SENLAI HUN NUAM
By ~ Gin Muanlal
I khotheih tung leh i neulai hun pen nuam isak pen hun hiding a
hihman in neulai hun theisawt hetlou himahleng ka mang ngilh theihlouh
khenkhat kaneihte kahon share mawk ding.....
Ka pianna vangkhua ah kaneulai hun kazang tamkha keina a mangngilh theihlouh bangzah hiam kanei hi.
Convention JB School khat kanei ua huai ah pawl 5 tan om hin kathei
hi. Ki neu lai mahmah ahihman in School min natawm kithei lou!!!
heututen leng hon hilh ngeilou uh a diam JB kichi pen ka school kong
mahmah ua Zuang sing lianpi a pouziak a JB pen huai zuangsing mintam a
JuangBul School kichi dan in kathei uhi.
Ka kaitung theichian nawn kei mahleng heutu khat ka neihlai uh kathei
a heutu kidaihlouh ziak hia Class A ah kum 3 phial hon tusak tel hi.
Kumtawp exam chiang in kou Class A te hon exam sak ngeilou in suan
leeng hon suan ngeituan kei a class A hina pi in Eipau Bible kasim
siam vek phial uhi. Vang phat huaitak in Mission Compound a pan heutu
khat hong om in kal khat khawng hongpan zoh in A Aw B Ch hon hilh a "pu
kou ka laibu uh busuahta" ka chi zaizai ua kalkhat khawng school
kaipan a laibu busuah chih lamdang sa in a mel bangtuam zezen tunitan
in ka mitkha in ka mulai hi. A ban in hon simsak a simsiam hon sa in
"kuateng in Bible simtheita" chih hon dong in ka class ua upapen
ahihziak a kou bang a kiva zoulou deuh U chia kasap vek uh chihlouh in
ka sim thei vek ua huchin Bible simtheiteng class B ah hon suan tou hi.
(Ka heutu thakpa un hon suankei leh tunitan leeng class A ah katu lai
phial mai ding uh....hahaha)
Zingsang ann nezou in school ka kuan ua numei pasal chih omlou in
Ling ka kengchiat ua Schoolpu, koubel Ojapu kachi ua, a hongkuan ma
Ling ka kineih zel uhi. A khen chiang in Marble, koubel Peklum kachi
ua,ka kineih ua nuam thei mahmah hi.
Suunkhawl chiang in Ling leh Peklum kineih/kimawl loute school kiim
ah Singkung a busep (singka thuam khawng a asingteh baak khiaktan a
tutna ding a sekhawm in huai a tu a lasa in ka chiau vengvung uhi.
Singtang khua ahihna ah school kiim ah singgah chituamtuam Sia,
Siik(gah), theipi, zuthei, Mui leh Theiba atam a a season zil in huaite
veh ka suunkhawl hunzatna uh ahi hi. Segah top hun chiangbang in ka
heutupa unle a chih nuam asak lamtak a hi a sunkhawl lutnawn chiang in
naupangte a tam ngahten ka hawmzel ua kamgei kaang phekphuak zen in a
chip zou hi. Segah chip awlmoh a naupangte a hon ngaisak manlouh kou a
dia hun kipah huai a hihziak in kahawm thadah hetkei uhi.
Ka school uh kakhua uapan a 1/3km khawng hiding a Khokim reserve,
koubel Gamkhaam kachi ua, tawp a Sesing,Siik sing,Tawso sing lak a om
ahihziak in Tawso sing naila khuai chituam tuam a tam a huaite lak ah
Khuaithum laanlai hun a om a huchih hun in hong leeng vengveng in khat
lu hon deh sek hi. Huai ding ven na in Mui kahiang bawkpha te khiak in a
teh kazuut khia ua huai in ka zeep zel ua kou a chiat ka tutna uah ka
kikoih chiat uhi.
Singgah chituamtuam tampi lak ah Siik gah (sing kung liansim a bul a
tampipi pou a bulkhat a kungkhat kia pou vaang mahmah..a teh pek lian
lawlou,a paak asan leh a ngou a kilang..khenkhat a ngoukia le om a apaak
zung khuttal chia dingkhawng a sau a apaak in tuamsuak..a gah neu
chikchik..amin ma a thuk in a minchia sandup a khum) veh ka mangngilh
theikei hi. Naupangte kia in duh hilou in ka Ojapu unleng duh sam in
suunkhawl chiang in Siik kung ah a tuang gige a amah tuan nakung ka va
naihngam kholkei uhi. A minpha a vehkhak chiang in sawtpipi hon sunkhawl
pih zel hi.
Ka mangngilh theihlouh le nuam kasak mahmah khat nawn chuh Bi gai
boh ahi. March kha kimlak a lou hong kihal in gam a kaatna mun a binou
hongpou a paak ding a hong kisa a pakngek a teh in a tuamlai vadoh ahi.
Limlua hikei mahleh a bohtheih hunsung sawt hetlou ahihna ah ki aam in
neekseng louh ki paw gige hi.
Khonung kiik thak zual le... ka class ua upa pen ahihziak a kousang a
ku valouzaw B..A=BA. CH..A=CHA chihte theizou mahmah lou khat, Uu chi a
kasap vek uh class 5te sang a upa zaw khat kou class A ah a om a akum
tam law zezenta chia class B a asuantouh dek uleh a ut hetkei "ken A
pawl mah nuangsa (nuamsa a chihna)" a chi bilbel hi. Kou class inle ka
ngaina ua hon kisuan sanding kaphal kei uhi.
Tua kagen ka Uu un kei a hon ngai mahmah mai a kenleng tunitan in ka
ngaina lai hi. Nikhat tuh lou halkhit Bi gai boh hun ahi a school
kaitawp in ka nih un ka Bawngnou uh nawiteeplai kai in Bi gai bot ding
in ka kuan ua tampi petmah bot in Bawngnou puak theihding in lomnih
kihal zek a gak in Bawngnou tung ah kakoih ua Singngatte leh kho
tuamtuam te Sakol hiam Bawngtal vanpawsak a khosung hongtawn zelte
hihdan chi in siam ka kisa mahmah uhi. Sialluang kaang sel gan a dia
limchi lua a tamman in ka Bawngnou uh ann nethei nailou a ding chi in
tampi kaliang puak ua Nnasem hoih kisa mahmah in nute loukuan hongtun
kal a ngaklah huai mahmah hi.
Kumbangzah kahia chih kathei nawn kei na a ka mangngilh theihlouh
khat tuh ka khohausa te uh Bawngpi nung ka delhdelh leh ka kiginlouh kal
in ahon pek a kagil hon pekkha in khophoklou a kapuk tan kathei gige
hi.
Class A kahih uapan in ka class ua numei khat toh ki ngaihnatna ka
neituak ua thil hihna peuh a amah atel chiang in nuam kisa tuan mahmah
hi. Ka gensa bang in Class A a sawt kitulua ahihman leh singtang khua a
kidem tuah thang mahmah ahihna ah akingai chihkhawng kithangsak mahmah a
kougel le dem in ka ompah uhi. Mangngilh theihlouhte lak a hou chikchik
hileleng mangngilh theihlouh atampawl huainu toh kal ahiding....awl in
gentheih liaiteng igen ding uh.....
Singtang khua a khangkhia a kihihman in thilpeuh ah ki advance mahmah
a nute loukuan vek ua naupang class A sinlai in nitaak ann leh meh ding
kihuan thei a tui kitawi in maiteh, beteh mehding ki mal thei in limtak
in kihuan thei hi.
Class A apat class B a suantouh ka hih in kum 10 ka phaphial ta hi.
Khovel pilna ah bangmah kihikei mahleh mahni toh kihun tawk in khota
tei in kitei mahmah ta a mi een na kinei theita a ka khua uapan khopi
anaipen Singngat ahi a Singngat mukhate bang ki engthei mahmah a
Singngat khua a teeng chihbang tuh mihai om ding in ki gingta lou hi.
Kei tuh ka paneu Singngat khua ateng a atate keisang a upa zaw ngente ka
khua ua honghoh a keileeng ka nu ka pa toh va hohkha zel kahihman in
lawmte lak a gamthuuk (!!!) mu munpen kahi a lawmten hon eng thei mahmah
uhi. Khosung a ganvulh Bawng leh Aak chihlouh omlou ahihziak in ka
paneu Sakol tampi toh Buh paw ding a hong hohzel, nitaak lamchiang a
field (playground) a va khih a ka kuanchiang un lawmten hon eng mahmah
ua hon zui ut in hong kingen bang a tamthei mahmah hi.
Kumpi vaihawm ding kiteelna om chiang in election campaign dia
hongkuante Jeep in hongkuan ua jeep kimu ngeilou ahihmai mah chia ki mu
ut law mahmah in a gin i zaak naak leh hong luutna dinglam taikawm a
kidelh thoh mai ava tuakmasa ding kituh in kitaiteh zel a sport hoihtak
chuh a hihi. Huai jeep hongtai toh kituah chiang in kinung delh kik zel
a lampi a buan nawi hia singkang om hia chihte ki ngaihsak nawnlou a
jeep va khoih khak cheuh ki ut in delh chihtak in kidelh hi. A va khoih
khapen tuh lungkim mahmah in "ken khoihkha" chin ka kisial zel uhi. Jeep
hong taikha te lak ah papi upa simtak a Haa tok zezenta khat in jeep a
hong heek kha zel a joker simtak leh naupangte lungsim theitak ahi.
Hichia Jeep kadelh chiang un a khenchiah ka phaklouh teitei ding un a
hat tai a akhen chiah gintaak louhpi in hon tuang sak zel a a min
katheihlouh ziak un a mah zaaklouh kal in "Haa tokpa" chin kagen zel ua
hon tuansak zel man in ka ngai na mahmah uhi. A siam ngal chiang in tuh
naupangte hampha ka kisa mahmah ua a nung a hong kiluai sak in khosung a
pan mel (mile) nih a gamla Mawngken te kua tan bang hon pawzel a
khamlou tak a kum in khe in ka khua uh kazuan zel ua tulai Mercendes car
hoihtak tak nei a tuangzelte sang in leng ka kipahna uh a lianzaw
himhim ding hi. Huchibang a honpuak zel ah 3vei katel kha a tuni tan in
hampha ka kisak ua ka houlim zaizai dan uh ka mangngilh theikei hi.
Ka khua ua pan Mel 2 a gamla Tuilak lui a om a a suklam ngen ahih
ziak in Leeng bawl in katai suk zel ua Tuilak tan taitung khol kei mah
ke ung bang chichi hiam in katung zel ua tuilak lui a va kisil in ka
leeng tuanna uh a mah a taithei hilou ahihman in ka sawntou zel ua suun
nisanuai ading in a nuam hetkei hi. Singtaang naupang suun ann nelou a
hitheilou ngen akihihna uah gilkial ziak a ka Leeng (kangtarai) uh lel a
kap ka om gige uhi.
April kha vel hidin ka gingta a mangtomlai.. mehding vaan mahmah lai
in naupang hon in Tuilak luipang a tuilou te a tangkuangteh, a luipang a
pou Aanbongteh, khangkhuh ziiksel la ding in kakuan zel ua nop kisa
thei petmah hi. Kou khua kia mehzong hilou ka hihman un tangkuangteh
chihlouh baihlam khollou ahihman in mehkhop ding kimu vaang mahmah hi.
Huaiziak mah a hidia atamna kavatuah khak hun kamang ngilh theihlouh
tampi lak a tuh luipang a gamkaang lak a khangkhuh kung upa nailou a ka
hiang inndungtan tan ding a sau ka 6/7 lak velding a kahiangteng a sel
dimphial katuah khak tuh naak nop petmah chih kaan gen dingdan omlou
himai.... huai huntak in tuh kua mah ki eng hetlou hi. Bangtan hiam meh
ding ka zon zoh chiang un Tuilak lui a kibual in kapai zel ua vuah leh
huihpi kithuah phutphut hun ahihman in lampi a hon phak hun a tam a
huaichia kilau theilua chih dingdan theituan lou in honpan pihthei omsun
Pathian ahihdan thei in thumkhawm na ka neizel uhi. Huchibang a lautak a
thumna kaneih uh khatvei tuh mikhual khat in hon tuak a "Thum ua thum
ua Pathian in huihpi daisak ding ahi" chi a hon paikheng lai kathei gige
hi.
Tuilak lei hong kibawl a anuai a tuilii (huai hunlai in a lii min a
om a tun ka mangngilhta) om ka kibual gige na uh ahi a lawmte tuh tui
leuh leeng a siam ua hangsan leeng a hangsan ua keibel amaubang zoulou
kahidia a mauhihteng ka hihthei kei hi. A mautuh lei (bridge) tung a
vakal in huai a pan in a tawm khezel ua keibel ka ngam het kei hi. A
san dan lah feet 20vel a himai ding a ka ngamkei hi. A hihziak in ki
tawmkhiat bel ki guuk ut lua hi. Nikhat tuh lawmten dawilok kitawm khe
ngamlou chi'n hon nuihsan ua a ngamlou hinapi in ngamlou a genkhiak a
pawna lua in "kitawm khe ngam mahke" chin ka va kaltou a lauh bel kalau
lua hilele lawm numeite lak a chih simpen tel zawmah.. amah mai a
dawilok hih ding utlouh ziak in lau pipi in katawm khia hi. A dan kisiam
lou nana natuh ka gil in tuilak ka deeng a anat dan a maimai kei....
naak leng ki naak theilou.. kap ding leeng kikap theilou in luinawl ah
hon domkhia ua sawt lou nung in kong naak thei a kong kap khethei tuh a
muh a dawilok hihding ka utlouh man a feet 20 a sang a ka tawmkhiat
na nuai ah kah chihtak in ka kap hi. Ka ki hansansak na show dipa tuh ka
hansan ka kahpih lualua hi...hahaha
Bang chia kiphata a chih kathei nawn kei na a mangngilh theihlouh
ding thil khat hong om nawn hi. School tawp chiang a singtuai hing lian
lawlou SINGLUKHUAHKHAM ding chi in gamkham pawlam inn a pan gamlalou
ah kikuan zel hi. Huchih hun in ka kho hausate un Tape Recorder (amel
leeng ka mitkha in a mutheilai) National panasonic kichi hiamte hon nei
ua Burma lam a pan Sihna kigozo, agape, etc te thanlai hiding hiven
huaite khah in a inn dimdim un nupi papi chih omlou in kava ngai zel
uhi. Naupangte tuh a ngaihkhiat kia ki utlou in a tape recorder mai
mahmah a vatut khak a huai a cassette thunna a tranparent cover
enpailet a a cassette kizial a kipei vamuh khak ding tup lian pen ahi
hi. Huaiziak in tape kikhah a kizaak phet chiang in Sakhi luita tuiduh
bang in Hausate inn tung masa ut in ka kidelh siak zel uhi. Sport
hoihtak hizel... haha
Sun hun chiang a Singlukhuahkham sat leh hih dingtuam hih a gamlak a
nahoh lai a tape hon khah bang uh aza masa pen in "tape ging" chihleh
inn lamdelh thuah in ka thiltawi uh tempawng etc te phawkpha nawnlou
hial in ka kidelh huan ua akhonung a leeng zonmuh zoh nawnlouh tempawng
tamkhop a mang ding hi. Keibel kamtam hetlou kia lou a zahkai petmah
kahihna ah kisuan lah kahat a huchih hunchiang in mitai khak ding
kalauhna ah tape bul ah tukha lengleng khoih kha ut pipi in ka khoih
ngamkei naak a khoih ding chi a ka ngimngim nalam in lawmte khat in hon
khoih man zel a huaichia a kitangval saktheita khenkhat in a na tai
chiang un ka khoih ngam nawn kei a tape paulai khoih kha munloupa ka
hihi.... Nikhat mahlah tape bul a tukha in kipaklua leh phurlua ka
hiding a lawmte kiang ah "a music in sukilawm hive aw maw" ka chikhe
kha a koutung ate khat kitangval sakta khat in "Muanlal in a music in
sukilawm a chi ve" chin hon nuihsan ek ek a kizah kailua ahihchia zum
petmah in kazum a tunitan in ka mangngilh thei kei hi.
Nikhat tuh Segah tawm in gamkham (khosung reserve) ah numei naupang
leh pasal naupang tamkhop kakuan ua Pasal khenkhat a kung a kah in a
vasawi ua hongkum tak un katom sauhsauh uhi. Tampi petmah ka ngah chiat
ua huchih lai in Hausaten Tape hon khah ua Segah tomlam leeng phawk
nawnlou in ka kidelh huan uhi. Ki kintat lua ahihman in ka segah tomsa
nasan uh itzoulou in ka tai nalam uah ka vek un ka subaw gai uhi. Segah
leltak sang a La kingai ut zaw himahleh innsung tungpan tutna hoih
(tape kiangnai tuhkha tuh tutna hoihtang himai) tangkha pan chih ding
inn ka puLian, hausate tapa in hon off a bang mah kigen ngam keimahleh
kiheh pemah hi. Huchibang a off sak kituak mun mahmah ahihziak in
kihehsan thei mahmah hi. Khonung ngaihsut leh innsung dimdim a kitudim
gige a inn ki subuah gige a hihna ah hon ning lou uh leeng kasa zawmah
hi.. huaihun lai inbel gilou kisa petmah hi. Mahni in tape kineih utna
alian mahmah mai hi.
Singtaang kho naupang chih mahtak gamlak hoh kihaat petmah a hiding a
niteng in school tawp suun ann nezou in Aisawk : Khua a pan a gamla
lawlou lou lah paikhop thou mun ah SIH a om hi. Sih bel guam kuak a le
om hituanlou in mual sang lawlou mun ah tui om nilhnelh in huai tui om
kiim ah Aisa in kua a khuak hi. Lui guam nong lak khawng ah le omthou a
huai Aisa kua sawk a Aisa man ding in Ketli vom biibiai tawi in kikuan
zel hi. Huchibang a Aisa sawk a ka kuanzah simseng ding hikei mahleh tam
ka mat ziak ua ka kipah luatziak a ka mangngilh theihlouh khat kon
share ding... Ka khokhang lui uh Chiangpi lui chia katheih uh naihlam
ah sih khat a om a huaitak min thei lawlou ahihman in lawmte mi 3 toh ka
vatuak kha uhi. Tupi lian lawlou katawi in a kua chih leeng omlou napi
ka toh chiang in Sih Ai (sansim hiihiau a ahawng khauh lawlou) san sim
tuh akhete tonsak in ihmu mahbang in a na om ua ka Ketli dim val chiat
uh ngah in Gawlawng inle kapuak behlai uhi. Kipahna a lian a nop petmah
hi.
Bi Ai athang : Bi AiThang kam tuh singtang a naupang kipolhna dia a
nuam lawitak hiding hi. Sialtal ling sing kahiang lianlou aling om kila a
khapkhat khawng a kitan in a kung a pat a aling tangtak a pouphei inch 1
khawng kihawi a huai thangkhau zangnou nan na dia kizang a leilak a
kiphut ahi. Naupang chik aki hihziak in gamla kipai ngamlou a ka
khokiang uah ka vakam uhi. Va Gik tatna ma ana thak mahmah a a vagik mah
leeng tamkhop ka phawng uhi. Kouleng kilawp petmah in a ngaihpau
ngamleng omlou in ka kam mengmeng uhi. Vasa tatna thupi lua ahihman in
matlouh chih omlou ding mun ahi a kilawpna a sang mahmah hi. Huchia
deihzah kamkhin dek mahmah chih ding in ka pamlam uah hon ngiik khat a
om a kouleng lauh petmah in kalau uhi. Huchia lau tak a chih dingdan
theilou a ka omlai un leilak ki tum ging duupduup kawm in hon ngiik nawn
a Sahang chi in lau a kap khengamlou in tai chih tak in katai ua kibah
lumlou lel hi. Khosung katun nung uh Sahang in hin ngiik chi in naak lah
zen in kagen ua upa lamte kuaman huaimun a Sahang om dia gingtalou in
hon thupi ngaih hetkei uhi. Himahleh khotaw lam ateeng ka pu Vungthang
naang leem a om kiang a kavagen uleh "ken le huaimun a Sahang tuak
kahi.. den a gawsaat a kakuan ale hon ngiik a lau a hongtai kahi" hon
chi a ka thiltuah uh hon tuahpih papi khat om ahihman in tuak taktak chi
in kagen mangmoh uhi.
Vasa tatna lah hoihlua mat dinglah theihsa himahleh Sahang in hon
ngiik a hihmai mahchia va ki vilngam nawnlou.. pate lah lou nnasep
awlmoh a kuaman hon vilsak manlou uh tuh nithum hiam vil lou in ka om
uhi. A nithum ni in ka pu Vungthang in ka Sahang tuah uh amah ahihdan
hon hilh a (amah gawsaat a kuan in gamlak hoh maimai honsa a inn kapai
ding uh adeih man a Sahang mi ngiik dan a kibawl a hon khem ana hi hi)
Sahang in hon ngik chihbang le thupi kisa lua ahihman in hon khemding in
kagingta theikei ua katheih chet nungtan unle honkhem hilou ka chi
utlai uhi. A ni li nung in ka Puthang mahleeng huaimun kiim a gua
satding ahihdan katheih un kava zui ua ka Bi Ai Thaang uh ka va vil uhi.
Ka gintaak bang geih un ka thaangteng uh a kisai taphot ah VaGik leh
Aakpa a na awk mahleh ka vilhak luat ziak un Sachia/Sangak etc ten hon
na neek sak ua a neeklouh sun uh leeng laak theihlouh in ana uih vek hi.
Ka thaang kam uh 20 veel lak ah 12 ah vagik leh Aakpa na awk a khat
leeng laaktheih a hikei hi. Ka heh mahmah ua ka pu Vungthang in hon khem
keileh Vagik leh Aakpa tampi man dingdan ka hi uhi. Ka pu Vungthang vaw
zou hile ung ka vaw ut petmah uhi.
Khokim a Theipi tam ahihman in theipi minhun chiang in Theipi veh
kithangsak mahmah hi. Nikhat vuah zukhin in ka khokhang lam uh
Suangdohte gam pawnlak ah Theipi veh ding in tamkhop ka kuan uhi.
Keenlak ahih man inleh pawnlak ahih toh a gal a pan in theipi gah min a
kimuthei hi. Vuah in a thehkawtna hul nailou a theipi minte san pha diak
a etlawm in kithalawp huaidiak hi. Mi muhma a mupenpen in "Ka Hawi"
kichi zel a a chi masasa tuh neitu hihna tang hi. A khonung inle a mah
tellou in huai a hawi masakpen va ki veh ngamlou hi. Gamlak lah naal
theipi lah et lah huai ahihchia kilawp tak in awl pai chih leng omlou
pawnlak ah ka ki tholhthoh ua nuam kasa mahmah uhi. Lawmte khat in
theipi kung a Vompi kahna akhut chin kiatna ma thak mahmah hon mu a
Vompi hon chi a lau a kap toh ka toutai ua keenlak ahihna ah kitai
zoulou ban ah naal zawmah a kihat het kei hi. Dingtang sa aleeng kitai
theilou in bokvak pian in khut a pawnte man in kin tai utlua a
mankhial/abul kiplou mankha a ki tuuksuk kik toh a kap toh ka mau zen
uhi. A gimhuai dan bel mangngilhtheih ding hilou hi.
Katheih gige khat tuh ka kho field sakzek uah ka pan mimuh nailouh
Theipi a va mu a alou ding in Buh Satseng pua in ka nu, kapa leh ka u
numeite toh kakuan uhi. Theipi min mutam mahleng huaituk a Theipi gahpha
leh min hoih kamu ngeikei hi. Akung upa nailou pumpi chia dinglel awn
ziiziai in a pou a abul a pan inntung tan dingkhawng ah a nuun a dim in a
kaaisuk hi. A nuun dim mitmet in a gah suak a aminlou khat leeng a
kimukei hi. A nuai ah aminluatziak a pulh a vuum lai hi. Gamla hetlou
ahihman in Buhsat seeng dim chiat in a pua ua ken bel Tual kawlzal dim
in kapua a gik kasa sim man hi.
Segah leh theipite hongbei a Lingmin, Awlegah (lungthul lamten
Sakhithei chi uh hileh kilawm), Sial lei min (hiaileng lungthul lamten
Chiak chi uh hileh kilawm), Mui, Bilkuang, etc leh khokim a poudim
Dailing gah veh khawng leeng nuam thei mahmah hi.
A hun thei ding in ka neu lawlai a paithei tuung leeng kahi phial
ding ahihziak in ka mangtheih milmial khat kon gen ding... Ka khua uapan
kigal muh ah Kawlkai lei kanei uhi. Pathianni hileh kilawm nitaak
lamkhat huai Kawlkai tehte Sakhi in hong ne a kapan kathau uh tawi in a
va geem a hon kaptak in kenleeng sakhi san pen hong kaang in kamuzual a
(sakhi gillak kaang hiven) agal a en ka nu leh nupi tamkuam in Tuuk ei
tuuk ei ana chih uh katheilai hi. Huaitan kathei a asa ka neeklam uh
leeng theilou in huaiteng kathei hi. Ka theihdan kagen chiang in ka nun
theihoih hon sa a ka kum a ngaihtuah chiang in theiding in hon gingta
kei hi.
Mehding a vaan mahmah hun in Vokpibilteh toubang in gamlak kihoh zel hi.
A hun chuh kathei nawnkei a kapa toh louvat ding in kakhua ua pan mel 5/6 bek a gamla ahi ngeingei Tuivai luipang Libem kachihna mun uh tawn in kakuan uhi. Libem katun un ali kiang a ataal ah ngapum anakah (tui thading a mun khat a nana kikhawm) ua huchi bang a ngapum tam munkhat a om ka muh patna ahi hi. A tui tawmna lak ah feet 5 square ding khawng ah vom monmon in a phe suausuau uhi. Kapan "ngakah ei" honchi a kanih un matsawm in kakhut peek un luipiau ah thaikhiak ka sawm ua himahleh naallua baan ah taipah uh ahihman un asaang asim omding lak ah 5 (five) tak!! kaman uhi. Pammaih kasa petmah a tunitan in leeng kamit kha in kamu lai hi. Huai kalou uh kaneih kum un ka nu leh ka pa toh louvat in kagiak ua Bi Ai thaang Kapan hon kampih a Vagik, Aakpa leh Veengke tamkhop kaman khe ding uhi.
Futbol pek ki ut thei mahmah a himahleh tulai banglou a khosung khat in ball khat lel kinei zou lel ahihman in naupangten kipek kha ngeilou hi. Huaiziak in ball kipakta theilua a khoih khak lel le ki ut ahihman in alianten ball a peek chiang ua anawl a tuukkhia tawm ut in atuukna lamlam kidelh a sawt pipi ball kengeilou hi. Huchih hun atuh ball peek ki ut lua ahihman in puansia kizial lom a khau phankhum in nitaaklam teng in huai kipek zel hi. Tua ka khonung ngaihtuah leh kholak nin neng kikhop khawmna mun a neuchik Puanselim khevuak a kipek a kiliam khol lou kachih chiang in lamdang kasa khonung hi. Puanselim a kizil a kikhang khia ahipetmah a himahleh siam mahmah a tam uhi. Keibel siamlou deuh kahiding a ka khepi kapeek hekh kha a damhoih theilou in ball pek kahah bawl theinawn kei hi.
Huaihun lai in Siamsin Pawlpi khawmpi kumteng in kinei zel a koulawi milak a telthei kahih un koukhua min in kava kihel sam uhi. A khonung a lamdang kasak tuh School wise a ki pang himahleh KAILOU TEAM chih atel kha gige hi.
Kumkhat tuh SSPP khawmpi Singngat khua ah hong om a kouleeng hoh sawm in naupang hon in pocket money ding azuak ding in Khawngma la in nulepa ten tengkhat le hon kengsak lou in khawngma pua in khawnpi hoh ding in kilawptak in kakuan ua Singngat mungeilou/amukhate le sunhohkhak lel kihi ahihman in khosung a gamman khak ding lauhziak in a upa zaw deuhten mawkvak louh ding guidelines hon hoihbawl mahmah uhi. Futbol kidemna a telte kikim theihna ding in feet bikhiah zah om a huaitan akhauzan in huai nuai a thawlte kia kimawlna a telthei ding chih a hihi. Kakum toh kituak loutak a khanglian kahih man in koukhua a ding a dinsang pen kahi a dinsanglua a hontelsak louh ding uh kalau lua uhi. Team khat kingah zou hamham akihihna ah khat telkeileh team chinglou ding kihihi. Koukhua kimawl hun dekta in tehna nuai ah hon lut sak ua keituh dinsukniam nading chi in towel in kakawng kagak a hetkha laimahleng michinglou ding kahihna ziak uleh kalangte un hon ngapthoh luatziak ua "pangsak ua poilou" a nachih ziak un kapang thei hamham hi. Kalangte uh Singngat a bang school te hiam ahi ua kou Singtang khua a kipan chin hon simmoh mahmah uhi. Kong kipek tak un ahon zoukei mawk ua hon hehsan mawk uhi. Singngat te mihai omlou ding bangtuk a kangaih sangte un hon hehsan ahihchia laulou ding chi lele kilau teitei hi. Huchia lau kawmpi a ka omlai un koitak a thu honzaak uh adiam nitakchia hon vuaksawm uh chihthu hongthang a nitak chia Video hall a Video etding kakuanma pek ua kasawm uh kia lou a Video muhkhak utziak a honghoh tampi te Video mukhalou in kakiik uhi. Keibel ka ute om ahihman in ka Ulian kiang ah Video va enni chin kazawn a Worldcup futball ana kisuah a Video enngei lou a kihih man in atai dundun a gari khambang phial in kakham hi. Screen a motion etkhak patna a Futbol pentak anasuah uh poipetmah.... etman teng 1/2 ahi a khawngma zuakman a Video ki en dan ahi.
Kikhothei zaw deuhta chih in singkungkah kithangsak mahmah a nikhat tuh ka Theihe gah uh lou in lawmte thumtoh ka kal uhi. Lengtong Pauno la Melmuh chilpan sinlai a thaam chih hongthan tuunglai a hi a naupang kihimah leh a lathu hoih kisalua in ki sasa mai hi. Huai la ah Nikhat kongmuhlouh..... chih kha a lathu theihhak kasak uh lawmte khat in ken katheizouta hon chi in kipak in ka chiak zaizai uhi. Huailai tak in lawmte khat a siikna ka hongtan in a letna in dawllou in feet 30 bek a saang ding ah hong kesuk diaidiai ka en ua bangmah lah lohthei lou in a tawmding in kintheipen in ka kum uhi. Lawmpa nak theilou a kisat eek eek tuh a siding sa in ka kah uhi. Nikhat mahlah Hai lou dia ka kahleh vuah zukhin phet ahih man in a na naallua a ka kia a anuai buannawi sim hiven ka Tawguumguh in ka tu a nat lah naa... kah hial dinglah kizum ahihman in ki kahnuih nuih a "Tawguumguh itah khak leh kinui lumthei" achih uh dik diing in kagingta hi. Tuivai luidung a Taalpi kichi kiang lou a kaneih kum un leeng Sumkuang atam a kamat khak ni masa pen un ka gou uhi. Upaten "Sumkuang sin ineek leh kinui" a chih uh kithei a hihman in sumkuangsa kaneek ua a asin nek lai a huai kithei ahihziak in kinui phempham a Upate thugousiah a diksak kihi mai hi.
Nikhat mahlah Ole Gah (Hiai theigah midang ten bang na chidi uam kouchihdan huai a hi a diklaw ding in tunitan in kagingta kei hi) Huai singtuh singsaang tak a hi a huai gah minlou a adawn naih mahmah a katuan leh Khuaithum hong leeng vengveng in kalu hon deh a hon deh pan chih ding in nat in a naa hi. Lung am in ka mit a mial a ke sukleng kihinglou ding chihlah theingal in kap kawm in a kinthei bang pen in kakum a inn katung zou hamham hi. A natdan tuh genvual a hikei... naupang ngen ki om hizaw mah damdawi chihlah om hia omlou hia chih leeng kithei selou suun nung a pat in aan leeng huan zoulou in ka nute loukuan hongtun matan ka kap hi.
Den a kagen Tuivailui a Taalpi kiang lou ka neihlai un Inn tampi ki zau (Lou ki zom) kahi ua pawl 3 hiam kasim lai a hiding.... Singtang naupang a kihihna ah lungleen dan bang kitheilawta a hi a Buhtuhlai hiam in ka nute lougiak kava zui hi. Nitaak chiang in Khapi a vaak pha petmah a kiim leh kiangte lah ka zaute uhlou in a siang vilvel a ka pam ua Vatsiatlui ka chih uh luita dungkhawng leh Tuivai gal a Singtamte gam ah Sakhi khawng hawk in Vasa chituamtuam Veengke chih khawng nitak khomial kuan khawng in a ham chilchel zel uhi. Nitak khavak nuai ah ganhing chituamtuam ham in lungleeng theite a ding in a lungleen huai petmah ding hi. Naupang neu kihimahleh lungleen huai kisa lua hi. Huchia lungleen huai mahmah lai in ka lougal ua ka Pa Nangte lou om hiven a tapa uh ka UThangkhan in taamngai mut in siam petmah in lavui tuamtuam a mut zel a lungleen huai in ngaihnop mahmah tunitan inle huchibang mun a om a ngaihthak theih hileh ka utlai hi.
Kumtawp skul exam zoh in buhlaak ka thazohlouh ziak uleh lou a gamlat luatziak in kapate lougiak kanautoh kavabel uhi. Sunchiang a hihding omlou in buhsatna sa a buhpawlte tomkhawm in kouhihtheih in a daihtan in buuk bawl chi in ka nitum zel hi. Huchih hun pawl Zu toh hunlai ahi a katou ut thei mahmah ua himahleh kineu lai ahihman in mahni in kitou zoulou a hontohpih dia ka pa chial in ka kah ton uh atam mahmah hi. Kapzen in ngenmah le ung Buh laak awlmoh ziak in hontoh pih kholkei uhi. Tua khonung ngaihtuah in nu leh paten minit tamlou khawlzual ngamlou a atate uh honkhualziak liauliau ua nnasep a hichi awlmoh uh a gimding dan uleh a tawlding dan uh kasuang tuah thei pan hi. Nnasep ni a hontonpih theilou ahihman in Nipini chiang in hontohpih zel ua Zusa lah tam thau lah thauthei zawmah lim kisa mahmah hi. Kou khua in zusa hichi hial in thupi bawl khollou in naupangte toh/mat khawng malta mehgawi in zang lel mah le ung kapute khua Suangdoh khua a kava hoh un ka pi in Pawlzu sahou hon pok huanpih a lim mahmah vanglak hi. Mehpi/meh taktak a hon huanpih uh kapu'n lamdangsa a agen kabilkha a om ahihman in kathei zezen hi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
A hun chuh kathei nawnkei a kapa toh louvat ding in kakhua ua pan mel 5/6 bek a gamla ahi ngeingei Tuivai luipang Libem kachihna mun uh tawn in kakuan uhi. Libem katun un ali kiang a ataal ah ngapum anakah (tui thading a mun khat a nana kikhawm) ua huchi bang a ngapum tam munkhat a om ka muh patna ahi hi. A tui tawmna lak ah feet 5 square ding khawng ah vom monmon in a phe suausuau uhi. Kapan "ngakah ei" honchi a kanih un matsawm in kakhut peek un luipiau ah thaikhiak ka sawm ua himahleh naallua baan ah taipah uh ahihman un asaang asim omding lak ah 5 (five) tak!! kaman uhi. Pammaih kasa petmah a tunitan in leeng kamit kha in kamu lai hi. Huai kalou uh kaneih kum un ka nu leh ka pa toh louvat in kagiak ua Bi Ai thaang Kapan hon kampih a Vagik, Aakpa leh Veengke tamkhop kaman khe ding uhi.
Futbol pek ki ut thei mahmah a himahleh tulai banglou a khosung khat in ball khat lel kinei zou lel ahihman in naupangten kipek kha ngeilou hi. Huaiziak in ball kipakta theilua a khoih khak lel le ki ut ahihman in alianten ball a peek chiang ua anawl a tuukkhia tawm ut in atuukna lamlam kidelh a sawt pipi ball kengeilou hi. Huchih hun atuh ball peek ki ut lua ahihman in puansia kizial lom a khau phankhum in nitaaklam teng in huai kipek zel hi. Tua ka khonung ngaihtuah leh kholak nin neng kikhop khawmna mun a neuchik Puanselim khevuak a kipek a kiliam khol lou kachih chiang in lamdang kasa khonung hi. Puanselim a kizil a kikhang khia ahipetmah a himahleh siam mahmah a tam uhi. Keibel siamlou deuh kahiding a ka khepi kapeek hekh kha a damhoih theilou in ball pek kahah bawl theinawn kei hi.
Huaihun lai in Siamsin Pawlpi khawmpi kumteng in kinei zel a koulawi milak a telthei kahih un koukhua min in kava kihel sam uhi. A khonung a lamdang kasak tuh School wise a ki pang himahleh KAILOU TEAM chih atel kha gige hi.
Kumkhat tuh SSPP khawmpi Singngat khua ah hong om a kouleeng hoh sawm in naupang hon in pocket money ding azuak ding in Khawngma la in nulepa ten tengkhat le hon kengsak lou in khawngma pua in khawnpi hoh ding in kilawptak in kakuan ua Singngat mungeilou/amukhate le sunhohkhak lel kihi ahihman in khosung a gamman khak ding lauhziak in a upa zaw deuhten mawkvak louh ding guidelines hon hoihbawl mahmah uhi. Futbol kidemna a telte kikim theihna ding in feet bikhiah zah om a huaitan akhauzan in huai nuai a thawlte kia kimawlna a telthei ding chih a hihi. Kakum toh kituak loutak a khanglian kahih man in koukhua a ding a dinsang pen kahi a dinsanglua a hontelsak louh ding uh kalau lua uhi. Team khat kingah zou hamham akihihna ah khat telkeileh team chinglou ding kihihi. Koukhua kimawl hun dekta in tehna nuai ah hon lut sak ua keituh dinsukniam nading chi in towel in kakawng kagak a hetkha laimahleng michinglou ding kahihna ziak uleh kalangte un hon ngapthoh luatziak ua "pangsak ua poilou" a nachih ziak un kapang thei hamham hi. Kalangte uh Singngat a bang school te hiam ahi ua kou Singtang khua a kipan chin hon simmoh mahmah uhi. Kong kipek tak un ahon zoukei mawk ua hon hehsan mawk uhi. Singngat te mihai omlou ding bangtuk a kangaih sangte un hon hehsan ahihchia laulou ding chi lele kilau teitei hi. Huchia lau kawmpi a ka omlai un koitak a thu honzaak uh adiam nitakchia hon vuaksawm uh chihthu hongthang a nitak chia Video hall a Video etding kakuanma pek ua kasawm uh kia lou a Video muhkhak utziak a honghoh tampi te Video mukhalou in kakiik uhi. Keibel ka ute om ahihman in ka Ulian kiang ah Video va enni chin kazawn a Worldcup futball ana kisuah a Video enngei lou a kihih man in atai dundun a gari khambang phial in kakham hi. Screen a motion etkhak patna a Futbol pentak anasuah uh poipetmah.... etman teng 1/2 ahi a khawngma zuakman a Video ki en dan ahi.
Kikhothei zaw deuhta chih in singkungkah kithangsak mahmah a nikhat tuh ka Theihe gah uh lou in lawmte thumtoh ka kal uhi. Lengtong Pauno la Melmuh chilpan sinlai a thaam chih hongthan tuunglai a hi a naupang kihimah leh a lathu hoih kisalua in ki sasa mai hi. Huai la ah Nikhat kongmuhlouh..... chih kha a lathu theihhak kasak uh lawmte khat in ken katheizouta hon chi in kipak in ka chiak zaizai uhi. Huailai tak in lawmte khat a siikna ka hongtan in a letna in dawllou in feet 30 bek a saang ding ah hong kesuk diaidiai ka en ua bangmah lah lohthei lou in a tawmding in kintheipen in ka kum uhi. Lawmpa nak theilou a kisat eek eek tuh a siding sa in ka kah uhi. Nikhat mahlah Hai lou dia ka kahleh vuah zukhin phet ahih man in a na naallua a ka kia a anuai buannawi sim hiven ka Tawguumguh in ka tu a nat lah naa... kah hial dinglah kizum ahihman in ki kahnuih nuih a "Tawguumguh itah khak leh kinui lumthei" achih uh dik diing in kagingta hi. Tuivai luidung a Taalpi kichi kiang lou a kaneih kum un leeng Sumkuang atam a kamat khak ni masa pen un ka gou uhi. Upaten "Sumkuang sin ineek leh kinui" a chih uh kithei a hihman in sumkuangsa kaneek ua a asin nek lai a huai kithei ahihziak in kinui phempham a Upate thugousiah a diksak kihi mai hi.
Nikhat mahlah Ole Gah (Hiai theigah midang ten bang na chidi uam kouchihdan huai a hi a diklaw ding in tunitan in kagingta kei hi) Huai singtuh singsaang tak a hi a huai gah minlou a adawn naih mahmah a katuan leh Khuaithum hong leeng vengveng in kalu hon deh a hon deh pan chih ding in nat in a naa hi. Lung am in ka mit a mial a ke sukleng kihinglou ding chihlah theingal in kap kawm in a kinthei bang pen in kakum a inn katung zou hamham hi. A natdan tuh genvual a hikei... naupang ngen ki om hizaw mah damdawi chihlah om hia omlou hia chih leeng kithei selou suun nung a pat in aan leeng huan zoulou in ka nute loukuan hongtun matan ka kap hi.
Den a kagen Tuivailui a Taalpi kiang lou ka neihlai un Inn tampi ki zau (Lou ki zom) kahi ua pawl 3 hiam kasim lai a hiding.... Singtang naupang a kihihna ah lungleen dan bang kitheilawta a hi a Buhtuhlai hiam in ka nute lougiak kava zui hi. Nitaak chiang in Khapi a vaak pha petmah a kiim leh kiangte lah ka zaute uhlou in a siang vilvel a ka pam ua Vatsiatlui ka chih uh luita dungkhawng leh Tuivai gal a Singtamte gam ah Sakhi khawng hawk in Vasa chituamtuam Veengke chih khawng nitak khomial kuan khawng in a ham chilchel zel uhi. Nitak khavak nuai ah ganhing chituamtuam ham in lungleeng theite a ding in a lungleen huai petmah ding hi. Naupang neu kihimahleh lungleen huai kisa lua hi. Huchia lungleen huai mahmah lai in ka lougal ua ka Pa Nangte lou om hiven a tapa uh ka UThangkhan in taamngai mut in siam petmah in lavui tuamtuam a mut zel a lungleen huai in ngaihnop mahmah tunitan inle huchibang mun a om a ngaihthak theih hileh ka utlai hi.
Kumtawp skul exam zoh in buhlaak ka thazohlouh ziak uleh lou a gamlat luatziak in kapate lougiak kanautoh kavabel uhi. Sunchiang a hihding omlou in buhsatna sa a buhpawlte tomkhawm in kouhihtheih in a daihtan in buuk bawl chi in ka nitum zel hi. Huchih hun pawl Zu toh hunlai ahi a katou ut thei mahmah ua himahleh kineu lai ahihman in mahni in kitou zoulou a hontohpih dia ka pa chial in ka kah ton uh atam mahmah hi. Kapzen in ngenmah le ung Buh laak awlmoh ziak in hontoh pih kholkei uhi. Tua khonung ngaihtuah in nu leh paten minit tamlou khawlzual ngamlou a atate uh honkhualziak liauliau ua nnasep a hichi awlmoh uh a gimding dan uleh a tawlding dan uh kasuang tuah thei pan hi. Nnasep ni a hontonpih theilou ahihman in Nipini chiang in hontohpih zel ua Zusa lah tam thau lah thauthei zawmah lim kisa mahmah hi. Kou khua in zusa hichi hial in thupi bawl khollou in naupangte toh/mat khawng malta mehgawi in zang lel mah le ung kapute khua Suangdoh khua a kava hoh un ka pi in Pawlzu sahou hon pok huanpih a lim mahmah vanglak hi. Mehpi/meh taktak a hon huanpih uh kapu'n lamdangsa a agen kabilkha a om ahihman in kathei zezen hi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment