SUM-ENG NAWINEI

By Gou Lian Lun@Lyian Tonsing

Nidanglai in nupa tuakkhat a om ua,tanu leh tapa khat tuak a nei uhi. A upa pen numei ahi a, a naupang pen Pasal ahi a,amin ding in Lailak achi uhi.Innkuan khawsa thei leh kituak mahmah ahi ua, innvengte etlah leh etton mahmah ahi uhi. Tate kepdan a siam ua, tate leng a thumang mahmah in om uhi.Hun hong pai zel in sihna leh haksatna te'n azawng-ahau kuamah pumpelh neilou chihmah tak, a it mahmah uh a nu uh hong si mawk hi.

It leh ngai in khelah mahmah le-uh leng ahihtheih uh omlou ahihman in, a ittak uh a vuiliam uh a hong ngaita hi. A nu uh sihnung sawtlou in a pa uh tuh tangkhat lua hong kisa in hong lungleng mahmah mai a.Chih na ding/ngaihna theilou in a tawp in zi thak khat a hon neita hi. Innsung khawsa a thak in a hon pan tou nawn ua.Nidang a bang in nuamtak a om a hon sawm tou hi.

Ahih ziak in, midang kuamah in a theihpih hetlouh uh, tate lak a upa pen (a tanu) un sum-eng nawi a na nei hi. Puan-ak a loubang a a om chiang in akiim akiang taanvak peempuam in a om mawk hi.Kuamah lah hilh ngamlou, anu apate theih ding bang a lau mahmah sek hi. Loukuan pailam a kisil chiang bang un a nunawn luinak-a akisil leh amah luitaw lam ah, luitaw lam a akisil leh luinaak lam ah kisil in munkhat ah a kisilkhawmpih nuam himhim kei hi.Huchia a om dan teng a et zuizui chiang in a nunawn un nuamsak louh na khat/chiang a hon nei a,bangziak hiding hiam, khatvei ka en-gu himhim ding chi in, nikhat en-gu ding in hong kisata hi.

Loukuan hong kisilta ngei mai ua, a nu nawn tuh kisil manlou in a tanu engu ding in loubuk/loupa kawm zuan in hong pai guta hi. A tanu hong kisilta ngei a, apuante hon suahkhia in tui hong kibuak petmah ta hi.Chik mah a amuh ngeilouh, a tanu nawi tuh sum-eng tee-setset ana hi hi. Akiim akiang bang a taanvak singseng zawzen hi. Lamdang salua in ana en-en maita hi. Hong kisilzouta chih theih ding in amah (anu nawn) le ngeina dan bang in kisil hileh kilawm tak in a va om tei hi.

Inn hong tun tak un a nu un lungsim hon bawlta a, ngaplou gim mahmah hileh kilawm in lupna tung kisehna pah hi. Zingni hong suak nawn a, anhuan, loukuan genlouh lupna tung a kipan a thoukhe kei himhim ta hi. Nasapi a damlou bang ahihkhak leh chi'n a pa uh tuh abuai mahmah mai a, a ganvulhte uh gou in siampu a kithoihsak uhi. Phatuam thei tuan mahmahlou ahihman in a tawptawp in a gan-vulh teng uh bang hong bei thei hial hi. Beidong kisa in buaina nasapi hon tuakta ua, a nunawn unlah a tanu sum-eng nawi pen bangchi leh ka suhsak theihiam chih kia ngaihtuah a nei in lunggim chinat loh hial ta hi.

Beidong kisa tak in a pa un " zi it aw, i gan neihsun teng lah beikhinta, neuchik ka hoih deuh lah chituanlou chin a, bang lohta ding i hia le, ngaihdan banghiam na nei kei maw?" Apa uh aw suak hon zak tak in hun lemtang nei kisa in, a lungsim guuk teng hon genkhe zungzung tamai hi. "Bangmah dang ziak in ka dam tuankei ding a, ka dam taktak ding na deih a leh na tanu sum-eng nawi hon pe lechin ka dam pah mai ding" hon chikhe guap mai hi.A thugen ziak in a pasal hong kiguih a, a diipphu bang akin zou hial hi. "Ka tanu nawi bangchin kon pe thei dia, amah ka tanu eive, bangchi ngaihtuah a na ngaihtuah himhim ahia oi!" achih leh a zi in " Ka dam ding na deih leh deihlouh thu ahi mai kei dia" achi leulau hi. A pasal a lungkham mahmah mai a, a zi thu lah nial ngamlou, a tanu lah iit ngal, lungkham leh lungsim buai chihtak in hong buai ta hi.

Nitak hong hi a, a kingaihtuah tuahna in munkhat a leng om kinken theilou, ihmu ding chi'n lupna tung naih le-lah ihmu theituan samlou, lupdan mu-mal a leng lumtheilou in a kihei, a kihei mai hi. Huchia a kingaihtuah tuah sung in ak hong khuang a, khuavak in hon zui ngal hi. Lungtang sa zen a kingaihtuah kawm in a tanu kiang ah "Bawi, tuni in gamlak ah vavak ni aw" chi'n a zawn hi. A tanu bangmah theilou tuh kilawp tak in a kisapah tettet hi. A uital uh pii in gamlam manoh in hong kizuikhe ta uhi.

Gamlak a hong paipai in bangtan hiam a hong pai tak un "Bawi, hiai gam na thei lai hia?" chi in a pa'n a dong hi. A tanu in "Pa hiaikhawng i thei nahouh kei di hiam, i lawite toh singpua a i kuankuan na khawng eive le" a chi hi. Maban sawn in hong painawn zel ua, gamla sim hong pai nung un "Bawi, hiai gamkhawng na thei lai hia le?" A tanu in "Pa hiai mun khawng i thei na houh ke, i lawmte toh sial hawl khawng a i kuankuan nasa" chi in adawng nawn hi.

Maban hon sawn zel ua, gam-mangpi lak hong lutta uhi. "Bawi hiaigam na theilai hia?" apa'n hon chinawn hi. " I, pa ka thei nawn kei, koi mun hita a,gamla i pai lawta a ahi di" chi in a tanu in hon dawng nawn hi. A pa'n "Ahihleh bawi, hiai singkung ah tau i doh dia i khawl tawldam phot di aw" ch iin tau doh in tautung ah hong tawl dam ua, apheitung kham in a tanu a ihmu sak hi.

A uital un leng taisan tuan samlou in singkung nuai ah ginom tak in ana ngak den hi. A tanu a ihmu det mahmah ta chih di in a pa'n a temta hiamtak hon lakhia in a tanu hon that a, a nawi, sum-engnawi tuh hon atkheta hi. A sakhaupi sung a guang in kintak in innlam zuan in hong pai vengveng ta hi.

Inn hong tun tak in a sakhaupi sung a pan in sum-engnawi lakhia in a zi a pepah hi. A zi in enlou zawzen in " Huah bawm sung ah koih awi" ana chi gaih hi. Huai nungsang chinat chih omnawn lou in hong hat mahmah ta hi. A tapa uh Lailak in a u-nu gamvak hong tun hak simtak in hong lungbuai sim a, a pa kiang ah "Pa, ka u hong tung hak ngei, koi a om hiam?" chia adot leh a pa'n " A lawite toh kithuah hi'n teh" chi'n a dawng hi. Himahleh nitak khuabang hongmial ding ahi ta a,nidang a hichitan tan pawt ngeilou ahihmanin a lungsim a nuamthei tuankei hi. "Pa, ka u koia hoh hiam,a hong paihak ngei" achih nawn chiang in "Lung himoh ke'n, alawmte kianga giak ahi di" chi'n adawng zel hi. Nitak luphun hong hita a, Lailak tuh a u ngai in hong kapkap mai hi. Zingkhua hong vak alah hong pai tuan samlou,lungbuai tak a amlai in a uital un innbaang a bawm khat kikhai lam nga in anak(ham) kongkong hi.

Lailak in "si ui,dai aw,kei lungkham lungzin theilou a bang a na nak kongkong" chia ava et leh bawm sung ah a a unu nawi hon muta hi. ( a unu'n sum-engnawi a neihlam a naupa kia in nidang pek a,ana theih ahi hi). Lamdang asa mahmah mai a Uital kiang ah, "Chiah aw, napi va zongkhe ni e," chi'n gamlam zuan in hong kizui khe pah uhi.

A uital in a pi toh a painasa uh theilai mahmah ahihman in baihlam tak in hong pai vengveng ua, singphung hong tung pah uhi. Uital in singkung lam en in hong hamkhe pah hi. Lailak in leng hiai tung a bang om ahia chi'n singkung ah hong kaltou pah hi. Tau kidohna mun a tun tak in a u nu sisa a lum dildel a va muta hi. Khasia kisa in hong kapkhe keuhkeuh a, it tak in a pom tonton zel hi. Lungkham kisa a, a kahkah lai in tung a Pathian te'n hon mu ua, hehpih mahmah ahihman un hichi'n a va houpih uhi, "Lailak aw, na U ngai a na kahkah sang in, Tuinaak zu dawnlouh,va dawnlouh la inla, munphiah zu siklouh, va siklouh nala ding a, huan huai tui lak a munphiah diah in na U tung ah theh lechin ,hong hing nawn mai ding ahi" achi uhi.

Lailak leng kilawptak in hong kumkhe suk pah a, achih bangbang uh muh tum in hon zong pah tiingteng hi. Lui khat kiang ah, Nang zu in hon dawn hiam, va in hon dawn hiam? Chia a dot leh "Zu in lah hon dawn, va in lah hon dawn, ka pamlam a va dong in" chi'n pamlam a lui dong ding in a sawl hi.

Hong pai zel a Lui khat hon tuak nawn a " Nang zu in hon dawn hiam, va in hon dawn hiam," ci a hon dot nawn leh, " Zu in lah hon dawn kei, va in lah hon dawn kei e" chi'n ana dawng hi. Lailak in tua luitui a hon la pah a, hong pai nawn in munphiah kiang ah " Nang zu in hon sik in, va in hon sik hiam?" chia a dot nawn leh "Zu in lah hon sik, va in lah hon sik, ka pam a te va dong in," chi'n ana sawl nawn hi. Aban painawn in khat kiang ah " Nang zu in hon sik in, va in hon sik hiam?" cia a dot nawn leuleu leh, " Zu in lah hon sik kei, va in lah hon sik kei" a chih tak in munphiah bawk hon la nawn ngal hi.


A deihdan teng amuh kimtak in a hong tai kikpah vengveng a, tau kidohna zuan in singkung ah hong kal toupah ngal hi. Pathian te'n a chih bang un nna hon sem ngal a, mun-phiah a tuila in a U tung ah hon thehta hi. A u mit hong phia in, hong halhkhai a, a gei a a nau om amuh tak in " Neu, sawt ka ihmu e maw!" a hon chi hi. Lailak in " U ihmu na hikei a, i pa hon thah na hi" chi in thil omdan bangkim hon gen hi. "Neu, ahihleh i pate kiang alah kikngam nawn lou ding hang a, koi ah i paita dia le, i pute khawlam ah i pai mai ding hilou ding hia le" chi in apute khawlam zuan in hong paita uhi. Lampi ah nuamsa tak in Uital toh a unau un hong kizui helhel uhi.

Hun bangtan hiam sung in lampi saukhop hong pai man ua, tawlleng hong tawl simpianta uhi. A unu'n "Neu, hiai ah i uital toh na om unla, i pute khua i naihta uhiam, k'ong khawdak di" chi in singkung hong kaltou hi. Singdawnlam a tuangtou a hong khaw-dak leh a tuanna geichin ah Vaphualtui ana om zenzen hi.\
"Neu Vaphual tui ka mu a, bangchi'n k'on tawi di" chi in anau adong hi. "Na kam in hon muam lechin akek keipen di" chi in a nau Lailak in a nadawng hi. A kam a vaphual tui muamkawm a hong kumsuk leh hon muam kekkha in, amah tuh vaphual hong suak guihta hi. Lailak tuh hong dah mahmah ta a, a kapkap mai hi. Vaphual ( a U) in " Neu, kapkap ke'n, i pute khua tungdekta i hi. Kei na tung uah ka hong leng zel ding, hon zui un" chi in maban lamzuan in hong kizuikhe nawnta uhi. Lailak tuh thawmhau kisa tak in a lawm dia a neihsun a Uital toh hong pai leklek zel uhi. A U vaphual a leng in a tunglam apan in neu aw ka lim hon zui hon zui aw chin, Lailak in a unu limzui in a uital toh hong pai leklek zel ua. (A u vaphual pen anau tung a, lamkaih/lamhilh dia leng ahihi).

Sawtsim kuamtak a hong pailiam nung un, pu-tu siklumkai hon tuakkha hi. Asiklum kaih uh a et chiang in deihgoh mahmah mai a, a suhsak theihna ding lampi a ngaihtuah ta hi. Amasa pen in bhaihlam tak in a Pu pen hon that theipah hi. Tua zoh in a tupa kiang ah na siklum kaihtheih dan uh na hon hilh keileh na pu ka thah bangbang in nang zong ka hon that ding chi'n a vaulauta hi. A tupa pa'n leng laulua ahihman in a hilhpan hi. "Lum kaitang, lum kaitang, siklum kaitang, lum kaitang, sumchin, sumtang ka kaihna, baw longlong" chi in na chi ding chi'n a hilhta hi. Lailak in leng siklum kaihdan theita chi'n a pu a thah bangbang in a tupa leng a thatta hi. Malam nawt in hong pai ua, lungsim a siklum kaihla genkawm in siklum a hon kaita hi. Tunglam a vaphual in makaih in Uital toh hong pai zel ua, a nung uah siklum in a zui luamluam hi.

A pute khawnawl hong tungta ua, luikhuk a tuidawn in hong khawl dam uhi. Siklum pen luikhuk (tuikhuk) tung a koih in a sitna in a zang hi. Khawsung hong lut ua, a pute inn-a lut in thil omdan teng gen in hong kingata uhi. Tua khua ah tuikhuk khatkia om ahihman in Numei tuitawi dekte'n siklum lah lakhe zoulou, tuitawi theilou in abuai mahmah ta uhi. A khawzang un hong buaita ua, hausapa kiang ah a thu hong tungta hi. Khawsung tangval teng kikai khawm in, theihtawp suah mah le-uh a kaikhe zou omtuan lou uhi. Tui ngawl a buai vek uh ahihman un a tawptawp in Hausapa'n thusuah khat a hon bawlta hi.

"Tuikhuk a siklum kaikhe zou a om ngeingei leh, ka tanute lak a a deih penpen toh ka kitengsak ding a, ka sialte lak a hoih a sak penpen leng ka pe ding" chi'n thuchiam hon bawlta hi. Tangvalte hong kithalawp san mahmah ua, a kaikhezou lou sa bang in a va kai thakthak mai uhi. Himahleh kuamah a lohching om tuan sam kei ua. A tawp in Lailak leng hong kisa a, Hausapa kiang ah " Na thuchiam na peel kei ding leh, ke'n leng ka va kai sam ding." a va chita a. Hausapa'n "Peel zenzen lou e, a kaikhe thei om a, khawzang in tui i ngawlh louhna ding ahihphot in tuh, ka thuchiam ka peel ngeingei kei ding" achi hi. Lailak hong kipanta a, mi zaklouh in siklum kaihna la genkawm in a hon kai panta hi. "Lum kaitang, lum kaitang, siklum kaitang, lumkai tang. sunchin, sumtang ka kaihna, baw longlong" chi a hon kaih leh haksa lou hial in siklum in a zuipah huuthuut hi. A khawzang un a kipak thei mahmah ua a kikou zuazua mai uhi. Hausapa ngei in leng a thuchiam a pichin ding thu a chiam thakthak hial hi.

Tua khua mah a teng sam, Lailak ni, nupi khat a om hi. A ni in Lailak tuh a deihsak mahmah a, Hausapa tanu a tel ding dan, sialpi a tel dingdan bangkim ana hilhkhol hi. "A tanu na tel ding chiang in a hoihlou hiai thei in, a hoihlou tata ana kicheihoih ding ua, tuate lak a a hoihpen bel, tap kawtawng ah bel-puansia silh in, pitek bangmai in ana tu dia, huaipentak ahi na teel ding, huan sial na teel nawn ding chiang in leng hiai thei in, a thau phapha, amam phapha tellou in, sial kikawi lingleng.Sial laklak a leng a neupen, mitnai kai ningneng, inn nuaitawng ah a om ding a, huai mah tuh na teel ding ahi." huai sialpi neuchik himahleh khateng a nou nei ahihman in a deihhuai tungtuang se hi" chi in ahilh hi.

Deihteel ni a hong tungta a, hausapa'n leng "Khaile! manta ung e, ka tanute lak ah na deih penpen teelta awle" chi in Lailak a sawlta hi. Lailak zong hong kipankhia a, ani'n a gensa bang in "Hiai toh kituak pen ni ung ei." chi in tapkawtawng a belpuansia khu niipniap a tanu tuh a va kaikhe geih ta hi. Hausapa'n huai maw na tel, hoih e, aban ah ka sialte lak a na deih penpen va kaikhe nawn awle, hon chi nawn hi. Amah leng dianglut pah in gultawng a sial kikawi, mit nai nilnel sial lak a leng neupen a va kaikhe pah giahgiah mai hi. Hausapa'n leng itsim mah leh athu-chiamsa ahihman in kipaktak in a khakheta hi.

A ni genbang in, a zi dia a tel pen tuh melhoih tak, unaute lak a leng a hoihpen ana hi a, sialpi'n lah khateng in nou hon neita mai hi. Khawsakna tuh nuamtak a pantou ding hong hita uhi. Lailak in leng sial hon hau sim mahmah ta a, nikhat tuh sialsut hong ut ta hi. Sialsut bawlna ah a pate leng hong tel le uh chih a ut mahmah a, a sam ding in va-ak sawl a sawm hi.

Va-ak kiang ah "Va-ak nang ka pa vasam lechin bangchi'n na va sam dia le?" chia adot leh va-ak in leng " Ak Ak" ka chi ding a chipah hi. Lailak in nang zat taakkei teh chia mawtui lak a a sawnlut leh tuni tan va-ak a vumdenta hi. Baibek hon sawl nawn a, Baibek in "Ke'n maw, Bai belek, Bai belek" ka chi ding, achih nawn leh, nang leng zat taak samkei teh chikawm a manzok in gawlleek zum a ataw a tahsak leh a sisan pawt in, amul susan a, tuni tan Baibek taw sanden hi. A dang hon zong nawn a Vahui kiang ah a dong nawn leuleu hi. "Vahui aw, nang ka pa va sam lechin bangchi bang in na sam dia le?" a chih leh, Va hui in, "Hui aw, hui aw, huiva aw, Lailak in khuang zoutoi e, anu nawn lah hong kei hen la, a pa amah kia'n hong hen, chih ka va chi ding," achihtak in "Nang na siam, nang na siam, vakuan ngal awle," chi'n a sawl ngal hi.

Va-hui a va lengpah vengveng a, Lailak pate inn kiang ah singkung khat a va tuang in "Hui aw, hui aw, Lailak in khuang zoutoi e, a nunawn lah hong kei henla, apa mah kia'n hong hen chi" chi in a va samta hi. Tua va-hui sapna a theihtak un a kilawp thei mahmah ua, a nunawn sapkhak louhpen bang a kithalawp pen in a pang a, aphe tettet zaw zen hi. Hong kisa pah ua, a innkuan un hong kuankheta uhi.

Lailak pate hong tun tak un, zu nek, sa nek hong kipan pahngal a, kongtual ah nungak-tangval lasa in, khuang toh dak toh, a gingthei teng tum in nuamsa tak in laam zuazua mai uhi. Nungak-tangvalte nuamsa tak a a laamlai un a tungzawn uah Lailak unu, Vaphual a va leng in, tangvalte tungzawn ah amei khatkhat in a vakhia a, tangvalte sam ah a kisiat tal geihgeih hi. A laam uh toh a kilawm tuan mahmah uhi.

Huchia vaphual in amei a hawm dialdial lai, a nunawn in amuhtak in, deihlua in "Kei nau a ding leng hon khiak sam in" a na chi somsom hi. Vaphual in " Na kam na doh aw" chi in a kam ah a ek a thakkhum suk a, vaphual ek haak/thalh in a nunawn tuh a sita hi.

Huchi'n Lailak in leitung a damsung nuamsatak in a zang liam touta a, a U ahihleh vaphual in nungta den hi.

WriteNote: Hiai tangthu apan zil ding~Lailakte unau bawl gentheitu a Nunawn uh lungsim siatziak in, bangmah theilou Sum-eng nawi nei leh Lailak tuh lungkham leh liangvai in a om uhi. Himahleh khelhna leh mohna neilou tuh Pathian in vualzawl in mithupi leh hausa hon suah hi. Huaiziak in mi mou hiam, nu hiam a va om ding mi in tuh, a pasal a it bangbang a a innkuanpihte leng a it sam ding ahi. Hiai tangthu a kigen nunawn bang a lungsim sia nei mi tuh, midang nopsak laitak in mualphou leh haksa thuak in a si ngeingei ding chih hon theisak hi.

Hiai tangthu a kipan Va-ak (avom ziak) leh Baibek (ataw/nel asan ziak) tuh hiai a kipan ahi chi'n i pi-le- pute'n ana gen uhi. A dikzaw i chi ngam kei, hilele a ngaihdan uh ana dikveve thou hir's .

Source: By: Siamkham Naulak

BEITA

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA