I KHOSUAH DING UH AHI
By ~ Vz Vualnam
(Pupa’ Tawndan Khawmpi Khatveina : Kaihlam, thutut tomkim)
‘Huai
a hansuang lianzaw Gal-aih han eive, apaam a pen Sa-aih a. A lutlai ua
zaw sih leh man tuak ngeilou di mah bang zezen ua, tu’n lah hansuang
leltak hita ve un,’ khomual a hansuang lian taktak nih dingte kawk in
Puzukholh in Tousagoh a hilh hi.
‘Khovel ah bang gentheih i
nei a? Thupiit i ut chiat ua, i delh chiat ua, mahni khom a thupiitna i
ngah chiang in i lungkim mahmah uh. Ke’n zaw thupina ka delhkei.
Thupina delh a kal kinsuan sang in khaapteh in ka paizaw ding. Hinkhua
lah mualdung tawn a khualzinna toh kibang lel ahi a. Mualvum i tun
ngeingeileh i maban tuh niamlam manoh ahi leltak hi. Mualvum ah lah i
khawl nilouh theikei a, avum i tunbaih leh niamlam i manoh baih ding
chihna ahi lel. Huchi ahihngalleh banghang a khenkhatte’n mualvum hichi
delh hehu uh ahiam ka theisiamkei. Hinkhua a mualvum tunpah a, huai nung
teng mualvum nusia a guam a kumsuk nopzaw ding hia ahihleh keh awlawl a
mualvum naih a, hinkhua tamzaw mualvum kahna dia zatbei? Ke’n zaw awl
chikchik in mualvum ka zuan ding. Thupina mualvum nungngat a hinkhua
tamzaw zat sang in huai thupina mailam manoh zel a hinkhua tamzaw zat ah
kithalawpna omzaw ding in ka um hi. Nidang a zaw huai vum a ding hi’ng
a, chia nung et nilouh sang in denchia ka dinna ding huai mualvum, chia
manoh zel uthuaizaw mahmah ka sa. Khaih, tawl bang le omthou hilou ahi?
Hiai khomual huihzanna ah i khawlzual di leh?’ chi in Tousagoh in adong
hi.
Puzukholh in, ‘Amual-aguam i totna a hong pilgawpzaw neive maw, khawl leng ahi ngut di,’ chih toh tutsuk athuah hi.
Hiai
lawmta tegel ahihleh Kaihlam a Pupa’ Tawndan’ Khawmpi Khatveina a tel
ding a kuan ahi uhi. Sawtkuam a tawldam nung un a kipankhe nawn ua, ni
leng tum nuam in a eng zeelzualta hi. Khosung aluut ua, khawmpi ding mi
tamzaw ana tungta uhi. Minkhumna ah min ava khumpah ua, huai apan in
azintunna ding mun uah tangvalnou khat in a tonpih hi.
‘Ka gintaak sah mi a kimkei zaw e.’‘Tuni zaw le a tunkimni ahi a, zingkhawng chiang in kikimta na ve.’
Sawtlou nung in tunna ding inn uh a tung ua, innteekte toh kimeltheih tuah in a om uhi.
Nitaklam
ann nezou kikhop ding ngak a innka a atutlai un innkong ah Kosah ahong
paitou a, Tousagoh in, ‘Eh, U Kosah, nang bang le hong kilang zoulai na
hi maw? Na min bang zaaklouhna sawt simta a, houh haatnawn ngellou
khatkhat na hi de aw chisim hang a. Tua i hon muhleh hong tangvallai law
geugau chin a nuamtuamlua i voi oi,’ chi in ava chibai hi. ‘Deih
bangzou nawnkei mah ing,’ Kosah in ahon chi khialkhial a, a awsuak leh
melput apan in leng haatnawn hetlou chih tuh atheihtheih mai a, ‘hiai
khawng nna a nei a i ngaihpoimohkei leh ei khawng in nna dang lah
kisemzou nawn taktaklou a, chimhuai zezen ahihchiang a hong kitangvalsak
teitei i ka hia,’ chi in asamsan thiuthiau azuut hauhhauh hi. ‘Kikhop
le hundeklou hia? Kuan le’ng eivele. Ke’n a masalam ka naihkei leh le
zanawn manglou ing a,’ chi in akizuikhia uhi.
Hiai khawmpi
tuh pupa’ tawndan tuamtuamte’n tulai khovel kikheng haat mahmah a
bangchi leh mangthanglou a khovel delhpha a paitheih ding hiam chih toh
kisai a navaakna kuapeuh in aneih theih na’ng ua asai uh ahi. Khovel
kintak apai hehu tuh amaute’ a ding in delhphaak ahaksa mahmah a, ahinna
ua ding a lauthawnhuai khop hial in amaute a sukha hi. Sihna gu bangmai
in amaute azen a tamtak ngei tuh vuiliam in a omta ua, a hansuang ua
amin uh chihlouh tuh loh in a om nawntakei hi.
A daak
ahong chin in Inndongta in khawmpi honna nei in khawmpi’ tup leh ngimte
taaklatna nei a, ‘Teeknung-vuainung chilou a awlmohtak a hong paikhawm
ka sanggamte aw, tuni a i kho-ul uh thawnsaklou ding i hi. Haat nawn
ding i hi,’ chi in tawndante touna leng nei hi. Tua zoh in lapi ding a
ateel uh sakna nei ua, Ailawng La a sak ding ahihman in amahmah apisak
ua, asa zoizoi uhi:
Sen a pisei apaal a zua paal hi aw
ePaal guizom a atawi zaang nitui bangPupa guizom a va leng chi manglou
aw ePhunggui zom tang chi ka manglou ding hi.
Huai zoh
Mouheel’ makaihna in tawndan honna paisansate suunna hun anei uhi.
Suunna neih ahihzoh in Puzukholh i tawndante pawl tuamtuam a khenna ahon
nei a, tuate ahihleh Haatlai, Bah leh Muihkuan chihte ahi ua, tubaan
siah kikhopna teng a tua apawl bang chiat ua tuta ding uh ahihdan agen
hi. Tua bang a hun tuamtuam zangtou in tunkimni zaan tuh ahon zou uhi.
A
zingchiang a nipini ahi a, tawndan leng a kimvekta uhi. Zing kikhop zou
in innkong ah a kihou khiukheu geuh ua, huchihlai in khat in
Suktuahlaam kiang ah, ‘Eh, nang le, Mizogamlam a va tuitumlua hilou na
hi, houh hon nusezou nawnlou di na de aw i chihsim laitak in,’ chia
achiamnuih leh Suktuahlaam in, ‘Akhai, ui kia i ngohbawl sim na a chuh,
tawndante le kihimailou hia? Hon bezouzou, hon duatduat’ kiang mah nuam
kisa aka mawle. Thudonlouh a i omna eimah innsung ngeekngeek sang in
limsak a i omna midangte’ innsung mah kilunggulh gigezaw veh aw,’ chi in
adawng a, akiang a omte’n hi asakthu uh akum sauhsauh uhi.
Sunnung
hun ah kisinsakna tuamtuam anei ua, huai hun ah tulai khangtha khovel a
ana lohching mahmah tawndan bangzah hiamte’n kisinsakna a makaih uhi.
Tulai khovel kikheng hehu toh bangchi kibawllem ding, bang teng laankhia
a bang teng tawm ding, kikhenna ding hun dik bangchi bohsiam ding
chihte khawng naakpi in a kisinsak ua, kihanthawnna nasatak anei uhi.
Amaute’ lak a atung et mahmah uh tuh Mouvanken ahi. Tawndan dangte’n
kiatniamlam amanoh lai un amah bel bangchi hiam in ahong lohching mahmah
a, haat peetmah in ahong haat hi. Tuzan chiang a tukum sung a
tawndante’ lak a apenpen atel na’ng ua leng amah ngei in ngah ding in a
gingta chiat uhi. Alemtheihna, a muhkholhna leh kikheek hun atheihna
chiimtak ziak in amah tuh amutaak him ahi mah hi.
Nitak
hun ahong kipanta ngei a, bangtan hiam a zat nung un angaklah uh tukum a
dia ‘Tawndante Tou’ teelna ahon sai uhi. Kuapeuh in a gintaak bang ngei
un hiai min deihhuai tuh Mouvanken khuksak in ahong om peetmah hi.
Tawndante’n kipahpih in khut abeng zuazua ua, dinkawm in pahtawina apia
uhi. Huai toh kiton in hanthawnna thu gen ding a a huntan zang ding a
hunpiak in a om hi. Thugenna maitaam ahon naih a, tawndante adaiduak
uhi. Kuapeuh a thugen ngai ut kisa in a dawi kiikeei geuh uhi.
‘Hiai
khawmpi a tel ding a na hong kuanlai un,’ aw chitak mahmah in ahong
paupan a, ‘khomual a hansuang liankuam nih na hon tuahchiat uh ka gingta
hi. Kei ngei in leng ka tuak hi. Kuate’ hansuang ahia? Amau a ding a
kilawm hetlou azahtaakhuai Pu Gal-aih leh Sa-aihte’ a ahi uh. Banghang a
hichitel a thupi leh haatte hun tomchik sung lel a puuk ua, hansung
leltak a ding maimah uh hia? Huchihlai a amaute toh teh a bangmah hilou
ei teng banghang a hiaitan nungta i hia? Nang Tousagoh, banghang a na
hansuang Pu Gal-aih’ hansuang kiang a ding samlou ahia? Nang, Ailawng
La, na awging kum hiaitan adaih nung a bang ding a nang leng kumtawn a
daidide ding a daihsak a omlou lailai na hia? I sanggam tampite’n
hansuang a ahon pousan nung un, en un, ei teng i nungtalai uhi. Ahihleh
bangtan i nungta lai dia? Hiai dotna ngei ziak in ahi tuni a khawmpi
ding a i kikaihkhop uh. Bangtan i nungtalai dia? Hiai dotna haksa kua’n
ahon dawnsak dia? Adawnna koilai ah i mu dia? Koimah dang ah a omkei.
Adawnna tuh hiai mun mahmah ah a om. Adawnna tuh eite i hi uh. Bangtan
nungtat i ut ua? Eilou adawnthei ding kuamah a omkei. Bang na chi dawn
dia?’
‘Kua ahia Sa-aih theilou? Kua ahia Gal-aih athupina
toh mukhalou? Athupina ua akizeplai un ei leltak bang i hi ua? Huchitel a
thupi leh haat bang ding a tua hansuang leltak hi uh ahia? Kawlmong a
kikhenna meipi hong kaai ana mukei ua, kikhenna huih in anawknawklai in
leng agim azakei ua, athupina ua vualzou kisa a akipahtaak sung un
kikhenna huihpi’n amaute asempuuk maimah hi. Tua bang a amaute
apuuksiatlai ua banghang a Puzukholh leltak nungtazou hia? A hon nei
mihingte akhang sim in, a kum sim in, adakkal sim in kikhek ngiitngeet
ua, tua kikheekna zui a ana kikheektheite tuh a nungtazou lel uhi.
Ahihleh Puzukholh in bang ana hih a eita? Puzukholh a omna ah hong ding
zual leh ahoih di. Kuapeuh in khutbet in pahtawina pe ni. Aman tuh
kikheekna huih hong nung ana mu a, kikheekna lou in tua huih anawkzoukei
ding chih akithei a, ahuntak in ana kikheek a, tu in i lak uah ahong
teltheilai hi. Zu apan singpi a kikheek ding thil nuamtak hi ding in na
ngaihsun ua hia? Thil namai ahikei hial. Lungnatna, ki-awilouhna,
ki-iplahna bangzahta athuak dia ngaihsut but ahikei. Himahleh khosuahna
ding in tua teng a phutpaisuak akuul hi. Tua bang mah in hiai a omteng
in hiaitan i tunna ding in banglam hiam ah latkhiat i na neichiat ding
ua, ahaksatdan i theichiat ding uhi. Hiai tuh khosuahna ding a i dawnna
uh ahi- khosuahna ding a i hihna kimkhat latkhiat. Khosuahna ding
ahihnaakleh melhem leng lah apoingalkei a. Mel bukim a hansuang a pou
sang in melhem a nungtat amanphazaw hi. Ahihleh kikhenna nazong in
khosuahna ahon tun hialeh? Tunlou hial. Khosuahpih ding kikhenna telsiam
kuul hi. Huaiziak in bang chik chiang a kikheng ding, bangzahta a
kikheng ding chih tuh ahong poimoh nawn hi. I mit chiimtak a hak a, i
bilte navaaktak a hong a, i muhte leh i zaakte chiimtak a ngaihsun a,
tua tungtawn a kikhenna i bawl laiteng i nungta ding hi.’
‘Tamtakte’n
na hon dong ua, kei penpen noute’ lak a achihthamloupen himahleng
banghang a tu a hong hichi maidawk a, hong hichi khanhaat a, mun
poimohtak hon luah mawk ka hiam chih na theinuam mahmah uhi. Khang hong
kikheekma in ka maban ding ka mu a, kikheekna hong tung ding ka mu
kilkel hi. Ka puukna ding ani-ani a hong nai ka mu hi. Huailai in
hichi’n ka chi hi- Ka puukkei ding. Ka khosuak ding. Bang ka hih dia,
bang ka hihkei dia ka khualkei. Ka khosuahna ding, huai kia ka khual hi.
Huai ding in akuul peuhmah ka hih ding. Ka hihmah a, huchi’n noute’ lak
ah tuni’n ka ding thei hi. Bang ka hih a? Mihingte ka sui a,
ahaatlouhna uh ka mukhia hi- Kisaktheihna. Huai mah tuh vanzat a nei in
ka hong kipan a, ka hihdik ngial hi.Nidang a ka hihna, mite’n hon
theihna uh- tu, hei leh sengte akuullouhna ah leng ka mangthangkei a, ka
min loh in a omlai a, ka haat deuhdeuh zawmah hi. Khat in apat uleh,
khat in apan masa pa’ sang a thupizaw a hih a ut a, anawn apa’n thupizaw
seem in. Tu in tawldam hiithiat in ka en a, lel pipi a ahon puak
koikoidan uh ka mu hi. Bangchituk in hon lel mahle uh lauhthawngna
himhim ka neikei. Hon ngakhe ding inlah kisaktheihna in a zaangguh uh a
sukhauh a, kuun angapkei uhi. Amaute leiba-sangba bangzah ka guan hiam
ka khualkei. Kei ka khosuahleh, huai kia ka khual hi. Pu Sa-aih leh
Gal-aihte’n tua bang a hangsanna ananei hile uh tutan a i kiang a omlai
mah ding uh hive’n!’
‘Suktuahlaam koi a tu ahia? Hong ding
zual leh ahoih di. Khutbet in pahtawina penawn ni. Limsak a na omkei
leh pawtkhia inla, hon limsaktu ding zong in. Hiai tuh ama’ thupi ahi. A
hon neitu namte’n ahon thudonkei uleh na puan uh zial unla, hon limsak
ding nam zong un. Koi hiam ah, kuate hiam in hulumtak a honna vaidawn
ngeingei ding uh ahi. Bhuddhism na theikei ua hia? Bihari papi khat in
agam a apatkhiat, tu in Biharite Bhuddhist siampu na mungei ua hia? A
gam a apankhetute a limsak nawnlouh nung un a mangthang maimah hia?
Mangthanglou hial. Khovel a mihing sahna China bang, leh Asia gam teng
ah gin-omtak a ana keem ding a om uh ahikei maw? Khristian sahkhua. Juda
gam apan a bangchidan a hiai mun eilak mahmah hong tung thei a,
deihthoh tak a pom a om uh ahia? Islam. Hiai telawi tuh khosuahna ding a
atawpkhawk lungsim zangte ahi uh. Banghang a hichih lohchin uh ahia?
Sihna, mihingte’ lauh leh theihsiamlouhpen vanzat in anei ua,
atheihsiamlouh thil uh dawnna apia ua, huchi’n mihingte amanzou zel uh.
Thil na theihsiamlouhpen leh lauhpen, adawnna na zonzon, adawnna hon pia
in hon navaaksak leng ka nung na zuikei dia hia? Amaute’n hangsantak
leh kimuangngamtak in ahih ua, eite’n sihna toh kisai a dawnna i neih
leltakte tuh amaute khingvual ahikei uhi. Tawndan thupite apan zilni.
Limsak a na omkei leh na inn nusia inla, inndang zong in. Mahni in a
mikhual bang a bawl a om sang in midang inn a innteek a bawl lah a
hoihzaw ngal a. Midang inn a mikhual mah a ahon bawl taak uh leleng bang
vuina ding i nei a, midang inn ah bel mikhual mah i hikei a hia?
Mikhual ding a akong uh honna honsakkei ulelah bang i gen dia? Mahni
innlum a leng mangthang ding sapsap bang lohsapna i nei tuan a? Khosuah
sawm in pan i na laak beek ahikei maw? Mangthang ding a piang i hikei.
Paalluun ding a piang i hi. Huai ding in akuul peuhmah hih ni. Hiai
khualkei ni, huai khualkei ni. I khosuahna ding keleu khual ni. Ka
kipaak.’ Tawndante’n dinkawm in pahtawina sawtkuam apia uhi.
‘Mailam
ah bangchih zel na sawm a,?’ khomual a hansuangte peel a apailai un
Puzukholh in Tousagoh adong hi. ‘I hih di i theita vele, lat ngaite
laankhia in, topthak ngaite tawmthak in,’ chi in adawng bulh a, alungsim
a angaihsutna apaisauluat ziak in a gina dawn mankei hi. Huchi’n apau
zawsam omlou in innlam zuan in the haam vingveng leh avangkim a
vakawlkap ham zelte nuai ah apai uhi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment