KA NA MUH VE DAN~ SCHOOL PUNISHMENT TUNGTANG
By ~ Leon Guite
A zadah a omkhak zenzen leh kei moh louh... hehe
Tulai
in school punishment tungtang ah gen neuhneuh tampi a omta. Akhen in
teacher te I mohsa ua, a khen in student te i mohsa uhi. Kuapeuh in
gawtna ituah chiang in thuak hak i sa ua, I lung uh a iim moh mahmah hi.
Ahia bangziak a gawt a om ka hia? Chih a ki dong i vang mahmah ding un
ka gingta hi. Mihing a tuam dungzui in lungsim leng tuam a, mizia zong
tuam hi. Akhente kamdam tak a gen a bawl hoih theih a omlai un, kamdam a
phatuam lou tampi mahmah zong om hi. Khauh tak a thunun a hoih ding mi
zong om hi. Mihinzia tuamtuam neivek aki hih na ah, teacher te a ding in
zong naupang tuamtuam mihinzia tuamtuam etkol pen thil namai hilou ahih
dan ken zong ka thei mahmah hi. Tulai in school ah gawtna pen poimoh
nawn lou ahi, gawt louh a itna toh nemtak a hilh ding ahi chi a gen a
tamta. Ahih leh nemtak a ki thunun na din I society uh ahoih hun tawk
hia chih vel masak hoih ka sa hi.
India solkal in naupang
etkolna tungtang ah naupang gawtna piak pen tuchiang in phal nawn lou
uhi. Naupangte gawt louh ding. Examna ah pass sak teitei ding leh adang
dang thukhun tamtak bawl uhi. Government paidan diktak zui di hile hang
laisim ngailou a examna ah va tut maimai in leng pass theih di toh
kibang hi. Government thukhun pen hoih lotel mahmah hi. Society kiptak
leh det dou tak neisa te tung ah zat haksa kei mah inteh. Mahni rights
thei a, huai zui a, sang a lianzaw te zah ding ahi chih thei a zahna pe
thei te a ding in bel zat hoih mahmah inteh. Ahihhang in ei gam ah bel
tua bang dan pen zang mawk lehang khantouh naksang in kiakniam lam manoh
zaw ding in ka mu hi.
I gam ua unau melhaih hun ituah
ua, sisan-naisan luang a ikidou na un I society sung uh nakpitak a se
sak in kamu hi. A ziak bel hiai gal in mite lak ah lauh na chi khat tuh
hi. Gal om ma in thoveng tak in kikhosa a, thovengtak in lai kisim thei
hi. Ahih hang in gal nei a ihong buai nung in thilteng a hong kikhek
vekta. Laisim ten leng launa toh lai kisim a, tunitak koilam ah buaina a
om dia? Kuate'n kua soisa a, that uhiam? Chih in ilungsim luahdim
ahihman in launa toh lai kisim den hi. Hiai launa in laisimna bahsak in
ka mu hi. Huaikia hilou in gal neih in lungsim lam hin zou mahmah nawn
hi. Hiai gal in mitampi lak ah khawk saklouhna chi tuh hi. Hiai khawk
saklouhna in midangte zahna kiamsak hi. Tua in naupangte lak ah
sinsaktute zahlouhna chi tuh a, amah le mihing kei le mihing kihichih
vial di? Chih nopna piangsak thei hi. I lungsim uh siik bang a taaksak
ahihman in kizahna niteng in kiam hiaihiai in ka mu hi. Naupang in a
sinsaktu azah ding bangtak zahna apiak louh chiang in, amah hilh a a
tunung ding khual a sinsaktu lungsim suna kha him tua chiang in tup louh
tantan gawtna piang khia hi. Naupang in sinsaktute zahna apiak chiang
in sinsaktu kipak in gawtna a tuah dinglai zong pumpelh sak thei hi.
Sinsaktu khat in a naupangte gawtna apiak chiang in sinsaktupa pen pawng
mohsak pah louh a, bangziak a sinsaktu in hichitel a naupang gawt mawk
ahia? Bangziak ahi dia? Kua mohna ahia? Chih pen sui masak kul hi'n ka
mu hi. Sinsaktu in a mawkna in naupang gawt ding in ka gingta ngeikei
hi.
Government dan bawl pen eilak ah zat theih taktak
louh ding ahi chih ka genta. Aziak kon gen ding. Eilawi kha thuneih ut
nam kihi kha inchin, ei a ding a thuhoih izak chiang a, bangtan zat
theih ding? Bangchi zat leng hoih ding? Chih lam ngaihtuah lou a I
mitdel sialkhau let chiang a hoihlam sang a siatna lam tunzaw sek hi. Zu
dawn a sia ahikei. Ahungeih dawn ten hoihna in azang zaw uh. Himahleh
eilawi in dawn theih hitah chih ziak a khatvei thu a tampi dawn a,
niteng a dawn I sawm ziak a ei a ding a sia hizaw hi. I zat ding thil
pen I zat ma a ei azang tute'n I dinmun toh a ki tuak diam? Bawl lem zek
a zat ding dan a om zaw diam? Chih I et masak kul hi. Hiai government
dan bawl ziak in naupangten sinsaktute a zahna uh kiam deuh in ka mu hi.
Aziak bel, hon gawt thei nawn lou ding uh. Hon gawt mawk le uh
government in amau tung ah gawtna pethei hiven... chih ngaihdan hong
piang thei hi. Ngaihsun khial hang.
Mizoram khua khat a
sinsaktu a ka panlai in school naupangte gawtna tungtang solkal in dan
bawl uhi. Tua dan bawl ah sinsaktu in naupangte agawt louh ding, hoih
tak a lai ahilh a atheihsiam sak ding chih ahi hi. Tuapen ka naupang te
un kipahpih mahmah in gen den uhi. "Sir, na hon zep leh kou police te
kiang ah report ding, hileh nang hon man ding uh. Kou gawt theih
nawnlouh. Na choh thou uh ei....." hon chih khum ngam pah uhi. Huai dan a
om ma in bel gawt ding lauh ziak bek inle lai asimpeih lou nu/pa inleng
a home work te hon bawl inretlouh in hon thei zel sam hi. Himahleh huai
dan ahon theih tak un hon mitdel sialkhau let mawk uh, sinsaktute zahna
nei nawn lou uhi. Ban ah, hiai dan ziak in nu-le-pa te lak ah zuau a
sinsaktute hekna uang deuhdeuh hi.
Ka tuah khak khat kon
gen zual ding. Mizoram ah ka seplai in nikhat pawl IV naupang khat lai
atheih louh ziak in gawtna ka pia hi. Akiang ah ka gawt ding ziak diktak
ka hilh a, a khut veilam ah khatvei ka zep hi. Na salou ahihman in hon
engbawl a ahong laam mawk hi. Huaitak in ka hehtha hongsuak in a nung ah
khatvei ka zep ek hi. A nute kiang ah hon report a, a zing in principal
pa'n hon sam in naupangte gawt nawn ken chi'n hon thu hilh hi. Bangziak
hiam? Chi a ka dot leh, zan a na naupang zep pen a khut anih in hek a,
anungzang teng dulh gai ahi chi a anu'n hong hek ahi, ahon chi hi.
Lamdang ka sa mahmah a, a khut veilam khatvei ka zep leh a khut langnih a
hek maw? Ka chih leh a hon nuihsan a, tuban naupang te a om om un omsak
inla, gawt nawn ken, deihsaktak hilou uh ahi tua bang te ahon chih khum
hi. Ken huai naupangpa ngaihsak lou in a ut bang in gamta sak taleng,
kei a din man na bangmah omlou ding a, himahleh naupangpa a ding in a
kumkhat nasep bangmah lou suak ding hi. Naupangte hehpih huai mahmah
uhi.
Hiai in ngaihtuahna sautak ahon pia hi. Ka kiang a
hong pai naupang pen lai theihsak ka mohpuak na ahi. Amau ngaihsak kei
leng bangmah suak lou ding uh ahih dan ka mu hi. A hi a, ka ngaihsak a, a
thuman louna uah gawtna ka piak leh theihsiam naksang a hehna a la a,
dikloutak a hek a ka om mawk pen ka ngaisiam kei. Ka kiang ah a omsung
ka ta bang a ka et ahi a, a hoihna ding in vuak a ngaih leh leng ka vuak
di mah ahi. A hih hang in ka vuak na ziak a theihsiam ngeingei uh
apoimoh hi. Iplah man a ka vuak ding ahikei a, hiai a kon piak etlouh a
natheih kei leh hon gawt ding ka hi ka chih ngeingei leh, ka chiamsa a
hihdan amau theihsiam sak a ka gawt ding ahi. Gawt ding a ka chiamsa pen
gawt louh in koih ta leng thuchiam tangtun lou pa suak ding ka hih man
in amau ahon zahna uh zing kiam semsem thei hi.
Sinlai
naupang in sinsaktute zahna apiak ding ahi. Amau school ngei a kai hilou
a mi school ah siamna deih a va kai uh ahihdan uh a mangngilh louh ding
uh ahi. Amau inn ah a om bang ua om thei lou ding uh ahih dan a theih
uh poimoh hi. Mi thunuai ah om zoulou ding na hih leh a thunuai uah na
va lut teitei louh ding ahi. Ka chihna bel, a thunuai uah na om ut kei
leh amau school ah na va kai louh mai ding hizaw ka chih nopna ahi.
Sinsaktu in sinlai te hatlouhna thei a, a theihna uh atawm dan thei
ahihman in amau hilh pil ding a kisa pa, a sinsakpa uh naupangten zahna
apiak uh kisam hi. Innsung ah na pa na zahtak bang a school ah na
sinsaktute na zahtak ding ahi. Amau ziak a sangpi tungthei, sangpi tung
dinglai niamchik tung thei na hih dan na mangngilh louh ding ahi.
Lamka
khuapi leh mun tamtak ah RTE pen hoih mah leh zat theih vek louh na mun
zong omthei chih itheih uh poimoh ka sa mahmah hi. Etsakna ding in RTE
in naupang kum 14 nuailam teng in a thawn a laisimna aneih ding uh ahi,
chih ahi. Huchi hitaleh private school, naupangre admission fee leh
tuition fee a kinga ten sinsaktute loh ding koi ah la ta ding?
Government in private institution a sinsaktute' loh ding piaksak thei
mawk lou uh ahihman un hiai dan pen private institution ah zat theih
louh chih na hipah hi. Huai mah bang in naupangte gawtna thu ah leng, Pa
in atapa in a zah a, athu aman ding a deih man a asawi zel mah bang in
sinsaktu in a naupangte hoih na ding a asawi zel apoimoh hun omthei ahi
chih itheih uh poimoh ka sa hi. Himahleh sinsaktu in naupangte kiang ah a
gawt ding chiang in deihsak na toh a thuhilh masak a, bangziak a gawt a
om ahia? Chih naupang atheihsiam sak masak poimoh hi. Bangteng hileh
kuapeuh in sinsaktu hi in sinlai naupang te hita le hang, I rights uh
itheih mah bang un I duty chiat uh thei in huai I duty pen uh subuching
theih gige hunchiang in, hiai i gen minthang uh, I huat mahmah uh
CORPORAL PUNISHMENT chauh lou MINOR PUNISHNENT na tawm mangpha khak thei
pan ding hihang.
Sawina in mipil pilsak semsem a, mihai lam pialmang sak semsem hi.....
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment