SAKHI MAI A GAWMDAN

By ~ Lyian Tonsing

ZOMI FOLKTALES

Nidanglai pekpek a tangthu kumlui mahmah ka na zakkhak leh kua phuah hiam chih theihbut nawnlouh hial a kumluite i theih dandan in i gelhsuk uh ole.Hichi bang tangthute keisang a siamzaw leh theizaw tampi omdi'n ka gingta a, himahleh amaute apan gelhkhiak a omlouh ziak in (amaute mohsakna hilou in) ken ka theih dandan in tamlou kon gelhkhia awle.

1. SAKHI MAI A GAWMDAN

Nidanglai pekpek in gamlak/gammang a ganhingte (kheli nei, abokvak, khe nihnei leh adangdangte) ana khosa ua.Tuni tan inle gamlak a khosa tampi petmah muhtheih leh theihtheih in omlai uhi. Akhente bel huanvulh ganta ding in ana kila leh ana kizang pawlpawl zong om veve hi.

Huchi kawmkal ah gamlak/gammang a khosa ganhingte'n le vaihawm di leh thunei di poimoh sa ahi ngei ding ua, huchi'n amau lak a ganhing sasialne leh ahat mahmah khat a kumpi diing un ana sep/ana chiamteh ua tuni tan inle gammang kumpi (king of the jungle) chih min phatna ana tang den lai hi.

Amah ahihleh bangdang hilou in "SAKEI BAKNEI" ahi hi. Huchi'n ganhing tuamtuam, nek tuamtuam leh omdan tuamtuam a khosa in gamlak ah PATHIAN thilsiamsa sing leh lou, theigah chi tuamtuam leh tuiluang omte ne leh dawn in amau hinna ding ngaihtuah in eimah (mihingte) bang in innkuan kuan a khosa, a lomlom a nek di zong leh a tang a (khatchauh) zong in ana khosa ua; Singhawm, suanghawmte bel in leh amau bitna mun di bel in ana teeng uhi.

Sakei/sakei baknei gammang Kumpi ahih dungzui in ganhing dangte a tuahtuah leh a ut-ut that in nethei zel hi. Nikhat sakhi (deer) le a nek ding zong a hong vakna lam ah suaklu gah (apulhsate) hon tuak kha in, aman le nek hon thuah pah hi. Huchia tamlou a hon nek zoh in tungsunni thuak zoulou in luidung/luiluang lam manoh in (dangtak sudam ding in).

Saulou a painung in luiluang/luidung a hong tung khongkhong a, aman le (sakhi in) siktui tuh dawm hetlou leh kideek hetlou in chiip in a hon chiip tamai hi.

Huai hun in bel galte mat suakta bang mai in siktui a hon chiip/dawn ngetnget mai hi. Huchia tui ad awn lailai in banghiam thilthak leh lamdang sa leh limsa ahi ngei ding a, Nidang sang mah in tam a gaizaw/dawnzou zaw hi. Himahleh sakhi in bel bangziak hiam chih a thei bun kei (nidangsa a duhzok leh tam a gaihziak). Sakhi in tua tui a dawnpen khumsa in leh tuikhum omna kithei eive nidang chiang ale va dawn zel di. Va naih zel di chi'n tuikhum omna tuh hon hawi ta hi. Thilthak hon thei leh muthak ahihchiang in kipaktak in luimun apan kal hon suankhe nawnta hi. A kalsuan nuam leh zaangkhai a sa tuan mahmah ding in a gintak huai mahmah mai chi o. Thilthak leh tuikhum omna thei ahih mawk chia.

Biangziak a sakhi in tuni a tuidawn pen khum a thei hiam i chih leh, suaklu a nek masak ziak a a tuidawn khum ahi lel hi. (suaklu ne inla huai zoh chiang in tui dawn le chin tui pen khum velvul keimah leh khum ding ahi). Sakhi in bel a ziak thei lou in a kalsuan hon sunzawm zelzel a, Huchia mailam nawt a hong paipai leh munkhat ah theihkholh louh leh gintaklouh in gammang kumpipa "SAKEI BAKNEI" toh hong kituak guih mok uhi. Sakhi in lau leh liing in sakei tuh a hon maituah a ngaita. Tai leh lah sakei in that thouthou di, phaman thouthou di, chi'n kumpipa (sakei) mai ah dingkawm in kumpipa apan bang thu hong pawt hiam chih ngaikhia in a hong ding ta hi.

Sakei in hichi'n thu khauhtak mai sakhi kiang ah hon genkhe moihmoih tamai hi. Sakhi aw, "ka lalgam suang a teng leh khosa na hi a, innkuan u leh nau, tanau laina nei ding in ka hon gingta hi. Himahleh, tuni a kipan amaute ngai-in munuam mah le chin muthei leh amaute kiang a kiknawnlou di na hihdan ka hon gen hi. Aziak bel tuni in nang ka ann ding a kon neek ding ziak in" chi'n kumpipa'n sakhi kiang ah hehpihna bei in kampau khauhtakmai a hon zatkhum chiang in. Sakhi le mangbang kisa in a hong kingaihtuah a, a sanggamte leh a laizom pihte mukik nawnlou di chih a kingaihtuah chiang in.. ...Hi sa thei mahmah lou in hichin aman le a phattuam khak leh chi'n "Tuikhum" omna thei ahihdan hon genta hi. "Kumpi aw, na lalgam a khosak/hinkhua zat nuam ka sa a, nek leh dawn kiningchingtak a omna leh dawn ding luituite leh belh ding singhawm-suanghawm kining chingtak a vaihawm leh thunei a om thupi kon sa. Nek di ganhing tuamtuam te na nekhata a, dawn di tui tuamtuam ~ avot deuh bang, a lum deuhbang, dawn in leh ne in na om a, himahleh na vaihawmna sung a tui chituam deuh mai leh a lim deuh mai dawn leh chiam kha ding in ka hon gingta kei. Huai tuikhum omna ka thei a, dawn le ka dawn khata hi. Huai mun ka hon hilh ding a, ka hinna zaw hon laksak dah mai in aw, kumpipa" chia tongsuak nemtak a sakhi in a hon gen chiang in.

Sakei le hong kingaihtuah zek a, huchi'n sakhi in a gen bang a Tuikhum omna ahilh leh thatlou di, ahinna laksak lou di, ahihdan gen a, lemsakpihta hi. Anih un (sakei leh sakhi) tuikhum omna lam zuan in hong paita ua, tuikhum omna mun a tuntak un sakhi in kumpipa aw, hiai ahi na lalgam a tuikhum om sunsun chia gen in Sakhi in suaklu a nek ziak a khum ahihlam theilou ahihman in suaklu sakei ne masasak lou in a tui dawn din sawlta hi. Sakei le kithaloptak a a tuikhum (sakhi in a chihpen) a hon dawn leh tuidangte toh kilamdang tuanlou, khumlou-thuklou, ahihziak in.

Sakei le heh chihtak in a hong hehta hi. Maigum deuhtakmai a sakhi a hon etchiang in sakhi inle lamdang sa in, "kumpipa aw bang lungkim louhna nei na hiam?" chi'n hon dongta hi. Sakei le aha bang goi nguatnguat kawm in, "tuikhum hawi ka hi, a omna thei ka hi chi'n non khem a, akhum mahmah sam a. Bangziak a kumpipa zahtak lou na hiam?? Bangziak a kumpipa khem na hiam?" chih toh amai (sakhi mai) a meksak ek leh (naakpi a) sakhi bel silou in amai "gawm" in om phinphen hi. Huai ni apan sakhi mai gawm tuni tan in amai uh gawmden lai kichi hi.

Sakhi in suaklu a nek ziak a tui khum ahihlam thei hileh sakei pen suaklu nesak masa dia, huai zoh tuidawn sak leh sakhi pen amai gawmlou mai thei hi.  

Himahleh, pi leh pute'n sakhi in suaklu gah a nekma suaklu limlou (mak tiamtuam) chi ua, suaklu sakhi nekma a i nek leh limlou taktak aive.  

NOTE: A tangthu a sau zawkna dia thu tamloul ou hong kibehlap ahi chih simtute'n na thei le uchin chih a khonungpi in kon ngen ve.

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA