngeileng ka biang ah ahon khetkhak man un kapuk
a, katung ah hon bohkhum in nakzoulou phial in ahon koih uhi. Kagimmah
a, kahehtha hongsuak gawp in ngaihtak in,"TOUPA AW HONPANPIH IN" chikawm
in ka thau kala a kap petmah in ka kap hi. Kakikou ging leh kathau
ging azaktak un, thakhat in ahong mang duam ua, thawm tuh daih in ahong
dai zikzik nawn hi.
Huchi'n kenleng dawite zak ding chi'n ngaihtak in, "Ka khuang uh
honpe ut kei mahle uchin, nikhat hong kuan nawn ngeingei ding kahi, ana
pang un." chi'n kapaisan uhi. Tongchin ka tun un ka liamna te uh
kahahsiang ua, lawmte bang in leng ama a bangin alau nawnsam kei uhi.
Huchi'n Tongchi'n ah huaini zan kagiak ua, dawite leng thangpai mahmah
sam uh ahiding e... Imu theilou zen in zankhua in ahon subuai den uhi.
Ahon zel uh toh, lupna apan ahon zawnkhiak uh toh aphaphet kei uhi.
Keibel kingeina seh mah kahi diam ah, paulou in a hih dandan un kana om
hi. Atawp in hon tawng heh zoulou a gimgawp uh ahi ngei ding. Awl in
athawm uh adai hiai hi. Azing in Mimbung manoh in hunlem danga kuan
ding chi'n kapai nawn uhi.
BUNG 5:
BURMESE MUSLIM LIBERATION FORCE
Hiaite pawl ahih leh kum 2011-12 lai pek a Burma gama Burmese
Muslimte vengbittu dinga kiphut khia galvantawi pawlkhat ahi uhi. Amaute
U Thein in makaih hi. Kum tamkuamtak nung in athilup uh hon kheng ua,
Zogam in independence amuh toh kiton in amau leng Myanmar solkar tung ah
Seperate Autonomy ngen ua, Muslim gam tuamtuam te'n galvan leh apoimoh
bangkim ah huhna pia in hong hat khe mahmah uhi.
U Thien pen adiktakin Muslim sahkhua zui hilou a, Myanmar Army ah Lt.
Col. Rank ngat ahihi. Aman Kalemyo bial a thautui laihkhiakna ding
saina ah kigolh kha in kumpite'n sum negu a ngoh in matsawm in delh
uhi. Amahzong thangpai tinten ahihman in kumpite langpang BMLF pawl zom
in a heutupen uh Muhammad Rafiq asihtak in aman amun luahtou hizaw hi.
Hiaite pawl hat mahmah ua, Zogam sung natawm ah camp hongbawl in
buaina hong bawl zeuhzeuh uh ahihman un, tua Dahpa' khuang valak kawm a
amaute douding a Kumpiten thu hon pia uh ahihman in Mimbung a 2nd Bn.
ZA tetoh pangkhawm a, a camp uh luhkhe in kakisa uhi.
Ahihhang in tu lawlaw a va luh pah dingpen tam lawmahmah uh ahihman in lauhuai a, awlawl a kheuhtouh dingin ka thupuk uhi.
Tongchin khua a ka hoh uh leh thauging khawng anaza uh ahihman un,
nikhat Tongchin khua ah valut ua koute hon zong kineih in pasal khempeuh
ana gawt zialzial uhi. Kou leng athu katheihtak un akintheipena kisa in
amun kadelh uhi. Tuani pen vuah zu nilhnilh in khua nuamlou a, lampite
nal in pai haksa mahmah hi.
Amun katun un sun hun vel hiding in kagingta hi. Amau pawlte ana
omlai ua, khokhung lam ah paitou in, Sniper man 3 kaneih te apanmun ding
uh kahawm a, kou adangteng mi 15 khosunga valut ding leh adang mi 5
teng in lampi ana enkai ding, apoimoh banga honpanpih ding un thukapia
hi. Muanpu heu in amau te kanusia ua, Khualpu toh kei leh adangteng in
awl in khosung zuan in kapaisuk uhi.
Khonawl katun un, kikou thawm kaza ua, pilvangtak in inn kilteng tawn
in kapai zel uhi. Kholai a lentual(field) katun un, khosung mite khut
lik sak kawm in ana kikou sak ua, kap mawk le unglah amau mipite lak kap
ding uh ahihman in tam silotel ding ua ka gintak man in awl in
khosungteng check phot ding in ka kihem khia uhi. Inkhat ah kalut uleh
helte thum in inntek numeite munkhat ah henkhawm in anasoisa ekek ua,
thangpai tenten kahihman in khat adipngek ah peksak in khatpen ka
gawl-at phei a, adang khatpen Khualpu in ana khenpuk geih hi. Numeite
akihenna uh phelsak in innkong himhim ah pusuak lou dinga ngen in kapai
khiaksan nawn uhi.
Innteng ah banlut in helpawl omteng ka ban thah ua, adangten bel ka
thawm uh aza se kei uhi. Duty teng leh innluh te pawl ka kephoih khit un
pilvang tak in lentual lam kamanoh ua, katun un khomite munkhat ah ana
dingkhawm sak uhi. Amauten khomite thau a ngim in kap ding in ana kisa
uhi. Kouleng akinthei bangpen a gamtang in Sniper te thu kapia a,
lentual a te ahon bankap thal utoh kiton in kou leng lutphei in ka kap
tei uhi. Phawng guih ka hihman un kiging manlou in leitual aki denna
teptep lel uhi. Hiaini a BMLF kathah te uh mi 70 vel ding in ka gingta
hi.
Huchi'n helpawl si te luangte lakhawm in kawl nuailam ah kapaih ua,
khosung mi 2 site zahna lianpi toh kavui uhi. Khosung miten lauthawng
gawp uh ahihman un giak din ahon ngen ua, kouleng Mimbung ate hilh in
Tongchin khua ka giah khum uhi.
BUNG 6:
DAWITE TOH KIMUH NIHVEI NA
Bangtan hiam Tongchin ah ka giah nung un. Tuangpu in nikhat kakiang
ah dawiten hon kimuhpih ut uh ahihdan ahon gen nawn hi. Huchi'n nitaklam
ninem in kakuankhe nawn ua, dawite heutupa ngei toh dak 10 mah in kaki
mu nawn uhi. Aman khuang tungtang pen tawpsan mai ding in hon ngen a,
kei be kapanna ngeimah apang in ka kinial nawn uhi.
Bouruak ahong sousang sim mahmah nawn a, hehtak kawm in khatvei
Dahpa' khuang tawpsan ding in ahon ngen nawn a, a awte sahang humham
bangmai in athupi hi. Himahleh ka dinna mah ah ka dingkipa, hon thuzoh
zoutuanlou ahihman in alawmte ahon gamtang sak nawn hi.
Tutung inbel anasa mahmah ta uhi. Lawmte toh asak akhang ah ahon kai
ua, thaua ikap chiang in ahon khahpan zel uhi. Lampi lai ah hon sawn
thal ua, maiteng khawng ahon beng zialzial uhi. Himahleh, laulou hial in
kapang ua, ka thiltup uh hihbuchin teitei tum in ka pang nak mahmah
uhi. Amau ngei inleng aloh ding dan hon theilou uh ahi ding a, hn
engbol ding dan atheizou lou mah bang in lukhu peuh ahong betkhiak sak
utoh, khetul ahong suihsak utoh aphaphet kei uhi. Kouleng ka gintak
namun teng uh thau in kakap zel ua, himahleh suheh deuhdeuh phet kabang
uhi.
Khualpu pen ngap deuh uh ahi ding ua, khat veivei angeibiang abetsak
utoh, a dopkang volvol utoh anak bawl mahmah uhi. Lauh ding dan inleng
kakoih theinawn kei uhi. Ka ki en ua, kanui mai uhi. Khat veivei i
biangkhawng ahong beng zel ua, hon iplah mahmah uh chihbel akithei hi.
Ahihhang in koulama pangpa hatzaw ahihman in hon suna hialsam lou in,
ahon taisan zel uhi.
BUNG 7:
BMLF TE TOH KIBEIHNA
Tonchin khua ah bangtan hiam ka om nung un, Muslim helpawl ten
avangkim in hong galkap zel uhi. Hiaidan a apaitouhzel leh kou adinga
leng buaihuai khathei ding chi'n Mimbung a Army Commandant pa kiang ah
sepaih ka nget beh ua, amanleng phaltak in mi 50 ahon sawlphei pah hi.
Dahpa' khuanglah dawiten akoihna mun uh kitheita, selzou nawnlou uh
ahihman in buaina aomkei leh lakik thei pah ding dinmun in ka dingta
uhi. Huaiziakin hiai Muslim helpawlte hawlkhiakna nasep pen pan masa a,
huai kawmkawma alak theihna ding hunlem enzel ding in kaki thukim uhi.
Hiai helpawlte ahih uleh, Pangmual gamsung ah camp thupitak bawl in
huai apan in akim akiang ua khuate ah siah kai in mipite sugenthei
mahmah uhi. Camp ah tulel in mi 200 vel omdinga tuat ahi a, acamp uh
tangtung ah om ahihman in luh khiak haksa sim mahmah ding hi. Ka tupdan
tak un sniper man ten duty post a duty lel teng 200m agamla apan in ana
kap ding ua, amaute sih zoh chianga, camp sunga ten bangmah aphawk ma
ua luh touh din chih ahihi.
Group nih in kakikhen ua, Group khatpen Muanpu command nanuai ah ka
koih hi. Amaute toh kizui din sniper 3 ka sep a, kou hon zui din 2 kasep
hi. Huchi'n nitak dak 3 lak in kakuankhia uhi. Sawtsimtak ka painung un
dak 7 lakvel ding in amun katung uhi. Kapanmun ding teng uh ka zuan
pah ua, camp pawlam akimvel a bomb thang kam uh ahihman un pilvang
mahmah ding in ka hilh hi. Huchi'n duty kikhek hun ding dak 9 ka ngak
ua, Sniper men te leng mansa in kathupiak ding ngak in apanmun chiat uah
a om khipkhepta uhi.
Dak 9 ahong gintak in up mah bang ngei in duty te ahong kikheng ua,
apanmun uh aluah khit tak un, sniper mente gamtang ding in thu kapepah
a, duty te ana kemhoih pah uhi. Kouleng amau apana signal kamuh tak un,
pilvangtak in camp kazuan ua, bangmah buaina omlou in asung kalut
theipah uhi. Kihawm dalh in barrack tuamtuam leh officer te adinga
kibawl inteng ka umkual uhi. Building sunga te ka khoih sung ua barrack
aten khua aphawk kei uhleh, amau atawpna a ding a sit ding in lawmte thu
kapia hi.
Huchi'n building sung ah kalut ua thawm nei hetlou in kamuh masak uh
ka gawl-at pah ziahziah uhi. Ihmut limtak leh muangtak a ihmu ahihman un
thautang khat lel leng kapkhe lou in temta ngen zang in officer mi 30
tak ka that uhi. Kaman siangtak un bomb ka kam ua, huchi'n sepaihdangte
giahkhawmna barrack lam kazuan nawn uhi. Huchia kapailaitak un duty
post kamuh louh uh khat ah duty khat ana om a, ahon muhtak in whistle
hon mut in thau ahon khah khum hi. Thau ahong gintak in, barrack a
omteng leng hong thou vek ua, huchi'n tupdan a paithei nawnta lou in nai
khahkhah ah kaki kap ekek mai uhi. Hun sawt khoptak kaki kaptuah nung
un, atawp in ka that bei zou khong uhi. Koulam leng mi 3 si in, mi nga
kaliam uhi. Asite leh liamte ahih uhleh 2nd Bn. te ngen ahi ua, kei ate
bangmah chi a omkei vanglak uhi.
Kana uh kazohtak un, asite leh aliamte pua in kahongpai kik uhi.
Gamla simtak kapainung un thil puakging ngaih taktak kaza ua, kinung hei
a ka et uhleh, camp apan in vak rong tuamtuam ahong lengtou ziahziah
ua, Vaite diwali zang mah a bang zozen hi.
Bangtan hiam kapai nung un ka khut taklam ahong na mahmah mawk hi.
Khawlzek in hoihtaka ka etleh.... Kaban ah si ana pawt mawk hi. Lamdang
sakawm tak a ka et thak uhleh, ka ban ah thautang ana tang hi.
Himahleh, lauhuai lua leh serious lua in kakoih kei hi. Tongchi'n katung
ua azing in misite zahna thupitak pia in Mimbung lam ah ka thon phei
ua, kei ngei leng damdawi in ah etkol ding in puak khiak in ka om hi.
BUNG 8
DAWITE TOH KIMUH TAWPNA
Mimbung damdawi in ah ka liamna te dressing bawlsak in ka om a,
dressing zoh in pawt ngal kasawm hi. Himahleh, katha chauh man in hon
admit teitei ua, glucose kikhai in ka room ah keikia in kalum hi.
Zan hong sawt hiaihiai a, ka imu thei mahmah kei hi. Inn a omte
kangaih tuah a, ka innkuante kangaih tha ahong suak mahmah mawk hi.
Huchia kikhase sak neuhnauh kawm a ka omlaitak in thakhat in mei ahong
mit a, huih hat tak in ka tohlet hon mut hong hi. Lamdang sakawm tak a
ka etlai in, ka lupna ahong kidom kanga, thakhat in sual ah ahon khesuk
nawn hi. Ka kitat sukbok zozen a, bangmah gen man omlou in ka gawl ahon
man in ahon domkang nawn a, ka kipek ek-ek hangin aphatuam kei, ka gawl a
bing ek-ok a, nak haksa kasa mahmah hi.
Bangtan hiam nung in ahon khah nawn a, sual(tuangtung) ah katusuk buk
nawn hi. Panpihtu ding sam in kakikou a, himahleh kuaman ahon za kei
ua, kuamah hon panpih ding in ahong kuan kei uhi. Keileng ka thaneihteng
suah in kongkhak lam ka manoh hi. Himahleh kongkhak himhim kamu ta kei,
bang ngen in hon umkual in pawtna ding himhim kamu kei hi.
Huchia lungbuaitak a ka omlai in, hon subuaitu pen in chair khat ah
ahon tusak a, ka thiltup pen tawpsan ding in a hon ngen ngutngut hi.
Keilah ut tuanlou in kapang teitei a, atawp in aman kakiang ah, "Hausapi
kawl a dawite toh kimuh siamlouhna nei kahihman un, koute dou ding in
hong kuan sawm uhi. Dahpa khuang honpe le ung koute zoh gawp ngingei a
om ding kahihman un hehpihtak in hon laksak dah mahmah mai in, nanglama
pangpa hatlua ahi. Hehpihna hon ngetsak mahmah in..." hon chi ngutngut
zozen hi. Huaitakin thumu kisa in akiang ah, "huchi ahih leh zing mahmah
in kidou thu phuang unla, amaute thatgam vek un, amaute nazoh vek
chiang un kahong la ding hi. Ahuchih kei a, na zekai sak lailai leh kei
hong kuan a hong la ding kahita, sawt khawl thei kahi nawnkei." chi'n
kadawng hi.
Bangtan hiam ahong daih dide nung in, atawp in kakiang ah, "huchi
ahihleh, nang lama pangpa lah ka dou vual hilou ahihman in na thu ka
mang mai ding. Kalnawn seppatni in Kawl bul ah zan dak 10 in hong pai
inla, huai ah ka hon pekhe ding hi." chi a hon gen in ahon paisan hi.
Amah apaikhiaktak in mei ahongvak nawn a, ka room sunga van kise teng
leng angeina mah bang in bang mah chilou in a om ngeina bang in aom hi.
Lamdang kasa mahmah a, kei chair tung a tu ka kichih leh lupna tung ah
lum kahi maimah hi.
Ka thiltup lohching ding a gintakna neita ka hihman in kalung amuang
tuam mahmah ta a, Pathian kiang ah kipahthu gen in thumna kanei hi. Hiai
thu ka lawmte hilh kal ka ngaklah mahmah a, akintheilam a damdawi inn
pawt san ding in thupukna ka lapah hi. Kalungsim a zangkhai mahmah mai
a, ka etna lamlam in nuihmai tak a hon en uh hileh akilawm hial hi.
Himahleh, ka thoh sawm tak in ka chiteng ana mahmah a, den apen ana nasa
mahmah hiding eive chikawm in kalnawn Seppatni ma a kadam manlouh khak
ding kalau mahmah thak hi.
Azing in khua ahong nim mahmah mai a, kawlte phia in van a ging
dumdum mai hi. Tongchin kawl lam apan vak chi tuamtuam ahong leng khe
zolhzolh zel a, miten lamdang asa thei mahmah uhi. Kenlah athu teng thei
ka hihman in Tongchin kawl ate'n a zohna ding bang un thumna bang kana
nei kha thepthup mawk ve..... Haha
Ni thum vel kalup nung in awl in ka hong hoihkhia hi. Huchin damdawi
inn apanin Nipini in ka pawt khia a, lawmte omna Tongchin khua ah ka
paisuk ngal hi. Amun ka tun in gim mahmah kahih man in lupna ah lum in
ka imusuk ngal hi.
Kamang in mikhat puantual ngou silh khat ka kiang ah ahong pai a,
hichi'n ahon chi hi. "Lianpu aw, na hong hehpihna hang a, kou a dinga
ka hon nget uh DAHPA' KHUANG non kepsaklai na tung ah lungdampeuh mah
ing. Nangma' hoihna hang in ka galte uh thou nawnlou dinga zou khia ka
hihtak man un, na thuchiama na ginom bang in kou leng ka thuchiam uh
tangtun ding hi ung. Sepatni nitak dak 8 in kawl bul ah hongpai in aw."
chi'n hong gen in apaikhe nawn pah hi.
Huchi'n ka khanglou a, ka mang lamdang kasa mahmah hi. Ka gimna
tengteng leng beizou khop hial in kipahna'n ka dim a, ka sungten hon
theile uh bangzahta in ahon kipahpih ding ua? Chi'n ka veinuih heuhau
zozen hi. Innkong ah kapusuak a, lawmte samkhawm in thil omdan teng ka
hilh pah hi. Amau leng kipak mahmah ua, huchi'n heutute houpih in
lohching ding dinmun a omta ka hihdan uh leh, BMLF te camp suksiat zoh
ahihtak dan ka hilh uhi.
Huchi'n muangtak in ka om ua, Nipini nitak in Pathian kiang ah
kipahthu genna nei in thumna kanei uhi. Azing in kavante uh ka sa ua,
bangkim mansa in ka koih vek uhi. Nitaklam dak 5 vel a kipankhia in kawl
nuah kazuan uhi. Huai nitak kha avak hoih mahmah mai a, gamsa leh vasa
te'n leng khavak khelah uh hileh kilawm in ahong ham siausiau uhi.
Huchi'n dak 8 ahon naih hiaihiai toh kiton in ganhing tuamtuam te
thawmhau hileh kilawmtak in ahong ham vengvung uhi. Kou leng lamdang
kasa mahmah ua, nidanga hichibang zena gamsate thawmhau a a om uh
katheikha ngeikei uhi. Bangtan hiam nung in, kasak lam uah, mipi kap
chihdan thawm ging kaza ua, pau hetlou in kana ngaikhia uhi. Akhen
chiang bang in mi kina thawm hileh kilawm bang in kaza zel ua, huaizoh
chiang in ahong kap khe ek-ek zel uhi.
Huchia pau hetlou a dai khipkhep kawm a bangthil hong omhiam chih ka
ngaih khiak laitak un, lawmte agamla deuh a omte singsawl in ahong
kikhen nokhnokh mawk uhi. Amau leng alauh uh toh nuamsa lou tak in kou
omna lam ah ahong taiphei uhi. Kou kiang ahongtun tak un a zepte leng
khawl in ka kiang chin ua khase tak in ahon kap ngitngit uhi. Dahpa'
khuang ahon piak khiak ding uh phal lou a, it tak a kap uh hingei ding
in ka gingta hi.
Thawmhau tak in bangthu hong om dia aw chin ka ngak ua, thawm ahih
leh a tawp tuan kei hi. Kisel thawm ging leh kap thawm ging in gamkawm
teng athawn suak den hi.
Ka omna kiangteng uah ahong phe suausuau zel ua, akhenchiang in
suanghum peuh in ahon theh zel uhi. Amauleng Dahpa' khuang a it mahmah
uh chih atheihtheih mai a, mihing lam ah ingaihtuah leh ahehpihhuai
mahmah sam uhi. Aphalkei ua, lah ahon nial taktak ngamkei zel uh chih a
omdan uapan a chiang hun tawk mahmah hi. Athuchiam uh lah atangtun uh
ngai ahihman in, amau lak ah leng a ngaihdan uh kituak lou a kina ek-ek
ana hi uhi.
Bangtan hiam daih in ahong dai zikzik a, atawp in ka manga kamuhpa
pen mi bangzah hiam toh hongpai in kakiang lam uh ahon zuan uhi. Akiang a
omte a khasiat mel thei mahmah mawk ua, alungkim chi hetkei mawk uhi.
"Bang ahong chi dia aw?..." Chi'n lungsim thawmhau giugiau in ka omchiat
ua, Pathian kiang ah aguk a thumna nei in kapang nak petmah hi.
Kakiang uh ahong tuntak un aheutupa un ka kiang ah, "Na hon thil nget
uh, nou leh kou ading in Gou thupitak ahi chih nathei hi. Nou ading
apoimoh sang mah in kou ading in apoimoh chih nathei hi. Nou ading in
gou kepbit a na kep ding uh ahi a, kou ading inbel kaki humbitna uh ahi.
Kathu uh hon manga, diktattak leh dohzoutak a ka thuchiam hon
tangtunsak zou nahihman in, kenleng ka thuchiam ah ka kip hi chih
natheihna ding in kon pekhia hi. Haksa kasa uh, chih dena thawm nazakte
apan in nathei hi. Ahihziakin, nang lama pangpa'n kon piak khiak ding
hoihsa ahihman in Athu kanial zoukei uhi. Tuaziakin, la inla kintak in
pai in, thilsia adin zang kenla, hiaimun khatvei mah leng hong sik nawn
ken aw..." chih hon gen kawm in DAHPA' KHUANG thilhihthei tak tuh ka
khut ah ahon pekhia hi.
Ahonpiak zoh toh kiton in kakim-le-kiang teng uh kahna husa in ahon
tuamkimvel nawn a, kenleng akiang uah kipahthu gen in kintak in Tongchin
khua zuan in kapai kik pah uhi. Lamtawn in kah husa in ahon zuiden a,
lungkim mawhtak uh hinteh, lamtawntung in ka khetul uh ahon sui den ua,
ahon pai khoptek sak mahmah uhi.
Huchi'n Tongchi'n khua ah huaizan giak in azing in Mimbung khua zuan
in kapai uhi. Mimbung ah mipi'n thupitak in honna dawn ua, huai ah zan
khat giak in azing baihtak in Lamka zuan in GOU MANGPHA DAHPA' KHUANG
toh ka paikhia uhi.
Lamka katun un, DGP makaih in thupitak in honna dawn ua, ka Gou puak
uh DGP khut ah piak khiakna kanei ngal uhi. Huchi'n damtak in innkuan
te toh kimu khawm nawn in. Maban sepding kipia om mateng nuamtak leh
kipaktak in ka teng khawm tou zel ua.......
(Note: Hiai tangthu pen phuah tawm pumlum ahi a, i zomi tangthu
kigen minthangte, adiklou lama kaihkawi sawmna hilou ahi chih simtuten
na theih ding uh ka deih mahmah hi.)
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment