GAM SIKHAPI AHI DI.....!!
Written By : K.Lianthansang @ K Thansang Zomi
Zoudawn ah ka
Piang a, ka Khanletna leng ahi bok. Ka Khua uah Saptuam School(Private
School toh kibang..!! ) , Class - VIII tan ziltheih na om a, huai ah
‘ABC’ kasin apan ka na kai tou charchar hi. Ka Hausapu’ uh min in
‘Government School’ khat zaw om sam mah veh aw, a School baang ah
‘Leikha’ peuh in ‘World Map’ khawng agelh belbual sek ua hi ven. Bawng
te’n lah ‘ Dailen Buuk’ leh ‘Zun Buuk’ di peuh khawng in a zang ua,
Bawng zun leh ek lak ah kuamah school kai ut ka om kei uh. Om hita mawk
le ung leng, baang a Leikha in ‘World Map’ a gelh te dandan va gelh di
chihlouh zil di a omkei( Teacher di omlou hiven)..!!
Sum neih
leh neih louh gen a om nawnkei..!!. Nasem dia ka naupang’ deuh lai ziak
in, ka Nu-le-pa’n haksa sakawm pipi a School honna kaisak hamham uh
kahi. ‘School Fee’ tamlua hikei mahleh, zawn luat ziak in ‘Admission
Fee’ nangawn le batmang dekdek hun tamlua…!!. Huailai hun in, ‘Facebook’
ki chih khawng theihphak ahi kei, ‘Notebook’ chih lel le kithei khop
ten dan ahi. Tulai in ahihleh, ‘Facebook’ man di leh ‘Geography(Geogra
Fee)’ man di chi khawng in, Nu-le-pa te kiang ah, dikloutak a sum tam
pipi ngen ngam a om tel ua hiven…!!
Nikhat ka laisim lai in,
meikiang a Dumkung khen a om ka Nu’n, “ Lou Nasep zaw haksalua eive
Bawi, lai hoih taktak in non sim di aw…” hon chi a, ken le, “ Nu,
lungkham ken aw….kuhkaltak a hongpang di ing a, Officer kong hih chiang a
nuamtak a, ka Pa toh hon omsak di kahi..” ka chi hi. Kei bel, ka
Nu-le-Pa a ding in Tapa neihsun kahi a, kei tung a Numei( ka Unu) pe’n
in kum 2(nih) paisa in, Thupina Gam honna zotsan ta hi.
Innkuan
haksatak a pan himah leng, School a ka heutu te un hon deihsak mahmah
ua, kei tan dia phulou bang kasa zozen. Lawm leh vual bang leng ka hau
mahmah a, ngai leng hon ngai thei mahmah uh hi’n kathei. Ka Lawm te lak
ah Sangboi ki chi ka ngaina pen a, School kai kuan leh Pai hun in kaki
thuah(ton) den uhi. Thohtanni a pan Ziltawpni tan School ka kai zel ua,
Kiginni leh Pathianni ka khawl zel uhi.
Kou, Zing ann ka neek hun
uh ahihleh, Nisuah ma ahi sek. Innkuan tawm ka hihziak ua nebaih ka
hikei uh. Ka Nu, zinglam dak 03:00 khawng a thou in, Buhbel suang a
Tuitawi di’n kuansan zel hi. Hongtun chiang in Ann khawng su kawm a, ann
huan toh thuah hi. Ke’n bel, ‘Vok ann Piak’ chih khawng in ka nu-le-pa
ka huhzel a, hun kaneih liai leh ka Laisimna Dohkan(Study Table) toh ka
kimat den hi. Ka Khua ua, zinglam Dak 05: 00 tan a thounailou te bel,
Damlou ahih ngal kei ualeh, ‘Mibanglou’ hi’n kakoih top uh.
Hunte
tuibang a hong luangliam zel in, Class - VII bang kong hihtak In ka Nu
leh Pa’ nasep ka huhtheih dandan in ka huh zel a, lawm leh vual polh pen
ka kidek bawl sek. Kiginni zingkal khat, ann kanek lai un ka Pa’n, “
Tuni I vek un Lou I va kuan di ua, Kiginni ahihtoh paihak louh di’n….”
chi’n hon gen a, ka Nu’n le Nahtangnah in ‘Ann tuun’ a tuun ngal hi.
Ann kaneek zoh un, ka Pa’n suangtaat(tem taat na suang) in tempawng(a
muk kui ngiu-ngiau) khat a na taat heuhheuh a, ken bel ka Nasep van di
uh ka na kaikhawm hi. Ka nu’ ahihleh, kuang khawng sil in abuai mahmah
mai. Ka Nu’n kuang a silzoh phet in, ‘ Tobacco Kills’ chih atheihlouh
ziak le ahi dia, ka Pa’ tuibuuk muam di, loulampi a tep lim man teitei
sawm in, a Buuk(Tuibuk tep na) a na pan khu riahriah hi.
Ka
Mankim tak un, ka Inn kongkhak uh kalh le kalhlou in a Pawlam ah
‘singtum’ in ka douthoh lel ua, lungmuangtak in loulam ka delh san
vengveng uhi. Loulampi ah, mi bangzah hiam ka delhpha ua, ki makhelh
chih te a omkei. Mi 20 tan bang loulampi ah ka kizui ngatngat ua, Nupi
teng in Buuk tep vek sim uh hi’n ka thei(?). Papi khenkhat in ahihleh
tempawng in lamsak leh lamkhang a loupa, lampi nang dia kisa te sat-tan
kawm zat-zat ua, ken bel ka ‘Gawphel’ in Vasa ka kap kawm zel hi.
Lou tungphet, ka Nu’n Buuk kong ah heipi zang in sing ekh(satphel) a,
ka Pa’n Lou tawlam a ‘Mankhawng(Thaang chikhat)’ vavil in, ken bel
lounawl ah Vasabu ka va zong a, ka muzoukei. Himahleh, Vasa khat a hinna
ka va laksak veve. Ka Pa’n ahihleh, Mankhawng a awk Zulei 2(Nih), a
mankhawng luang(sing luang) in a delhkhak ziak a peek dekdak zozen
hontawi a, mei toh in ‘Maltameh’ di’n ka em mui viau-viau lel uhi.
Loukhoh na dan a, ‘ Louthual Khoh’ hun ahih man in, buh in kawng chiang
khawng hon phathei ta uhi( Zoudawn ah, lou 3 vei ki khousuak tangpi ;
Louhaam Khoh, Louthual Khoh leh Phuaisiat chih te ki minvoh diudeu). Ka
Mangtom lai ua, ni asat bang in a sakei hial. Huaini in ahihleh khua
niim pian sim a, thawnhauhuai a batna chiang om mawk veh aw…!!. Lou
kakhoh tak un, ka Nu-le-Pa kekal ah ka pang a, ka gimluat chiang in
kakhawl zel hi.
Gim kisa a ka khawl-khaw tak in, ka Nu’n, “ Bawi,
I gam ua zaw neek piangnawn mahmah lou ahi, kou gim bangbang a nong gim
a, tukawi a lei khuat-khuat a, neek nazong di zaw ka ngaingamkei,
Kuhkaltak in siam non sin di aw…Kou Na Pa toh ahihleh Nang maban di
khualna ziak in naa kon semsem di ua, ka sepzoh nawnlouh chiang ua, ka
sih naikei ualeh nang………” chi’n khawl vengveng a, ka et leh ka Nu mit ah
tui ana vung kilkel hi.
Ka Nu’ mel kamuh mai in le ka khasiattha
a suak. Natna neikawm pipi a nasem ahih ziak mah in, gawng phinphen a,
thil saupi ngaihtuah a nei leh kei maban di honkhualna te ka ngaihtuah
chiang in, kei mittui te le a om muang nawnkei ua, ka mit apan tawmpawt
dia mansa in om diam uhi. Himahleh, ka Nu-le-Pa muh di’n ka Mittui te
kaphalkei, a mau mittui te le kei muh di’n a pammaih lua. Guhtui kangzen
in naa ana sem ua, kei maban di honkhualna ziak un, gim leh tawl khawk
salou in leilak khuat suat-suat sek uhi.
Huchia ka omlai tak un,
Vuahmal hong phiin selhselh a, hongtam deuhdeuh dia a kilat man in ka
Pa’n, “ Kawt’ gawp ma in Buuk ah tai ni….” Hon chi a, buuk lam ah ka tai
uhi. Vuah hongtam mahmah a, dakkal 1(Khat) khawng a zukzoh nung in
hongtheu vengveng vanglak hi. Buhkung leh loupa te lah kawt vek, ei lah
kihul siusiau, Loukhou a mapan’ nawn di chu a huphulh huai khop mai. Ut
leh Utlouh genlou in, ka Maa uh lakloh pi a ka taihsan na nung uh sunzom
di’n, ka Innkuan un ka kizuikhe daudau nawn uhi.
Ka Pa’n, “
Loukhoh Chih bang le Siamsinna chikhat ahi, Officer khat hong hi in,
bang Cer(Sir) hilechin leng, Loukhoh dan(Lounasep dan) theih vaal hetlou
ahi…” hon chih leh hi ka sa mahmah ngut. Vuahtui kiat na nung a ka
Loulai uh omdan, Vuahzuk chiang a Lamka Khawlai omdan mahbang in nawi
nehnuh a, anuam hetkei. Thoukang te’n lah, bilbuk a zaila hon awih-khum
kia hun salou ua, mi khenkhat in Solkal apan Panpihna hongpai-te neek
guigui a ut bang ua, hon kei(pet) guigui uh bang zaw, gentheihhuai thou
eive..!!. Hak gegu a om lai, sisan hong ki tawpsak hial chu, thuak hak
mahmah maidan ahi.
Huchia bangtan hiam ka khoh zohnung un, Vaipai
hun hong hi khongkhong a, ka Nu’n lou tawlam a ‘sehnon(Mangtom lai a
sing tampi ka siatkhawm na mun uh)’ lak a maiteh-te, meh di’n valou hi.
Louzau te sapna dan in, ka Buuk innka ua ‘KILONG’ kikoih, ‘Sawnkhiak’
tung a tukawm in ka khenging LONG-LONG hi. Khutvuak toh vaipai’ chih a
omkei, Numei te’n Seng dim in Singkhuah pua ua, Pasal te’n ahihleh
Singlukhuah kham di pu(carry) uhi.
Inn tungphet, ki silsiang in
ann khawng ka ne ua, Ihmut limtak in ka ihmu hit-hit ta uhi. Pathianni
a, Sunday School ka va kai in, Pathian thu ka va sin a, huai le
‘Siamsinna’ chikhat dan mah in ka ngai. Aziak ahihleh, Pathian thu sin
lou leh theisiam lou in om mawk le, Pathian’ hon Itna kithei lou di
hiven..!!
Huchibang a hun-te zang tou zel in, School kai hun
chiang in le School apan a ‘kiguk’ chih te ka chiing ngeikei. Ka Nu leh
Pa te’n haksatak a School hon kaisak ua, kei School Room sung a Niliim a
ka om hang a ka Nu-le-pa Nisa nuai ah, khaw-ul kai puap-puap kawm a
nasem a om uh ahih dan kahaih kei. Ka Class ua lai siampen hikei
mahleng, a siam lam chu kahi veve hi.
Nitaklam khat, School kai
ka tawp dek un “ Assembly” ka nei ua, huaihun ah ka Teacher te uh lak a
khat in Assembly conduct hi. Assembly Conduct pa’n, “ Class - VII pasal
teng in, School uum na dai(Fencing) di, singzawl(pole) khatchiat,
zingchia School a nong puak di uh, a sau dan ahihleh feet 15 lakvel ahih
ding ahi. Huaibanah, Class - VIII pasal te’n a khuam(Post) di khat
chiat mah, zingchiang a School a hongtawi ding in kon theisak hi. Class -
VI apan VIII Numei te’n ahihleh, Room sung leivui lua ahihman in, Room
sung buahkawt na di tui nong puak chiat di uh.
Zingchiang a
Social Work kinei di ahihman in, Class le ki lalou ding ahi” chi’n
thupuan honbawl hi( Ka Sir’ Pa un, Sappau a agen himahleh, kei Sappau
‘Vakiangbu’ toh a kibat nengnung ziak a, Eipau a hon gelhsuk mai kahi).
Huai ni, School kai tawp phet, ka van-te ka kheng a, zingkal a ann
khing tamlou om baak zek in, Sing saat di’n ka lawmpa ka va tawn hi.
Gawphel leh Tempawng tawi tuak in gamlak lam ka naih ngal ua, lauhuai om
di’n le ka koihkei uh. Ka khaw tawlam pek uh ahi a, nidang a
‘Kangtalai’ van dia ‘Solfang’ tuai khawng ka va sat-sat na lam uh leng
ahi bok. Vasa khawng kap kawm in Gamlak lam ah ka thuklut deuhdeuh ua,
naupang tuak kahih man un lungsim khat bel a thawmhau mahmah.
Dawp(munkuak khat a tui vung) neuchik khat katuak ua, dangtaak lua
ahihman in ka lawmpa toh tui dawn di’n ka kisa uhi. Tuidawn na dia
‘Nahteh’ zialkual zok a tui suaksuk dia ka kisak ua leh ka tui suahdek
pen uh, niin in hong niin mawk hi. Thil mak mahmah dang khat ahihleh, ka
tuidawn dek pen uh hong nit ma in, a tuilak ah Luguh vuak khat om hi’n
kathei(ka lawmpa’n bel mulou hi di’n ka ging).
Uphok(Ukeng) leh
Ngalulok khawng om a, huai in a suknit hi’n te chi’n ka ki hehnem ua,
ahihhang in lungsim anuamthei tuankei. Tui dawnlou in, a pamlak ah sing
ka sat ngal uhi. Ka Lawmpa toh ki naichik a om kahi ua, sing ka sat
chiang un, ka khanglam uah sing ki satging leh mi pauging tuptup ka za
mawk uhi( ka ngaih hoih chiang ua dai vengveng zel). Ka lawmpa kiang ah,
“ Midang le sing sat om eive, ei kia di I kisak leh….” Ka chih leh “
Class - VIII te khawng hi di uh eive maw…” hon chithuk tei a, kou leh
kou ka ki hehnem teutau uhi.
Huaizoh nung in, ka khanglam ua hong
ki koukou om a, kou le ka dawng mawk ua leh hong naineh tou hiaihiai a
bang hi. ‘Ei kia di I kisak leh lawm di midang le om a, nuamtuam mahmah
e’ ka chi lungsim uhi. Ka khang lak uh hong gingtou zuazua a, ka et
chiang un a vom belbul dan in ka mu lel uh(singkung khawng in hon liah
ziak in). Lauh di’n le ka koih naikei uh. Himahleh, a tawp in ka khang
chin uah mi kap ging konza ta uhi.
Ka lawmpa’n, “Singsat lai ki
satkha a kap ahi dia aw maw? I Va ensuk diam?” hon chi a. A Kahging ka
ngaih hoih chiang un, Nasalua a kap abang kei. Khasetak a kap keuhkeuh
dan a ka theih ziak in, “ Va en suk dah ni, banghiam chi hileh kaplou a
hon sam di’n ka gingta. Ei hiaimun a I om le a theihsa uh hiven…” chi’n
ka dawng hi. A Laugusim chu kahi peuhmah. Huchia bangtan hiam ka om nung
un, a kah hong awl hiaihiai a, adaih vengveng ziak in, ngaih le ka
ngaihsak nawn tuankei uh.
Sing satzou, ka pamlam ua ‘ Kawl San’
kichihna mun a ‘Baak(Bat)’ omleh Gawphel a vakap di chi’n ka paiphei ua,
ka sing sat sa uh bel ka satna mun uah ka koih lai uhi. Huai kawl ah, a
hawm(hole) lianlou om a, mihing bel ut dandan a luttheihna mun ahi. A
Kawl hawm sung a baak om ngei dia gingta in, Gawphel a ka gal kap(shoot)
ualeh, Vasa khat hong lengpawt giahgiah hi.
Huai, Vasa hong
lengpawt pen ka et zui ua leh a kawl Pang(side), leilak apan kal(climb)
phak bat dia singkung lianlou pou ah boh hi. A Pawng boh maimai di ka
sak ua leh a kiang ah Vasabu khat(chiangkang lepkhawm a kibawl) a na om
a, a bu sung ah Vasa Nou 2(nih), ann duh a kamka sek-sek zozen ka mu
uhi. Ka lawmpa’n, “ Hiai Vasa Pi le, a Nou-te Gilkial-dangtak a om uh
ahihlam theilou a, huai kawl hawm sung a bang vazong a peuhmah diam
maw?” hon chi a. Ken le,” I Khua uah Solkal School, hiai a Vasabu toh
kibang in om nengnung a, asung ah, hiai Vasanou te gilkial’ ziak a kamka
hek-hek bang in, Siamsin nuam, theihna lam a Gilkial a kamka hek-hek
tamtak a ki om. Himahleh, huaite ngaihsak lou a, Nuamtak a om ‘Solkal
Schoolpu’ khenkhat toh hiai Vasapi a ki lamdanna omlou hi ve aw maw…” ka
chih leh ka lawmpa’n hi a sa mahmah hi.
Ka Lawmpa’n, “
Ngaihsaklouh a, hiai Vasanou-te a ommawk sang un, I la dia,
SiamSinPawlPi(SSPP) te’n ‘TEACH ZODAWN’ chi a Zoudawn lam a Siamsin,
Class - X Exam dia kisa te khawng ‘Special Coaching’ a piak bang deuh
un, en le hiai Vasanou te ‘Special Care’ piak di’n la mai le hilou maw?”
hon chi a. Ken le, “ Young Paite Association(YPA) vai deuh in,
‘Panpihngai te Panpih’ chikawm in I la dia, amau a ann a ki zong theih
tan uh Inn ah kem le himai eimah ve…..” chi’n ka dawng hi.
Singkuang ah ka va kal a, Vasanou-te la dia ka kisak leh a kiang a
Vasapi pe’n in a nou’te Itna neilou taktak ahi ngei dia, hon leng
mangsan vengveng mawk hi. Ka lungsim in, “ Ta(Child), I etkol peih kei
di leh chu, a genthei di phet in nei-nei dah mai le…” chih khawng ka
ngaihtuah doudou kha. Sing ka sat lai ua, ka khanglam ua thawmging pen
bang ka mangngilh zozen a, a hehpihhuai Vasanou te kia ka lungsim ah om
abang hial hi. Vasanou lazou, ka Sing sat na lam ua pai dia a kisak
laitak un, ka tung zawn ua Kawlhawm hong luum humhum a, Baak hon(group)
hong lengpawt di sa in ka entou heuhou zozen uhi. Bangmah dang muh di ka
neikei uh. Kawlhawm sung ah huihpi nung bang in om a, a khenchiang in
sing ki puuk ging a bat ton om hi. Kou, Naupang vuak’ a di’n lauhlouh di
vual ahi nawnkei. Ka Vasanou lak uh ken ka tawi a, ka lawmpa toh Pautam
selou in Innlam ah ka tai vengveng uhi.
Ka Sing satsa te uh
laak man na di vual ahi nawnkei. Mak kasak mahmah ahihleh, ka taihat
zohpeuh ua leh ka kiim leh kiang ua singkung leh loupa khawng ngaih
taktak in ging zuazua ua, a khen-te ngial ki puuk ging zuazua zozen uh a
bang hial. Huihpi nung chi a khawlzual a ka ngaih hoih chiang un,
thawmging zaak di bangmah ka neikei zel uh. Huaihun chiah in zaw,
Cartoon gelhsiam te’n ka mel uh om didan hongelh le uh, nalh phimphem
mahmah maithei ka hi uh( ki kapdek phialphial hiven).
Hon
nungdelh khat chu om ahi peuhmah mai. Naak noh zen in Innlam zuan in ka
tai zel ua, ka tai chiang un thawmging hong uang diak a bang. Lampi
neuchik ahih man in, a kiton a tai chih a omthei kei. Kei ka masa a, ka
lawmpa’n ka nung ah ka khetul hon suikha phialphial a, Uinou tonpih mah
abat hun a om. Inn katun kuan un zaw, bahse gawp kahi ngei di ua, a
taizou nawn zosam omlou in awl in ka paithoh uhi. Huaihun in bel
thawmging zak di bangmah a om nawnkei. Sap te’n, ‘Pin Drop Silent’ a
chih te uh toh a kibang maimah di’n ka ging.
Laupetmah tuak kahi
di ua, Khawsung ka lut ma uh a pau masa zawsam ka omkei uh. Khawsung
kalut tak un ka lawmpa’n, “ Lai theilou zen le ki hilou, Teacher te hial
le hilou, hihkhelh nei le kihilou a ki hichi zep chih himhim…..!!” hon
chikhia a. Ken le kindeuh in, “ Bang chidan e, na gen ka man hetkei…” ka
chih leh “ Denlam I tailai a, Sawlbawk a ka nung ah hon ki zep ziahziah
ahi, nang chu a masa a taikha chin a bangmah phawklou di. Huaiziak tak
le ahi, Uinou tonpih bang a na khetul kon suih tuan nouh-nouh gige” hon
chi hi.
Gen di dang kathei kei. Ka Vasanou te uh bel a na damdam
vanglak ua, si hetlou a Kou leh Vasanou te Inn tung chu ka hipeuhmah
phot uh. Kou inn ah ka lawmpa toh ka pai ua, ka Nu-le-Pa, loukuan
hongtun uh toh a kituak chet zomah a, ka thiltuah teng uh lau leh liing
kawm in ka gen hehu uhi.
Laulua kahih dan uh ka Pa’n a thei
khopmai. Ka lauhna uh nengchik bek ka manngilh na uh ahihkhak leh chi’n
thiltuam daih hon dong hi. Vasanou ka tawi uh mu ahi ngei dia, “ Hiai
Vasanou-te koi a nalak uh e Bawi?” hon chi a, “ Kawl San kichihna mun a
ka lak uh ahi, a Pi’n lah ngaihsak lou a, hehpihhuai lua uh, huchia a
sihmai di uh phal huai salou ung ua ka lak uh ahi…..Bang Vasa kichi a
Pa?” ka chih leh, “ Hiai te ‘Vakiang’ kichi ahi, kawl kenselak a
singkung pou te khawng a om ut chiitchiat uh ahi. A Bu(nest) uh bang le,
‘Vahui’ bu toh kibang sim, hoih a hoihlou thei, chiangkang khawng
lepkhawm maimai ahi….” Chi’n hon dawng hi.
Bangmah dang ka
gennawn ma un ka Pa’n, “ Mihingte a Siam sa a Piang omlou, Siamsinna
tungtawn a Pathian in hihtheihna honpiak I khansak didan uh ahi. Tulel a
i 'Siamsinna' te uhi et vengveng leh 'Vakiangbu' mah abang nengnung uh.
I Zogam uh a khan di i deih taktak leh Siamsinna inn leh Sinsaktute
puahpha thak le chu himai hi a..a sinsaktu te le Vakiangbu toh hong
kibang maimah zel ua.!!. Vaite hiam, Sapte hiam in i gam hon zuunsak dia
gingta a, 'Tuikang ngak' a i ngak mawk leh mi khenkhat chihdan in,
'hopeless' suak mai di hihang” hon chi hi.
Ka Pa’n a Chil(saliva)
hon valh zual a, “ Siamsinna i chih, i Zogam ua 'Vakiangbu' bangmai a
bawl i hihdan uh a chiangna mahmah hi a katheih ahihleh; Mahni tang a
sem dia midang sawl (?). I Peihkei a leh chu seplouh vet mai
awmtak..!.Teacher hizenpi, Contractor a pang mah bang, khenkhat taget
lah Politician bang maimah. Government nasem lou i sakte khawng,
Government’ BUHPANG a sum tam pipi la ‘Teacher’ hi maimah pawl om uhi.
Hichi bangte'n gam leh mipite khem ahi ua, atung ua dan toh kituak a
vaihawm a, a tate uh sangh kivang zen dia, Jail baang zutsak hoih mahmah
ding uh ahi ” hon chikhe toihtoih a, a thatawlsim toh aheh mah hong
bang zozen hi..
Ka Nu’n, “ Nang awlmoh in gengen lechin le,
Daikilkal a mite gentheihna leh aw(Voice) te theihphak ahih louh pi “ a
na chi hi. Ka Pa’n “ Khangthak Siamsin te bek in Lung hon gel detdet uh
ka deih ziak a tuni a noute kiang a hiai bang a hongen kahi zaw.
Siamsin-te lam genzual lehang. Siamsinte'n le ‘Vakiangbu’ bangmai a
siam asinna uh tam lawta, tawpsan vek le uh ka chi mahmah. Khawpi
zawdeuh, Lamka khawng a khenkhat ngial in , Activa, Bike, Mobile Phone
te demand in, 'Non leisak kei ua leh tawp di' chia kiphin pawl le i om
zeih uh ahi. Nou lawmta in zaw, na Nu-le-Pa te uh haksatna hon theihpih
mahmah un la’n, Siamsinna lam ah hong kidem zaw un aw?” hon chi a, ka
lawmpa toh ka Lu(Head) uh ka su(shake) ngau-ngau uhi.
Ka Pa mah
in, “ Tuni’n, Na lawmta un ‘LOHCHINNA THUGUUK’ kon hilh dia, na zuih
ngei uh leng ka lam-en. Huai tuh a tomlam in gen le, '3G ACTIVATE’ di
ahi lel “ hon chi a, “ Pa, 3G bangchi Activate di eita, Internet
Khoihna(lutna) di, Phone nasan le I neihlouh pi…” ka na chih leh hichi’n
hon dawng hi. “ Ken ‘3G’ kon gen dek pen toh nou a na ngaihtuah pen a
ki bangkei. Kei '3G' gen ahihleh, 'G' thum (3) kigawm ahi lel . Huaite
ahih leh; i) GOD, ii) GOAL leh, iii) GOOD chihte ahi “. Chi’n hon
dawngzui pah ngal mai. Ka Pa kiang ah, “ Pa, huaiteng thum bang chi
ACTIVATE mawk di eita?” chi a ka dot(asked) leh hi chi’n hon dawng nawn
hi.
“ 3G Activate di dan haksalou ahi, a ACTIVATE didan tangpi
kon gen dia, hoihtak in a na ngaikhia un aw” hon chih zoh phet in, agawl
hon khuah (ehem…ehem…chi’n) a, hichi’n hon gen deudeu hi.
“ GOD – Pathian(God) lauh a, amah muang a, amasapen a Pathian koih ding. Aman thil bangkim hihthei ahi.
GOAL - Tup kichiantak neih ding ahi. 'Khut lumleh bang' mailou in, khapet zen a pang in, i tup(goal) mualsuahna dia panlak di ahi.
GOOD - Thumang leh hoihtak a om a, i leitung Pathiante(Nu-le-Pa te) uh thumang ding ahi. I omdan hoih photphot leh aban hong paihoih maiding ahi. ‘ Ka Nu-le-pa laisiamlou’ cihte phunna taak hilou ahi. 'Nahke awn in, Nahke maam a suang' cih mangngilh hetlouh di” hon chi a, Dik ka sa mahmah uhi” chi’n hongen ngiatngiat lel hi.
GOAL - Tup kichiantak neih ding ahi. 'Khut lumleh bang' mailou in, khapet zen a pang in, i tup(goal) mualsuahna dia panlak di ahi.
GOOD - Thumang leh hoihtak a om a, i leitung Pathiante(Nu-le-Pa te) uh thumang ding ahi. I omdan hoih photphot leh aban hong paihoih maiding ahi. ‘ Ka Nu-le-pa laisiamlou’ cihte phunna taak hilou ahi. 'Nahke awn in, Nahke maam a suang' cih mangngilh hetlouh di” hon chi a, Dik ka sa mahmah uhi” chi’n hongen ngiatngiat lel hi.
Huchibang a ka Pa’n,
Thuhoih leh Manpha tampi mahmah hon gen sung in, khua a na mial khin
thamta a, ka Nu’n le Ann leh meh a na huanmin vek ta hi. Gamlak a ka
thiltuah uh bang thupi ngaih nawnlou in, lauhthawngna himhim ka nei
nawnkei uh. Huai(kalauh nawnlouh uh) hunlem a la in, ka Pa’ kiang a, “
Pa, denlam a ka thiltuah uh, kon gen pen uh kha, bang ahi peuhmah dia
aw, kathei nuam uh e?” ka chih leh, “ Gam Sikhapi Ahi Di……..!!” chih
teng in hon dawng hi.
Huainung sawtlou in, “ Ken le tu malam in
khatvei, huchi dan hichiah lou katuakkha. Kawl San a zawng hon te ka va
kaap leh ka thau ngaihtak a ging hizenpi, a lawng mong ah a tang(bullet)
hong tuuk khiat thoh maimah. A Zawng hon te’n hawk a hon hawk khum
zomah uh, a khen te kap vengvung ua, a loh ngaihna omlou…chimul khawng
thou sungsung maimah a……” chi’n laklohtak in khawl hi.
Meikiang a
pan ka Nu’n, “ Nidanglai a Pasal Naupang(tagah), Class - VIII simlai
khat, Tuition Fee di lah neilou, tagah ahih zawkmah toh a zong na di
tuan lah theilou, a Free a kaina dia lah ‘Government School’ pen ‘Bawng
School(Bawng Kul)’ suak maimah ahih cia, ki ngaiselua a Kawl San a
tawmkhia a si ahi.
Huai’ kha(spirit) pen tuni tan a laang-laang
mai dan ahi. Siamsin ut mahmah ahih ziak in, Siamsin lai te kiang a
laang nuam diak chi a, Puteek khat in hon hilh lam kathei mialmial lai.
Nou bang na hamphat dan uh, Nu-le-Pa toh khosalai chin ua, lungkham
hetlou a lai zil thei na hi uh… ” chi’n honhilh hi.
Ka Pa’n ka
Nu’ kiang ah, “ School Naupang, Kawl San a tawmkhia a si na chih pe’n, a
tagah ziak chouh a ki ngaisia ahihlouh dan, a ‘Suicide Note’ ah a
chiang khopmai..!” hon chi a. Ken leng, “ Pa, bangziak tak a ki that a? A
‘Suicide Note’ a ki gelh te ka thei nuam e…!” ka na chih vungvung ziak
in, ka Pa’n chiangtak a hilh di’n hong kisata hi. Huailai in ka Pa,
School Managing Committee(B0ard) a Member khat a hihkhak chet ziak a,
‘Suicide Note’ tanpha simkha ahi. Ka daih sipsip zoh un, ka Pa’n, “
Suicide Note a ki gelh bangbang theikim nawnkei mah leng, a ki gelhdan
tangpi kon gen di…” hon chi masa hi. Ka kam(mouth) bang uh ka ka(open)
ua, mit bang haklian lelaw zozen kawm a ngaikhe di’n ka kisa uhi (Bil a
ngaihkhiat chouh le hun ki sa loudan ahi).
Ka Pa’n, ‘Suicide
Note’ a ki gelhdan chi a hon hilh, a nuai a bang ahi ( dik chetchet lou
maithei); “ Lawm-le-Vual, U-le-Nau, Nu-le-Pa te aw….hiai leitung a ki
deidanna leh simmohna tuamtuam te ka nutsiat ma in, na kiang uah Gennop(
a kithah ziak) leh NGETNA nanung kon nei nuam a, hoihtak in honna
simsak teitei un aw..?. Kei bel, non theih chiat uh mahbang in…..Tagah
kahi a, Simmoh taak mah kahi. School Fee le pezou ngeilou pa ka na hi a,
ki suanglah kawm pipi in School ka na kai a….School kaitawp chiang a
Sum-le-Pai zon a ngaih ziak in, ‘By-Heart’ dia hong kipe teng ka
By-heart zou ngeikei…!!
Nikhat, ka English Teacher’ Pa un
‘By-heart’ di tamlou hon pia a, kei kia le hilou in, mi bangzah hiam in
ka by-heart zou kei uh. Ka Sir Pa un, tutna tung ah hon dingsak a,
kakhut uh khatvei chiat hon zepsak hi. Kei khut hon zep tak in, hon
zeptaal kha a….’hon zepnawn diam aw?’ chi a ka-et leh ka Sir’ Pa un, a
SIMMOH dan a la in, ka Khut phetlou(lu leh nung) le zep in hon zep
zialzial maimah hi…
Hon zep kia hun salou in, a khut-le-khe zang
in hon soisa lai. Ka mai(face) hon suksak tak in, ka khut in ka na ki
daal a, bangmah a phatuam kei..! Ka dek ah hon zep zui nawn ngal a, kei a
di’n zaw thuakzoh vual ahi nawnkei. Huaini ahihleh, History leh
Political Science Exam(test) di chih ahih ziak in, ka Homework uh
By-heart zoulou mah kahi (kei moh ahi). Mi bang a hun-awl hau hi mahmah
leng zaw, tagah hi leng le huchitel a simmoh bawl a ka omlouh na dia,
Lai theigige nuam lua hi’ng a….
Soisak a ka-om na ma(liamna), kei
a di’n thuakzoh di vual ahi nawnkei. Natna sawtpi thuak a, a khawnung a
ka sih thouthou sang in kei a di’n natna sawt thuaklou a sih ahoih zaw
chi a, Kawl San ah TAWMKHE di’n thupukna kiptak ka lata. Hiai ka laigelh
na sim chiang un, kei ka sizou ta di. Kuamah mohsak di a omkei, kei
thupukna a kithat kahi. Himahleh, NGETNA khat kon bawlnuam lai…
Ka thu, zakha leh theikha peuh lungsim a phawng di chih kathei. Huchih
kawmkawm in, ka Siamsinpih-te aw, haksatna phawkphalou a School na
kaitheih lai man un kipak unla’n, Pathian phawk kawm in, Siambang hon
sin un aw. Kon eng lua..!!. Banah, Heutu-te aw, Zawn leh hauh in kuamah
khentuam nawnkei unla’n, Supreme Court of India in Right to Education
tungtawn a, School naupangte, chiang a zeplouh di a chih uh hon zuih
sawm ta un. Laizil dia hongpai te a Siamsa hilou ua, ‘Vakiangbu’ toh a
kibat ziak ua ‘Siamsin’ dia hongpai ahi uh chih honthei thakthak un
aw…..!!!
Deihsak khengval ziak a Soisak a om,
Sanggah keimah”.
Chi’n ki gelh hi.
Ka Ngaihtuahna in, ‘ tuni a ka thiltuah uh le, ka lawm it mahmah uh hi
di dan eive….lau in taikei le ung zaw, ka lawmpa le ‘sawlbawk’ a, zeplou
hial di hi a. Gennop mahmah honnei hi di hitah…..Gam Sikhapi Ahi
Di..chi a mite’n a gen pen uh, ka lawm it uh hi didan eive. Lawm it
aw…Lungliap ken aw..’ ka chi vungvung hi.
*WRITER'S NOTE:
‘Mihinga piangkhe taphot a siamsa a piang a omlou ahi’ chih thudik nial
vuallouh ahi. Huaiziak in, I thilhih(thil zil) peuh uh tuh ‘Siamsinna’
ahi geihgeih mai. Siam I Sin tung in, ‘Vakiangbu’ toh kibang nimnem mah
le, kuhkal tak a I pang nak leh awl-awl a honghoih mai didan ahi. I
Tangthu gelhna ah, Siamsin zohlouh man(ziak) a Kawl a tawmkhia a si, chi
a I gen apan in, ei te’n I Hamphat dan uh kithei a, Siamsinna a kuhkal
tak a pang tenten ding in Siamsin Seinou Lawmvual It te kon chial hi. I
Gam ua, adiak in Lailam a Siamsinna Inn te leh Sinsaktu-te( a vek ua bel
hilou) I et vengveng chiang in, ‘Vakiangbu’ toh a ki lamdanna uh om
hi’n kathei kei. Siamsinna Inn leh a Sinsaktu te Vakiangbu toh hong
kibat nawnlouh chiang un, Siamsin momnou te’n I Gam uah Vai I hawm ta
ding ua, Office teng luahdim in, Namdang te’ zahtak leh etton I hong
hita ding uhi. Tua dingin, ‘I SIAMSINNA UH VAKIANGBU BANGMAI IN I BAWL
NAWNKEI DING UA, 3G ACTIVATE CHIAT TA NI AW’ chi a, Sikha bang a laang
ka Lawm it uh, mi te’n ‘Gam Sikhapi Ahi Di’ a chih pen uh tungtawn a
CHIALNA honbawl mai dan kahi.
0704 – KAKIPAK – 2014
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment