NGILHLOUH ZAALMANG

By ~ ZM Tonsing.

Zawlpi khovum a daakkhia in, Sialkal Tangdung kiphah zihziahte ka en a, tua bang in Guite kualzong ka muhtheihna chiang maimit ka suan a.... Lamdang na e!! Nidang a sing-le-gua hing dipdip te’n tua mual-le-tangte tuamdim a, tua hichi bang a om theih mawk, leitang kia san velvol a om chih mawk banghang hi ding hiam chih thute ngaihsun kawm in Myanmar a Laizom Zomite’ teenna Chih State maimit ka suannawn a, huai leng Sialkal tang leh Guite kual sang in a hoihzaw tuankei hi.... Huchi’n hiai thute ka lungsim a hongsuak hi. Leitung a nekzonna tenglak a upa pen, khanglui pen, lok(meet) loupen leh khangtou loupen a theih a om singtang louneihna(shifting cultivation) kichi Zomi a tamzaw 70% (za-a-sawm sagih)te’ nekzonna pipen leh kingakna ahi chih i thei hi. Hiai singtang louneihna Zomi hon suangtu i pu uh ‘ZO’ leh i mimasate un zong nekmuhna leh nekzonna in a na zang uh chih i khangthu suite’n ana gen uhi. Kum sangbi khat tan bang palsuak hita mah le hangleng ei’ honsuangtute nekzonna mah a kinga a, hiai nekzonna mah “sum kuang chiang keih” den lai hi hang.

Nidang lai in bel, gampi leh gammang sah taktak in i Zogam na dim a, gamsa lian pipi zong na khosa in Sai(elephant) na ngawn i gam a na om khangei ahih dan Upate’n gen uhi. Huai hun lai a bel louneih pen ahi ding mah ahih banah, gammang hoih taktak ngen ahih man in louneih pen kithaman mahmah zongsuak ding hi. Aziak bel buh tin khat tuh na mun ah tin 200 bang piang theilai ahih man in, nek zonna dang lunggulh huai tuanlou in, louneih mah kingakna tham leh kivakna thamching mahmah ding hi.

Himahleh, tunitan a ipu-ipa te’ chiin dan kumteng a gamlian pipi vatmai a halsiangtou ngitnget ihih man in, lougam pen hong sainou in, gam-ngek hongsuak a, i haichi chiin pipen ‘Buh’ a ding in a leitang pen dau(da) deuhta ahih ziak in, gamlei pen buh in ngeih zou nawnlou, lou liankhop neisek mahle hang buh deih thusam bangzou tatak nawnlou hi. I louvaatna ua sing-le-gua kumteng a i haal mang gige te uh sumsuah zaw hile hang buh i khohkhiak sang in kiman zawtham leh kilawm bangta hi. Tua ahih man in igamlei pen buhsang in banghiam dangkhat, haichi chiinna di’n zang le a hoih in, a kikhankhiatpih thei ding hiam chih lamte ngaihsut hun mahmah ta hi. I gam ten lah buh deih bang a piangsak zou nawnlou hita, louneih louh a lah khosakna ding dang om tuanlou ahih man in, i lou gamte uah zuak a sumsuah theih deuh ding lampangte uang bawl hunta bang hi. Huchih kei leh lou khoh in khantouh lamsang in kiatniam lam hon manhohpih hiaihiai ding bangta hi!. Zuak a sumsuah theih deuh ding zat, a baihlam pen in lou a tamlou i chiin sekte uh- Dum (zanah), Malta, Siing(ginger) leh a dangdangte hah bawl le hang i khosakna a di’n khantouhna khat hong hi diam???

Tualou in, long-term Policy in i gam pen Plantation Farming di’n bawlthei zomah le hang(a bawl leng i om zeuhzeuhta ua, kipahhuai) a hong pichin chiang a chuu... ‘Puktaw’ chih khawng manglam a le matphak hong hi nawn selou ding hi. Tua ‘Plantation Farming’ a di’n bel i gam a i chiinsa-zawngtah, sekkhum, singpi leh a dangdang Zogam a ahoih chih lah theihsa hi ngal. Hiai bang i hih pichin zoh hunhun un chu...sih nung a zong a setheilou gou, tu-le-tate’ nutsiat kihi zomah lai ding hi. Thamlou in, Zogam’ economy i khutsung a tawi lel ding i ka!! Thil hoih pipi thei mah le hong zong, i pianna gam in hon zillouh deuh hi khan’nteh, mi khateh nen kia tanglel te a di’n zaw...! Ahi a, tulel dinmun bang a paitou a, i lougam te uh tua dan a i zat touh zel u’le bel, tua ban kum tamlou nung in i Zogam pen bang hongsuak dia?? Tu-le-ta’ aa ding bang mah nutsiat i neihlouh ding banah, gamlei nangawn zong ahong chiing(gahsuahlou) kha ding chih lauhuai lahlou hial hi. Bek thamlou in, i gam zatdan kivel phalou a, a gam’ gou neih sun sing-le-loute huhamtak a vat mai a, haalsiangthou gige a i om nilouh u’leh nikhat nichiang Zogam zong, gamsia, gamkeu, sing-le-lou natawm zong pousuah zou nawnlou in hong om thei kei kua’n a chi ngam a???!!

Huchia ka dak velvel lai in, a khen chiang in mualtung peuh ah leivui kipei khu lunglung bang hong om zel a, tua leivui khu lunglung te khong Tuivai luitui khawng ah tusuk in, nidang a dum kiikiai a luang dimdim sekte tu’n tua leivui khute ziak in hawktui bang mai in a san puappuap maita mai uhi! Sun tanglai nisa leh kholum takmai hina pi’n vuah ngamkhat in hong zu guih mawk a, keizong ka kawt man khak ding lau in kintak a inn lam zuan a ka tai leh ka khanglou a.... Aw...bang chi dan a, a dum diidiai mual-le-tangte, tu a gamkeu bangmai a om a, sing-le-lou nasan pou suah zou nawnlou hiam chih ngaihtuah a lungkham tak a ka om lai in - ka zalkhun tungpan Zaalmang lel ahi chih ka thei khia hi!!

***Nu, ka kipak!***

ZM Tonsing 2/June/2012

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA