BERLIN WALL PUKSIATNA

By ~ Chinkhanmuan Samte 

Democracy leh Communist ‘Political Ideology’ kibatlouh ziaka Germany Khopi Berlin; East leh West akhendalh a Dai kikai kum 28 hial ana ding ‘The Berlin Wall’ kichi Kilometre 155(96ml) asaau, Political, Ideological, Geographical leh Emotional Barrier leng hi ngeita, apuuksiat nung tuni November 09 kum 25 achinna hita hi. August 13 1961 in khunpat in oma, November 09 1989 in Cold War hii beina dingin hihsiat om hi. A sulnung thu saaulou kikum khawm leng chi ihi hi.

Bang ding a hiai kulhdai khun a om hiam?
Tomkim taka dawnin, mihing East lam akipan West lam zuana lutte hiamkhamna ding liahliau abawl ahi hi. Himahleh bang pentak ziaka khun/kaih aom hiam ichih chiangin Tangthu saaupi leh huap liantak nei hi.
Galpi Nihna, I Nu-le-Pate’ chepteh dan in Japan Gal (Second World War 1939-1945) lai a Allied Forces kichi Britain, France, Russia/USSR leh USAte’n Axis Power Germany, Italy leh Japante’ tunga vualzawhna thupitak honlak ua kipan in adeihhuai hetlou “Cold War” hong gahkhia tazen hi.[WWii]

Chiang deuhin Cold War bang hi hiam chih i en masa lai ding.

Kidoupi Nihna a Allied Powerte’ (abiik in USSR-Union of Soviet Socialist Republics leh USA-United States of America) hong vualzawh chiang un, Khovel tung a thuneihna “Super Power” hon lenta uhi. Huchi’n Khovel Pumpi tuh ‘Bi-Polar World’ chi amin vawh in om hi. Huai omzia bel Khovel’ Gaal zou ahihman un; Khovel pumpi hiai gam nihte gel veina leh makaihna nuaia om chihna ahita hi.

Allied Power hangsan leh gam galmatawng USSR leh USA pangkhawm helhel hina zenpi aki tanau na uh dengdel sak dingin Kihazaatna, Kimeelma etna, Ki-uina, aguuk agaal a kizebawlna hong omta hi. Hiai in masawn jel ahihmanin gaal chikhat a tung a igen Thauvui-thautang a kidouna bel hilou Ki-Elna Gal piangsakta hi. Huchibang himahleh ahii thuakkha gamte’ adingin kekzakna tuntu suak veve hi. Tua igen gamte gel Political Ideology kibatlouhna (USA Democracy leh USSR Communist) ziak ahihkeileh thuneitu hih kituhna leh utna ziaka propaganda chituam tuam zanga ki-elna in adeihhuai hetlou kingiikna Cold War kichi hon ammsuahsak ta hi. Hun sawtlou nungin hiai Cold War gah dingin The Berlin Wall kikhenna daikhun in om hi.

Hiai Kulhbang ahihleh August 13 1961 in khun kipana, kum 28 a chin kum November 09 1989 in khetsiat leh seka sek siat thoh in omta hi. Ahitaka genin Germany a Dictator minthang Hitler, August 1945 a asihnung in leng Nazism hiam Totalitarianism beituan lou ahihmmanin hiai Ideology khauhtak toh vaihawm hi nilouh hi. Himahleh USA in a thununna lambel thoveng mah mah ahihhang in gamkhat sunga Ngaihdan kikalh nih om ahihna ah buaina veng chihna ding bel a om tuan kei.

Mipi deihtelna omlou a vaihawmna in sawtdaihlou leh khantoulou deuh ahi ngei dinga Hitler ‘hun’ beinung kum 4 sung zatak a Communist in Germany avai ahawm nungin August 1949 in mipi’n ahonhon a East Germany Communist hatna apan West Germany USAte’ makaihna lam zuana kinawn khiak dupdup hon panta uhi. Mipi’n Suun e-zaan e chih omlou lauhuai sih-le-hin kalah bitzawk nading deihin kilkhat apan adang khat Inn lum-Lou lum, gou-le-gamh leh hauhsakna thupi taktakte itzou nawnlou himahleh khelah kawm pipi’n mittui toh ataisan louh ngal uh lampi dang om nawnlou hi. East Germany apan mipite Khuaiphul bang khopa West Germany lam zuan in aneu alian atek akhang-asang a simte; tama louin kinawnlut zungzungta uhi. Communism ichih chiangin sepaih thuneihna nuai leh gambuai huna thuneihna sangsem akhut ua piak ahihmanin mipite adi’n thuakhak mahmah khat suak hi. Huchin mipi zalenna henchip sak in om hi. Ahihhang henchip athil hithei vual hilou, banah sepaih thahatna adal himahleh mipi huaizah adin dal gimnam lou hi. Nuakna leh kiphinna a si-le liam leng ahunkhop a om thamta; huai kawmkawm in mipi kithutuakte tha nanzoh chihbel om ngeilou(ding) hi. Alangkhat etin bel lohchinna thil baihlam ana hi gige lou jel. Hiaibang hunah Numei leh Naupangte dinmun khongaih huai mahmah khat ahinawn hi. Mangngilh leh donlouha nutsiat khaklel bang; ahihkeileh bitna, tawldamna leh khamuanna koi abangchik chianga piaka om ding uhiam chih ngaihsut phaklouh ahisek hi. Ahihhang amaute’n bangchiang hiam a venbitna poimawh gige uh chih I theihsa ahi!

Huchibang a tawlnga lou a agam mite kikhin khia khia uh ahihman 1949-1961(dai ki bawl ma,kum 12)sung in East Germany nusia in mihing 2.5 million in West Germany zuan uh kichi hi. Hiai banga Hon’ Pemkhiak tuh agam Solkal adinga supna leh kiakniamna ahinawn hi. Huaimai bakah Mipite kia hilou; Mipil leh Misiam, Heutu-Makai leh chitnanei tamtakte’n nusia leh nuse laiding chih lauhna toh August 12-13 1961 in East German Volkskammer (Peoples’ Chamber) in thupuukna la hi. Huaituh Kulhdai lamding thu ahi hi.

Huchi’n August 13 nitaklam in ‘The Berlin Wall’ kichi Siikkhau Lingnei(barbed Wire) zangin khun kipanta hi!
Anung sawtlou in hiai Siikkhau khengkhia in feet 15 asang, concrete wall sahtak khun hinawn hi. Mun khenkhat khat ah dai vengte panna ding Watch Tower 302 leh Bunker 20 ngut bawl in om hi. Huchi’n 1980s in Electrified Fence saau kuamtak Berlin khopi sung leh khopua dapsuakin kilometre 155 (96mls)asau khunin omnawn hi. Tua in East Berlin umsuak in East Berlin teng kulhkhum a om suak hi. Hiai leuleu tuh igentak Mipite potkhiak louhna ding ngimna ngenta ahi.

Hichibang dai kikaih nungin leng mipi pemkhiak khamzawh ahi diakkei. Suahtakna deihlou kua om ding hiam? Veen himahleh Sun leh zan chih omlou in Daikanna(Passage) munte ah mipi lungthak suahtak ut te’n kalsuan veve uhi(Gate pass theite bel Theihpihna lai tawite kia ahi). Source khen khatin agen danin mihing 5000 in kansuak thei ua West Berlin tung uhi, adang 5000 mah East German vaihawmtute’n man uh kichi hi. Dai kan sawmte lakah mihing 190 sanga tamzaw thah in leng om uh kichi hi. I si zong I hing zong suahtakna koia om na hi hiam?

Hun hong pai zelin October 1989 in suahlam Europe Gambup apan huihkhi leng in Europe gambup hon nawk hialchiang in lungtang zulsate chi bangin hong dawnsuah nawnta uhi. Thulamleng hiau hiaute’n leng mipite ading in suahtakna gim honpuak chih ding hial khopin lungdamna huu sousang takin hon seepta hi.Huchi’n Scorpionte la ‘Wind Of Change’ kichi lungtang deng mahmah leng phuahkhiak in hong om hi. Russia a ‘Glasnost’ leh Eastern Blocs- Communist khazaknuai a Cold War beina leh Communistte puksiatna in dinmun lauhuai hontut khakding lauhna banah lametna, kipahna leh unauna thu la in sa ngaitngait a, kikhenna hong tung petmah ding ahihdan la in honsa hi. Huch’n Germany mipi’n nuakna leh kiphinna nase takmai honpan nawnta uh. Solkalin leng hiaibanga huihnung nang zou nawnlou, tawlgawpta: mipi’ nung le ma a chingh zou nawnlou ahihtak manin November 09 1989 zandai zikzek nuaiah zalenna ‘aw’ in Berlin Khopi hon bawm suak hi. Tua zan hialin zaw border guard sepaihte leng mipi’ thahatna toh delhzakin om uh a, huaibang kawmkal ah Daite’n manna neinawn lou ding in hihsiat kipanta hi, Mihing dai kuaman kai zoulou chih mahtak zaw zalenna in hiai Dai atot masak tot nanung Leidenna in nei hi. Khaka om Kongkhakte leng alut leh potnuamte ading in zataka honlet hita hi. Mipi alang tuak a kipan tam semsem kipun khawmte'n Sekpi, Sekhu, Zomphol, Suanggal leh vanzat chi tuamtuam zangin hiai concrete wall tuh chik in chik khiatthoh hial in om hi. Khente leuleu lah kipahna ziaka mittui luang pawl toh, It leh Ngaihte hiai Dai ziaka taan a, lungsou leh khase tak a om bang, Nu le Pa Lawm le Vual Tanau Laina banah Innlum loulum neikik nawn ding chia kipahna leh lungdamna genseng louh toh hiai mihing bawl Dai tuh mihing mah in leitual denna in neita hi. Dawm hetlou alaipuk leh nenniam in tuni dong om denta a, a Dai themneng khovel muntuam tuam ah thotkhiak in oma, khenkhat Thillui koihna ah koihin leng om hi. Huchi lou Khuampi- aki khen se bang ‘A Theih Gige Na’ ding a hawi leng om hi.

Hiai bel mipi vaihawmna Democracy in Totalitarianism tunga vualzou ahi chih alahna leh Socialism sanga Capitalism hatzaw ahi chih puanzakna ahih kawmkawm in Kidoupi Nihna Gah Cold War beina ahihban ah East leh West Germany kizopkiknawn na ahi tawntung ta hi.

[“A Wall Is Wall: A Wall is a wall unless there is an emotional Wall. Wall Can be Measured; But Emotion Can’t”.]

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA