GOVERNMENT SCHOOL LEH BAWNG EK
By ~ Sang Quptong
A tung a,’Thupi’ dia i teel khiat i
et mawk dan in, nuihzat huai sim abang hi. Hiai mun a i gen sawm pe’n
ahihleh Manipur State tel a Zogam a Government School omte ahi chih, i
theih masak dia ka deih ahi hi. Bangteng hileh, i thupi dia i teel uh,
‘Government School leh Bawng ek’ i chih pe’n in, Siamsinna
(Education) lam kawk deuh ahih mah bang in, Siamsinna (Education) kichi
a khiatna tomchik in i genzual ding. Pu M.K.Gandhi in,”Education is all
round development” ana chi hi. Hiai in Siamsinna poimoh dan hon genlang
fekfok mai hilou hia. Siamsinn ah sin ding tam mahmah a, i sin tam
deuhdeuh leh i theihlouh tam deuhdeuh ahihlam kitheikhia hi. Siamsinn a
sinding, ‘all round’ ahihman in, sinzoh seng di le ahi kei hi.
Siamsinna (Thil khat peuhpeuh sin
siamna) ding in Lai lam a siamna apoimoh mahmah hi chih, ‘ABC’ thei te’n
i theih chiat uh a gintak huai hi. Laisiamna apoimoh dan miteng in i
thei ua, I Zogam ua School leh College om zah leng tam mahmah sam ding
in gintak huai hi. Tulai in naupang kum 3 a phak nak ua leh School kikai
sak pahpah mai dan ahi (Siamsinna apoimoh luat ziak in). India gam ah i
teeng ua, India pe’n mipi vaihawmna (Democracy) in i na kivaipuak uhi.
Democracy bang hihiam, chinawn le, Sap pau in, ”Democracy is Government
of the people, by the people and for the people” chih, miteng theihdan
tangpi ahi. Huchi ahihleh, Government eite a himailou di maw? Government
School te ei a chihna suakta a, hoihtak a i puahphat uh poimoh mahmah
ta hi.
Government School te ei a ahi chih i
theita ua. Tu’n aneitu te’n i bawldan uh ‘Bawng ek’ toh pang in i
kikumsuk nawn ding. Government i chih mipite bawl ahi a, ei a chihna ahi
mai hi. Tua mah bang in, Bawng leng inn a khoizual theih ganhing ahi a,
aneitu leh kemtu mihingte mah ahi nawn hi. Government leh bawng ei a
ahi chih i theih kawmkawm un, a ‘Product’ uh bang hihiam chih i en nawn
ding.
Government in eite a di’n ‘School’
hon bawlsak a, huai mahbang in, Bawng in leng a ek (dung), eite a di’n
hon thakhia hi. Himahleh, Government School leh Bawng ek te i bang chi
bawl ua? I bang chi etkol ua? I zang phatuam na uh hia? A ban i ensuk
lai ding.
Government School i chih chiang in,
School kai na di fee neilou, mizawngte a di’n a phatuam mahmah nawn hi.
Tua mahbang in, ‘Bawng ek’ leng haichi a hoih theiloute (hoih theihlouh
na) khawng, hong hoihkhiatna ding in a phatuam mahmah chih i theih sa uh
ahi. Zomi te’n I Government School leh Bawng ek te i zang phatuam na uh
hia ? Government School teacher te thadah man in, Mission School leh
Private School te ah sum tam pipi seng in lai i zil uhi. Tuamah bang in,
Zomite i thadah luat ziak un, Bawng ek haichi hoihna dia zattheih hina
pi in i huante (haichi chiin na te) uah i zatsawm kei ua, mundang apan
hong pai, meh (anteh-louhing leh adangdang) khawng sum tam pipi seng in i
lei toihtoih maimah uhi.
Government School hoihlou ahi kei a,
Ei hoihlou i hi zaw chih, ‘Bawng ek Theory’ i bawltawm uapan in,
‘simple’ tak in i theithei ta ua, a chih leh tua bang chi panlak ta di ?
Milian-milal kumlui i neihte uh, ‘Mission School’ Product ngen ana
hisim uhi. Huailai a Government School i gam a ana om nailouh ziak leng
ahi ding hi. Tu’n ahihleh, I Zogam pumpi uah Government School omlouhna
omlou phial hi. Education kichi, State Subject himahleh Phualpi Solkal
(Central Government) hong kigolh a, SSA chihbang scheme hoihtak hon
phuankhia uhi. Hiai scheme a hoih mahmah a, Sinlai Naupangte poimoh teng
Pekim vek uh ahi chileng i gen uang law kei ding hi. Gilkial vungvung a
naupang school kai om di venna in, ‘Mid-Day Meal’ bang omsak uhi. A
Liante’n i nekpih (a SUM in) kha naksek ua hiven..!!
Tua ahihman in, Mission School te
lakhe le, Government School a loutheilou hong hidia, Teacher te mahmah
leng a thawn a Government ‘Buhpang’ sawk maimai hinawnlou ding uhi. Tua
hileh, Mission School a i sen teng uh, Missionary nasepna lam ah i hei
thei dia, tuasang in i khangtou zaw di uam? Government i chihchiang in
kuamah dang ahi kei a, eimi ngen i hih zawkmah ziak un kihoutuak in
pangkhawm thei vek leng hoih mahmah ding hi. Naupangte le eimi,
Vaihawmte le eimi, eimi ngen kihi mai ahihna ah, Chihtakna suah photphot
le, Government School te puahphat theih luat di ahi. I puah theihkei
leh, ‘Ei leh ei kipuah theilou’ chihna hilel mai ding hi. Kua i ngoh
nawn tuan dia ??
*WRITER’S NOTE:
‘GOVERNMENT SCHOOL LEH BAWNG EK’ chih pe’n Government School simmohna
dan ahi kei hi. I zatdan (Government School leh Bawng ek) uh kheng thei
le hang, tua sang in i Nam leh Gam uh hong Pallun zaw dia, I kiim-ikiang
a Namchihte’n Zogam Pallun Bawm nuam in hong naih souh-souh ta ding
uhi. Tua phetlou in I Zogam sung mahmah uah leng IAS leh Officer tampi
hong kibehlap dia, Siamsin Momnou te’n (Lai sinsiam a pil kiu-kiau te)
Office teng luahdim a, A vaihawmna mun uh hong suak dia, Namdang in i
Zogam uah vai hong hawm nawnlouh di kal ngaklah huai sak ziak a hiai ah
‘BAWNG EK’ pansan a hon gelh khe mai ka hi.”ZOGAM AW, NONG PALLUT A, NA
PAKZUTE DAWN DIA KHUAIMUTE’N (Namdang te’n) HON ZOT DI KAL UH HAIBANG KA
NA NGAK DEN DING”
—KAKIPAK—
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment