HON KHONGAIH UN

By~ ZM Tonsing 26th May, 2012

Laigelh kichi thunuamlua hilou ahi ngei ding a, laigelhtu(writer) i haukei hial uhi. Laigelh tu chi a minloh theih di bangzahhiam om mahle hang a maute’ leng a zik-azek(regular) a gelhzou ahi tuankei uhi. Hiai pen bangdang ziak hilou in, i lak ah thudik leh tang gelh ahaksa a, zuau gelh ding lah hilou, thudik va gelh chetchot lah mite’ muhdah, huat leh gensiat hizel! Hiaite’ teng toh teng a khosa khawm ningneng lai ihih man un laigelhtu tamtak lungke vungvung hi ding un ka gingta mawk hi, a dik diam ah. Laigelh a lah kivakna tham ching nai mahmah lou ahih chiang a, kua man le i lak a zaw laigelh a kivak a tum naikei ding ua, lam-et in leng a nei(nai)kei d’uh. Awlmohna ziak liuliau a ahi lai hi. Tua banah, eilawi hi laisim thanuam vekvuk i hi kei hial ua,kua hiam in a awlmoh leh vei thute’ gelh leh a sim omlou, a sim sunsun te’n lah gensiat toh thuahsuk pah ngal, kigensiat leh kisukminsiat chih te khawng i hihtheihtawk uh ahi lai hi, giap in! Lai i gelh a, i laigelh pen mitamtak in a sim ua a theih ding uh i deih ahih in chu a ‘thulu (topic/headline)’ milungsim khoih thei deuh ding leh mi lunglutna ding koihngai top hi’n ka thei.

Laigelhtu hau kholkei mahle hang i neih sunsunte’ uh ka-et vengveng chiang in khangdong(upa) zi-le-ta neikhinsa ngen hisim un ka thei. Ahia, ‘zunthakna lei ana nesak masa zaw’ na-na-na in chuh thiltuah(experience) leng a hau ua, a lungsim u leng piching in a pilthei mahmah ua, a laigelhte’ uleng a simnop thei mahmah hi. Ken leng gentham kholkei mahleh a changchang in awlmawhhuai ka sak leh ka vei thute’ ka na gelh cheucheuh sam hi. Himahleh kei pen a suanhuai i mipil laigelhsiam tamtakte’ u bangloutak in, hiai leitung ah kum 60 damding hile’ng ka damsung kum di sehthum suah sehkhat le ka zangkhin naikei! Huaiziak in, khatveivei ka lungsim ah “Laigelh kipan baihlua houh ka hi di e... Tua i laigehsiamte u’leng a neulai ua kipan ana awlmawh a, ana gelhpah a hi ding ua aw...” chih khawng ka ngaihtuah khemkhem sek a.... Khenleh, kei-le-kei kihehnem in, “Malta le a letziak a thak la hilou a, a neu le a thak omthou vele” khawng ka chi lungsim sek hi. Hiai ka chih nasan bel, ‘lai ka gelhsiam na vele’ ka chih na dan ahi zenzen kei a, “Aneu in le awlmawhnei, a lian in le nei; tua i awlmawhnate uh sekhe chiat hi lel hang e...” ka chihna dan ahi zaw hi. Laigelh di’n zaw ka naupang lolai, chihsang a naupang in upa hi taleh ‘awlmawh,vei leh puaknat i neihte’ iim-muat mailou a sungkhiat zungzung ding ahi, chinuam dan kahih chu. “Sa-me in le khumlo ta ning achih leh a mak” chi paunak le nei hi mahlou ihi uu??

Laigelhzaw lohtaak a omkei, ei-le-ei kisubuai maimai, lohtaak om sunsun lah mite’ ‘deu/gensiat’ ahihke’h ‘het! chou maw!?’ kichih gimgem khawng hitel a, chi a, laigelhtu’ ngaihdannei a, laigelh khawlsan maisawm i om khak zenzen ua leh hehpihtak in khangsawn khualna’n hon gelhlai hamham un! Laigelhtute’ i tawndan, khosakdan leh thil tuamtuam kembittu ahih ban-uah,khangthu sut na ding a leng a khuam poimawhtak ahi gige uhi. A diak in ei Paite kampau te bang laigelh dan kichian/mumal neithei tatak nailoute ihi ua, mahni ut dan leh hoihsakdan a gelh chiat leng ihi mai uhi. Kua peuh in i simtheihchiat nak ua leh chuh ahoih chih ding leng ahi phot mai!! Himahleh, tua dan a omdet pen honghoih gige lou hial ding hi. Banah, mobile tungtawn a message(sms) kikhak in i laigelh dan uh susezou mahmah ding in ka gingta hi. Chihbel, sms gelhpen i laigelhdan uh bangloutak, dik mahmah lou a kigelh ahih man in. Mundang a lai i gelh chiang a leng, phone a sms gelh dan a kigelh khanak khem hi voo... Huaiziak in, laigelhtute hi’n PLSte’ hitaleh, kuapeuh awlmohna taktak toh i kipat thak taktak kei ua leh i pau leh laigelhdan uh a manthat awlsam mahmah khamawh lou ding hi. Nam changkang i chihte chuh lailam(literature) a leng mitung a leeng, mi phaklouhte ahi uhi.

Khovel’ changkang na in eilak le honhawi tuankei a, a hoihlam hi’n a hoihlou lam hi taleh hondawm tuankei a, i changkang thei mahmah uhi. Van le van kikhektuah(barter system) hunte’n hon paisan a, tu’n sumtungtawn in i duh leh deihte’ uh i lei ua, khovel’ nopna chuh i chiam kha huntawk thouta uhi. Kuapeuh in nuam isa ua himahleh, tua, hiai i nopsakna un koilam ah hon paipih a(?) chi ngaihtuah zui poimawh ka sa hi. Thil himhim a kibawl leh muhsuah chiang in mihing te’ a ding a hoih leh a hinkhua uh sunuam a dawn zangkhai thei ding ngimnna Hon Khongaih Un!

Ka gennoptak bel, i lak ah siatna a uang in a maingal mahmah a, i minam buppi sung uh siatna in hon ngawngvalh ding a bang ta hi. Khangthak tamtak a mau ut-thu leng hi nawnlou, utlou pipi a hih teitei maimahte’ i muh chiang in hehpihhuai i sak kia hilou in, I minam a ding a lungkham huai leh supna liantak ahih man in poi petmah hi. Bangziak a i lak a khelhna hichi tel a uang leh mai-ngal ahia(?) chi’n kidong le i dawnna uh a tuamchiat ding a,khente’n saptuam, Students’ union leh pawlpi tuamtuam a heutute’ banah, a khamtheih zuaktute’ mahmah bangleng i ngoh in i mawhsa maithei uh. Adik kei ka chikei himahleh, ke’n bel ei’mah innkuan(inn sung) a hong kipan ahi ka chi nuam. Kithununna hoihtak inkuan sung a khangkhete’ mah chuh i minam sung a dia le suanhuai leh poimawh pen te ahi tangpi un ka thei hi. A tung a igente saptuam leh pawlpi tuamtuamte’ bel mohsak na ding leng ka theikei a, ka phat zosop hi. Amaute’n ana tangkoupih kei le uh tuasang in i lak ah khamtheih a uang in a maingal zokei di, kuan achi ngam a?? Banah, khamtheih zuakte leng ka pakta chihna hilou in mohsak pumlum luat nang leng ka theikei bok! Chihbel, khamtheih zuakpen a mau’ kivaakna ahih man in. Sum vai hawmna nuai a khosa ihih tak man un sum deihlou i om kei ua, tuaziak in, naupang(uang gen le)pautheitung in valei dek leleng sum a tawi ahih nak in chu ‘na naupang lua’ chih a omkei dia, a thilleidek ana pe ngei ding uhi. Huaiziak in, a van zuakte’ mawhsa pah zozen lou in, huai naupang bangchi bang in kuan a hong kipan ahia?? chihlam ngaihtuah masak zawk pen a hoihzaw mai diam?? Kithununna hoihtak innkuan sung a khangkhia in chuh a va lei a gintak huai kei hi. I Nam’ melma lianpen zaw khamtheih-guihtheih ahi.

Naupang chik hilai mahle’ng i minam damna dia khanlohna om leh kituaktak a i om khawm dialdial uh a poimawh dan te’ ana thei theipah ka hi sam ding a, ka hihtheih khomkhom in ka na awlmawh thei tei lo somsom sam hi. Kholai a imi-isa, theihngei hi’n theihngei louh hitaleh hiai khovel khelhna toh kibual a, a hun manpha takte’uh zang liam maimahte ka muhchiang in ka na awlmawh in, ka pona thei petmah hi. Upa lamte zaw ka na ngaitheideuh hi. Chihbel, amaute’n a hun tamzaw uh zang khinta leh sapkiik theih nawnlouh dia ana zang mualliam khinta ahih man un, himahleh ka-itna leh khongaihna bel a beituan kei. Naupang, khanglai ka teirawlpihte’ mahmah ahi ka khongaih, “Tu nung a i gam’ nu-le-pa ding, i nam leh gam ei’ khut a kinga eive” khawng ka chi lungsim a, kua mah theihpihlouh in ka na pona thei mahmah mai hi. Khamtheih-guihtheih kia leng ahi kei, khangsawn khualna’n beh-le-phung vai ah kihuituamna neikei thei hamham le chih ka deih mahmah hi. Nou huaite, kou hiaite va kichih daudau ngai ka sa kei. Beh(clan) bel i hihna(identity) theihchetna ahi a, pahtakhuai in deihhuai mah, deih kei leleng a loutheilou a i neih ahi a, paih theihmawk ahi kei a, i tu-ita a kiluahtou den ding ahi lai zomah hi. Min i gelh chiang in minbul ahihke’h a tawpna lam ah behmin i tuansak ut lezaw poikei, koihni. Himahleh, beh tungtawn a kipawl khawmna (etsakna din: Tonsing’ Innkuan) chih dandeuhte’ neikei thei hamham le chih deihhuai ka sa. Hiai dan a kipawl khawmna i neih hunhun un chuh kihui tuamna, kituambawlna leh kideidanna in hon bohzui ngal dia, kipum khat naksang in “Kingeu-etna” in hon ‘khetul suih’ zomahlai ding hi. Government a kipan theihpihna (recognition) bang i hon deih lai zomah ding ua, huai hun chiang in chuh I Minam uh a mangthang ahi ta ding!! A khonung in i kisiik ding ua lah a kikhelta dia! Khenkhat a ding in bel houlua leh gintak a haksa maithei, himahleh ‘nawtkuang bil nechik in leng gam lianpi a peh!’.

Tua i paidante uh a hoihkei ka chihna ahi kei, a hoih. Himahleh kiveel thak nang leng om ngei ding in a gintak huai. Tua i paidan u’leh chin dante uh khangthakte’n hon kizuitou ding ahih man in kivelthak a, a hoihloute paih a, a hoihte’ puahhoih sem ding leh kibul patthak a ngaih leleng kipat thak mai bangleng a se lo lawmlawm tel dia hia!!??. Tulel in leng i lak ah a zawng leh ahau kal ah kideidanna a uang(sim) mahmah a, hong uang zaw lai ding hi. Hun hongpai zek leh a zawngte’ a dia lam-et ding om lou, ‘hin gim namlou’ a khosa lel kitam mahmah ding hi. Deih a teel ding hileh kuamah a zawng leh genthei i om kei ding uh chih theihsa ahi hi. A zawng om ziak a a hau om a, a hau om ziak a a zawng om ahi a, kipoimoh vek, khovel’ bukimna ahi. Phattuam ngaihna suah ding ahih chiang a lah a zawng leh gentheite’ mah phatuam ngai, nekna ding leh hamphatna ding a ahih chiang a chuh a ahau te mah tang! Sih-le-man tuahni khua a lah a hau leh a zawngkal chuh genbut ahi kei! Inn lianpi sung a sigaal tazoulou, inn’ kongtual leh lamlian tan a le mi dim, lamlian tangpi bangle khaktan top a om lai a inn neuchik sung a sigaal mi dim zoulou, zanhak di le om zoulou chih bang chuh nakhang ah ‘thalkiat’ deuh a bang hi. Phattuam ngaihna ahi taktak na diam??? A haute’ leng hau gige lou ding; a zawngte’ leng zawng gige tuanlou ding hi. Tagah-meithai dai kilkal a kuamah phawklouh mikhat’ thumna ziak a i gam dam, khamuang leh tawldam tak a om leng bang ahi khamawh dia! Tua i chindan leh zuihdante uh khangthakte’n kon zuih ua, kon kalsuan pih touh zel uh hoih isa u hia???

Kitaitehna khovel a teng ihih man un pilna-siamna a sang mahmah ta. Tunung hinkhua a nek-le-tak zonna lam baihsam zawk deuh ding ngimna’n skul i kai sauhsauh ua, laisiam leh officer lianpipi bangleng i tam mahmah(thou) ta ua, ahoih. Nidanglai a skul kaite bang ‘thadah’ ana chi ua, skul bangleng ‘thadah buk’ chih in ana om hial hi. Himahleh, tuchiang in bel skul kailoute’ thadah chih ahi zaw ta, nidanglai i gen to bel kilehbulh chet. Himahleh, thadah ziak a skul kailou kihi vek lou hial ding a, ut pipi a kailou bangleng kitam mahmah ding hi. Chihbel, skul bangleng siamsinna sang a ‘Sum Buk’ suak maimah ta ahih man in! A hi a, skul kai-ut pipi a kaizoulou tampi ki-om ahih man in a maute’ khualna leh skul kai leh kailou kar a kideidanna om louh deuh na ding in banghiam programme ahihke’h function hi’n kithuah khawmna leh Biakna khawng a ahih theih liai a leh paudang a diak in sappau(English) zatlouh hamham sawm le bang a chi dia?? Sappau zatziak a changkang maw? thukhat ah bel changkang na khat ahi lotham hi, khovel a pau kizang tampen Chinese zawh a Sappau, huai zang a kihou a, ut-ut gen thei ta i hih man un. Himahleh, kei ngaihdan a bel ei-le-ei’ kihou tuahna a bel paudang zat zatzat pen ipau-le-ham zumpihna dia kalbi poimawhtak ahih banah, hon su gammang tu dite’ lak a a ‘sutpi khuam’ ahi chinuam dan ka hi. Sappau i zangkei d’uh ka chihna ahi zenzen kei, i zang lo d’uh himahleh, eimi lak a bel ei’pau mah zangzaw photlai mai le maw....? Sappau theilou tampi ki-om lai ahih man in. Thuhoih-laa hoih pipi na gen hang in na thugen min a theihtuankei leh a zatna a omtuan kei, “ Vokpi mai a suangmantam paih” toh a kibang lel!.

I chihsa mah bang in mipil-misiam bangleng i tam mahmah ta ua, i sum-le-pai hinkhua uh(economic life) bangleng kikheng in, nidanglai toh teh in bel tu hun a nuam mahmah ahi ta ngei ding. Tua kawmkar ah, siamsinna lam a ana sangzaw deuhte’n solkar’ na kia sep kitum in eimah tualsuak, khut nnasep-thibawlte’ zumpih kibang maimah hi. Tuaziak in, ipu-ipa ua kipan ina chindan uleh goute’ uh sukmang baihsam mahmah ding hi. Tuchiang in leng i sukmang uh tampi om thamta ding in a gintakhuai. Kristian ihi ta ua, ipu-ipa te’n dawi-le-kau biakna dia a thilzat tuamtuamte uh ingaihnat khawlkei ua leleng pau-le-ham, a diak in- Pau Upa, Lapau, Pau nupa, Pau kulmut leh Tangthu tuamtuamte’ sukmanglouh teitei sawm a, i minam leitung a a omlaisiah mang ngei nawnlou dia kepbit dingdan i ngaihtuah uh kisam mahmah hi. Tuchiang in le tua i gente a theilou kitam mahmahta ding a, a thei kichi sunte’n zong a hitak theikhawl nawnlou, a zul(gei) thei in, ahilou deuh ngen in kizang phialta hi. Huaiziak in, a kepbit dingdan i ngaihtuah kei u’leh a mangthang dia mansa gige ana himawk dan uh ahi! Ipu-ipa khang a kipan neih-le-lam(gou) te’n suangtu kichian nei, Nam Piching khat ihih dan uh taklang mahmah hi.

Bangteng i gen hang in ei’mah a kipan ‘awlmohna’ tatak i neihma uh gensuk-gentou mahle hang leng a phattuam tatak a gintak huai kei. Tulel a imi-isa khangthak deihthoh huaitakte’ kiang ah kinepna ding a om kei, a sualtheilua uh ka chihna ahi kei a, ahoihlou leng a om a, ahoihleng a tam mahmah( mel-le-puam lam hilou eih kha :P). Banah, mihing ihi a maban dingthei kuamah a ki-om kei. Ke’n leng tuabang ka gen hang in maban a i gam-le-nam’ mi-le-sate’ a ding a huathuai leh mitsiip huai vungvung dingleng ka hi maithei, tua zu-le-sa, khamtheih chiteng a kibual a, mihehpih huai mahmah i chihte zong maban a i gam leh nam a ding a suanhuai leh i kisaktheihpih mahmah ding u’leng a hi thei. Hamsiatna khovel a teenglai i hih man un hiai khovel’ nopsakna, khelh utna, thanghuaina tampi te lak a kipan kikepsingthou a, kiveen a haksa mahmah hi. Huaiziak in, kou’ khangthakte’n tua i om dan u’leh khosakdan, gamtatdan te k’on zuihtouh ding uh i deih ahih keileh, Khangthakte’ lungsim ah khalam thu banah salam(leitung thil) ah, ki-itna, kilai nattuahna, kinekngaihna,kituahna leh a dangdang banah GAM-LE-NAM’ Itna thute a ‘a chi hontuh thak’ ding in k’on ngen hi!. Migam a teng a, mithunuai a ka-om ua, mi mitmei veng a, mi din le tut en a, mi khabe-nuai a ka dakdak mai ding uh non phalsam ding ua hia!!!???

Ka awlmawh leh puaknat mahmah hang in a gelhkhiak hial ka siam kei, himahleh, a lunggel thei deuhte’n chuh ka gennop man thou ding in k’on gingta. Ka gen khaklouh tampi om lai, huaite ana kingaihtuah zom zel mai un aw....

Pa khat a sihdek lai a a tate’n “ Pa na tate’ bang na hon lung himoh pihpen?” chi a a dot u’leh a Pa un, “Bawite’ bang mah ka hon lung himawh pihkei, ka hon muang mahmah...” a chih thupi hina tel e maw...!!?
“Khangsawn khualna’n ihih theih zahzah un kidamlou hial in i hih ding ua; Thumpawlte’ leng i thum zel dia, a gelhte’n leng gelhzom zel in, makai leh heutute’ leng theihtawp suah a gam le nam a dia nna hon sem a hongpang a, Siamsinte’n leng gam-le-nam aa di’n siamsin ve ni...”
“Lum la lumlou, vot la votlou a om pepurlh hun nawn kei veh aw!!!”

***Nu, ka kipak!***

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA