“THUTAK LEH CHIAMNUIH GAWMKHOM”
By ~ Lian Lun Tonsing
Writer’s Note : Hiai bang topic kon tel zenzen
pen,lamdang nasa kei unla’n.Huai baan ah hiaisung athu kigelhte na deih
louhlam uh ahihleh heutute’n na nulmang thei uh. Ahih ziak in kuapeuh
ana mukha-leh-simkha teng in a topic mangngilh kei un chih kon ngetna
masa ahi.Himahleh pukpuk chite pai-in,mengmeng chite lathei chiat leng
agud di.
1. NAUPANGPA GINNA
Nikhat naupangpa school kai dia kuan,nidang sang a zekai zaw a
kithei.Alaplouh(late) khak di laulua kha,hichia hong thumta “Toupa hon
zekai sak mahmah ken” chikawm a,atai chenchen leh kisuipuk kha hive
aw.Vantunglam enkom a,Toupa hon hichi sawn thoh zozen keive chi
ekmok.Eilawi khristian ikichi ua,himah leh i ginna uh ahaat keithei
khopmai.Hiai naupangpa bang a,ginna nei omdiam?Chi’n kidongle atawm
mahmah ding in ka ging hi.I ginna te-uh kivel thakleng chih a deih huai
mahmah ziak a,naupangpa tanchin hon gelh ka hi zaw.
2. NUTA HOULIM
Nikhat nutate houlim hong kipan nawn uh.
Achanu – Nu,ulun in top-up eithunsak eive!
Anu – Apha na e,ahinla boinu thildangvang ala thunsak ki aw…Hichia kidawng geih uh.
# Tulai in nungak leh tangval kaal ah,i thun sak
dileh thunsak louh di bang le khensiam poimoh mahmah leh kilom eive mo
hehehehe..
3. MIHING PUUKNA ZIAK A THILTUNG LI (4) VEL I TAKLANG DING UH.
(I). LEITUNG HAMSIAT AHI(THE EARTH IS CURSED)
(II). DAMSUNG AGIMTAK ANASEP KIA A NEEKMUH DIING.(Man shall toil and eat all the days of his life)
(III). MAI-A KHO-UL LUANGKAWM A ANN NEDIING.(By the seat of your brow you shall eat)
(IV). SIHTAN A GENTHEITAK A NNA SEMIN.(Man shall toil till he dies)
4. PUTU HOULIM
PU – Bawi, bang a na kinuh namtui vutvut uleh na kikaap namtui vungvung sek uh?
TUPA – Pu,i mo powder khong leh samsathau,perfume khong hi. Bangchia mo?
PU – Tulai khangthakte na hamphatdan uh.Kou hunlai zaw uanglua eive.
TUPA – Pu hon gen oh.
PU – Kou hunlai amo, sahbawn (soap) powder chih khong omselou ahi. Kisil chiatangal zang
a kisil himai. Huchi namah in chin.Napi bang i hih dekchia aniik i leem
leh “SATHU UUM/SATHU BEEL” hong mah kibang ahi.Tulai a tuh, nungak leh
tangvalte siangthou lota chin ua hampha lua na hi uh.Thildang tampi na
hamphatna-uh genlouh inle.Hiai maimai in le a gen khin….Chia a houlimna
uh beisak uh.(i hamphat dan uh nathei na umo)
5. THUPIL
(I). Hauhsakna tuh rosepaak, akung ling adim bang ahi.
(II). Hehpihna neilou nurse tuh damloute ading in khetbuk ahi.
(III). Na natna sang in Pathian in hon itna theichian zaw in.
(IV). Khovel a munnuam kichi tuh, itna leh hehpihna a vaihawmna ahi.
6. NUIZEK AWLE
Mizogam a pingpei hattak leh huihpi kithuah a om ziak in saptuam
makai muanhuai mahmah 3 (thum) leh 4 (li) daan pua ah, mutpawt in om.
Hiai toh kisai in saptuam in a tungthu uh naaktak in buaipih lellel uh.
7. TANTAWK A LUNGKIMDAN SIAM NI
Khua khat ah pasal khat amin Siampu kichi om a. Amah ahihleh
milianlua ahikei, innsung khosakna lam ahihleh mi eenpawl, innsung apan
khangkha ahi . Singtang a om ahihman in gamvak alunglut mahmah sek hi.
Himahleh alehlam tak ah, laizilna lam ah ana kuhkal zohlouh ziak
in.Pawl10tan ana zoh in ana khawl bilbel mok hi. Huchia bang le semlou a
hunte nite hon zat bei zungzung nung in. Nikhat sepaih kila di chih
ahon zakha a. Aman le hiai a ka pate neihsa ne a khosa thei gige lou
ding ka hi chih hong kiphokkhia in. Sepaih kilak ding in ahong kisakheta
hi.
Singtang a ana khosa ahihziak in a khan hun di laitak in a luzang a
vangik pipi ana puakpuak nate ziak ahi ngei ding a, mibang in ana lian
khollou ahihman in amah pen feet a vaching zoulou in lungkimlou tak in
innlam hong kik hi. Neudeuh kei lengzaw sepaih ching di hi ing a maw,
chih peuh in asuun, azaan in a kingaihtuah ngutngut sek hi. Himahleh
amah hatna leh pilna ziak in bangmah ahih thei tuan kei.
Nikhat kingai setak a gamlak ahong vak lai in a tungzawn chet a
singkung lianpi khat in a luzang khensuk geih di khat pukguih a, amah le
kihem manlou a dinna mun a omlai himahleh vangphat huaitak in singkung
dangkhat in ana nangkha zenzen hi. Himahleh huai singkung apuksuk pen in
alu a sukkhak louhna nengchik, khuttum chiah lel in asam hi. A na lian
deuh hileng sepaih pang di hi ing a chi a akingaih tuahtuah lai in, ana
neu pen amah adi’n a hinna a suak daih hi.
8. NUICHEUH DIAM LE
New Lamka pharmacy khat a nupi khat in “ZIPPER” va kan hive aw. A ngak tute khat in “A TUIMAW, A TANG” chia na dongzeih
9. PAWT HAAT AHOIH LOUHDAAN
Pasal khat le pawthaat lua, anute, apate’n a khouhkhouh chiang uale
khouzou ngeilou uh. Nikhat kuva lei dia a kuanleh.Iraq Bomb puak a va si
kha . hahahaha
10. THUPIL EIMI VERSION ~ 1
(I). Mite muanngam aom natuh gou thupitak ahi.
(II). Ka damtheih natuh kagaal thuam hoihpen ahi-dwight e.esien hower.
(III). Damna kichi tuh Pathian thilthawn piak thupipen ahi ~ Abraham Lincoln.
(IV). Mithadahte’n nitumkuan in atha-it panphet uhi ~ German thupil
11. PASALTE KIDAWILOK DEUH A DIAM ?
Papi khat in “Zin Kinei Munlua a,Tate kisang vanggop” achih zenpeuh
leh ; A zi ngaihdan hidek nenglou. A zi naak hehlua, zumlou mo, na dawi
loklok toh,dawilokpa paupau koh chihsan geih .hehehe
12. ZEI NAGAM
Mikhat le kuva hai munlua kha,zeigawp in chin, a kuva bang mutpuak thei . hehehe
13. BANG NGAIHDAN NEI DI’N NA GINGTA
Tangval khat zeilou petmah i chi diam a,nikhat a ngaihzawngnu toh
gintak louhpi a,lampi a hong kituak phut uh.Nervous lua kha,a gen di
thei zoklou.A tawptawp a “KA MATDI ” chi khe ek mawk:-D
14. A THUUMNA LOHCHING PETMAH (English version)
A boy prayed to God”God give me abag full of money, a job, a vehicle
full of girls” God answerd his prayer and made him a bus conductor.
15. THUPIL EIMI VERSION ~ 2
(I). Kamsiam leh awneem tuh khovel a ging kilawmpen ahi ~ Federick W.Faber.
(II). Muhsitna kampau sang in taksa a liamna ma adam bhaih zaw
(III). Hon pina lampi theikei mah leng,hon pitu ka thei chian ~ Martin Luther King.
16. TRUE LOVE NEVER DIE
Even Chinese song composer say’s ”Chungfang sikuong, sufaiseng chia
song laife…….Chiindaksil, kuanglai saimaipo………” its really touch my
heart sob sob…
17. KA KHOTE (BUKPITE) THUTUAMTUAM ENSUKNI LE
(I). Liandong leh Tualdong kichi om uh.Nikhat lampi ahong kituak kha uh.
Liandong – Na sakhau kuah le “Tual na dongdong e” achih leh.
Tualdong – A lian dongdong ngei e chih san geih. hehehe.
(II). Ka khote uh skulpu khat le Palkhuang (Lamzang
pau uh) a va pang hive aw. Naupangte laihilh in chin (MIL class chi mai
ni). Hichia hilh “k a w l z a l” sakhaupi, “Z u” sazu,” s i n g l e m”
uphu chi a va hilh thouthou .hehehe
(III). MST bus apailai hinchin, koukhote khat Lamka hong zin. A hong kiklam a bus sung a khodang papi khat toh hong tuangkhom uh.
Papi – Lawm nang koi a om e?
Koukhopa— Na kiang ah chia dong geih. Khatpa’n chu (koikhua a om, koi a teng, hih khong dawng deuh chu hia)
(IV). KOUKHOTE PAPI KHAT TOH KHODANG PAPI KIHOUNA
Koukhopa – Lawm bang ana puak?
Khodangpen – Siing(ginger) achih leh.
Koukhopa – Na tual puak ele chi teitei
(V). KUA HANGSAN NASA ZAW ?
Ka khua uapan kilometer 3 khong a kigamla a, Bukpi Phailian om
hive o. Phailian gaal lam pekpek lou kineih lai eih chu. Lou nasep
tha-iit laitak ahihchia.Unau(numei) nih le alou ua giak uh.Chih leh
nitak a Simbupi (Piingpilinu) in va khemta.Unau tegel in naak lauhlua
uh. Numei tuak ahih chiang ua.
A lian zaw pen in laulua kha Phailian a zaan tai di chi.A neupen — le
laulua ahih chia, zaan paingam lou; huchia,Phailian a tai di, buuk a om
di chi a,kinang tuahtuah uh. Lautuak ahih chiang ua ; a tawptawp a,
alian zaw pen A zaanzaan a Phailian a taiphei. A neupen,amah chauh a
buuk a,huai nitak omsuak.Kuapen hangsan nasa zaw uh le? Phailian akipan
lou a kineihna kilometer 2 val di ahi. A kigamlatdan.
(VI). BUKPI TEN THADOU GAAL A LAUH LOUHDAN UH
Kum 1997 a unau mel kihaih hunlai a kha, koukhote’n Kuki gaal ana laulokhol lou ahihdan uh point nih gen zual ni.
[1].Thuam khan gin (38) khong ahita. Amah
ahihleh pasal, mithalian leh sahoih mahmah khat ahi.Aman hichia ana chi
“Thadoute le hong di ahih ua leh hong mengmeng le uh hidi aka, sawt le a
kingak gopta ana chi zeih.
[2]. Phal chin niang (65) aphata a. Amah
ahihleh numei ahi a. Aman bang ana genhiam i chih leh “Thadoute hong lut
di ahih ua leh hong lutmeng le u hidi a ka, nuammual a, adaak na u hiam
! A na chi gemgam sam ahi
(VII). BUKPITE-PILDAAN
Nidang a kha khua khen (dang) ah zin leng, khualzinmi khong ana
ngaikhol lou khua khenkhat om ahih chiang ua. Lah Bukpi mi khualzinte
adia poimohna mun hikha chetchette kha zin deihlou ana hilai zang uh.
Nikhat Bukpi te khat le khual va zinta, khua khat a nitak giah ngai di
ahihchia.Huaikhua a tun a kha, khualmial nailou hilele annek hun kuan
hita. Aman le a tunna di hon zongta.
Innkhat a, “pi/pu kong tung thei diam? ” ” Zin deih lou ” ana chi uh.
Inndang va kan nawn, na ngai tuanlou uh.
Inn khat va kan nawn ~
Bukpipa – Pi/pu na inn uah kong tung theidiam?
Inntekte – Annkhing le ka nei kei uh..chia na dong uh.
Bukpipa – Annsa le ka duuh thou e…. chi in chin va tung geih. hehehe.
(VIII). Ka khote uh pasal khat selhat petmah khat
om. A panna dik hia diklou chih omlou. Mi toh a kiseel naak ua eh zoh
teitei sawm mok. Khatvei a lawmpa toh hong houlim uh.
Alawmpa – Suan, thakhat bang in i khosung ua tui,
khokiang a tui omte bang hong kang mok henla. I gam sung ua tui teng
kang mok leh bang na dawn di, na hing ngam hia?
Selhatpa – Hingngap e. Singpi i dawn ke chia zou thouthou.
Alawmpa – A chih leh antang, buh khong omkei le bang na ne di le?
Selhatpa – Vaibuh i ne ke , chi teitei.
(IX). BUKPITE KHAT LEH KHODANG PAPI KIHOULIM
Khodang papi – Lawm tukum buh bang na chi uh ? (aman
adotnop penchu, tukum na buh uh a hoih hia, khamkhop na nei uhia? Ahih
keileh na buh uh hoihlou in khamkhop di pianglou di hia chih khong dong
nuam.)
Bukpipa – BUH mah ka chi uh chia dong hiau..
(X). Papi – Lawm tukum buh bangzah na nei ua le ?
Bukpipa – Nikum azah.
Papi – Nikum a bang zah ?
Bukpipa – Tukum azah chi a adot theihnawn louh dia dongtan hithet mai.
18. SIM HIMHIM MAH
1. Numei lawmta nih sawtpi a kimuhlouh nung ua hong
kimu uh, huaile gaai (pregnant) sa ahong kimu uh. A kichibai dek ua leh,
agil uh ana lianlua kiban khalou un chin ki byebye thoh zeih uh.
2. Tualte vanglai a lenna khat lian petmah mual a, atumnung bang ale a meimong kimu zoulai.
3. Pasal khat le zi neihsawm ngeilou a, atoptop a a
innsakpa un numei khat zonsak in chin, a inn ua vakoih. Nitak hong ki
stoh uleh gintaksa nuamsa zaw hi di.. . . . Window va hong (zan lailai
a) inn. . innsakpa huihui va chi zeih.
4. Huaipa mahle nikhat hong ki stoh uh nuamsa lozel, khutkoi (faifuk) amut vauvau leh a zi hehlua lupna tung apan tuankhia.
5. Papi khat le neu petmah, nitak khat azi in naute (atate) uh zuun nawn dia a pomkhiak leh apasal domkhe kha.
6. Numeikhat kamsiam lopetmah, apau khiak naak leh pasal nih le thum bang kitaalpuk zetzet mai uh.
19. KA NU LOUKUAN DAWN NAWNLOU DIA KA KINGETNA ZIAK.
Singtang khua a ana khosa khate’n (kei bangbang) na thei di ua, I
nute Loukuan va kidawnzel hiven; Kei le ka nu’n hong dawn in achih naak
leh ka va dawn zel hi. Himahleh ka va dawn chiang in ka khogaal ua gari
xcident na gaal ahihman in nuam ka sa lokhol kei.
Huaimun ahihleh Taudoh taang kichi ahi. Huai mun ah khatvei ka nu
dawn dia ka kuanlai in Taudoh tangdung kha lampi tou mahmah ahihman in,
Huchia lampi tou a ka paipai lai in lampi tou (lampi tou i khenchia
aphei kipanzel ahi hi) ka khendek laitak in ka mai zawn ah Mikhat mihing
dia liandeuh mai khat, huai lampi phei kipat dekchet na ah ana tu Ka mu
a, kei le lamtou khengdek tak ka hihman in mak ka sa a, awl a lamnawl a
kihemkhia a Ka etguuk leh (aziak tuh amah mihing dia lianlua ahihchia)
ka gin za ahi diam a, a hong kihei petmah hi. Huchia ka muanmoh mahbang
in amah lah lian zomahlai ahihchia.Mihing tuh ahi kei peuhmah chih haih
vuallouh in alian a, azoh MITTANG KHAT chauh ana nei petmah. Huchia kei
omna lam sawtsimtak a hon etnung a, bangmah amuh louhtak in a hong
dingkhia a, A sang petmah in lian in alian zomah hi. A paikhiak zoh
sotlou in kei le ka kibuukna apan ka paikhia a, mabaan sawn di hia ahih
keileh kik di chih ka ngaihtuah tuah a, atawptawp in ka nu gimlaw di
ahihchia chi’n lau kawmkawm in ka kalsuan kon sunzomta hi. Huai Sikha
Mitkhat nei tutna ka tun tak in anamse mahmah a, laupipi in leh kinohtak
in ka pai vitvit ve. Huai nung ka nu dawn nonlou di’n ka kingen top ve.
20. SIKHA NGOI-OKH KA MUH DAAN.
Hiai pen ahihleh ka nu Loukuan dawn nawnlou dia ka kingetna ziak toh a
kizawitawn ahi hi. Amun le kibang ahi.Ka nu Loukuan dawn nawnlou dia ka
kinget nung sawtsim kuamtak a pailiam nung in; Nikhat skul kaitop tui
ka tawi leh ka Lou vengte uh nupi khat anhuan di ahihziak a hong pai pah
khat in “Lianpu na nu’n tuni hong dawn teitei heh” a chive haichi gah
leh mehneng di khong tampi laksa om a, kon povek di hilele na hong dawn
kei leh ka hon tunzou kei dia, Lamkim kho kong nutsiatna munmun a na va
puak ngai di ahi. Na nu’n le tuni chauh aban zaw khatvei le hon dawn
di’n kon sam nawn kei na di achi achive. Na va dawn ngai di ahi o, hon
chih zoh in.kei le lauhthongna nei kawmsa in ka kisa a, min atak hia,
zuau chih ka theih chet louhpi “SIKHA IN GOPHEL” lau ahi chih ka zak
khak ngei ziak in gophel toikawm in ka nu dawn di’n ka kuan khia
hi.Sawtsim kuamtak ka pai nung in ka khonawl ua gari xcident na mun ka
hon khengta a, huai TAUDOH TANG a kipatna, lamtou zui dia ka kisak leh
ka chihuum khong athou pah a, ka dip akua a, Sikha hiam, lauhuai khat
tuak leng le ka hinna hon humbit zou di le hilou ka gophel toi toh
banghiam muh leh kaptheih ngal di’n kigingsa in lamtou ka zuita pan hi.
Huchia paitou kawmkawm in ka mailam ka en kawmkawm (a ziak tuh lamtou
ahihchia i pai nang atam zaw kimukhol thei ahi) in ka pai a, hilele
lamtou pen ka khen dek tan a le bangmah mulou. Nidang a sikha mitnei ka
muhna mun ale bangmah mulou.Huchia lungmuang sim lampi (atou leh aphei
kisuk tuahna geih pen kha kawi hive o) apai kawm in, lamtou khengta,
aphei kipatna pen kha kawi ahihchia, Lampheipen sikkhata.Huchia lamphei
sik toh kiton a kal nih leh thum khong i suanchia i kawi pen beigeih
hiven. Kei le huai akoina mun a suakchetta chih leh ka mai zawn a mikhat
ana dingta (aman tuh hon nung-ngat) hilele a ngawng a thil awh nei
ahichih toh lamnol a kihem hang a engu ta. Ka etguk leh thakhat a hong
kihei phei (kei lam en a) thilging zak leh anam khat om ahi chi omtak a.
En thilging i zakchiang louhte hoihtak a,i ngaih thak dan leh thilgim i
zakchia i nap fitfit dan (ei mihingte) omdan a hong omta. Kalnih hiam
hon suanphei man in chin, chih leh vangphat huaitak a zulei khat in
lampi hon kan geih, chih leh aman le “oooo” zulei eive chi hileh
kilawmtak a kihei kiknawn. Ka mi muhpen kha feet 7 khong apha di, alian
mahmah a, azoh aman kha “A NGAWNG A, A
NGOI-OKH MOK. A GAWL LAK KHONG LEH A AWM LAK KHONG NGOI A DIM, A TUI HILEH KILAWM KHONG TAAK KHE KEUHKEUH HIVE O”.
Huchia ken le a paikhiak ngak ing a, ka mai zawn a saulou (a sikha
pen omna pam) akha lampi kaa om hiven huai a pailiam touta (kei
totlouhna di lam pen a) a pailiam zoh le sawtsim tak om ing a, lau lotel
i chi khong ana liing gaisim man. Sawtsim nung a kindeuh a huai a lampi
pialkhiatna mun khengtan tai chenchen ing a, huaizoh sawtlou a ka nute
toh kituak ung a. Ka nu kiang a ka tuntak a, nu Lou na kuan chiang in a
dawn di hiam in hon sam non dah in, ka lawm di om ahih kei leh zaw. . .
Haichi gah, mehgah leh meh di na puakkop louh di la nonken lan, azoh ka
skul suty ni chiang a haichi gah khong podia non tonpih le zaw poikei.
Kei chauh in hon paisak non ken o, ka chih leh aman le theisiam hinte,
awle. Tuni ban kon sam non kei di. Nang chauh in lausim leh banghiam muh
or zak nei na hi chih kon thei, hilele tuni alou theilou ahih ziak ahi
hon chi hi. Huai nung tuh ka nu dawn a kuan nonlou, zing tung a kuankhom
ka hih kei ngal ua leh.Tukho i ngaihtuah leh lauhuai lotel, i hon
gelhthoh ahia, i muh thoh toh kibang lou ahi. A gelh toh amuh.
Vasa vai (beng) in ka kuan ngam non kei. Singtang khua a ka tenlai uh
ahi a, ka unau ua naupang pen zom ka hihman in leh inn ngak khong a hon
zang sek uh hiven (suty ni chia). Ka lawmte khat toh vasa vai a kuan
munsim leh man le manthei thou khat in sunchia vasa vai or va taang di o
zingkal a hon chi hive o. Ken le, awle chipah, ann ne khinta sep di om
teng ka sepzoh ua ka lawmta ua (kei toh mithum) vasa beng dia khonawl
lam zuanta.
Ka lawmpa (akuan mun zaw pen in kha) theigah vasa in a haahnekna mun
khat thei ka hi huai i va taang di ua. I matte uh i khawl di ua, huai in
i picnic di uh hon chi. Kou le lemsa vek mai. Amun tungta kungnih hiven
kei toh ka lawm (khatpen) kungkhat a tuangta. Ka lawm (aman thei deuh
leh a kaunmun deuhpa) a kungdang (singkung, vasa in agah anek) a
vataangta. Kidai sipsip mai vasa in thawm a om chia hong ne ngamlou
ahihchia.Vasa le tamthou hilele i kap siamlouh toh kiman pahpah lou.
Sawtlou nung a khat kapkheta, kei le a la dia kum hilele thawm neilou
tawptawp dia kumta, huchia ka kum laitak a, vasa ka kapkhiakna lam ka
etsuk leh (kei le singkung bul tungta) kare maizen “pitek” khat in ka
vasa kapkhiak uh ana neta, kipaungamlou thawm le kinei ngamlou, hilele
aneek lai tuh enmai. Ne khinta huchia huih hong nung vut huai kal a
pitek pen ana mang hiau.Laupetmah in lawmpa kiang ah hong kum in chi’n
ka sam a, hong kum a, lawm khatpa le galsap mai in Naak lauh huai thou e
o, huai nung vasa beng a kuan ngam non vetlou.
Writer’s Note : Hiai teng khong in tawpsak phot
mai ni.Hiai a ka thil gelhte, amin uh ka gelh khakte leh a tanau laina
ana simkha a om leh hehlou diing in ka hon ngen ahi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment