KA NU' KHEDAP..!!

Written By : K.Lianthansang @ K Thansang Zomi

Board of Secondary Education Manipur(BoSEM) nuai ah, 2010 Kum(June Kha) in Class-X kana zou nimnem sam hi. Ka Pa’n hon OMLOUH san nung a, Zoudawn(Singtang chihlouh di..?) apan Lamka Khawpi a, Siamsin dia ka Nu’n honkoih leng ka hibok..!!. Himahleh, Pu. M.K Gandhi in, “ Education Is All Round Development “ ana chih, ken a hiloulam daih a kaikawi in – Ki Sual Siam dan bang, Khamtheih hihsiam dan leh a dang-dang khawng ah kana “ All Round Development “ maimah hi.

Ka Nu’ kiang a om a School ka kailai khawng, achang chiang in ka ngaihtuah khazel sam hi. Class-VII kasim kum hi’n kathei. Kiginni, School khawlzel kahih man un, lou ka vakuan hi. Lou nasep kichi “ NOPLUA “ chihna di himhim ka theikei. Ka Nu’n, “ Bawi, I Gam ua zaw neek piang nawn mahmah lou ahi. Huaiziakin, lai hoihtak in non sim di aw.? Kei Sep bangbang sem a, leilak khuat suatsuat a neek nong zon di zaw honphal mahmah lou kahi. Na Pa’n, a damlai a honhilhsek bang in, Lai nasimdek chiang in, ‘Bible’ nasim masa zel dia, huaizoh ‘Thuumna’ nei inlan lai simzel lechin, Itlou hial a Pilna hon pethei, Pathian in Pilna hon pe mai di ahi “ hon chih lai a, “ Nu, Lungkham ken aw, tunung chiang a Officer hong hi sam di ing a, Inn hoihtak sung a hon teengsak sam di kahi…” chi a, ka dawn tiau-tiau lai khawng ka ngaihtuah kha vungvung sek hi.

Ka Nu’n, ‘GUHTUI’ kang zen a sum loh a, kei School Fee dia honkhak chenchen zel ahih dan kahaih kei. Niikten-Puansilh hoih leng silh leh teng ngamlou a, kei a dia honkhak chenchen ahih dan khawng leng ka theivek thou. Ka Nu’n, kei theihlouh a maizumna tampi tak thuak mualsuah ta ahihdan leng kahaih kei…!!. Himahleh, Lawm-le-Vual ka ngaihna in honzou zaw ahihman in, Class-X ka Exam zoh un leng ka Khua ua, ka Nu’ nasep seppih di’n ka paikei hi. Ka Result uh asuah in, ka Nu Laithon ka khak a, Exam a a lohching a, State dang a kainuam kahih dan leh State dang a ka keikei di vet leh, Sutzop nawnlouh sawm kahihdan kagen ngal hi.

Ni nih(2) zoh in, Naupang khat in Laithon honpia a, ka Nu honkhak hingei dia ka gintaak man in ka hong(open) ngal hi. Ka lam-et bang geih in, Doctor-te handwriting toh ki bang a ka nu’n Lai hongelh a(a laigelh hoihlouh dan ka genna), honkhak ana hi petmah hi. Pharmacy a vasimsak nadan omlou ahihman in, simtheih dandan in ka sim suk bualbual hi.

Ka Nu’n hon laikhak na ah, “ Bawi, I Thumna Pathian in hon dawng a, lohchinna honpiak ziak in ka kipaklua. Pathian kiang a kipahthu gen senglouh baa ihi. Banah, Tagah-meithai ihi a, mi( na Lawm-te) bang a Sitate dang a kaizou di vual nahikei. I Neek khop di lel leng ki sutuah zoulou dekdek ahi. Bawi, Sitate dang a; 1+1=2 hi a, Lamka a; 1+1=11 ahih tuankei leh Lamka a Government College khawng ah sunzom mai ve maw.?. Nu’ hai leh mawl ana neikha lou himai lechin zaw, hichi tel a gentheilou di hi chin a, hon ngaidam in aw Bawi.?” chi’n kigelh bil-bial hi.Ka Nu’ hon laikhak kasim zoh in leng ka nu katheisiam tuankei..!!. Ka hehtha asuak zawsop alah, bangmah hihtheih kanei tuankei. Ka Innluahna, Room neuchik sung ah keikia in ka-om a, State dang a kaitheih didan lampi ka ngaihtuah nilouh ta hi. Huchia ka omlaitak in, ka Innluahna te’ uh nau nu’n, “ Electric hongpai zenzen a, News Suakdek ta eive…chimlou maw? News khawng hong enphei ve..?” chi’n hon galsap a, ka Phone ka-et leh Dak 07:30 pm ana ging hi. Kei Luahna a ‘Electric Bulb’ siatlam le kathei kei (Electric Bulb omlam le theilou phial kahi, zatna bei toh kibang..!!.)

Keileng, kintak a ka Innluahna-te uh Inn a kalut leh, ‘Angel’s Vision Cable’ te’n News hon puang uh toh kituak chet hi. Amasa pen in, “ TUALSUNG THUTHANG “ honpuang ua, huai ah, “ Zingchiang zinglam dak 10:00 apan, Hiangtam Lamka YPA Hall ah, SSPP te saina in ‘CARRIER GUIDANCE-CUM-SEMINAR’ kichi om ding a, Student atamthei lam tel di’n SSPP heutu te’n Chialna bawl uhi” chih leh thildang tuamtuam kipuang hi. Hiai thu kazak tak in, tel ngeingei di’n thupukna kiptakmai ka lata hi.

Zingkhua hongvak tak in, ka Lawmte ka ban Message a, kuamah zotzoh kaneikei. A khente’n, “ Huai a vatel sese kuul kei…State dang a pawtkhiat sese apoimohlouh dan khawng kaan hongen kei unte…..” chi peuh in hondawng uhi. Huchia, ka lawmte zotzoh kaneihlouh tak in, ka Innluahna-te’ uh Naunu ka zawn a, amah toh ‘CARRIER GUIDANCE-CUM-SEMINAR’ ah ka vatel uhi (ei ngawn kizum ahih chiang a).

Amun katun un mi ana tam mahmah ua, a masa lam ah tutna awngzek lai mahleh, a last lam ah ka tuta uhi. Manipur himahleh, Vaisai-te laisiam ngen ahih ziak uh leng ahi dia, zinglam dak 10:00 chet-chet in Programme kapan uhi. A Masa pen in, Hiangtam Lamka a EBCC Local Pastor pa’n Thuumna toh Programme-te Pathian kiang ah latkhiatna honnei hi. Huai nung in, SSPP President in, “ Key Note Adress “ hon gen a, anung ah khat-khit-khat in thugen hon kikhel deudeu uhi( amin uh leh ahihna uh chu ka theinawn sese kei..!!.).

Huaihun ah, thuhoih leh lahoih tampi mahmah ki genkhia in ki sakhia a, a vek in bel kathei nawnkei. Himahleh Pu.Lian (ka lawmnu’ sapdan) in, hon thugen te tuni tan dong ka bilkha ah ging-ging lai uhi. Aman, SSPP ah panna neikei mahleh, Programme uap a honghoh ahihdan a theihtak ua, hun apiak uh ahi. A Thugen te, katheih dandan in kon gen(gelh) ding, kuahiam a dia phattuamna aneih khakleh.

SSPP heutu-te apan a ngetna ombang in, Pu.Lian atutna apan in State tunglam ah va kaltou ngal hi. Hichi’n thugen honpanta hi. “ Heutu zahtakhuai tampi-te lak a, kei pentak Siamsin naupang-te lak a thugen dia, muang mahmah a nonsawl ziak un natung uah ka kipak hi. Thugen dia sawl a ka om toh kiton in, ka lungsim ah, “ BANGZIAK A STATE DANG PAWTSAN KUL SESE..??” chih kia in ka lungsim honluah hi. Siamsinna laklak a leng kuapeuh in I poimoh ngaih leh I pibawl diak; HSLC(High School Leaving Certificate) leh HSSLC te ahih ziak in, hiai ‘TOPIC’ pansan in, thu tamlou kikum suk leng chidan kahi.

Awle, tu-le-tate’n khovak amuh ding uh deihna in nu leh pa tamtak te’n, haksatna leh puakgik lianpi phukai teitei in, tukum mahmah in leng HSLC leh HSSLC nuai ah, ei Singtangmi tamtak in lohchinna I ngah nawn ua, kipahhuai petmah hi. Nu leh pa te’n hiaichiang I tuna ding in, tha leh zung, sum leh pai banah, lungsim tamtak a seng ding uh chih tuh haihvual ahikei. Tuabang kalah, khenkhat in tuate theisiamlou leh innsung khosakna lam ngaihsak banlou in, lohchin nakleh State dang a sutzop teitei di tup in neipah mawk sek uhi.

A lehlam ah, a neizou leh lunglutna taktak banah, State dang lunggulhna ‘Reason’ hoihtak toh kuankhe-te a ding in bel deihhuailou chinuam I hizenzen kei. Huchibang le hituanlou, State dang, namdang leh paudang lak a siamsin himhim lunggulh in, neilou sasa a mite khosak bang a khosa a, mite enjoy teng enjoy sawm mawk, tamkhoptak om hileng kilawm hi. Nu leh Pate’n haksatak a alamkhiatsa uh, en State dang a nuamtaalna leh duh leh deih teng toh ki-awi deuh mai a zangbei lel I hihkhak di lauhuai mahmah hi. Lohchinna gentham toh Innlam kiknawn dia kuhkal tak a pang sawm ihih leh bel thutuam in koih ni.

Churachandpur(Lamka) sung kia ah leng, ei singtangmite’n; B.Sc, B.A, B.Com zohtheihna ding, Manipur University nuai ah College bangzah hiam, deihdeih teltheih na di I neita uhi. Hiai tuh, abiktak in kongpua kanzoulou, ei singtangmi siamsin utte a dia hamphatna tungtuan ahi. Hichibang dinmun a dingtheita I hihleh, mite huat leh muhdah ding lel in bang di’n North-East I pawtsan lailai dia??.

Tutung Result-te I etleh, Government etkolna nuai a College leh School khenkhat in leng, ma honsawn mahmah uh ahihdan muhtheih hi. I Government School leh College te un leng, tuasang a REGULAR zawk dingdan, semtu QUALIFY zaw leh vanzat KININGCHING zaw neihtheih dingdan ngaihtuah leng, maban ah bang ding in Churachandpur District leh State pua kan in, I tuailai hun leh nu leh pa toh khosakkhawm apoimoh hunteng State dang leh gamdang a I vazat sese a kul nawn dia..??

Tua a hihmanin, abiktak a Lohchinna ngahthak te’n theihdia poimoh mahmah tuh; College leh University te dudak tak a function lou uh ahih lawmlawm kei leh huailam sang a, a Sintute chihtakna leh kuhkalna in mohpuakna neilian zaw ahihdan chiangtak in theithak ni. Lunglut taktak loupi a, mite ngaihsang leh tung-et banah, mite tung deuh a kilat di lunggulh ziak a, noptalna toh nu leh pa te neih leh lam hih thelthangtu lel hihkhak ding kivel vengveng kawm in, ‘DECISION’ hon lathei chiat le uchin chih kon deihsak mahmah hi. Hiaiteng in keihun kon zou ding. KAKIPAK..” chi’n a thugen khin hi.

Huaizoh in, Eimi lasiam-te lak a leng minthang mahmah tuak; Muan Hangzo leh Joycee Vaiphei in “ ….Hong Kipahpih Ung Na Lochinna…” chih la mitsi chenchen kawm in honsa ua, siam salou kuamah omlou banghial in kilang hi. Lasak nuamtak leh lungsim khoih mahmah ka ngaihkhiat zoh un, SSPP mi-le-sate lak a siamna tungtuan nei bangzah hiam kiang ah, ‘SSPP MERITORIOUS AWARD’ piakna in zuingal ngal hi. Ka lungsim in, “ Ka Lawm-te thu sang in, ka nu’ thu ana mang zaw a, ka pa’n a damlai a hon thuhilh bang in omleng zaw…hiai AWARD te kei a dia siam hilou tuanlou uh hi a…!!. Nu aw, kei thumanlouh ziak a pahtawina lal lukhu kon khuksak zohlouh ziak in hon ngaidam in aw….” ka chi vungvung zozen a lah, a kikhel vek ta..!!

Huchia, kuamah phawkphaklouh a kana kingaihtuah kal in, laisiam’ mel mahmah(speck bulh, thausim) khat in, thugenna a nanei man hi. Huai pa’ thugen, abul apan in zakei mahleng, tampi genman di’n ka gingtakei. Ka zaak tu’ng in hichi’n hon gen hi.

“……Awle, lohchinna ngah tamtak lak ah lohsam leng tamtak I om veve. Bangteng hileh, a fail te hi’n a pass-te hita lehang, nu leh pa te’n haksatna tamtak toh hiaichiang ah hon pikai nawnta ua, tuaziak in I lohchinna kipahpih chi a, nu leh pa’ tung mah a ‘Demand’ tuamtuam bawlna di’n zang kei ni. A haksatna uh leh puakgik(sum leh pai taksap ziak a) uh behlap mailou a, nu leh pa-te tung a kipahthu gensenglouh ba ihih dan uh kithei masa leng deihhuai mahmah hi. Tuabang ahihtheih leh bel, maban I sawnzel na ding ah leng mavang deuh ding in a kgintakhuai mahmah hi.

A neizou deuh leh khawvak ana mudeuh khenkhat in bel, maban ding khualna in result suahma nangawn in panmun thuktak ana khoh khinta ding ua, State pua kannuam-te bik in a poimoh leh sailawk theih thilteng saifel khinta bang leng omding in a gintaak huai hi. Himahleh, alangkhat a Student khenkhat-te lungsim ah; College level a bang Subject la a, bang Stream zui ding? Bang College a sunzom ding? chih dotna te kilangpan phing ding hi.

Hichibang buaina te tuh, tukum a High School nusia Student-te kia’ buaina ahi kei. Kum paisa te ah leng, Student tamtak in Subject tungtang ah buaina liantak ana tuaksek uhi. Hiai pen bangdang ziak hilou in, High School level a ‘Career Guidance’ hoihtak a I naki piaklouh ziak uh ahi chi lehang khialsau law di’n kaki gingta kei. Hiai haksatna neuhneuh te, kumteng a ‘Outgiong Student-te’ maituah gige himahleh tuni tan in phadawm deuh tuanlou hi. Huaizak tak leng ahi, tuni a ‘CARRIER GUIDANCE-CUM-SEMINAR’ chih thupi pansan a nei a Programme a kisai.Teacher bangzah hiam om hi a katheih ziak in, Teacher-te mohpuakna bangzah hiam, thukalzeh dan in genzual mawkmawk le hang. High School nuse thei dia Student te siamna I zilsak kawmkawm in, a maban ding uh leng bangtan hiam i sinsak uh leh theihsiam sak uh poimoh mahmah hi. Teacher te’n Student-te sinlai I hilh thazoh ziak bang in, Student khenkhat in percent hoih taktak in leng zouthei tham uhi. Himahleh, a sinlai kia uh thazohtak a hilhpen kia ah Teacher-te mohpuakna bei mailou ahi.

Student khenkhat in ‘Tup leh Ngiim’ thupitak nei mahle uh, huai atunzoh na ding ua bang lampi zuih a, bang subject laak aa baihlam deuh diang ahia? chih bang, chiantak a theihsiamsak poimoh mahmah hi. Tuakia hilou in, Student khenkhat, tup leh ngiim kichiantak leng neilou, zuihding Stream kichiantak theilou leng tamtak omsek uh ahi, chih leng I theih ding uh ahi. Tuaziak in, a hihtheihlouh ding uh leh a siamna uh toh kituaklou pi Stream zuikha bang omsek ua, a tawp a lunglel in, Stream dang a kituah chih bang, tawp leulou chihbang a om, theih ding tam mahmah hi. Huchibang mite, lailam siamlou pumlum bel ana hi khollou uhi.

I gensa bang in, a maban ding uh hilhkholhna a ngahlouh ziak ua mi’ zuihpeuh zui bang, lawmte hihna lampeuh eng bang, ahihkeileh siamna lam leng hikhollou a, theihna neuchik toh mahni hoihsak bang ana zuikha leng tamtak omta hi( kei tel in). Class-X zouthei te’n hichibang haksatna atuahlai chiang un zum petmah ua, khenkhat ngial in midang, theihna ana nei zawdeuh-te leng ana consult ngam khollou lai uhi.

Tuabang ahihmanin, Class-X nuamtak a palkai zou a, maban a tuitum zounawn mahmah lou te bel, ‘THEIHNA NEIHLOUH ZIAK A CAREER ANA PANKHIAL-TE’ hinuam mahmah uhi. Huaiziakin, Teacher te’n Student-te lai I hilhna banah, maban a aphuttouh ding uh thilte leng bangtan hiam hilhkholh poimoh mahmah uhi.

College level patkhelh in, Student tamtak hinkhua vuaksuak sakthei ahihdan leh Class-X zohna pen, khovel Siamsinna adia a FOUNDATION lel hipan ahihdan leh SIAMSINNA kichi in phaktawp neilou ahihdan theikawm in, tulel a lohchinna ngah te’n maban ding mawk in risk thoh hetkei leng chih deihhuai mahmah hi. Subject tungtang, Stream tungtang leh Destination tungtang a buai peuhmah in, theihna sangzaw neite kiang ah kan(dong) in, tua tungtawn in Subject ngenteltak in teel leng chih ka duhthusam ahi. Denchiang in, dotnop nei te’ dotna hun ding leng kihong dia, huaihun ah natheih nopnop uh kisuanglahlou hial a dong ding in kon ngen khawl hi.

Kum bangzah hiam paisa in, Arts Stream lun mahmah hi. Hiai pen bangdang ziak hilou in, lompai noinoi leh lawmta kigui zuih ziak ahihbanah, anuamdeuh chi a kigen ziak leng ahi. Tua pen adan hong om deuh in, Science Stream hong lun mahmah nawn a, Commerce in hon zuinawn pah ding abang hi. Himahleh, Stream khat peuhpeuh bel anuamlua a omkei, khat adia nuam leng khat a ding in haksatak hithei zel hi. Tuaziak tak ahi, ngentel tak a sui detdet a College level pat apoimohna.Ka tawpna pen ding a kon gennop ahihleh; College level na pat a kipan na zingkha zaak inlan, sangtak a lengkhe ding in kisa in, leitung na kipatna leh na siiksan ahi ding a, van tuh na phaktawp ahi ding. TRY TO BE THE BRIGHTEST AMONG THE STARS…Kakipak e..” chi’n thugen hon khin limliam hi.

Huainung in, Laisiam tamtak in leng thu manpha taktak tampi hongen uhi. Himahleh a thugen-te uh katheikim nawnkei. Light Refreshment chih dan in, theitui hon hawm ua, huaihun in bel a utpeuh in dotna dong kawm zelzul uhi. Kou ahihleh, ka lawmnu annhuan di ahihziak in, Innlam ah kapai vengveng uhi. Innlam zuan a kapai na uah, Gari hatdeuh a tai fu-fu khat in hon phukha dek mahmah a, himahleh Pathian hehpihna khazak nuai ah damtak in innlum katung hamham uhi( Leivui khuut ziak a chu ka hitaang sim).

Innsung ah kalut a, lupna tung a tu in ka kingaihtuah dedu nilouh hi. Huchia ka-om lai tak in ka phone hong ging a, ka-et leh ka lawmpa apan ahihdan kathei hi. Ken leng kindeuh in ka pick-up a, kabil toh sutuah manlou phial in, “ Hallo….bang chisim e lawm..?” ka chih leh, “ Na buai hia? Nabuaikei leh kon tawn dia, Khumujamba ah ‘Round Table Conference’ vanei zual ni..pass lawpna dan in, hehe..” hon chi hi. Nidang a ana zual mahmah sa kahihman in, “ Awle, hong tawn ve..konna ngak di…” chi’n ka dawngpah hi.Khumujamba ka tuntak un ka lawmdang-te uh leng ana om seuhsouh uhi. Round Table Conference kon pat taktak un chu, Speaker ngen a pang mah kabang ua, thugen kingai zawsam omlou in ka chiak vengvung uhi. Ken bel sum neikei mahleng, ka lawmte deihsakna ziak in, mitsi zen a dawn di ka namu-mu sam hi.!!. Lunggimna leh haksatna teng bang ka genkhia ua, State dang a pai didan khawng bang kikum in, khovel a midang’ omlam leng phawklou banghial in ka om uhi.

Huchia, nuamsatak a ka-om sung un khua ana mial gawp man a, ka inn chiat uah ka awn-lut chiat uhi. Huai nitak, ann le nelou a ihmu paisuak kahi ngei dia, ka khanloh in nii suak di’n kisa ta hi. Ka lu naa ka sasim a, damdawi neek di lah kanei tuankei. Huchia, ka omlai tak in number theihlouh(BSNL number) apan called hongpai a, ka pick-up leh ka khawlam uapan ahihdan honhilh ngal uhi. Ka nu’ aw didan leng kaza a, mi phone zang a ka nu’n hon houpih sawm ahihdan kathei ngal mai.Sawtlou nung in, ka nu’n, “ Bawi, na damzel na maw..? Tuzan kamang hoihlou lua a, kalung nuamlou lua inchin, na Pu-te phone zatsak zual a kon houpih ahi. Zanlam a kon laikhak na mu na maw bawi ? Natheih siam ngei leng ka gingta…” hon chi hi. Ken leng, “ Dam mah ke. Non laikhak le kamu a, kahehtha asuak phet. Sum batlaak di hon zong inla’n, Rs.20,000 tan bek tukal a non khak teitei di ahi. Kakoih di…..” chi’n phone ka mekmit khum tamai hi.

Ka lawmte’n hon bumhai gai uh hia? Zu in hon bumhai gai hizaw hia? katheikei…!!. Ka nu hehpihna himhim kanei theikei. Mi’n, nu-e-pate thu-mang di ahihdan agen chiang un bel, nengchik kaki ngaihtuah sam a, ahihhang in keikia a ka omchiah sawt adaih kei. Ka nu’n, Rs.20,000 a laak na di mawngmwng kathei zoukei. Huai theilou chikawm kawm in, kakam in a utpeuh genkhe zungzung sek hi. Ka nu’ kinepna kahi a, a ta neihsun leng kahi bok. Huaiziak leng ahi ngei dia, Rs. 20,000 chu zontheih na-na a zong in, hon khaak pah hi.
College ka kaisawm na nasan, ka nu hilhtaak kasa kei. Hilh leng le theituan di’n a gingta kei bok. Ka lawm-te toh ki thukim in, Inn khat luahkhawm a Delhi lam a College kai di’n ka kuan kheta uhi. Lamka – Imphal – Dimapur tan Bus in katuang ua, Dimapur apan Train a tuang in, ni 3 sung (17th July zingkal a ka kipat uh, 20th July zingkal a tung) vingveng katai nung un Delhi khawpi ka tung uhi.

Laisiamlua ka omlouh ziak mah un, College hoih kamu kei uh. Lamka a College-te sang a hoihlou zaw ah ka lawm-te toh kakai nainai uhi. Ka lawm-te mihausa’ ta ngen ahih ziak un, ken leng ka ngawl ngei sam kei. Nuam kasak chiang in, ka nu ka phawk phakei. Rs.20,000 kia in bangmah tan hondaihlou ahihman in, kilawh tawm dan bel kathei sam hi. Neek lampang bel, ka lawm-ten hon ngaihtuah vek ua, kei kana buaikei ngeikei( a pa-te un khateng a Rs.5000 khawng thon gige zou uh hiven) . Ken bel, a chang chiang in ka School fee di khawng ka valawh zel hi.Huchia, kha 3 khawng kong omtak un bel; Numei dang toh nupa bang a omdan bang, Pub(zu dawnna mun) a laam dan bang, nampih-te zahpih dan bang, Changkanna lemlem bang ka zilkhia uhi. Numei khenkhat ngial in, namdang-te toh khosak dan khawng bang zil thepthup uhi. Kou thulimlouh ziak a, athulimlou teng mah thei kahi lel uhi(eimi teng huchi uh hi zenzen lou). Mi(eimi) tampi-te, Eimi’ kikhop na a atel lai un, koulawi bel muntuam deuh ah ka inntek mahmah uhi.

Kum kimkhat bang nuamtak a kou lawmta teng omkhawm in, khovel nopsakna-te zalzou a ka omlai un, kalak uah kitheihsiam louhna chikhat hong piang hi(kei ziak in). Kei, ka nu’n bangmah honkhak ngeilou a, ka lawm-te neihsa ngen ne leh dawn a om kahih man in, ka lawmte’n hon ompih nuam nawnkei mawk uhi. Ahitakin gen le, kei leng kaki siamtan tuankei…!!.

Atawp in, Company khat ah ka sem a, huaimun a omngal in, College kai khawng leng ka khawlta hi. Ka nu’n zaw, lai hoihtak a vasim a, Officer khat hingei dia hong na lam-en law di hi a chih khawng ka ngaihtuah chiang in, khamvuallouh khitui-te ka mit apan hong luangkhe zoihzoih uhi. Vaan(sky) ka-en a, asang tel mai…kisiik in kapkap mahleng, lei(soil) chihlouh sikkhak di dang kanei kei…!!.

Ka khawsak dan ka nu’n hontheih di kalau mahmah mai. Tua kasepna Company a bangtan hiam sep a, lampaiman di banah ka zindek a ka nu’n, mi’ sum Rs.20,000 a batlaak dit-siang vek a, Lamka a College kai sutzopna dia, Rs.40,000 bek lohhiat zoh hun-hun a Innlam pai di’n thupukna ka lungsim in ka lata hi. November kha honghi a, khaloh laleng ka budget chingzou di ahihman in, December kha a Innlam a paithei chet dia ka-om man in ka kipak gusim hi.

Innlam kapai ma’ di zaan in, ka lupna tung ah ka kingaihtuah kha nilouh a, kisiik ziak in kei leh kei bang ka kisukhasia nepnup hi. Lamka a, School kai a ka omlai khawng ka ngaihtuah kiik a, ka nu’n hon gimpih didan khawng ka ngaihtuah vungvung hi. Ka nu’n, nasepna a ‘TATA KHEDAP’, ataw vangna-te ziak a, a kithuap-thuap nalam a gik beuhbouh pi, loulampi sau leh tou taktak a abulh bimbem khawng ka ngaihtuah khe dundun hi.

Ka Nu’ Khedap….se mahmah leh agentheihna-te phawklou a ‘Khedap’ hoih penpen-te ka ‘Demand’ zatzat lai khawng ka lungsim ah ‘Projector’ bangmai in hong kilang dundun hi. Huaiziakin, Christmas van di hikawm chi’n, Ka Nu’ Khedap di, nidang a “ Officer nahih chiang in non leisak di aw bawi..” chi a honna gen-te dandan puak di chu ka thiltup thupi pen in kakoihta hi.

Ka tuanna di Train(Delhi apan) kangak sung in, Bazar kava vaak a, khedap hoih kasak penpen Ka Nu’ Khedap di’n ka leisak hi. Innlam zuan a Train a kapai(tuang) lai in, Train sung ah; mibanglou bang, khutdoh leh mi’ hehpihhuai tampi tak ka mukha hi. Ka lungsim ah, “ Pathian in, huchi bang a honna bawlkhaklouh hampha hina maizen ing e…!!. Ken, honbawlna ziak ngaihsaklou in, leitung Pathian dia honna piak, ka nu leh pa-te suk gentheih na di phet in ka bukimna-te kana zangkha a…hai hina maizen ing e..” chih khawng ngaihtuah in, kisiik na in ka pumdim a, ka khitui-te hong taak khe keuhkeuh sek hi.

Ni bangzah hiam, suun leh zaan a kapai nung un Dimapur katung uhi. Zan dak 12:00 am vel a tung kahih man un, Imphal lam a Bus Service-te’ counter a kihong kei a, khovot thuak in Train Station ah ka zanhak hi. Huaihun chiah in zaw, kaneu lai a ka nu leh pa’ kekal a lum a, khovot-te phawklou hial a ka ihmut hit-hit lai khawng ka ngai vungvung hi. Lengtong Pauno in, “ ….Sen lehkik thei leng maw….ka senlai hun……” chi a la ana phuah khawng, a theihlouh kal in kei kana kipiak bawl maimah hi.

Zingsang phalvak in, Dimapur – Imphal kazuan pah vengveng ua, nitakam in Imphal ka tung uhi. Imphal a giahna di om mawklou ahihman in, Lamka lam a pai, “ HAI-FAI TRAVELS” kichi in Lamka lam ah ka paisuak hi. New Bazar Bus Parking a kakum khiat chet leh, ka nuneu te khat in honna muchet a, hon naihpah vengveng hi. Ka nuneu’ mit ka en a, amel ah kipahna himhim muh di a omkei. Hon chibai kawm in, “ Na Nu damlou, zan a Lamka a hong kipua ahi. Doctor te’n a lungtang na ahi a chi ua,…..kei damdawi zong a hiailam hong tungsuk kahi, adamdawi di vanglua…!! Damdawi inn kong lak a te’n lah koihkhalou ua, tua kap pah di hi zomah….!! chih teng hongen a, a dai vengveng hi.

Ka manglam hihen lan, khanglou mai leng ka chi vungvung a lah bangmah a phatuam tuankei. Ka nuneu kiang ah, “ Nuneu, kanu halhlou lua hia…bangchi dinmun a om a?. Kamel beek hon-en zoulai diam?” kachih leh ka nuneu In hon et-thoh lel a, bangmah dang hongen tuankei. Dawr khat ah ava lutzual a, damdawi tui(kikapthoh-te) khat hontawi in, “ Paitou zok ni…..” hon chi a, ka vanpuak-te toh Sepaih suty pai mah bang in Lamka Damdawi Inn lam, diip kisai dutdut kawm in ka delhtou uhi.Ka Nu’ omna room lam tangtak in kanaih pah gelgel ua, akiang ah ka nuneu’ pasal kia ana om hi. Lupna kiang a ka van-te koihkhia in,” Nu, nang bang ana chi e, kei hongtung kiik ta keive nu…!!. Kon sugenthei nawnkei di nu…non ngaidam theidiam? Nu, khatvei beek kamel hon-en sam ve. Hon munuam nawnlou nahi hia leh nu aw..? Na Khedap deih penpen te le hongpuak keive nu…hon paisan mahmah ken aw…..” chih teng ka genthei a, aban ka gensawm chiang in ka awm a bing a, ka aw asuak zoukei.
Huchia, pau lah paukhe theilou, kap lah kapkhethei tuansamlou a ka om lai in, Nurse nih hongpai ua..ka nu’ khut ngawng a souphu(pulse) honkhoih uhi. Nurse nu’n hon en kilkel a, a lu hon peikhum maimah zaw…” Ka gingta theikei…..” chi a kikoukhiat louh ngal hihtheih di dang kaneikei. Ka nu’ liang ah ka len a, sawi kawm a ka sapsap hang in hon dawng nawn himhim kei. Kikhel ahi ta….!!. Ka zekai ta…!!.

Huaihun chiah in chu ka beidong khop mai.!!. Ka tuun leh zua toh, lungzuan-dahna te phawklou a hun ka zatlai nite sul honghei nawnlou di hi a, chih khawng ngaihtuah in ka nu’ khut kalen a, “ Na zaalna kulsing daidam pan zuang hong thouthak mai ve nu aw. Dahna huihpi in hon nawk a, utlou pipi’n sihna in nang hon zou ta mai maw nu aw, kahna aw in meipi bang a kei hon tuamta eive nu..!!. Nu ei, ka pa toh laukha(spirit) bek a hong leng in, simlei meipi zingnuai a ka nuntaak zia di hong hilh lai ve ua maw nu..?. Na lenna uh thangvan sang pan in, na von sanggah lungmawl’ a di’n thu honna ngetsak lai hamham ve ua maw nu aw..? Nopna-dahna hongtung hen la’n, beh leh phung sung ah, innvai-louvai gen di hong om leh keivuak in chinzou dia hon gingta maw nu.? Hong thoukik inla’n, na von sanggah luankhi bek hong nulsak lai ve nu aw..chik chiang in namel kon munawn diam maw nu..” chi’n kahtam kalou ngoih-ngoih tamai hi.

Ka nu’ luang koihkhiat louh theihlouh ahih man in, ka nuneu-te inn pansan a mikhual vui di’n ka kisa uhi. Ka nu’ tung a kamkhat-kamnih bek gennop kaneih man in, mipi mai ah thugen di’n ka dingkhia hi. Ka ding toh kiton in, mipi-te ki entuah a kihou suih-suih tampi tak a omlam uh leng kahiah kei. Himahleh, huaite’n ka thugen di te hon dalzou tuankei..!!Hichi’n, thugen kon panta hi:-“ Nu-le-pa, u-le-nau, pi-le-pu, veng-le-pam te aw. Tuni, kei(kou) a ding in dahna ni himahleh, kei(kou) it bang a kanu nong itpih ziak un natung uah kipahthu kongen masa hi. A tamzaw in, kou nuta honthei di’n kon gingtakei a, ka nuneu-te ziak a hongpai bang om ding in kon gingta hi. Ka nu ahihleh, Innteknu’(ka nuneu’) unu ahi a, kei bel a ta neihsun kahi. Ka pa’n hon omlouhsan nung kum 7 khawng pai ding ahi ta.

A siangsiang in hongen leng, ka nu leh pa’ ta neihsun kahih ziak in honduat ua, ken leng huai hunlem a la in thumanlouh na din kana zang hi. Ka nu’n honphallouh pipi in, Vaigam ah siamsin di’n kana kuan hi. Himahleh, “ Nu leh pa thumanglou a nahloh peklou “ chih, dik ahi chih katheih na di’n Vaigam ah kava khawsa buai pah a, Bible a tapa taimang vokann kuang bul a akisiik bang in kei leng, kisiik in innlam kon zuan vengveng hi.
Lam-et phaklouh pi in, ka nu damlou ahihdan Lamka kangtun toh kiton in kathei. Indirect tak in, keithah ahi chileng leng dik di’n kagingta. Ka nu’ haksatna-te theihpih lou in, ka ut leh dah in ka om a, lungtang na vungvung a ka koihmun luat ziak in, tu’n hon beisan ta hi. Kisiik in kapkap mahleng leng bangmah a phatuam nawnkei. Na thuumpihna uh poimoh petmah kahi.

Ka nu sihna apan in Pathian in zillai tampi honpia hi’n kathei hi. Ka khanvualpih dang-te a ding in leng phatuam di’n ka gingta. Lawm leh vual te aw, nu leh pa thu-mang kaan omlou ahi chih honthei mahmah un aw. Kei bel kisiik in, ka nu leh pa’ kiang ah ngaihdam ngen di chileng leng ahithei nawnkei. Nu leh pa toh khawsa khawm lai te’ kon eng mahmah mai. Khawvel ah mihing tam mahleh, kei nu bangbang khat leng a omkei. Huai mahbang in, nou nu leh pa toh kibang, khovel a mu nawnlou di nahihman un, kei’ bawlbang in na nu leh pa te uh hon bawl mahmah kei un aw..?

Huai banah, Gamdang a ta leh naute Siamsin dia koihkhia nu leh pa te aw(na omkhak ualeh)…!!. Na fel un, na tate uh na duat siamngei uh maw..?. Zin leh pai in na tate uh Flight ah na paisak ziahziah ua, hiai tungtang ah bel a penpen te hi di’n kon gingta. Na sum zatte uh diktat tak a muh ahih leh bel thutuam, kon theisiam. Culvert, Nulla, Lamlian leh fund tuamtuam a sum te’n a paina di mun uh theilua ahi uh(huai-te khawng zangkha na om ualeh). Huchibang sum te khawng tate zat dia I khak chang un, a sung leh lai un zou mahmah lou a, a sum te’n a paina ding uh gamlam, uih litlit kawm in na tate utoh naihkik veve sek uhi.

Nu leh pa-te aw, na sum thotkhiat-te uh tam lawdeuh hilou hiam? Kei leng Vaigam ah sawtlou ka omkha a, khabul hiam khatawp chiang hiam a na sum thotzah uh a tangpi thei kahi. First Class Officer in alohzah tangpi kathei a, Politician lianpen’ basic le kathei..!!. Khakhat a, gamdang a om na tate uh sum huaizah thon chin ua, nou lah khawsa buai tuanlou..!!. Ka ngaihtuah chiang a, Saving siam petmah hidia hon gingta kahi.

Sum tampipi gamdang a thon chin ua, na tate u’n a vazil khiat uh toh kituak nasa thou uhia? Na tate’n bang vazil a, bangbang sem uh a chih nasan leng theihpih lou nahi zomah uh hia leh..? A tung(vertical) zawng a inn tung lou a, a aphei(horizontal) zawng a Innlum khawng ki puaktun lemlum didan maw na vazil khiat sak uh..? Lamka lam kivuina di kia a zang I hihkhak di lauhuai mahmah sa kahi. Educated without any quality hihna ding in, eigam ah leng University om sam hilou hiam?Gamdang a om tengteng a huchi uh zaw chilou hial kahi. Himahleh, kou lawmta bangbang a ahoihlou lam ngen va zilkha tampi tak omdia ka gintak man a huaiteng hon genkha kahi zaw. Kei ngei in leng, ka nu leh pa thu mang in, neilou sasa in gamdang delh kei leng, ka nu’n hon dampih lai di ahi chingam kahi. Huaiziak In, ka nu suun a hongpaikhawm te aw…tal sawnzen in ana ki ngaihtuah himhim ve ua maw, keituah bangbang tuak di’n ka mihinpih-te kuamah kaphalkei ” chi’n thugen kazou ta hi.

LAIGELH-TU’ LAIKUNG PAN:” Ka Nu’ Khedap…!!” chih thupi pansan a, tangthu saulou kongelh na a, munmin, pawlpi min leh thilmin kigenkha-te, a kituakkhawm di dandan a lakkhop ahi a, kuaman zadah lou ding leh a ‘MORAL’ pen en zaw ding in kon ngen hi. Hiai Tangthu in ahihleh; HSLC leh HSSLC zou-te’ buaina tuah tangpi, Student te’n Carrier Guidance lamchiteng a poimoh uh ahih dan, tupna kichian neilou pi a sumsen athawn hinuam ahih dan, Nu leh pa’ thumang-te NAHLOHPEK ahihdan leh gamdang a tate siamsin dia koihkhia nu leh pa te a dia pilvan ngai ahihdan te taklang vek hi.Genkhelh leh a vallua a genkhak omleh Pathian min a non ngaihdam uh konngen hi. Banah, hiai tangthu mawltak mai, Pathian in hon zatpih a, THEIHSIAMNA leh PHATTUAMNA hontut ngei leng ka lam-en hi.
0704 – KAKIPAK - 2014

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA