ZOMITE LEH KETLI
~K Thansang Zomi
A tung a thupi dia I teel, I et vengveng leh hatu dawksak (nuih )
cheuh louh di’n pammaih mahmah bang hial hi. Nuihzat huaipi bang mahleh
ei Zomi-te hihna mah gen dia kisa i hihman un, kivelna a I neih theih ua
leh phatuam mahmah di’n um ingh. Zogam leh gamdang a om Zomi-te bang
chibang a KETLI toh kibang thei mawk i hi ua chih, suut khawm leh
simkhawm dia kisa chu i hi peuhmah phot ua, hong sau khak leh KETLI toh I
kibatna uh tam chihna ahi mai dia, hong tom khak taak leh lah kipahhuai
chihmai didan ahi. ‘ KETLI ‘ I chih uh, a tomlam a genchiang di chile
hang,’ SINGPI BEEL ‘ chih in genchiang huntawk di’n ka gingta hi.
Huaiteng a achiang zoh kei lai leh mikang-te ( Sap-te / English ) pau a ‘
KETTLE ‘ ana chih pen uh ahi, chi leng a chiang huntawk mammah ding hi.
Singdang gamlei a om Zosuan-te va genkai nailouh in, Zogam sung
mahmah a teengte lak en masa le, KETLI toh kibatna tampi I neih uh
gintak huai hi. KETLI I chih Singpi beel ahih bang in, singpi I bawl dek
chiang ua TUI chauh ketli sung a koih a hunmai lou ahihdan, daileng
kawm a le aneu-alian in I theihchiat uh ahi hi. Singpi bawl dia kisa in,
tui kia suangsuang mawk le, singpi limchitak, khovel tawp dong in a
suak ngeikei ding chih thudik omsa ahi. I singpi bawl limchitak a suahna
din thildang tuamtuam I helbeh uh a ngai a, a khengval a i hel khak
chiang un leng hoihlou zel hi.
Zogam kia ‘ focus ‘ phot I hih mahbang un, Zogam chi a asakmin I
lohloh pen uh KETLI toh tehkhin zual le I chi hi. Singpi bawlna dia,
ketli sung a I hel uh, thil chi tuamtuam; Tui, Chini, Singpi-tee,
Bawngnoi leh adangdang.te ahi hi. Huai mahbang in, I Zogam uah le thil
chi tuamtuam; Drugs ( a chikim in ), Zu, Tobacco Products tuamtuam,
Guktakna leh Nekgukna, Technology sang pipi, Christianity ( kum 100
paisa in ),Kicheina Standard sang taktak, Gari hoih pipi, Siamna leh
Pilna leh adg2. te hentheih henmoh in I henlut tamai uhi. Singpi bawlna
dia ketli sung a I guan-te uh lak a ‘tui’ chihlouh mundang apan I laak
uh ahi a, tua mah bang in I Zogam ua I laklutte uh lak ah Zu ( local I
chihte uh ) leh Tobacco Products ( Gawbul Dum apan ; laizial, dum leh
tuibuk ) chihlouh siah gamdang apan i copy uh (lak sawn uh) ahi hi.
Singpi bawlna dia, Ketli sung ah thil tuamtuam I helkhawmte uh I
theita ua, a sia I chikei uh, himahleh a khengval lua a helkhak hun hong
omciang in a dawn theih kei chihman thu lel ahi hi. Gentehna di’n ;
Singpi bawl in lan, a singpi-tee bang tampi soh (hel) lechin, kha leklok
dia, dawntheih louh didan ahi. Tua banah, tui tampi hel a, Chini
tawmchik soh chih le thil haihuaipi ahi a; Chini tam sohluat bang leng,
zunkhum veite toh kituaklou phetlou in, dawnngam lou ding uhi. A soulou
(unboil) pi a suankhiak chih bang leng thil dik hilou hi. Tuamahbang in,
Technology hoih pipi zang in, changkanna khat in ngai mahle, a zatdan I
siam kei leh phattuamna sang in siatna in buukzou zaw kha ding hi. Zu
leh khamtheihte le a bawlte’n kham dia a bawl uh ahi zenzen kei dia, en a
zatdan I theihlouh ziak lel ua buaipih hi din ka gingta hi. Kicheina
lam ah leng Korea leh *rea loute ( tumlam gamte ) etton in I nei ua,
leivui khu vitvit lak ah, a dawkthei tantan dawksak I tum sek uh a bang
hi. Hichibang zel a I paitouh ua leh zaw, SINGPI SOULOUPI A SUANKHIAK
kibang kha ding hi.
Ketli sung ah singpi hoihtak in I chiaksak bilhbilh a, hoihtak a I
veenlouh ziak in, khetvei vei I PHUUL BAWSAK khasek uhi. Tuamahbang in, I
Zogam uah Association tampi I om ua (I bawl ua), a zaat (chi) tuamtuam
in i kikhen tiltel ua, I chiak sauhsauh uhi. Bang lampang a chiak
sauhsauh i hi ua chih zaw theisau khang..? A hoihlam ahihleh a phatuam
mahmah ding a, himahleh I ta leh nau banah tuailai khangthakte buaipih
lou a I PHULH BUAKSAK khak ua leh zaw I Zogam ua dia manna lianpi suak
maimah ding hi. Kivel thak ni in, sualgal douna ah a ‘ limit ‘ chih
omsak lou in chiakkhawm sauhsauh le hang, I phulhbuak tawp Un le, a tung
(top) a niin kilaamte chauh phuul baw ding hi. Hiai tungtang ah, tampi a
phulhbuak di venna a panla ; Mun tuamtuam a NUPI PAWL te leh YPA
General Headquarter te zahna SALAAM (salute) I pia hi.
Singpi I suang chiang in, I suanna mei pen hatlua hia, khuulua hia
chihte ( I dan bawlte uh ka genna) , I et kiimveel ua, a phulhbuak nung
a, a phuulbawte siaksiang lam hahpan mailou in, “Land of President” chih
a om i hih ngal ua leh a phulhbuak ma in hihtheih leh pantheihna
lamchiat ah pang in panla ni hang chinuam dan i hi. Singpi bawlna a
KETLI SUNG a i guan di ua gamdang apan i laaklut uh, a tangpi
in—Singpi-tee ( Assam apan) ahi a, tuamahbang in I Zogam ua I laklut mun
mahmah uh ‘Drugs’ leh adang tampite ahi uhi. Adiak in, Drugs in I gam
uah Buu (nest) hoihtak in hong bawl a, panmun hoihtak a khoh in hong
innbul mahmah hi. Inntek pan mahmah kawm in, tuailaite lak ah vaihawm a,
tuailai tampi mahmah, ama Inndongta ah panmun pe diudeu maimah hi.
Tuaziak tak in,” Drugs doudal di maw? A hihtute doudal di maw? A zuak
tute doudal di?” Chih mi tamtak dotna leh Hotel houlimna ahi hi.
Drugs leh Khaamtheih chi tuamtuam te I doudal na a, theihdia hoih ka
sakte kon genzual lai ding ( Corruption chihte zaw I sisan ua belhvek
ahihtak ziak in gengen di le luaksuah huaita…!!). Khamtheih hih sang in a
zuak a tawmzaw chih thudik pansan a nei in, a tawmzaw na-na-na chuh dou
nopdeuh din koih masa le…? A khamtheih va dou di lah thil hithei hilou
ahihman in, khamtheih zuak tute kham louhngal kinepna dang omlou mahbang
hi. Huai ding in, I Zogam uh makhua di khual ziak a, silhpuan piandang
silhte’n tua sang apan hong hahlak zawk ua, khamtheih zuakte a matkhiat
tawmtawm uh deihhuai mahmah hi. Tax leh bangbang hiam ziak a free tak a
kizuaksak chihte a omlouh a, Christian gam ahihna ziak liauliau a le pan
I lak uh poimoh mahmah hi. Singpi limlou khah I dawnnuam kei ua leh
singpi bel ah, a hunphet in ahel tuamtuam te hel in, Zogam nuam a om I
ut ua leh Zogam a thil hong lutte hoihtak a I etkai uh kisam mahmah hi. A
huchihkei vet leh I singpi bawlsa teng I buaksiang ua, a thak a bul
patthak louh kinepna dang omlou bang hial ta hi.
I Zogam uh KETLI dia I hahzat mahmah lai un, a sung a teng Zomi te
(mipi-te) le I na maimai kei nawn uhi. Christian chu i kichi vek mai ua,
Christian te om didan a om kisa i hi di uam a…!!. I sapum uh Pathian
biakbuk ahi chih chu I thei sam ua, Pathian leh Khamtheih omkhawm thei
dia gingta I hi di uam a…!!. I kamsung ua I guantheih uh chi tuamtuam
tamlua hilou hiam? Kam namse phelphul napi a, TUIBUK muam beh lailai..?
Khuh puak ruapruap zozen a, LAIZIAL tep khu ruahruah veve…? I gilpite
khawng uh le ana tou deuh ahi diam a, ahih kei leh khangthakte a toulou
a, a kekgawp ziak ahi diam a, DENDRIDE leh FEVICOL khawng a belh sawm a,
muja sia uih thitthit zawzen khawng a hum tentan a, uisasiam saphu kua
zong bangmai a I hip kuaikuai gige uh…!!
Zu leh Khamtheih chi tuamtuam, a tui hi’n a haa hitaleh, sunglam ah
aguanglut mun pen; tuailai leh papi laa te kia dan in I koih ua, tangpi
ngaih in zaw dikmah…? Huai sang a lauhuai zaw, khamtheih louh ( a
hihkhate’n a kham ngeilouh uh ); ‘ Corruption ‘ kichi hihkhate, makai
muanhuai leh I suan mahmah te uh hinuam mahmah uhi. I lampite uh a kuak
pahpah ziak bang leng, I gilpi leh sakhau sung a guanlut theih I
hauhluat ziak uh ahi hi. Cement khawng I ne zialzial ua, I gilpite
khawng uh hatthei sa mahmah dan ka hi. Culvert khawng I gilsung ua I
bawl hial chiang un, seelzoh vual louh in hong puakkhe eu-ou maimah
hilou hiam? Himahleh Pathian zaw I tung uah a hoih a, Jail bang zut hial
I om naikei uhi. A naipen a gen in, Railway Minister lui; Laloo Prasad
in, ‘ bawng ann ‘ a nek ziak a Kum 5 sung Jail bang zut dia a kisak leh
eigam a gilpi’ KETLI bangmai a zang a, guanlut theihtheih, a diak a
BAWNG ANN DI PHET HILOU, MIHING ANN DI neksakte Pathian in, Gawtmun mei-
taangtawn a mit ngeilou, a zuutsak khak di lauhuai mahmah hi.
A tung a I gen thil-te leh I genkhak louhte I Zogam ua maingalsak hun
hinawnlou a, en leng om maimai san tuak hi nawnlou hi. Tuhun a pan
hoihtak a I laak kei leh KETLI sung a, GU (p0ison) lauhuai mahmah hong
kihel a, Gam a dia khuampi poimoh taktak hong hi di te’ leikha ann asuah
khak ua, khang kibansam a I omkhak di uh lauhuai mahmah hi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment