KA HINNA NANG DI’N KON PIA

By ~ Paumuanlal Guite

Zingkhua hong vaak singseng a, mei awi in taptung ah buh tui diit hawpkawm in Muanpu a tu hi. A gophel tang ding ahual meihu a keu dinga khintung a aphoute te gam diing ngaklahtak kawm in a khoihkhoih hi. A pi’n loutul a tuaikii khawng azongkhawmte mal keuhkeuh kawm in ann huan in akiang ah tu a, huchi’n a pi toh ann nek ding ngak in mei a awi nilouh uhi. A ann huan uh amin tak in Muanpu in a pi toh ann ane pah uhi.

Ann nekzoh in a pi loutul a meh ding khawng a om kha hiam chi’n a en ding in kuan a, Muanpu leng a lawmhoih mahmah Thangboi toh leeng (kangtalai) pei ding leh a zawl ding saat a, vasa bet kawm a thaang siah ding chi’n betang thang khawng pua in a kawlzal pi toh a kisakhia hi. Aman phet in alawm Thangboi leng hong tungsuk ahihman in a lawmta un gammang kawm zuan in vokzawi-bawngzawi ah a luut uhi. A sawmbang ngei un thaang khawng akam banuah vasa mehkhop ding bang man zomah ua, a leengpei ding khawng uh pua in innlam ah hong kiik nawnta uhi.

Muanpu pen a neulai a apa’n a sihsan, apa sihzoh nung sawtlou a anu’n pasal dang nei a ataihsat ahi a, tua a pi, a pa pianna nu upa takmai toh haksatak a khosa ahi uhi. Api mibang in haat nawn hetlou a, Muanpu lah lou nna sem taktak ding hial in naupang mahmah lai hi. Neih leh lam leh thil tuamtuam ah kuamah phazou lou ahihman un mite simmoh leh enghounate tuak toutou uhi. Nitaklam hunteng bang in khokhung apan leeng (kangtalai) in naupang hon  khotaw tantan tai nainai ua, himahleh Muanpu bel asuk lam a tuangkha ngeilou in a toulam a asawntu in apang kha gige hi. Himahleh a naupang mahmah hang in ahihna thei in alawmte chihlouh bang inleng va omsawm teitei tuanlou hi.

Kum nga bang hong mualliamzoh nung in Muanpu leng hong tangval pian mahmahta a, nasep leh thilhih tuamtuam bang fel in a tha bangleng hoih in hat mahmah hi. A pi lah upa mahmah ta, taang zou ding vual hi nawnlou ahihmanin inn nna teng toh lou nna toh Muanpu in a vek in a thuahkhawm sek hi. A kallak bang ah api’n “Bawi, sawtlah ka hon dampih nawnkei dia, ka damlai in zi hon nei maive…” chi peuh in sawl a, ahihhang in Muanpu pe’n in innsung khuallua ahihman in zi neih ding chih a lungsim ah omkha vetlou hi.

Muanpu nunzia hoihdan leh a tagah dan khawng ana muhmuh chiang in a kho hausapa uh tanu neihsun Mawinu in itna leh hehpihna toh ana en a, a lungsim tawng ah Muanpu itna chi ana kituh khin dimdemta hi. Ahi inlah a nu leh pate’n nak deihsak louh law mahmah ding uh ahi chih a theihman in bangmah a gen utkei hi. Bangmah gen utlou, kitheisak lou ding chia a pan hang in pangzou tuanlou ahi dinga, a lawmhoih mahmah Chingte kiang ah Muanpu a hehpihna thu leh a it a angaihna thu ana genkhe khata hi. Chingte ngei inleng hoih asakpih thu khawng hoihtak a genpih in akal ua palai hoih a pang ding ahihdan bang a chiam hi.

December 26, Krismas khekleh ni nitak in vangphat huaitak in Chingte leh Muanpu leenkhawmna ah tutna khat ah tukhawm kha zenzen uhi. Muanpu bel tagah ahihtoh a gentheihna theilua ahihman in kuamah leng houpih ngamlou genlouh et leng en ngamlou hi. A omdan apan Chingte in ana man mahmah ahingei dinga, Muanpu a khut a sawkzauh in Muanpu in a ettak in “UMuan, bang nachi ale… na hoihhoih na maw… tulai kuate nungak na chihbawl deuh aleh..” chi’n nui heuhau kawm in mi zaklouh di’n agen khauh hi. Muanpu leng kiguih zozen a, “eh Ching, dam mah ing e, kuate nungak in kei hon ngai di’n na gingta himhim amaw…” chi’n Muanpu in leh dawnkik hi. Huaiphet in Chingte inleng “UMuan, ken maw nang hon ngai khat thei, amah mihoih, melhoih, fel leh hehpihna hau mahmah ahi a, nang toh kituak lawtel ding nahi uh..” chi’n genthuk hi. Muanpu inleng “kua amahmah a, ka gingta keilua Ching..” chi’n dawng a, huchi’n thil omdan hong kikum nilouh uhi.

Muanpu inleng Chingte thugen mangngilh thei hetlou ahihman in Chingte hilhdan bang in leh ahun abawlsak bang in January 1, 1999 in a khua ua field uh Mawinu toh kimu ding in a kuantou hi. Amun ava tun in Mawinu amah kia in field nawl ah singbul khat a kingai a tu amu pah a, aman leng zum kawmkawm in va naih hi. Akiang a va tuntak in Mawinu in “eh, UMuan, hong tungta maw… honna ngaklah gawp kahi..” chi’n maitai tak in ana vaidawn hi. Muanpu inleng “Mawi, bangziak a kei pentak non kimuhpih ut, lamdang kasalua..” chi’n lamdang sakmeltak toh dong hi.

Singbul ah hong tukhawm ua, Mawinu inleng a UMuan in pan ngamlou ding ahi chih atheihman in hichi’n honpan hi, “UMuan, na kingainiam lua a nungak leng na neikei ding maw, ken nang bangbang a mi kingainiam leh mihoih ka pasal dia deih tinten inga kei adia na sinlai dawngkot mun a awnlai khakleh chia hon kimuhpih mah kahi, numei hiaibang thu gen zumlou non chih leleng ka hihna mah ahimai ding, genlou a om zoulou kahihman a hon gen mah kahi..” honchi a, Muanpu mit hah bang hong lian zozen hi. Muanpu inleng “Mawi, tua na thugen na taktak mah hia??” chi’n kan thakthak a, Mawinu inleng atak ahihdan a gen a, huchi’n bangmah lou kal in Muanpu leh Mawinu kingai hong hingal uhi.

Muanpu in ama inleng Mawinu bel hoih ana satham hi, himahleh amah tan ding vual a angaihlouh man in bangmah gen ding leng sawm vetlou a, ngailou banga om atup pen ahi gige a, kinep leng ana kinem ngeikei himhim hi. Himahleh tua bang thu hong omchiang in nidang a ana hoihsak, ngaihhuai ana sak khawng athu lel ahita, a ngaihna a nini in pung hulhul in a thei a, loukuan achiah-apai teng bang in lampi kual mahleh Mawinute inngei vatawn gige a, huai akuan-apai hunteng in Mawinu leng a innkong uah ana om in kigal ettuah gige uhi.

Muanpu in Mawinute inn a hoh ding haksa asa mahmah a, a nu-le-pate’n ana deihsak lou law mahmah ding uh ahi chih leng ahaihkei, himahleh Mawinu ngetna toh amah ngei leng amu lou a om zou nawnlou ahihman in nitak khat va leengla hi. Muanpu amuh phet in Mawinu bang a guuktak in ana kipak mahmah a, akiang nai a va tupah hi. Himahleh a nu-le-pate lungsim ana hidek kei a, apa’n “Mawinu, hiai ah hongtu aw..” chi’n Muanpu kiang a tulai a samkhia hi. Tangval dang bangleng a hunkhop aom ua, huaite bang in Muanpu simmohna toh “Muanpu, ka puansilh lui honpe ning aw, nungak hel a khekol pitek khat thuapsa khawng na teen hialsang in..” chipeuh in chiamnuih bawlna in zang uhi. Muanpu inleng nuam sa nawnlou banah Mawinu nu-le-pa khentuam dan puaknat huai salua ahingei dinga sawt leng om zoulou in a paisan a, apai inleng Mawinu in a va khaak ding a phalkei zomah uhi.

Nu leh pate’n lah hal deuhdeuh, amau ki-itna lah lian semsem, kimulou a nikhat lelleng om zoulou uh ahihman in a lawmhoihte un a hehpih thei mahmah ua, a kimuhtheihna ding lampi bang uh a bawlsak zel uhi. Nikhat Muanpu kingaih tuahtuah a, hichia thu bangmah gen ngamlou a omom sang in ka tuahtuah ka tuakzaw ding chi’n Mawinute inn ah vahoh nawn hi. Mawinute leng a innkuan un ana om ua, Muanpu inleng apa kiang ah “Pa, Mawinu ka ngai mahmah a, hehpihtak in kei toh kingaih hon phalsak maive ua, khasia leh genthei in ka koih hetkei ding..” chi’n va ngentop hi. Himahleh Mawinu pa’n “eh! Nang bang phiangsan adi’n ka tanu neihsun ka phalkei, hiaibang thu gen a hiaibang a ka tanu ngai ding na hihleh tu mahmah in ka inn uapan pai inla, na khe in ka inn uh khatvei leng hon siik nawnken..” chi’n a hawlkhia hi.

Mawinu nu leh pate ngei leng lungbuai mahmah uh ahingei dinga, aphat theih khak leh chi’n a khopam ua a pute inn a omzek phot ding chi’n Mawinu a omsak uhi. Mawinu amuh nawnlou apan Muanpu a nini in a tha bang kiamzou hi’n a kilang a, amel bangleng a daang hiaihiai hi. Koi a om a, banghih a pai a chihlah theilou ahihman in a lungkham mahmah hi. A langkhat ah Mawinu ngeileng a UMuan mulou a om zoulou ahihman in a pute’n a duhduh piaksawm mahle uleng nek ut himhim bangmah neilou a, hun tomchik sung inleng gawng zou hial in a kilang hi. Kimulou ding in koih mahleh uh kimangngilh naksang in a ki-itna uh lian semsem hi.

Vangphat huaitak in zingkal khat Muanpu loukuan dia inn apan pawtkhia Chingte toh kituakkha ua, Chingte kiang ah alawmnu Mawinu omna khawng kanpah hi. Mawinu a khopam ua apute inn a om ahi chih atheih in alungbang a nuamtuan hi’n a thei a, huai khua a om ahihlam theileng vamu khin thamthamta ding hi’ng a maw a lungsim in a chi vungvung a, hun lem masapen a vahoh ding chih a thupuk hi. Mawinu a ngaihtuahna paizang mahmah ahiding a atheihlouh kal in lou bang tun in nidang teng sang in leng a nasep bang a nuamtuan zaw thamtham hi. Nitaklam nibang tum hialta chih ding in innlam pai ding in kisa hi. Lampi apaina ah lamka thuam khat ah pasal upat melsim khat khualzin toh kituak ua, lamdung a houlimlim uhi. Huchihlai in ami tuahpa’n “na khua ua Muanpu kichi na theikha hia, a laithon ding pua kahi..” chih hon gen a, Muanpu inleng “thei mah inge honna piaksak ning..” chih toh alai sang a thuah ngal hi.

Laithon sim utna toh inn atung kin mahmah hi. Tungphet kihahsiang manlou hial in alai hon simpahta hi,
Ka itpen UMuan,
Dam a na om gingta ing. Keizong Toupa hoihna toh damsel
Kimuhlouh a om haksa kasa law mahmah a, a nini in kon itna alian semsem hi. Umuan, midang honna neihsan mahmah ken aw, nang adia khuambang ana kip gige ding kahi, tun-le-zua in hong hal zongleh halzou ngeilou ding uh ahi…
Hun na neihlem masapen ah aguk in honpha in aw UMuan, kon ngailua.
Hunsak photni,
Nanga dia ginom gige,
Mawinu

Hiai lehkhathon amuh in a lungsim asunuam mahmah a, zankhua inleng ihmu thei ding abang kei zozen hi. Zan dak 11:30 lakvel in vuah hong zu a, huihpi nung toh hon kithuah zomah hi. Muanpu leng Mawinu angaih toh a lunglen toh haksa asa mahmah mai hi. Huchihlai in thakhat in thilging khat aza a, amah leng kintak a thou in api lupna ava et leh api tuanglai  ah ana lum hi. Muanpu inleng “Pi bangchi e…” chi’n samsam a, himahleh a pi’n a dawng nawnkei, a chi a vot dikdekta hi. Vuahpi leh huihpi nuai ah a thawm uh za ding lah kuamah omlou ahihman in Muanpu’n api luang zankhovak in amah kia in a tutpih hi.

Api sihnung in Muanpu leng amah kia in khosa a, thawmhau bang kisa in a chim thei mahmah hi. A itpen Mawinu lah khosung aom talou ahihman in amah leng inn aom a utna abei a, loupeuh ah a giakgiak mai hi. A langkhat ah Mawinu inleng Muanpu pi sih thu bang ana za a, a UMuan amahkia a lungngai aom ding ahihdan a mitkha bang a mu dundun in  a hehpih in a khasiat mahmah hi. Ahihhang in hihtheih himhim lah bangmah a nei tuankei. A ommun tuak uah lungzuan zatam sial in a om nilouh uhi.

Nipi ni hunkhat Muanpu leng omthei mahmah lou in Mawinu kia alungsim aom ahihman in Mawinu omna khua zuan in ahoh di’n vakuan hi. Dakkal guk mahmah khe a apai nung in Mawinu pute khua va tung khongkhong hi. Mawinu omna lah theilou ahihbanah a puan se nimnem toh ahihchian mite’n mullit bawl in a kiang nai apai utleng omlou abang hial hi. Huchia mangbang tak a khodung a zuihzuih leh innkong khat a Mawinu tu agal muh a, aman leng a va zuanpah vengveng hi.

Mawinu toh akimuhphet un a apauthei zosam omlou in ki-angkawi ngal uhi. Mawinu biang a kipahna leh itna khitui hong luangkhe keuhkeuh a, Muanpu in awlawl in a nulsak chiauchiau hi. Mawinu pute naumin phuahna khat a hoh uh ahihman in amautegel vuak aomkha ua, kuamah theihlouh in nuam asa mahmah uhi. A ki-it a kingaihna thute bang uh a kumkhawm ua, a lunglen dan thu khawng a sutkhawm uhi. Mawinu in “UMuan, thilkhat hon chiam aw….” Chi’n Muanpu kiang ah hon ngen a, Muanpu inleng ngaihtuah vengveng in “Mawi, ka hinna nang adi’n konpia….” Chi’n a chiam hi. Mite’n hal in akal ua bangteng om mahleh kuamah halzoh vual a omlou ding chi’n kituaktak in hon kichiam uhi.

Huchia nuamsatak a aomlai un Mawinu pute hongpai ua, apu honglut pan in “Hey, nang kua e? Muanpu a chihpa umaw?” chi’n kan pah a, Muanpu inleng “Pu aw, himah ing e, Mawinu ngailaw mahmah inga hon delh kahi…” chi’n genthukpah hi. Huaiphet in Mawinu pu in, “eh, nang toh kimulou dia hiai a kiomsak ahi chih na thei hia, tu mahmah in pawtzaw mai in, denchiah na tuahlouh ding na tuah utkei leh..” chi’n genkhum hi. Hiai thu azak chiang in Muanpu leng Mawinu a it toh a hehtha suak sim mahmah a, bang e pasal chi’n “mihing dai kuaman kaizou keive aw…” chi’n hou hi. Hiai bang thu azak chiang in apu heh mahmah a, hong hangkhe loiloi hi. Apu han za a kiim ua tangval honte’n hon kidelh huan ua, Muanpu kivuak huan nilouh in zan dak 7 lak in khonawl ah gamlak ah vapai uhi.

Muanpu in vuak a thuakna ziak a khophawklou zan dak 12 khawng in hong halh khia a, a kiim akiang ana mial mahmah hi. Aman leng a liamna ma, a sisan pawtte khawng en in huchi’n bai sasa in a kholam uh zuan in pai hi. Phalvak in a lou uh tung a, amah leng kholam paisuak selou in a loubuuk uah om den hi. A liamnate a nuh ding damdawi lah omlou ahihman in khenkhat bang nase gawp in nna asa mahmah mai hi. Hiai bang a athuakgim hial leh pasal mahmah a kichih hang in phamsa api, a nu leh pate bang angaihna hong puang in utlou sasa in a mittui bang a nulkha nilouh hi.

Kal khat bang lou a agiah zoh in inn leng pha ut himhim chi’n innlam ah pai ding in kisa hi. Lampi khawng a thil tuamtuam khawng ngaihtuah kawm in pai a, huchi’n sawtlou kal in inn tung hi. Inntung kihahsiang pan in alawmhoih Thangboi leh Chingte vahoh ua, Muanpu kiang ah “UMuan, na it mahmah Chingte apate’n ut leh utlouh thu hilou a pasal neisak dek uh ahi..” chi’n va genphut uhi. Muanpu inleng lamdang sa mahmah a, a lungsim sukha mahmah ahiding a, bangmah genthei nawnlou in tutna tung ah atusuk top hi.

A lawmte gen bang ngei in Mawinu nu leh pate’n mihausa mahmah khat tapa toh kitengsak uhi. A kitenni atung in Muanpu inleng ka muh tawpna ding in chi’n a kitenna ah vahoh a, himahleh a sukbuai sawm a ngoh in ana hawlkhia ua, a itpen pasal neihna leng a uap theikei hi. Mawinu ngeileng mipite’n lamdang asa mahmah ua, a kitenni uh khatvei mah leng anuihlouh genlouh a mittui in a tuum den hi. A theisiamte’n zaw ahehpih mahmah ua, Mawinu nu-le-pate bang a mohsak mahmah uhi. Muanpu ngeileng khasia kisa in inn ah pai a, a lupna a lum in mittui toh aom nilouh hi.

Mawinu pasal neih apan Muanpu inn aleng om ut nawnlou in a lou lam uah a giak in a teeng denta hi. Khomite bang in a khonung hehpih thei mahmah ua, himahleh amau adia simthu leel pih ding ahunlai in kuamah omlou a, thilteng kikhel khin a suak vekta hi.

Kha nih lam bang lou a agiah nung Nipini khat Muanpu leng chim kisa banah a lawmte mahmah leng muhlouhna sawtta chi’n innlam thuthang theih utna toh ava pai hi. Innlam pai chih atheihphet un Thangboi leh Chingte in vadelhpah ua, Chingte inleng Mawinu tanchin thei ut ngei inteh chi’n hichi’n hilhpah hi, “UMuan, na itpen Mawinu pasal a neihzoh nung kha khat leh akimvel ding apan damlou den a, ava etsak ualeh a kal (kidney) langkhat kisia a sawt le dam zoulou ding ahi..” chih va genphut uhi. Muanpu inleng poi sa mahmah a, sawtkhoptak kingaihtuah dedu zozen hi.

Mawinu nu-le-pate leng lungkham kisa mahmah ua, loh ding dan lah theilou ahihman un phaipi (Imphal) hospital lam azotpih uhi. Doctorte’n akal khat kisia a, khatpen leng hoihlaw lou ahi chi’n ana hilh ua, akal ding dang ngaihtuah ngai ding chi’n thuhilh uhi. Mawinu nu leh pate’n kal (kidney) lei ding khawng zongzong ua, himahleh a muzou mahmah kei uhi.

Hiai thu tengteng in Muanpu in ana zak chiang in phaipi lam va delhsuk a, Mawinu kiang alah pai ngamlou ahihchiang in Mawinu lupna apawlam apan in a gal etet mai a, akiang a Mawinu nu leh pa banah a pasal tu bang amuh banah a itpen sakmel mualtak a lum dingdiang amuh chiang in a hehpihtha suak petmah a, a kongkhawng ah ana kinuulnuul mai hi.

Ni 2 lungdong taka aom zoh nung un Doctor khat honpai a, Mawinu pasal kiang ah “Lungkham nawnkei un, everything will be fine…” vachi a, lamdang sa mahmah uhi. Sawtlou nung in Mawinu operation room ah tonpih ua, dakkal 3 mahmah Doctor te’n a buaipih zoh nung un hawlpawt nawn in a lupna ah koih nawn uhi. Mawinu pasal in thil omdan khawng kankan a, Doctor te’n “lungkham kei un, akal ahoihta, hon dampahta ding, thil omdan nah on theipah ding uh..” chi’n thuhilh uhi. Doctorte gen bang ngei in kal 2 bang hong omzoh nung un damsiang in innlam zuan in kipaktak in Mawinu leh a innkuante a kiik nawnta uhi.

Muanpu leng lou lam le kuanzou nawnlou in lupna tung ah alumdapta hi. Mawinu in pasal neihsan hial mah leh a itna neuchik leng a kiam tuankei a, angai mahmah hi. Genthei-tagah tampi’n kei tuah bang ana tuak sam ding uhia maw… amaute ka kiang ah om uhenla ka haksatnate uh kisuut khawm theile uthuaina maizen e chipeuh in amah leh amah a kingaihtuah nilouh hi.

Nibangzah hiam paizoh in akhua ua si daak hong ging a, mite’n damlou lam kitheilou a kua amahmah diam aw chi’n ava kan souhsouh ua, a gintak hetlouh uh Muanpu si ana hi maimah hi. A sihna ziak thei lah aomkei ua, amah leh amah kithat lah hilou ahihman in lamdang a sa thei mahmah uhi. Mawinu inleng a UMuan sihthu azak in lamdang asa mahmah a, ngailua ahihman in a inn uah kah petmah in ana kap hi.

Muanpu sihna ah inntekna la ding leng omlou ahihman in a lawmhoih Thangboi in a inn uah aluang laa in amau inn pansan in a vuina programme zang uhi. Mawinu, a pasal leh anu leh pate banah Chingte te leng a vuina hun ah ava hohvek uhi. Inntek lam pan thugenna hun ah Thangboi alawm hoihpen dingtou a, hichi’n hon gen hi,
“U leh naute aw, ken hiai ka lawmhoihpen sihna thu a gen ding bangmah ka theikei, ka pawna petmah chih louh ngal, himahleh amah mah in akhut ngei a agelh lai themkhat om a, huai kon simkhiat sak ding” chi’ Muanpu thugelh hong simta hi.
“Ka it ka khosung mite aw, kei tagah gentheitak ka neutung apan khosung a honna tengsak hausate, ka haksatna hon kithuahpih ka lawmvual tengteng leh ka sihna hun a hong uaptu tengteng na vek ua tung ah kipahthu kon gen masa ahi.
Mihing in itna kinei chiat a, itna pen ei utthu leh ei bawltheih himawklou ahihman in kenleng it petmah kana neikha sam hi. Himahleh vangsiat huaitak in ka itpen in dam zoulou dingkhop a natna hong thuak chiang in kei a hikha nawnkei mahleh ka itna pen mang theilou ahihman in ka kal (kidney) ka itna suklatna ding in kana peta hi. Mipite’n ka itpen a ding a ka hinna ana pia kahi chih honna theihpih un….. Ka hinna ka itpen Mawi adi’n kana peta….

Hiai tan asimzoh in Thangboi leng thugen thei nawnlou in khawlmai a, aluang bul a tu Mawinu inleng thil omdan teng thei ahihman in a UMuan a itna puang deuhdeuh a, “UMuan, keileng nang toh ka paikhawm ut…” chih toh khophawklou in a luangbul ah akipaisuk hi. Mipi paikhawmte leng kidekzou aom tuankei ua, nupite bang in amittui uh a nuul souhsouh uhi. Mawinu nu-le-paten leng hihkhial bang kisa in a kisik mahmah uhi, himahleh a phatuam ding bangmah aom nawnkei……….

BEITA
(Simtu tengteng tung ah kipahthu ka hon gen ahi….)

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA