ZODAWN PAN LAIKHAK
By ~ Pau Lian
Beita
© Siamsinna leh Vakiangbu (12.06.12)
Ka lawmpa toh xerox bawlna mun ah lai tamlou teikhe saknuam chi in
sun khat kava kuan uhi. Tamkhop xerox bolsak ka hihman un dawr neipan
ana ngak un aw hon chi a sawt simtak kangak uhi. Huai ngak kawm in bang
a milim kitak tekhong en in tuzel, dingzel in ka omlaitak uh putek sam
kang singseng. Kuul khinkhen chiangkhun khun in hon lut a, a dawr
neite zaw honsa ahi ngei dia bawite, hia laipuan hon kawmtuam sak dih
ua chi in a tualkawlzal sung apan sarang a thuah a kitun in awlawl in
hon phel hi. Tua sarang thuah 4 bang hon phelzoh in bang amaizen dio
cih di khop a laipuan lui, kikhep nitnet, akikhep nale tankhe phial a
kai nipneep hon lakhia a, asung ah thu tamlou zaw kigelh kamu a himahleh
enhoihlou in dawr neipa ka sapsak a nuikawm in bang adiam kawmtuam di
achi ka cih leh dawr neipan leng putek pakiah "pu...kikawmtuam theilou
di selua zanlam a le kana cihsa eivoi" a chi a, putek pan le bawi tamvei
kon kuan lota, asiat louh di dandan in hon hihsak mai in a cih hi...
Kin leh buang in ava kawmtuam (lamination) sak a, dawr neipa nui vevu
kawm in hoih mahmah ta e pu. Khep kenla kem thinthen ta in aw, athawn in
kon bolsak di a chi zomah a putek pale kipak tak in apai ta hi. Putek
pa apai phet in dawr neipan, hiai sepaih penson teveu, luhlul lodeuh ua
buaihuai chin koulam hon en a, kenle bang a na kawmtuamsak, pangal nupi
ten dummuam pek dengdong azuak te uh mah a bang a ka chih leh dawr
neipan...nui chemchum kawm in Love letter atel voi. Lamka a putek
tenglak a romantic pen ahi hon chi a lawmpa toh ki-entuah in kanui zezen
uhi.
Gingta phalou ka hihchiang un dawr neipa kiang ah zuau eive awmkei
deuhngal kava chih leh, gingta un a tangval lai a a nungak nu laikhak
ahi, na gintak kei uleh vasimsak le uteh, akigelh teng a chiang nawnkei a
hiven hon chihsan a xerox bolna room ah hon lutsan nawn hi. Gintak di
lah dawr neipa chiamnuih thutak gensiam dan i theihsa, mak satak in ka
om ua, ka nuih uh a zaden tamai hi.
Kisimsak khaleh hoih di hia ka chi a lah kisimkhalou hita, ami bang
theinop hial kasa zezen hi. Ka xerox uh hon man in dawr neipa natawm le
hon nuipawt a, taktak amaw kana chi pah hi. Dawr nei pan leng taktak mah kei
dia, kuh peuhmah ei athu le.. lapau te chiik theilua. Thum kom a laithon
koi mun hiam thil lui koih khopna a koih jejen din ahoih a chi hi. Ami
bang ka theihnop man in a inn uh kakan a, ka lawmpa toh va simsak teitei di
aw chin ka xerox bawlman pia in kapai uhi.
Hichi tel a thumak i muh khak tamlouh toh keibang in mak kasa diak
hi. Lawmpan le zingciah vasim pah di hi chi in kaki thukim ua manlouh
na di omkhak di bang kalau zezen hi.
A zingchiang hong hi petmah tuh ka ngaklah ni vaibang hon tung ka chi
nuam zezen hi. Ei nungak te mudi hiam a lehkhathon uh sim di chih bek le
hilou hichi tel a ngaklah va cihtel mak tak le ahi him. Putek khat lehkha
thon simsak sawm, ana phal kei zomah leh chih bang ka ngaihtuah hi.
Lawmpa'n hon tawn ding chi in ka inn uah kana ngak a, hong kuanta dio
chia ka gawl dokdot na kadek gui bang akham zouhial hi. A tawp in ka
lawmpa agal apat hon paiphei a, hong kuanhak na chia ka cih leh, telngal
eive hon cihsan a pautam nawnlou in auto parking lam kazuan uhi.
Auto nung ah kinehtak a tuang in ka lawmpa hon en a, hon nuih sansan a,
kenle bang e ka chih chiah bang hikei hon cihsan zel hi. Ka tunna di
muntan uh kinuihsan den in a chang bang in kangaihtuahna ah haihuai
kisak na in kadim a, himah leh kuankheta i hihcia ka ci hi, a inn
lamzuan a kapai lai un ka lawmpa'n tangval nih zet putek laithon sim dia
kuan cihtel honchi a ka nui khuhkhuh nilouh ua atawp in a inkong uh katun
un putek pa varanda a tu kamu uhi.
Tua putek palah varanda a tu pheuphau, koulah a gate pua a a lut masa
ngamzok omlou a kinolhtuah. Nidang a teirawl tung a nungak hel dek mah
ka bang jejen uhi. Ni lah salua ahih man in atawp in hinawn mahmah kei
chi'n kalut ta uhi. Agal apan in ana en vangveng a ana nuidek heuhau sim mawk
hi. Kenleng gen di jok theilou ka hihman in pu non mungei hia kachih
leh hon en vengveng a, zan a bazar a lai sutna mun a te maw? hon chi a
koule ka lawmpa toh himah ung e chìn ka dawngton kha latlat uhi. Nungak
hel a kimuh masak ni mah a bang hi. Kho ul peuh in hon buak a, aguktak
in kana gim mahmah mawk hi. Ka gintak khel un mi paunuam tak ana hi a
nuam kasa thak mahmah uhi, koi a om e? Koiveng te chih tevel kaki houlim
lai un ken apau tuhkhe hial in pu zan a na lehkhathon lui a luipen
munuam a hong hoh ka hi uh ka cih leh a chil bang hon valh ging guap
zezen a, bang di chi na thahah ua tangval te honci hi. Kenleng lui lua
in maw ban ah thupi honsa himhim a hon kansuah dek kahi uh ka chi hi. Nui
kawmsim in pupu in aih leh tangvalte, chik kum a piang tuak nahi uale
hon chi a kouleng 80s chihlakvel chin kadawng uhi. Aman hon enphei a,
bawite kon kipah pih himhim. Tuisik a na om ma ua ka gentheih na tangthu
theinuam na hih uhleh kon hilh ding chi in insung a a limlakte,
laithonte ladin a lut hi..
Album tamlou toh sarang a thil kitun tiptep hon tawipawt a, album khat
tuak in hon pia a sarang a thil kitun pen a pheitung ah koih in
deihthoh chi meltak in a zut thiamthiam hi. A limlak te ka etkawm un ken ama
kiang ah. Sepaih ana pang ngeidan neivele maw ka cih leh aman leng
1968 kum in tangvalnou phiphel ding in Burma sepaih kana pang a kum li
service joh in katawp a Gorkha regiment ah 1973 in kana lut a ka penson
tandong kana sem hon chi hi. Limlak te ka et in numei/nungak limlak
ding kamukei. Hansuang tung a akilakna tampi taktoh a sepaih panlai
limlak passport size ngen ka etzoh un awl-awl in tua sarang tuh hon phel a
keilam a hon likphei in hiai maw bawite na muhnop uh? Sim theih hamham
inteh a ci a kenleng kasang pah hi. Amai mel ka et in amual a, a laithon
te ka sim a, a thu thuktak a kigelh te kamuh in kaki guih jejen hi.
Akikhepna kekhial ta ahih man in athu kimlou te hon hilhcian zel a,
atawptan ka simzoh in adang nih hon piak behlap nawn hi. Adang te kana
sumang kha a a chi a, a laithon hon piakteng ka simsuak tak in ka
chiteng aling maimah hi. Amah ka en a kalungsim in hehpih huai hina
maizen cia maw ka chi vungvung hi.
Hiai laithon thum teng 1972 laivel a a kikhak uh ana hi velvual tel hi,
a laipuan kikawmtuam thinthen te kamuh in itna taktak toh a laithon bek
kem di chi hidi eive ka chi hi. Tua putek pa kiang ah pu na tangthu hon
hilh in chi in kangen ua amah leng dai dedu in gal lam a mual te en
vengveng hileh kilawm in a aw te hon khuah in aw liing nelnel kawm in hon
genta hi....
Kaneu apat in kakhua lui uh zoudawn lam ah lawmta bang in numei khat
toh kana kipawl uhi.. nop leh dah kitheihpih, haksa omleh palkhawm in
kimaingal tak in kana khanglian khawm uhi. Lian simta, nungak tangval
dekphial ka hihtan un ama a dia keikan a a theihpih tu ding omlou. Anu
apa a sanggam te sangmah inleng ka theisuah zaw hi. Aman leng kei a dung
leh vai in honthei..chihmoh na hun a hon hehnemtu lawm ginom khovel a
amah chauh ahih man in ka ngaina bik hi. Singtang a lou kinei hiven,
vaikuan hun hitaleh, vaipai hun in kaki ngak ua, sun khawl hun inleng
lou kigi keimah le ung kava tungsek hi. Nitak ommuang hun ah amau inlou
pot na ding kamukei, mundang pot lunggulh inleng ka neithei ngeikei,
nuam satak in tua minu toh ka hun tamzaw uh unau ki-itna sang a
sangzaw. Ka lawm muanhuai.. Pathian nuai geih a kami muan toh hun
zatkhop nuam kasa tawntung hi.
Hichia nuam satak a ka omlai un valnou hi phiphet hunlai tak leng ahi
a, Burma sepaih a pang kapu kava zui a ama nuai ah kava pangtei hi.
Khua kitaisan hita, naupang lai simtoh kawlgam a lunglen sukpi hon
kipan ta. Chikmah a lunglen chih ana theikhalou intuh tun ka theita.
Haksa salua ban ah Burma sepaih pentak ka cih ban ah kapu leng penson a
hihtak man in ka zuikik a kum li chauh kana sem mai hi. Huai hunsung a
chang a inpai chiang chihlouh lunglen thoihdam na di a om kei. Huchi in
kakhua ua kik in kha tamlou ka om hi.
Kakhua ua kakik nawn hun in lawmnu toh kingai hi hial keimah le ung
kithuah kan a nuam omlou ahi chih ka mukhe thakthak hi. Nitak khat
theihkholh louhpi in lawmnu te inn a pawtkhin nidang sang a paibaih zaw
cih ding in ka sungte ana lum naikei ua, tap kotawng ah ana kihoulim
tui mahmah uhi. Sangkil bul katun in kapu in eh honpai maw, hon tu in
bawi, kalnawn chiang in lamka lam ah ipem ding ua huai din kisak bol
simsim ta in hon chi guih hi. Utlou lua kahih man in a ut te pemding a
utlou te omding chin ka lupsan hi. Lupna tung apat aki houna uh ka ngaingai
a ka ut thei mahmah kei, kum li omkhiak nung a bangziak a tua pem di chih
hizel ka chi a, kaheh alah kapu kasel ngamkei. Zankhua in ka ngaihtuah
a, kei aneupen hi lengle hiai lam a om mai di hi ka chi a, adik a gen
inchu loukhoh telzaw kahi mai hi.
Zingkhua hon vak a annek di huntan nuak cih dandeuh in kalum hi.
Anne din honsam ua kana dawngkei, ann anek khit un kapu honlut a, nou
maban di ka khualna lel ahi. Theisiam mai un honchi a, gamkuan din a
vakkhe ta hi. Sungte teng kuankhe ta uh ahih man in lawmnun leng loukuan
din inkhang ah hon sam kaukau a, hon paiphot in cin kasam a annek kawmkawm
in kapem dingthu uh ka hilhta hi...
Tua ka lawmnu kunsuk mai kamuh in gen di katasam tamai hi. Gen di pen
theilou in ka ann valhging natawm hon ngaih hial hi. Kenleng ka lawmnu
kiang ah noule nong pem kei di ua maw ka cih leh hon daktou a mitui kai
kawm in hon nui a, om maive nang. Lou i KHOUKHAWM zaw keidia hon chita
hi. Agen noppen kaman kei hial a annek kakham in kakuang te hon silsak a
loukuan din katon ta khe ta uhi. Lamkal ah gen di atam kholkei,
khiaklah na in kadimta, kamuh peuh mu nawnlou din ka en a, lampi ka zuih
lellel te zuikha nawnlou a, kaki tonpih kalawmnu ngeileng hiai loulampi a
kakik ciang uh cihlouh kaki ton nawnlouh ding uh kangaihtuah ciang in
kakhase dek maimah mawk hi. A bangbang hileh Pathian lemgel hi cihlouh
gending a omkei. Loukuan kiklam a kakiton uh zaw ka hunnuam penpen leh a
tawpna ahi maimah ta.
Ka pem ding ni uh khua hon vak phiphelh ta, ak hon khuang in
gilkhang a kapu in aak hon manham lomlom hi. Keileng kava thou a kava
gohpih a, gohzoh in luinai lam a ka lawmnun tuitawi dia gingta ka hihman
in chikmah a tuitawi ngeilou pi in kava tawisawm a kakuankhe mawk hi.
Tui kana dimdim a, ka mingak hong kuan ngeikei. Atawp in chimoh kisa in ka
tuitawi potou in lawmnu te inlam ah kava diang dongdong ta hi. A kelkong
mun uh katun in anu tuithei dimtek a pua in hon pawt a Lulun omlou hia
ka cih leh anun lougiak eingal ve. Bangchi naki hilh telkei ua amaw, ka
zindi ni pentak bang ngaihtuah a chi in kelkong ka pek a hehtha suaktak
in inlam ka manoh hi. Loulam lah gamla ngal, khualzin lampai lah
ngaiding, vaki muh pih lah ka ut a, hici bang hun kibicilh tak lak ah
zuangang deuh a haksa mahmah zomah hi. Lungsim kinleh buang in loulam ka
delh ta hi.
Loulampi bang saudiak a bang hi... ka taithoh zezen a atawp in a
loukhung uah kaki kousuk loiloi zezen hi. Amah leng loubuk tau ah hon
dingkhia a dai dide in ana ding hi. Ngeibet suk zialmai tuak bang kasa a
lah suna ngam lou ban a khelah losam kahih man in bang dia non hici
bawl a? cin mit gau lelaw kawm in ka en hi. Gen di a theikei a akun a
kenleng hon enve. Kapem di nitak ua non hici omlouh san, bang ngaihtuah
na nei e chi a kahan loiloi laitak in apa bukkhang ah tukawi toh vaimim
kawmlak ah patauh chi deuh in hon suaktou thulthul hi. Apan le bang chi
naset ua, hon supatau lua nakei uahia, nou lawmta tegel kikhelah
namaizen ucia.. kimu nawnlou di nahi sam ua ci in phun numnum kawm in a
paisuk nawn hi. Paulou phunlou a om ka lawmnu Lulun tuh hiaini a maitai
zoulouh ka en a, loh dingdan katheikei, ann huanlai himah leh saktan
honkha in cin a ban ah kakai a akiang ah Loubuk sak ah khatvei nang mudin kong kik nawnding chi in kanung heisan ta hi.
Huchi in kinleh buang in inlam ka delhkik a inlam ate ana mansiangta
ua anne din kei ana ngak uhi. Kapan bang ana sal zomah hi. Ann kane mengmeng
ua innkiim innkiang te mangpha khak din hon hoh khieukheu ua lungzin
huai mah a bangmai hi. Kou khua motor hon tunglou a hihman in sakol ka
hire ua kavante uh posak in kou khe in ka pai uhi. Khua pelkhe mahmah ding
hita chih in khomual ah ka tu a, ka galdak a muhtawp a louzau te,
khokhung a kawlsuang kiphah dingdeng te, khokhang a maupou dipdep
te, reserve huan a gelsing pou dipdip te kamuh in paisan maiding ka
khelah a, huai louzau a gamta te ka muh in ka mittui adaisak huntawk
mawk hi. Ka khiaklah pen ka pianna vangkhua ban ah ka neu apat ka lawm
hoih Lulun nungngat san a pailiamsan di haksa kasa hi. Kanung ah hon kai
om abang hi. Himah leh paisan lou theilou kahih man in ka kinunghei a
mangpha ka gamngaih leh kalawm hoih. Khat veitei nang mudia honkik
nading kahi lungkham ken aw ka chi a ka paita hi.
Motor omna ka tung ua, zangiak in a zingciang zingkal baihtak in Lamka
kazuan uhi. Lamka katun in ka gintak ana bang hetkei, inn leng a tam
naikei a Teddim road phei ah inn ana kivual diudeu lel hi. Huaikum bel
1974 May ni 12 ni hin kathei hi. Hindan aki khe mahmah hi. Nopsak na di kamu
kei a chim in ka chìmthei hi. Ni tamlou om hipan mahleng ka ning akitel
hi. Chikmah a itna thu kaki kup pih louh, ka huat leng hisamlou Lulun
ngaihna hon puang hi. Kaksa kasa, agen didan katheikei, aman kei hon
mangilh di peuh in ka muangmoh a ka lungsim hon kise nak mahmah mawk hi.
Nitak khat tuh annekhin, meltheih lah neinai tadihlou ka hih chiang un
ka inkong uah khavak nuai ah katu a kaki ngaihtuah dedu mai hi. Lunglen
hici kan omdiam ka chi jejen hi. Ka hinkho lui te ka mai ah hon kilang
duanduan mai hi. Ka lawmnu nuihmai mel te khapi vak bang in a kilang
dieudiau a, ahuntak a itna genhun ahih lai a kaphawk louh kisik in
zawlngai a cih te un ka kui maimah hi. Laithon gelh di chi mahleng apo di om mengmeng lou ahih man in khak theihlouh in hun leh kha tampi hon
kivei ta hi.
Huai hunlai in sepaih kilak anuam mahmah a, mel et a alak thoh ule
ahimai hi. Lamka a Gorkha regiment omten tuailak lak ding a zong ua vatel
in chin kapan hon sawl a kava tel leh hon na lamawk mah uhi. Sapna lai
cihleng gina tak in a omkei a, hon sap hunhun ua kuanding ahihman in
kalungbuai phing hi. Ka laithon gelhsa khaktheilou ding kaki cihciah ka
lung akham a lah hihtheih kaneikei.
Pathian inzaw honpi zel ahi kachi lou theikei. Kazinma in ka kholui te
uh nasem a Lamka a hong om innlam phazual ding ka theikha a ka laithon
gelhsa pedin kava kuanpah hi. Kava piak in aman leng kalkhat khong omdi
kahi. Kongkik ciah a thukna kon poke chi in hon nui themtham hi. Hon
thukkik leh ake ka chi a kalung a nuam ta mahmah hi. Ka gen ngeilou itna
thu genthei dia omta kahih man in kalung a muang hi. Khualzinpa hontunkal
ka ngaklah mahmah a ahi inlah hon thukna laithon a omdiam chih ka buaipih
zel hi.
Kalkhat bang a paita, khual zinpa hontung ngeikei. Keilah kakuan niding
anai ta, kakuan ding nitan inleng khualzin pa hontung hiam chi in a inn
uh kaveh thithe a, kaki nepna zaw lohsam zel kahita. Lohsam, dah leh
lungkham kawmkawm in Punjab ah training din ka kuanta.. ka ngaklah tua
zodawn a lekhathon mulou in vaigam ah ka kuankhe maita hi.
Vaigam ah khattang lungzuan ahaksat dan kon musuah hi. Agamla zaw
zodawn apan Lamka ah kal a gamza pin hon khen nung in tun vaigam
(Punjab) ah aki omta. Gamla mahleh ngaihtuah naleh suangtuah na inzaw
amual a guam a kanzou tham, akiang a ombang in kakikoih zel a, a chang in
thil hitheilou pi zanmang maimai suangtuah kadiam kaki chizel hi. Training
lah paisaan lel, thagim tak leh lungzuang tak in muh ngeilouh, meltheih
ngeilouh gam a om anuam hetkei. Simmohna tampi te tuak in, pau leh ham
lamthu ah siamlou tuam in kei singtangpa kava pang tuankei hi. Min
ahihzoh, azil thei uh kei maitekhuak inle banlou tuan hi in katheikei, a
haksa penzaw kuamah theihpih louh a lawmngai a thuak gimna kan a haksa a
omkei. Kipasal sak a thuaktheih dile ahi tuankei, lungleng a haksa
cihlouh gentam di omlou hi in kakoih a sial in kasial thuak mai hi.
Kha 6 ka training zoh in suty kangen a, heutu te deihsakna toh suty
piak in ka omta hi. Innlam kapai a kangaih tuah masak, huai zodawn apan
laithon ka lawmnu'n honkhak kik di pen tuh ka inn ua ana omngei din ka
um hi. Ni 8 ka painung in inn katung a ka sungte kia kakan masak pen bel
huai laithon mah ahi hi. Ka gintak bang in huai laithon ka inn uah ana
omngei hi. Ka lawmnu'n ama khut a a gelhtheih bawn hilou, akhua ua
kompondal sem pa a gelhsak a awlmoh tak a hon thukkik, a laipuan bang lui
hialta tuh singlem kawm ah ana kepsak ua. Tungphet kisil lou zen in ka
innpam ua lamkhuang nuai ah kava sim hi.. huai laithon bel ka zinkhiak di
ni zingchiang october 7,1974 a ana tung ahita. Ken kasimni bel may
24,1975 ahi. Akal ah hun saupitak lut aihman in itna taktak lou a din
lungkiat louh vual ahikei. Tulai dan a kikawmtuahna hoihtak omleng
ahikei, damdawi zuak a zodawn lamtoh lamka kawmtuah te tuahlem leh bel a
laithon kikhak tuah akin a anuam mahmah, ahih hang in khakhat phialphial bel
hun a kivei veve hi. Munkhat a ingaih tetoh omkhop anop dante ken
kamangilh thei ngeikei ding cih kangaihtuah kawm in a laithon tuh ka
simta hi.
Dam a hinkho nuam nazat ka lam en, kei leng damzel ing. Munkhat a
omkhom den a ki taisan ngeilou leh kitaisan theilou din ken kana
gingta. Himahleh tun khosak na ding gelna in muntuam tuak ah i omta, i neu
apat unau ki-itna sang ale thupi zaw lawmta itna toh ina kipol a, kei
banglel tak ngaihnat tak a non simtelsam a na paikhiak nung a itnatoh
laipuan a thu tampitak kigelh non khak kamuh in kamit a kipahna mittui
apawt lou theikei. Na laikhak kasim a hunlui te hon kilang dundun mai
hi. Anuam a haksa kitheihpih a asuk atung a kizui hang a, khovel ei a
bang a ngaihtuah in lunglen, dah leh chimtak a om kichi theilou hial a i
omlai kangai ngei mai. Napem di ni ua nang adia anop zawkna ahih khak leh
chi a loulam kana giahsan zaw heh ken aw.. huaini a nang mudia khatvei
tei honkik ding kahi nacih ken ka mangilh ngeikei ding.
Nang kan a kenleng itna thupi ka piak ding a omsamkei. Sawtpek a kana
ki lamet bang tak in na ngetna 'aw' chin kon dawng hi. Apil pen a siampen
tel nuam hile chin zaw Lamka zang a neizou pipi, pil pipi kei sangmah ale
etlawmzaw tam ding hiven maw.. kei sese nontel man in kakipak lua Usuan..
Kon muhnawn kal kangaklah lua..
Na laithon muhkik nawn kinem tak in kana ngak hi. Damni heina peuh ah
Zodawn pan laikhaktu,
Lulun
Lulun
hiai ana hi maimah hi. Kipahna in kadim a lah ka thukkik louh na kha sagih
bang phata. Bang ana chiphet diam aw ka chizel hi. Kipahna zaw dahna in a
zuipah zel tel maw chin huai laithon singlem sung a guang in ka kisil
ta hi. Kakisil zoh in kava lakhe thak a tamvei tak ka simsuak nawn a, a
thukna gelh kasawm pah hi.
Apai lemtang di a om zawkmah toh kipak tak in kenleng laithon kagelh ta hi.
Mangilh theihlouh Lulun,
Na laithon lemtan louh naziak in kana muhak kha a poi kasa. Simkha pah
a hon thukpah ut himah leng vaigam a ka om man in kana khonung muh kha
maimah. Tuni May 24, 1975 in inn katung a na laithon kana muta, na dawnna
nem in ka lungtang a dawt pailet ta, hunlui te ka sutsut a ka lungleng thei
mahmah. Nangleng lungleng tak a om cih kontheih in kon itna apuang
deuhdeuh. Hunte ei ut dan a kaisau, kaikik a khawlsak thei hile zaw
maw. Khovel paidan khek a kal a gam zapi hon khente kaihnai theih hileh
zaw maw. Mihing hihtheih lah a omkei. Itna gui zoplouh in ikal hon khen
theitei, lungke lou in ana pang ve aw? a hihtheih leh kalnawn in ka hon
zindi, zekai sim mahleh...
Laikhak tuna Usuanpu.
chin gelh lemluam in damdawi zuakte ka lai kava posak ta hi.
Keileng kalnawn a zin ding chi in suty lailai ahi toh vapi suk mai bang
ka lunggelna ahi. Ka suty sung ni 38 a manpha theipen a zangding chi in
ka lawinu zinpak ka puak ding niik peuh, lukhum leh puan malngat a kibawl
puanza kava lei a kaki sa bemten hi. Huai hunlai inbel motor zodawn lam
sau lut theilou a hih man in lampi seh thum suah seh nih khe a lampai
ahimai. Hucia kisa bemten a ka omlai tak in ka vang in zoulou adiam, zin
leh sian lung awilouh mah adiam nitak khat tuh.
Khosik cihtak in ka khosik maimah ta hi. Ka sungten damdawi te hon pia
ua apha theikei, a nitak khotawn in kaliing den a, ka chite asa a ka
lutang puakkek ding bangkhop in ana hi. Doctor te vasam in doctor ten hon
en ua damdawi hon neksak joh un zingkhovak ciah damdawi in vazuan un
hon chi uhi. Ihmu omlou phial in huai nitak tuh kei hon buaipih ta uhi.
Zingkhua honvak a ka khosik a bei naikei. Ka liina ka tha a chau a, ka
chite a golh a ka lenuai, ka gawlte, ka mittang te a sa hemhum a, ka lei
te a vot dekduak hi. Damdawi inn ah tha in naupuak in hon pua ua, kava ki
etsak leh malaria navei, na om phot angai ding hon chita uhi. Huai lai in Lamka leh asehvel tuilou ngen in adim a kei toh kingeina seh lou ka hi
dia, natna in hon bawm tamai hi. Katha chau in damdawi inn ah ka lumdap
tamai hi. Damdawi inn kichi leng room ginatak a om naikei. Inn beu khat
lelphet ahi damlou keitoh sim in sagih lelphet kahi uhi.
Kalkhat bang ka om nung in le kahalh khe zoukei, a bangbang hileh kazin di
hun tungta, dingkhe zoulou pi a zin ngaihna omlou in lungngai vungvung in ka
omta hi. Laithon hon thukkik ngak di kadiam ka damlouh thu hilh di
kadiam chi in suangtuah leh kingaise tak in ka om a, sihsual lou phet a
om kahih man in ka tha teng adah a ama hon thukkik kangak phot maita hi.
Kal khat nawn sawn ka ombeh nung in halhdeuh ta chi in damdawi in ka
nusia a inn ah lupna ngak bel hi nawnlou in gongthak tak leh zawngkhal
tak in ka om hi. Ka sepna a kazin hun dilah sawt nawnlou. Training
lai, damkol pi a haksa di, ka lawmnu lah muman tuan nawnlou ding chin kaki
ngaise petmah ta hi. Damkol cih mahtak hehlouh na ding pi bang a heh in Lulun bang ama theihlouh in kana hehsan thethup hi. Damlou gim a ki-om a
amah honzin leh eivele ka chi thethup alah ka damlouh a theih hilou zel a
ka chizel hi. Katha ahatkei, himahleh ka lungsim ahat apai zungzung a, mual
leh guamte kantan in, a leng vungvung a, Lulun kiang lou koimun dang a tung
tuankei hi.
Sunkhat inkong a lum kawm a kaki ngaihtuah lai in damdawi zuakpa gate
ah hon lutguih a, kana thou gogop a kana dingkhe zezen hi. Aman kakiang
ah bang chi e Suan. Lulun in nava zin di lamen lua a hon ngakngak eive
honchi a a sakhau honsawk a laithon hon sawkkhia a honpia hi. Kenleng
damdawi zuakpa ka thu kana hilh a aman leng poi hon sakpih a kazin
kiknawn pah di. Laithon ana gelh inla kazin di ciah kon lamai di na
damlouh toh hon chi hi. Hiai hunciah in kisuanlah na in kadim a, ka lu te
hon gik hulhul a poi kasa, Lulun kinepna ka totheh khak di kalau
gawpta..huci in kenleng laithon ka gelh nawnta hi.
Ama laithon sim kawmkawm in hehsim ahi cih kamu hi. Tomkimtak a hon laithon khak hiaibang ahi.
Ngaklah Usuan,
Hon zin dia kon ngakngak na ka lung a amta. Akum sim kiveita nang toh
kimuh louhna asawt. Nikhat lel iki muhlouh a haksa isak lai kangai
ngeimai. Itna konpiak ka lakik naikei. Lak leng ka lakik ngeikei
ding... nang thuthu hinteh aw..
Nang a kinem Lulun.
Hiai kasim in ka kimohsa alah hihtheih ka neikei, genmawi dan ka zongzong a atawp in kenle kagelh samta hi.
Iitpen Lulun,
Lun, na laithon kana sim in bangchin kei mihing, savuak leltak in
kisuan lahna kadou dia ka chi. Abul ka bangchi pat dia, bang ka gelh masa
dia cin ka buai. Ut thu hileh nangtoh kimuh kan a nuam kasak omkei, tel
thu hileh nangtoh omkhop kuan atel lou dia. Hinkhua ei lemgel dan in pai
himaizen leh zaw maw, damlouhna kici'n kei hon bawm din ka gingkei. Silou
pi a kimukhalou nilouh denlou ding ihi, thum ni, ngen ni, Pathian in lem
asak leh hun hoihzaw ah nangtoh hunzang khawm nawn di ihi. Lungke lou
hial in ana omve maw, ikal theihpih tu ka hinna suang in nang adia chitak
din kaki chiam.
Kon ngailua....
Nang a dia ginom Suanpu
Laithon kagelh kawmkawm inzaw kaneh a nou simta mawk hi. Kei bang a piang
vangsia om di a de o ka chi a, silah hilou gawt kawm a hon hawi a
zawlngai a honkoih kua ahia? Pathian adio? dawi leh kaute adio? nidang a
bang hihkhial ka mai a ci peuh in ka hinkhua ka sutjel hi. Tua hun in
vazin mai kasawm a himah leh ka sepna lam a zin di hun toh kinaita. Katha
lah ngah nailou, koipen ka telzaw dia ka chi nilouh hi. Damdawi zuakpa
kiang ah kei mahmah vapai in ka hihtheihlouh dan kam a vagen a ana gensawn
di kadeihman in kava kuan a kava hilh vek hi. Ama kiang ah ahih theih leh Lulun limlak aneih khatbek a laithon hon thukkik di toh hon thunkhawm
heh ka chita hi... aman leng hon hehpih sam ahi dia kagen teng aw hon cih
pih ban ah ka suty pai a Lulun van di ka leisak tetoh kakhak hi.
Nite hon pailiam in ka sepna lam zot di ni hon tungta, lit cihtak in
kalin a, sisuun bangmai in ka lungkham hi. Ka nun hon thumsak joh in ka
bag kakuah a station lam kazuanta hi. Gari a tuan kei a din a chimtak
huai tel mai, huaini in ka mi muhte lungkham leh dahmel pu in kamu
a, kipak a nui kamuh tenglah ka ho maimah hi. Nikhat lampai zoh in Dimapur
ah kagiak a a zingciang in rail ah katuang hi. Ka lungsim ahawm
a, mangilh/puak khaklouh nei mah kabang hi. Khua a lum toh kaning akitel
a, rail tukvelh te a dak khia in muhtawp a mual te ka en a, meingou kai
lieiliai ten ka lungtang a tuam ta. Ka ngaihnou kiang lam zuan a tai
hileng china maizeng ing a ka lungsim in ka chita hi.
Ni sagih bang lungleng tak a kapai nung in ka training centre uh ka tung
nawnta.. khattang lungzuan mel kilatna mun, tua sepaih hon gamsa bang a
kulkhum namun zaw keibang a lungzuan sial thei te adin a haksa
dia, nidang sangmah in kadah zaw a, katha leng a thoukei. Kalawmte naga te
khat houh in nidang toh nakibang nawnkei. Na houpih hak lua bangchi e
honchi a, kenleng ka tungthu ka hilhvek hi. Aman aki khen bawn hilou
lungkiak na a na huchi dim pasal vailou ahi hon cihsak zomah hi.
Nitak ka lum a sun nisa nuai a vialtai na gimsim ka hih man in ka
ihmu pah hi. Nidang a mangsia kaneihngei leng hilou mangsia ngen kaman
mawk hi. Ka mang in kakhekol (uniform) langkhat lam bang zusa hon in ana ne
mawk ua, a langkhat haflpant, alangkhat a tawn teng in thau pua in gamlak
mialpi khoh kana tai vutvut sek hi. Zing kathou a ka lawmpa kiang ah
kamang ka hilh a aman leng na maban chiangkuanglou eive maw chin hon en
guauguau a hon pawtsan hi. Bang ka maban a dio chin kaki ngaihtuah a, a chang
bang in hiai konyak naga pa mi kulmut maimai gen hi chin ka houngaih hi.
Hunte hon pai in kha 4 val bang lungngai tak a ka om nawn nung in
training zoukuan ka hita. Training zoh ciang a inlam pai a lawmnu toh
kiten a hinkho nuam zat di ka lunggulh hon kipanta hi..
Kholui lam a duangvul zen a ka ngaihnou thousi thouvai nuai a tukawl
tawi a loukuan ken bang chi in ka hehpih lou theidia? kei a dia a gin
omna ka phulou ahi. Hinkho nuam zang utsam, mawl tak a hinkhua zang a ka
laithon thukna di le gelh lah tek a om ken hinkho nuam ka zilsak nuam. Mi
bang a sepna thupi sem a sum bawlthei hikei mahleng niamtak a khosa ka
lawmnu, kaneu apat ka lawm, ka let tawp dong a kalawm hi gige ka maban
adia mi poimoh pen dia ka muan tuh ka lungsim in ka pomkip ta hi. Sihna
loungal..sihna inle akhen kei hialding kachita hi. Ka training uh ka
zouta.. kosom parade neihni a kichiamna kaneih hun un keibel ka nungaknu a
ding bik toh ka sepna a ginom a sihpha a muanhuai din kana kichiam
hi. Anitak hun in party hunnuam zang in ka lam zoihzoih ua, nuamtak a omzou
ka lum ua mangsetak kanei nawn hi. Kamang in hankhuk ka camp gal uah
mikhat in lei a toutou a, kenleng duty post apan huai leitou pakiang
ah, paikhia in, hiai camp kiang a bang dia lei hontou ka chi a hon
ngaihsak dek kei hi. Kenleng thau a honkap ding kahi kintak in pawt in ka
cihleh hon enphei a dahmel tak in atu ngakhia in a paiphei a apai
liamta hi. Ka lawmpa ka phawng a duty post apat ana gal et inla ken huai a
lei kikhuak bang a cih kava endi cin gate kahong a ka taiphei ta hi. Amun
ka tun in hankhuk hi awmtak ana hi a, asung kasal a puanlom kikhep
lingleng kamu hi. Kava tawmlut a ka et leh niik leh puanza inlam kapai a
ka leite ana om mawk hi. Kala a kakaltou a lei toupa pai nalam ka thau
kamkawm in ka delhphei laitak in Vaipathian laa ngaihtak in hon kikhah a
ka khanglou guih hi. Khedap te bun a ka omlai tak in lawmte khat ofis
ah na lehkha di om ei hon chi a lamet na le hilou pi in kava la a, hun
kinoh ahih man in ka sakhau ah ka guang a folding bol din kava kiline
hi.
PT leng bawlzou annek di ngak a ka om in ka lehkha thon tuh ka lakhia
ka gintak louh dantak in damdawi zuakpa hon khak ahi maimah hi. Abang
poimoh na le atel a gam hi tantan a honkikhak cin lunglut lousim in ka hon
a ka sim leh..... maizen, maizen chin ka deksam kalai a ka tusuk a, ka kapkhe
tamai hi. Hiai hun kibicilh tak lak a thusia, kazak utlouh pen, zadia
kikoih na himhim le kana neihlouh, ngaihtuahna inle omthei dia ana gel
ngeilou thu in meipi ngou leh etlawmtak te akai lai a thakhat a huihsia
hong nung a meipi ngou te meivompi in khuh a, akal a kawl phia vak zual te
bang in hon tuam a, kawlphia bang mai in kasin kalung honsun a, vuahpi zu
bangmai in ka mit a danzoh vuallouh mittui a luanglet ta hi. Kamit te
mitui in akhuh ziak in ka simthei nawnkei a, leitual ah kakizial a
kakhut in lei ka su a.... sapkik theih nawnlouh ding ka hunlui leh ka
thuzak lamdang tak toh keivuak in kaki hehnem tamai hi. Hon theihpih tu
omsun ka lawm naga pa hon tailut a kakhut a kasim thinthen tua
lehkhathon hon laksak a lah a simtheikei. Theinuam ahih man in bang a hon
chichi a kenleng hon pawtsan mai in, keivuak in tomcik kong omzual ka chi
hi. Amah leng kisuanglah simtak in a pawt a bangvang ah hon engu thouthou
hi. Hon lut dek khuamkhuam zel a, pawt phot in hehpihtak in ka cihciah honlut
ngamkei, innkong ah ading a hon lutnuam lua khat in a tangtang mai
hi. Keileng ka thoutou a, ka mittui te kanul a ka lawmpa ka sam a amah
theihding in ka letkhiak kawmkhawm in ka laithon ka simta ta hi.
Ka lawm naga pa kakiang a tu in hoihtak a ana ngai a, keileng kidek
theitak in ka simkhe theita. Damdawi zuak pa honkhak kasak leh Lulun in
damlou lupna ngak a a om a damdawi zuakpa kiang a agelhsak te ana hizaw
hi. A laithon mailam ah damdawi zuakpan thu tamlou hon zeptel in hon
hehnem mahmah himah leh anunglam pen in ka lungsim a phawng mahmah hi.
Suanpu aw..
Kon muhtung apan in mi chitak, itna haumi leh thuakthei tak nahi. Hiai
thu genlou thei hileng ka ut. Himahleh awlmoh naziak ban ah natheih thouthou
ding ahih toh kon gelh mai hi.
Laithon nonpiak ni zinghal in ka zintou a, khua katun in na laithon
leh puante kava pepah a, ana ki pak petmah hi. Nui zoulou leh tang zoulou
sasa himah leh Lulun hon thou a na vankhakte a silh a na laithon a sim a
kipahna mittui a nulseng kei cih kamu. Aman leng laithon hon gelh a
(anunglam ana en in). Hiai laithon pokhial tak kahi kaki chi. Lamka lam
zuan dia kon pai ni in Lulun ana damzou nawnlouh cih kaza a poi kasa
petmah. Na laithon di kei hon gelhsak ahihtoh theithou na kahi nangle poi
nasakei ding ka cihman in inn katun in ka hongthak a ka gelh beh mai
hi. Gentam a pha ding a om nawnkei. Pathian lemgeel ah kipah na zong
zoni.. na dahna puakpih na kon hilh kawm hi.
Laikhaktu,
Damdawi zuakpa.
Ngaklah Usuan,
Hun leh nite kivei in eigeel kal khentan phial in a om. Mel kimulou a
kum tamtak a pailiam nung inle kon mangilh thei ngeikei. Neulai a numei
pasal cih omlou a dainawl a vokzawi lak kho lut a, segah te tomkhawm a, ka
gophel dite non bolsak lai nathei lai hia? Nitak chiang a ka inkong ua
mei cih a gopek khen a the zol a honboh cia man hang a ne hang a a
limdan a tuam telmai. Ka voknou uh asuah a nang aktuam a anou pua chin a
kei nama a tai a agal a vokpi in hon delh a lau a kakah a non nuihsan
nilouh laite na theilai di maw? sun chiang a nute loukuan kal a chim
manlou zen a ekkum tou a i buailai te? nikhat damlou a ka om a buaitak a
na inn ua va tai chen2 chin a luna damdawi di sa napu peptica non neksak
a kakham laikha, i neu apat na pem tan uh nuamlou kasakna gendi kathei
kei. Huai hunte nangai vungvung khangei hia? Sunchia na sumtawng ua aktui
peuh ina huan zialzial laite khatvei kisamkik henla kihuan nawnleh
kaduh. Huai aktui apum a huan hang a minta di sa a hong chin a asapi a
navalh lai a tui dawn leteh nasung votdi cia tui mittui kaizen a na
dawnlai ken mangilh lou keive.
Tun zaw bangteng bangmah lou a suakta, lungngaih nalel tang dia piang
hizaw khamoh lou di ihi ka chita. Na laithon kana mu a, non van leisak te a
hoihtel. Kipahna leh kideihsakna hicikan hikenteh ka chi a himah leh
huaite tang in nang mel mitphiat kal khat lel muzaw himaileng ka chi. Na
damlouh in kei nakiang ah omleng ka hih dia kilawm tam na maizen e
maw? tunlah kei guhvuak lel, mihing melpu le kahi nawnkei, nangleng na
utleh midang ana ngaizaw mai in, mi kasuak nawnkei khamoh ding, kimuh ding
leng zumna maimel toh ka dimta, ahi inlah khatvei ka sihma bek in kon
munuam ngeimai hithei hileh, damdia kaki lamet bang in na thumna ah hon
mangilh ken aw? Hinkho nuam a non lamzang touh lamen ka hi aw Usuan. Kana
dampih nonkei leh bel Pathian lemgeel ah vangpha kisa zaw mai in.
Hiai thu a genzoh in pupu Suan kiang ah eh pu, huai na limlak a
hansuang te na lawmnu han maw chin kakan a, himah e. Ka laithon muhnung a
suty kapai masak pen a va hohtou in a a han a lim kava kilak hi chin hon
dawng a, kadang bang hon hul a ka lawmpa toh ki-entuah in pupu kun
dieudiau a omkiang ah. Karese maizen, na hunlui hon ngaisak kha lel mai
kave uale maw, poina e maw ka chi a aman bawite.. huchi lam in lakei
un. Miteng in tangthu gending inei, himah leh itna zaw itna ahi. Kimawl na
bang mai ahikei, theisiam tak in nouleng hinkhua nazang di uh aw bawite
honchi hi.
Kouleng aw chi in ka dingtou ua, annek le ahut dek taktoh kana paiphot
ding ka cihlai in ka lawmpa'n thakhat in pu a cihleh nazi natate la tua
koi a om uh ahia a cihleh pupu in, sihpha a muanhuaina toh ka itna ka
piaksa lakik thei kahi kei. Sih tanpha a ka muan huaina ziak in khaithawn
hita ing chi in a nui phulhphulh a, anneklim chi in amah leng insung a lut
in kouleng ka paita uhi.
Beita
© Siamsinna leh Vakiangbu (12.06.12)
Comments
Post a Comment