ZANKHAT DAWI NUNGAK NIH TOH…!!
By ~ K Thansang Zomi
Zodawn
a teng chih mahtak, Lou Nasep chih khawng chu ahi di sa..!!. A Zu’ a
Haam, Vuahzu-Daikai’ hun in le om mai-mai chih a omkei. ‘Government
Teacher’ khenkhat toh chu ki khiat in a om ngei, a mau le a neekzonna uh
hisam zaw hi a..!. Neekzonna sap-sap di’n chu, Lou Nasep a chiin chi
kei hial, Deihtelna omthei leh bel ‘ Semlou a Loh Muh’ utlou kua om dia?
Kou
Innkuan in ahihleh, semkei mawk le ung ka thuk-khuk ua ‘meikuang’
paisuak maimah dia, ka gilpi uh leh ka ngoi uh a thep gawp maimah di.
Deihtelna Nengchik le kidot chih omlou in hiai khawvel ah kana piang a,
ka gentheih khak taak leh leng kei mohna a omkei. Ka Nu-le-Pa’ mohna di
le a omtuan sam kei..!!. ‘Hon siam pa’n a zatna di omsa a hon siam hi
lel ven’ chih ka ngaihdan ahi mai hi.
Ka Nu’n lah Naa hon
seppih zou nawnlou..!!. A Gawl gui abawk’(meima) phetlouh, agilpi paat
a, a kal(kidney) ah suang(stone) om zomah hi. A Gawl a di damdawi a neek
chiang in, a Gilpi in a na thuak kei zel a, a kal(kidney) a
suang(stone) om pen aat-khiat di ka chih chiang un lah ‘Vaidangka’ ka
neikei zel ua..!!. Kingaihsiat ngoih-ngoih hun a tam ngei mai. Kou a
Di’n zaw Doctor-te’ Doctor; Pathian loungal kinepna di a om nawnkei.
Huchibang
nimnem khawng a khawsa himah le ung, Pathian hehpihna Khazaak nuai ah
Innkuan kim in Christmas ka na zang zel sam uhi. Hun-te tuibang a
liamzel a, a zawng leh ahau khuallou a mailam sawnzel ahihna kal ah,
2014 mel bang hon muhpih a, “Kipahhuai lua Maw” chih-chih di’n bang hoih
ka sa mai.
January 2, 2014 ni ahihleh kei a di’n mangilh
theih di vual ahi kei.!. Kumthak nikhat( 1st January) zang zou(lawm zou)
panpan, tha bang zoi ngei-ngui pian in om a, lawm-le-vual te bang ka
pawlnuam mahmah lai a lah, ahithei nawn vual kei. Ni suah ma in ann ka
ne ua, vot sak ziak a liing kawm kit-kit in ka Nasep van,
Varandah(Sumtawng) a ‘Aak Bubah’ gei a alom-atang a ki baang, a nitluat
ziak a vot dukduk zozen chu ka la a, hoihtak in ka kithuam hi( ‘TATA’
khedap, kithuap limliam ahi huai a ka Khedap buh).
Ka Pa’n
sengpi dim in Van tuamtuam a pua a, a vanpuak-te lak a apoimoh diak
teng bel; Puan tamlou(phah di leh silh di), Khawnvak, Anntang, Radio,
Nawtkuang, Ann leh Meh huanna’ bel chih-te ahi. Ken ahihleh Sakhaupi in
tuithawl(bottle), Nahtangnah a ki tuun (ann minsa tamlou) leh Tempawng
khawng kakuah a, Heipi liang baat kawm in ka Pa toh loutul lam manoh in,
‘Tom and Jerry’ bangmai in loulampi ah ka kidelh khu vengveng ua, a
gimhuailou tuan kei..!!
Naak-noh zen in Lou ka tung ua, ka
Loutul ua ‘Buuk’ a na dinglai sam ahihman in huai ah ka kinga ngal mai
uhi. Ka Pa’n, “ I Khawl zek dia, huaizoh ciah Malta a san-san lou in, I
lohzoh baih leh loulai a gel sing(singtaak chikhat) tamlou leh lounawl
ah bangzah hiam I kaikhawm dia, Hol(charcoal) hal himhim ni maw Bawi(ka
Pa’ hon sap dan)…” hon chi a, ken le, “ Hol haal na khuk(kuak) omsa hi
ven, a haksa lawmlawm di om nawnkei, giah a I giahlut nak leh tuni a
haalman teitei sawm ni maw Pa..” ka chi tei hi.
Minute 10
vel di khawng ka khawl zoh un, tuithawl a tui ka dawn zual ua, sakhaupi
toh Malta asan phadiak teng lou di’n Nisa nuai ah ka kuankhe ta uhi.
Phalbi Ni(Sun) lah sa(hot) chih phetlouh sou vengveng zozen, Khuaiva in
lah hon veel hut-hut gige(hon deh hial chu hilou uh), a khenchiang in
zaw kahkhiat ngoih-ngoih di’n ahoih mai..!! En haksatak a I lohsuah,
Zodawn a Khawpi zawdeuh(Lamka) a zuak dia I puak chiang a lah, Bazar
Nupi te’n Nuamtak in honna khembawl ua, tawm chik-chik in honna leisak
zel zel-zel uh..!!
Malta louzou , Nahtangnah a ka ann-tuun
puak uh, ka Pa-ta un ka baak(ne) loplop ua, Hol haal di’n ka kisa nawn
ngal uhi. Sing taak pi-pi, a tum-tum a tan ngai ahihman in, heipi
zatlouh theih ahi kei. Ka khutsung bang a pol teltul a, taak in ataak
sesu zomah lai. Ka lungsim in, “ Singkung kepbit di, I phukphuk ziak ua
Khovel lum(warm) gawp, ni asat vanglak chiang a salua, Vuahtui tawm
hiai-hiai chih leh a dangdang khawng tangkou pihpih hang a, hoih lua,
ahi di mah hi. Himahleh, Hol haal kei mawk le hang, LPG(Liquified
Petroleum Gas) lah ki daih chih om’ ngeilouh nagam a bang chi di? Tua
ahihman in, ann huanlouh a neeksawm ihih kei ngal ua leh, Singkung
Phuklouh a hin didan bek Singtang lam ah hong tangkoupih sam le uh hoih
di hi a…” ka chi numnum a lah, kuaman hon zakpih kei.
Mualdawn
a Ni(Sun) tumkhe dia hong kisak tak in, kou le ka sing tan te’ uh a
khuuksung a guang in, leivui ka vuk uhi. Hiai, Lei vukdim maimai le nuam
hetkei ve aw, huih bang hat a, leivui bang a khuut sim leh Lamka khawng
toh a ‘Rank’ a kibang veve(?). Ka Pa’n, “ Hol, Bag khat Rs.300 khawng a
I zuak chiang a tam salua a hon dek-dek te’n hong haal le uh Rs. 500
tunglam ngen khawng in zuak ut mai lou duh maw Bawi….” Hon chi khe mawk
a, ken le ka Pa’ thugen apan haksa salua ahihdan kathei ngal mai. Ken
le, “ Mi’n haksatak a asepsuah sa uh zaw(mahni bawlsa hilou, tampi pi a
zuak te bel thutuam), en kibawl’ theih ahihkei leh a sak zahzah ua lei
mai di zaw hi a maw Pa?” ka chi thuk tei hi.
Nitak,
khuamial dia kisa ta. Ka Pa’n, “ Lounawl a Vong gah, Sakhi in a ne hiam
ka va en dia, a neek leh kuannawn lam chia thau(gun) puak a,
taang(chaang) dankhat ngaihtuah di’n. Ann a na huan in la’n, meh di zaw
kongpai chiah Bal kon tou malam dia, bal meh huan di’n…...” chi’n hon
vaikhak a, hon pawt khiatsan hi. Louvat a ka giahlai ua, Sikha Nungak
hongpai lai khawng ka ngaihtuah khekha a, ka om a lemthei nawnkei pah.
Lungsim
nuamlou tak a ka omlai tak in, Meisem Paak(Paak chikhat) gim nam in
hongnam a, ka naak(nose) bang ka hum tenton zozen a lah Naak(nose) lou
ngal naak(breath) na di dang omlou ahihman in ka diik suk zialzial mai,
huai diikkhak ziak a, apoiluat na om di’n le ka koihkei (ka naak ka hum
ziak bel, huai gim zakei beek leng ka lung nuamdeuh di ka chihman lel
hi). Kha 5(Nga) paisa a Ka Nu’n, “ Buuk kong a sing ka ekh(sat phel) leh
Meisem Paak gim hongnam vengvung a, ‘Namse na e’ ka chih leh ka biang
hong ki betsak ek ahi, a mi di lah kimu mawngmawng lou..” chi a hon gen
khawng ka ngaihtuah khe kha dundun mai zaw, a lungdon huai khopmai..!!
Kintak
in Buuk kongkhak(Mauphel bittak a kigaan, tholh hong thoh dia kibawl)
kakhak a, khakzou phet meikiang le tungmanlou in ka Buuk kongkhak-khak
hong ki tholh hong zot zozen hi. Huih mut chih dia lah huih nung
mawngmawng lou, huih hita mawk leh le ki kin hong lua, a hong-tu om ngei
di’n kakoih. Ka Pa chih dialah, a pawtkhiat na sawt nailou zel..!!. Lu
bang lian tul-tul zozen, “ Aaktuam chiah” pha hileh kilawm. Kua honglut
dia aw chi a kongbul et chu ka hihtheih tawp ahi mai..!!
Kiginlouh
dantak in, ka Buuk sak baang uh hong kiboh puak khuut zozen a, Buuk
bang liing zoih zozen hi. Huaikia deihkhop lou ahi ngei dia, ka Buuk
tung uh bohtou nawn a, kintak in akhanglam ah tawm khesuk bouh hi.
Huchia dai mai dia kagintak leh Naungek hi awmtak kap ging kaza a, ka
Buuk nuailam hong naih deuhdeuh hi. Buuk tuang (Gua kiten) kiphah lah
vang phimphem, khenuai bang zau hianhian, tuang vangkal khawng a hon
dawt touh mawk di bang kalau gusim a, a gimhuai ngei mai..!!
Buuk
nuailam kia ka mitsuan kal in, ka pang(side) tuak ah Nungak Nih hong tu
mawk ua, a sam un a mai uh aliah ziak in, bang chibang melpu uh a chih
kathei kei. Khua mial ahih taak toh taipawt mawk leng, konglam a ‘Biang
bet’ tuahkhak di kalauh ziak in, thumang dandan a om mai a ngaita.
Tatngam di vual ahi nawn kei, tulai nungak-te bang a ‘perfume’ gim
namtuitak nam le ahi kei ua, Puan ki gaak(tight) lua a le kithuam lou
in, khedap tulsang le bunlou ua, khevuak in om uhi.
A
Control tu om hileh kilawm hial in, ka baan langkhat tuak ah hon len ua,
ka theihlouh kal in Vanlaizawl a leng ka na hi maimah uhi. Ka
Veilampang a hon len pen in, “ Na nuailam ensuk mah dih, bang na mu
hiam?” hon chi a, ka et leh Meivak tawmchik phe selhselh chihlouh muh di
ka neikei. Aw liing pelhpelh kawm in, “ Meivak tawmchik phe selh-selh
ka mu, ka khaw tung zawn ua hon lengpih nahi uh maw?” ka chih leh “ Huai
a meivak namuh suk na mun, na ki saktheihpih mahmah uh, Leivui leh
Buannawi luanna gam; LAMKA ahi” hon chi a, ka lungsim in, ‘ Electric
pailouh nitak ahi zenzen a hinte maw, mei a hichi mial mawk.’ ka chi
lel.
A niam zawdeuh in hon lengpih ua, Hanmual khat
tungzawn ka tun un, awl a niam hiai-hiai kawm in, hon bohpih uhi.
Hanmual a ana om-te theihngei ka neikei. A khen te’n Puansia peuh khawng
a tawi(sim) tentun ua, ‘Ui Sasiam Saphu kua zong’ bangmai in, a Puanse
tawi uh ana hip(nam) kuai-kuai uhi. Numei leh Pasal khenkhat lah a
tung(Vertical) zawng a omlou in, a Phei(Horizontal) zawng ngen khawng in
a na om ua, poisakna himhim a neikei uh. Huaimun ah Sa(meat) chi
tuamtuam hon pia ua, kithau hul-hul leh a kilawm hial( tunung a ka
ngaihtuah thak leh Sa ka chih-te, Lungmul leh Tangtel khawng hi di’n ka
gingta).
Ann nezou, om maimai dia I ki gintak leh ka
veilam a pen in, “ Pamlam ah, kumthak lawmlai a lengkhawm om ahi, huaite
lak a I va cheet zek kei leh I Boss pa un thawnkik honsa law dia,
Gamkuan khe di’n hon deihnawn kei kha di….” Chi’n ka Taklam a pen kiang
ah gen a, lengkhawm omna lam ah hon lengpih ngal uhi.
Hall
tung a zawl(Inn kam) te ah hon tuangpih ua, ka etsuk leh lengkhawm te
lak ah Mobile Phone tawi tampi mahmah kamu. A khen-te ngial in
‘Facebook’ khoih ua, khenkhat te ‘Game’ kimawl ua, akhen te bel
kikhawmlou a om, a lawmte uh toh ‘Text Message’ kithon tuah ziahziah lel
ua, a khen te’n Lim(Photo) leh Video thanghuai pipit e en in, nuam a sa
mahmah mai uh.
Gal et-et hun salou ahi ngei di ua, khat
in kei hon ompih a, khat vakum in, naungek khenkhat va mek kap zialzial
hi. Nalh kasak mahmah ahihleh, naungek hong kah vengvung tak in a lak ua
khat in, “ Thupuan poimoh: Zingchiang a Kipan in, Naungek nei kuapeuh
in na naungek te uh Inn ah nusia a, nutsiat theihlouh ahih hial uh leh
nou hong ki nusia a, hong lengkhawm nawnlou phot ding in I kingen in I
ki theisak uhi. Naungek khawng I kahsak vengvung chiang un, Dawi-te
kipak a nui themtham di ahih man un, kuapeuh in hiai Thupuan Poimoh
limsak ni..” chi’n thupuan honbawl a, ka gei a Dawi pen in, “ Naungek
nei tengteng chu khemzohsa ahita uh” chikawm in a lu su ngau-ngau lel
hi.
Dawi Nungak, leitual a va kumsuk pen kakiang uah
hongpai a, “ Konglam ah, Pasal ki phatsak mel deuh khat , a dek ka va
betsak ekh leh ‘Thothong Style’ piandeuh a agei a te khat ngohmawk
inchin, ki sual zak hiil-hel uh, tunitak chu ki lohching peuhmah e, Boss
Pa kiang a Report piak di tam ei….” chi’n kipah aw deuh in hon gen hi.
Hon lengpih nawnlou in leitual ah hon paipih ua, Ui khawng in honna
nakh(bauh) souhsouh hial uhi.
Lampi a ka paina uah, Zunbuk
khat ka tuakkha ua, “ En dih, nagam ua Development Work na bawl-te uh a
hoihlouh dan, Cement tawm zangdeuh na hi di uam a…” chikawm a khat in a
va sawn(push) maimai leh hongchim leulou mawk a, mak kasa mahmah mai.
Khat in hon engbawl a kineih zaw ahi ngei dia, “ Tua I lampi pai na uh
le siksiat khak di lauhuai, nekguk val tamlou a kibawl maimai ahi, awl
chikchik in siik ni…” a chih leh khat in, “ Huchi vet ahihleh Leengthoh
nawn le hoih pen inte…” chi in hon lengpih giahgiah nawn uhi.
Ka
theihlouh kal in ka Buuk kong uh hon bohpih ua, hon lengpih Dawi Nungak
Nih te a mang hiau uhi. Kei le kintak in Buuk sung ah ka lut a, ka Pa a
na omkei. Ka lauhna bei nailou ahihman in, Ka Radio puak uh ka ‘ON’ a,
bang channel mankha a chih theihlouh in chiak in ka chiaksak lomlom mai.
Ken le ka Lungsim teng-teng , pautheihlouh a pau, ‘Radio’ ah ka pe
teitei a, puan kilukhuh in khawvak tan dong puankawm ah ka omden hi.
Zingkhua
hongvak tak a, ka meikiang uh ka et leh Nungak’ khekhap(Zum ziuhzeuh)
muhtheih di’n a na kilang lai hi. Kei le kintak in Innlam ah kapai a,
Lampi ah kei zong dia hongkuan te toh kaki tuakkha uh. Ka Pa ahihleh,
kei ka omlouh tak a lungbuai kisa a, Innlam a Khawsung mite hilh dia a
na pai ahihdan ka khawnung theih phing hi.
Inn lam manoh
in ka pai ngal ua, nidang ka bang kei…!!. Ka tha a chau mahmah mai a, ka
thiltuah khawng ka ngaihtuah khak chiang in lauhthawng na ngen in ka
pumdim hi. Inn ka tun phetphet un Khawphawklou in ka kipuk ngal, ka nu’n
mittui vung kilkel kawm a, “ Hongdam maw Bawi” chikawm a, Tui hon
dawnsak dek bel ka thei milmial sam, himahleh theichiang lua zaw ka hi
kei.
Huchia, khawphawklou a ni 2(nih) sung(4th January
tan) mawngmawng ka om tak In, ka Nu-le-Pa lungbuai ki sa ahi ngei di ua,
Lamka lam ah hon pua uhi( Huaile Pioneer te Gari ah). Ken bel bangmah
ka phawk kei. Ka halhkhiak tak in, ka chi khawng golh in a golh a, ka
Pa’ kiang a ka gen leh, “ Lampi le a se law mahmah a eive, Damdawi Inn I
tun ua lah Ngaihsak a ki ompah lou zomah, nong halhkhiat lel le
kipahhuai lua….” Hon chi lel hi.
Lamka Post leh Manipur
Express a Reporter te’n le, ka thu a na theikha a hingei di ua, ka
thiltuah dan hoihdeuh in hon dong sipsip ua, a ni nawn ( 7th January)
ni’n hichi’n hong ki suah khe dengdang hi( Lamka Post leh Manipur
Express a aki gelhdan kibang). News a ki gelh dandan, a nuai ah I
taklang zual ding:
“ Zankhat Dawi Nungak Nih In Pimang:
Lamka,
January 6: Muanhuaitak a thu ki mudan in, Zodawn lam a khawsa,
Sangboi(min khek) kichi, Dawi Nungak Nih in pimang uhi. Sangboi in News
sai te kiang a hon gen dan in, a Pa toh January ni 2 in lougiak ua,
Nitak a apa’ gamvak kal in Dawi Nungak Nih in va man ua, Lamka lam ah
lengpih uhi. Vangphathuai tak in, a pimang Dawi Nungak nih te’n zinglam,
khawvak ma in a buuk uah va khakik nawn ua, amah le Inn tan paitung
mahleh, Inn a tuntak in khawphawklou in om hi. A Innkuanpih te lungbuai
in Lamka lam ah hong zinpih ua, tu’n ahihleh khua khawng Phawk in, a
dinmun lauthawng huailou hi. Tulai in, I gam uah siatna hong uang
hiai-hiai a, Setan Bia chih khawng ki gen vengvung na kal ah, Sangboi’
thiltuah in mi teng lungsim phawng hi.” Chi’n ki suah hi.
Huaikia
a hun di kasak leh Lamka Pansan, Cable News teng in le “Interview” hon
neihpih vek ua, hih hoih uh ka sa mahmah a, phattham ching uh ka sa
mahmah hi. Nalh ka sak nawn mahmah ahihleh, ZOGAM.COM, ZogamOnline.Com
leh PhualvaTimes ( adiak a Facebook Group) te ah, kei thu “ Burning
Topic” a na hihial a bang zel…!
Ka Thiltuah lauhuai
mahleh, “ Zankhat Dawi Nungak Nih Toh “ ka kithuah khak zual un,
theihlouh tampi hon theisak a, ka Kipak veve……!!. Hiai thu simkha teng
in “Moral” tamlou om sunsun te chiiktak a Ngaihtuah vengveng kawm a, ki
bawlhoihna hong hih ngei ka Gingta sawnsawn a, Sousangtak in ka Kipak
khawl hi.
0203 – KAKIPAK - 2014
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment