“THUTAK LEH CHIAMNUIH GAWMKHOM”

By ~ Lian Lun Tonsing

Writer’s  Note : Hiai bang topic kon tel zenzen pen,lamdang nasa kei unla’n.Huai baan ah hiaisung athu kigelhte na deih louhlam uh ahihleh heutute’n na nulmang thei uh. Ahih ziak in kuapeuh ana mukha-leh-simkha teng in a topic mangngilh kei un chih kon ngetna masa ahi.Himahleh pukpuk chite pai-in,mengmeng chite lathei chiat leng agud di.

1. NAUPANGPA GINNA

Nikhat naupangpa school kai dia kuan,nidang sang a zekai zaw a kithei.Alaplouh(late) khak di laulua kha,hichia hong thumta “Toupa hon zekai sak mahmah ken” chikawm a,atai chenchen leh kisuipuk kha hive aw.Vantunglam enkom a,Toupa hon hichi sawn thoh zozen keive chi ekmok.Eilawi khristian ikichi ua,himah leh i ginna uh ahaat keithei khopmai.Hiai naupangpa bang a,ginna nei omdiam?Chi’n kidongle atawm mahmah ding in ka ging hi.I ginna te-uh kivel thakleng chih a deih huai mahmah ziak a,naupangpa tanchin hon gelh ka hi zaw.

2. NUTA HOULIM

Nikhat nutate houlim hong kipan nawn uh.
Achanu – Nu,ulun in top-up eithunsak eive!
Anu – Apha na e,ahinla boinu thildangvang ala thunsak ki aw…Hichia kidawng geih uh.

# Tulai in nungak leh tangval kaal ah,i thun sak dileh thunsak louh di bang le khensiam poimoh mahmah leh kilom eive mo hehehehe..

3. MIHING PUUKNA ZIAK A THILTUNG  LI (4) VEL I TAKLANG DING UH.

(I). LEITUNG HAMSIAT AHI(THE EARTH IS CURSED)
(II). DAMSUNG AGIMTAK ANASEP KIA A NEEKMUH DIING.(Man shall toil and eat all the days of his life)
(III). MAI-A KHO-UL LUANGKAWM A ANN NEDIING.(By the seat of your brow you shall eat)
(IV). SIHTAN A GENTHEITAK A NNA SEMIN.(Man shall toil till he dies)

4. PUTU HOULIM 

PU – Bawi, bang a na kinuh namtui vutvut uleh na kikaap namtui vungvung sek uh?
TUPA – Pu,i mo powder khong leh samsathau,perfume khong hi. Bangchia mo?
PU – Tulai khangthakte na hamphatdan uh.Kou hunlai zaw uanglua eive.
TUPA – Pu hon gen oh.
PU – Kou hunlai amo, sahbawn (soap) powder chih khong omselou ahi. Kisil chiatangal zang a kisil himai. Huchi namah in chin.Napi bang i hih dekchia aniik i leem leh “SATHU UUM/SATHU BEEL” hong mah kibang ahi.Tulai a tuh, nungak leh tangvalte siangthou lota chin ua hampha lua na hi uh.Thildang tampi na hamphatna-uh genlouh inle.Hiai maimai in le a gen khin….Chia a houlimna uh beisak uh.(i hamphat dan uh nathei na umo)

5. THUPIL

(I). Hauhsakna tuh rosepaak, akung ling adim bang ahi.
(II). Hehpihna neilou nurse tuh damloute ading in khetbuk ahi.
(III). Na natna sang in Pathian in hon itna theichian zaw in.
(IV). Khovel a munnuam kichi tuh, itna leh hehpihna a vaihawmna ahi.

6. NUIZEK AWLE
Mizogam a pingpei hattak leh huihpi kithuah a om ziak in saptuam makai muanhuai mahmah 3 (thum) leh 4 (li) daan pua ah, mutpawt in om. Hiai toh kisai in saptuam in a tungthu uh naaktak in buaipih lellel uh.

7. TANTAWK A LUNGKIMDAN SIAM NI

Khua khat ah pasal khat amin Siampu kichi om a. Amah ahihleh milianlua ahikei, innsung khosakna lam ahihleh mi eenpawl, innsung apan khangkha ahi . Singtang a om ahihman in gamvak alunglut mahmah sek hi. Himahleh alehlam tak ah, laizilna lam ah ana kuhkal zohlouh ziak in.Pawl10tan ana zoh in ana khawl bilbel mok hi. Huchia bang le semlou a hunte nite hon zat bei zungzung nung in. Nikhat sepaih kila di chih ahon zakha a. Aman le hiai a ka pate neihsa ne a khosa thei gige lou ding ka hi chih hong kiphokkhia in. Sepaih kilak ding in ahong kisakheta hi.

Singtang a ana khosa ahihziak in a khan hun di laitak in a luzang a vangik pipi ana puakpuak nate ziak ahi ngei ding a, mibang in ana lian khollou ahihman in amah pen feet a vaching zoulou in lungkimlou tak in innlam hong kik hi. Neudeuh kei lengzaw sepaih ching di hi ing a maw, chih peuh in asuun, azaan in a kingaihtuah ngutngut sek hi. Himahleh amah hatna leh pilna ziak in bangmah ahih thei tuan kei.

Nikhat kingai setak a gamlak ahong vak lai in a tungzawn chet a singkung lianpi khat in a luzang khensuk geih di khat pukguih a, amah le kihem manlou a dinna mun a omlai himahleh vangphat huaitak in singkung dangkhat in ana nangkha zenzen hi. Himahleh huai singkung apuksuk pen in alu a sukkhak louhna nengchik, khuttum chiah lel in asam hi. A na lian deuh hileng sepaih pang di hi ing a chi a akingaih tuahtuah lai in, ana neu pen amah adi’n a hinna a suak daih hi.

8. NUICHEUH DIAM LE
New Lamka pharmacy khat a nupi khat in “ZIPPER” va kan hive aw.  A ngak tute khat in “A TUIMAW, A TANG” chia na dongzeih

9. PAWT HAAT AHOIH LOUHDAAN
Pasal khat le pawthaat lua, anute, apate’n a khouhkhouh chiang uale khouzou ngeilou uh. Nikhat kuva lei dia a kuanleh.Iraq Bomb puak a va si kha . hahahaha

10. THUPIL EIMI VERSION ~ 1

(I). Mite muanngam aom natuh gou thupitak ahi.
(II). Ka damtheih natuh kagaal thuam hoihpen ahi-dwight e.esien hower.
(III). Damna kichi tuh Pathian thilthawn piak thupipen ahi ~ Abraham Lincoln.
(IV). Mithadahte’n nitumkuan in atha-it panphet uhi ~ German thupil

11. PASALTE KIDAWILOK DEUH A DIAM ?

Papi khat in “Zin Kinei Munlua a,Tate kisang vanggop” achih zenpeuh leh ; A zi ngaihdan hidek nenglou. A zi naak hehlua, zumlou mo, na dawi loklok toh,dawilokpa paupau koh chihsan geih .hehehe

12. ZEI  NAGAM

Mikhat le kuva hai munlua kha,zeigawp in chin, a kuva bang mutpuak thei . hehehe

13. BANG NGAIHDAN NEI DI’N NA GINGTA

Tangval khat zeilou petmah i chi diam a,nikhat a ngaihzawngnu toh gintak louhpi a,lampi a hong kituak phut uh.Nervous lua kha,a gen di thei zoklou.A tawptawp a “KA MATDI ” chi khe ek mawk:-D

14. A THUUMNA LOHCHING PETMAH (English version)

A boy prayed to God”God give me abag full of money, a job, a vehicle full of girls” God answerd his prayer and made him a bus conductor.

15. THUPIL EIMI VERSION ~ 2

(I). Kamsiam leh awneem tuh khovel a ging kilawmpen ahi  ~ Federick W.Faber.
(II). Muhsitna kampau sang in taksa a liamna ma adam bhaih zaw
(III). Hon pina lampi theikei mah leng,hon pitu ka thei chian ~ Martin Luther King.



16. TRUE LOVE NEVER DIE


Even Chinese song composer say’s  ”Chungfang sikuong, sufaiseng chia song laife…….Chiindaksil, kuanglai saimaipo………” its really touch my heart sob sob…


17. KA KHOTE (BUKPITE) THUTUAMTUAM ENSUKNI LE

(I). Liandong leh Tualdong kichi om uh.Nikhat lampi ahong kituak kha uh.
Liandong – Na sakhau kuah le “Tual na dongdong e” achih leh.
Tualdong – A lian dongdong ngei e chih san geih. hehehe.


(II). Ka khote uh skulpu khat le Palkhuang (Lamzang pau uh) a va pang hive aw. Naupangte laihilh in chin (MIL class chi mai ni). Hichia hilh “k a w l z a l” sakhaupi, “Z u” sazu,” s i n g l e m”  uphu chi a va hilh thouthou .hehehe



(III). MST bus apailai hinchin, koukhote khat Lamka hong zin. A hong kiklam a bus sung a khodang papi khat toh hong tuangkhom uh.
Papi – Lawm nang koi a  om e?
Koukhopa— Na kiang ah chia dong geih. Khatpa’n chu (koikhua a om, koi a teng, hih khong dawng deuh chu hia)



(IV). KOUKHOTE PAPI KHAT TOH KHODANG PAPI KIHOUNA 
Koukhopa – Lawm bang ana puak?
Khodangpen – Siing(ginger) achih leh.
Koukhopa – Na tual puak ele chi teitei



 (V). KUA HANGSAN NASA ZAW ? 

Ka khua uapan kilometer 3 khong a kigamla a, Bukpi Phailian  om hive o. Phailian gaal lam pekpek lou kineih lai eih chu. Lou nasep tha-iit laitak ahihchia.Unau(numei) nih le alou ua giak uh.Chih leh nitak a Simbupi (Piingpilinu) in va khemta.Unau tegel in naak lauhlua uh. Numei tuak ahih chiang ua.
A lian zaw pen in laulua kha Phailian a zaan tai di chi.A neupen — le laulua ahih chia, zaan paingam lou; huchia,Phailian a tai di, buuk a om di chi a,kinang tuahtuah uh. Lautuak ahih chiang ua ; a tawptawp a, alian zaw pen A zaanzaan a Phailian a taiphei. A neupen,amah chauh a buuk a,huai nitak omsuak.Kuapen hangsan nasa zaw uh le? Phailian akipan lou a kineihna kilometer 2 val di ahi. A kigamlatdan.



(VI). BUKPI TEN THADOU GAAL A LAUH LOUHDAN UH


Kum 1997 a unau mel kihaih hunlai a kha, koukhote’n Kuki gaal ana laulokhol lou ahihdan uh point nih gen zual ni.
[1].Thuam khan gin (38) khong ahita. Amah ahihleh pasal, mithalian leh sahoih mahmah khat ahi.Aman hichia ana chi “Thadoute le hong di ahih ua leh hong mengmeng le uh hidi aka, sawt le a kingak gopta ana chi zeih.

[2]. Phal chin niang (65) aphata a. Amah ahihleh numei ahi a. Aman bang ana genhiam i chih leh “Thadoute hong lut di ahih ua leh hong lutmeng le u hidi a ka, nuammual a, adaak na u hiam ! A na chi gemgam sam ahi



(VII). BUKPITE-PILDAAN


Nidang a kha khua khen (dang) ah zin leng, khualzinmi khong ana ngaikhol lou khua khenkhat om ahih chiang ua. Lah Bukpi mi khualzinte adia poimohna mun hikha chetchette kha zin deihlou ana hilai zang uh. Nikhat Bukpi te khat le khual va zinta, khua khat a nitak giah ngai di ahihchia.Huaikhua a tun a kha, khualmial nailou hilele annek hun kuan hita. Aman le a tunna di hon zongta.
Innkhat a, “pi/pu kong tung thei diam? ” ” Zin deih lou ” ana chi uh.
Inndang va kan nawn, na ngai tuanlou uh.
Inn khat va kan nawn ~
Bukpipa – Pi/pu na inn uah kong tung theidiam?
Inntekte – Annkhing le ka nei kei uh..chia na dong uh.
Bukpipa – Annsa le ka duuh thou e…. chi in chin va tung geih. hehehe.

(VIII). Ka khote uh pasal khat selhat petmah khat om. A panna dik hia diklou chih omlou. Mi toh a kiseel naak ua eh zoh teitei sawm mok. Khatvei a lawmpa toh hong houlim uh.
Alawmpa – Suan, thakhat bang in i khosung ua tui, khokiang a tui omte bang hong kang mok henla. I gam sung ua tui teng kang mok leh bang na dawn di, na hing ngam hia?
Selhatpa – Hingngap e. Singpi i dawn ke chia zou thouthou.
Alawmpa – A chih leh antang, buh khong omkei le bang na ne di le?
Selhatpa – Vaibuh i ne ke , chi teitei.

(IX). BUKPITE KHAT LEH KHODANG PAPI KIHOULIM 

 Khodang papi – Lawm tukum buh bang na chi uh ? (aman adotnop penchu, tukum na buh uh a hoih hia, khamkhop na nei uhia? Ahih keileh na buh uh hoihlou in khamkhop di pianglou di hia chih khong dong nuam.) 
Bukpipa – BUH mah ka chi uh chia dong hiau..

(X). Papi – Lawm tukum buh bangzah na nei ua le ?
Bukpipa – Nikum azah.
Papi – Nikum a bang zah ?
Bukpipa – Tukum azah chi a adot theihnawn louh dia dongtan hithet mai.


18. SIM HIMHIM MAH

1. Numei lawmta nih sawtpi a kimuhlouh nung ua hong kimu uh, huaile gaai (pregnant) sa ahong kimu uh. A kichibai dek ua leh, agil uh ana lianlua kiban khalou un chin ki byebye thoh zeih uh.
2. Tualte vanglai a lenna khat lian petmah mual a, atumnung bang ale a meimong kimu zoulai.
3. Pasal khat le zi neihsawm ngeilou a, atoptop a a innsakpa un numei khat zonsak in chin, a inn ua vakoih. Nitak hong ki stoh uleh gintaksa nuamsa zaw hi di.. . . . Window va hong (zan lailai a) inn. . innsakpa huihui va chi zeih.
4. Huaipa mahle nikhat hong ki stoh uh nuamsa lozel, khutkoi (faifuk) amut vauvau leh a zi hehlua lupna tung apan tuankhia.
5. Papi khat le neu petmah, nitak khat azi in naute (atate) uh zuun nawn dia a pomkhiak leh apasal domkhe kha.
6. Numeikhat kamsiam lopetmah, apau khiak naak leh pasal nih le thum bang kitaalpuk zetzet mai uh.


19. KA NU LOUKUAN DAWN NAWNLOU DIA KA KINGETNA ZIAK.

Singtang khua a ana khosa khate’n (kei bangbang) na thei di ua, I nute Loukuan va kidawnzel hiven; Kei le ka nu’n hong dawn in achih naak leh ka va dawn zel hi. Himahleh ka va dawn chiang in ka khogaal ua gari xcident na gaal ahihman in nuam ka sa lokhol kei.

Huaimun ahihleh Taudoh taang kichi ahi. Huai mun ah khatvei ka nu dawn dia ka kuanlai in Taudoh tangdung kha lampi tou mahmah ahihman in, Huchia lampi tou a ka paipai lai in lampi tou (lampi tou i khenchia aphei kipanzel ahi hi) ka khendek laitak in ka mai zawn ah Mikhat mihing dia liandeuh mai khat, huai lampi phei kipat dekchet na ah ana tu Ka mu a, kei le lamtou khengdek tak ka hihman in mak ka sa a, awl a lamnawl a kihemkhia a Ka etguuk leh (aziak tuh amah mihing dia lianlua ahihchia) ka gin za ahi diam a, a hong kihei petmah hi. Huchia ka muanmoh mahbang in amah lah lian zomahlai ahihchia.Mihing tuh ahi kei peuhmah chih haih vuallouh in alian a, azoh MITTANG KHAT chauh ana nei petmah. Huchia kei omna lam sawtsimtak a hon etnung a, bangmah amuh louhtak in a hong dingkhia a, A sang petmah in lian in alian zomah hi. A paikhiak zoh sotlou in kei le ka kibuukna apan ka paikhia a, mabaan sawn di hia ahih keileh kik di chih ka ngaihtuah tuah a, atawptawp in ka nu gimlaw di ahihchia chi’n lau kawmkawm in ka kalsuan kon sunzomta hi. Huai Sikha Mitkhat nei tutna ka tun tak in anamse mahmah a, laupipi in leh kinohtak in ka pai vitvit ve. Huai nung ka nu dawn nonlou di’n ka kingen top ve.

20. SIKHA NGOI-OKH KA MUH DAAN.

Hiai pen ahihleh ka nu Loukuan dawn nawnlou dia ka kingetna ziak toh a kizawitawn ahi hi. Amun le kibang ahi.Ka nu Loukuan dawn nawnlou dia ka kinget nung sawtsim kuamtak a pailiam nung in; Nikhat skul kaitop tui ka tawi leh ka Lou vengte uh nupi khat anhuan di ahihziak a hong pai pah khat in “Lianpu na nu’n tuni hong dawn teitei heh” a chive haichi gah leh mehneng di khong tampi laksa om a, kon povek di hilele na hong dawn kei leh ka hon tunzou kei dia, Lamkim kho kong nutsiatna munmun a na va puak ngai di ahi. Na nu’n le tuni chauh aban zaw khatvei le hon dawn di’n kon sam nawn kei na di achi achive. Na va dawn ngai di ahi o, hon chih zoh in.kei le lauhthongna nei kawmsa in ka kisa a, min atak hia, zuau chih ka theih chet louhpi “SIKHA IN GOPHEL” lau ahi chih ka zak khak ngei ziak in gophel toikawm in ka nu dawn di’n ka kuan khia hi.Sawtsim kuamtak ka pai nung in ka khonawl ua gari xcident na mun ka hon khengta a, huai TAUDOH TANG a kipatna, lamtou zui dia ka kisak leh ka chihuum khong athou pah a, ka dip akua a, Sikha hiam, lauhuai khat tuak leng le ka hinna hon humbit zou di le hilou ka gophel toi toh banghiam muh leh kaptheih ngal di’n kigingsa in lamtou ka zuita pan hi.

Huchia paitou kawmkawm in ka mailam ka en kawmkawm (a ziak tuh lamtou ahihchia i pai nang atam zaw kimukhol thei ahi) in ka pai a, hilele lamtou pen ka khen dek tan a le bangmah mulou. Nidang a sikha mitnei ka muhna mun ale bangmah mulou.Huchia lungmuang sim lampi (atou leh aphei kisuk tuahna geih pen kha kawi hive o) apai kawm in, lamtou khengta, aphei kipatna pen kha kawi ahihchia, Lampheipen sikkhata.Huchia lamphei sik toh kiton a kal nih leh thum khong i suanchia i kawi pen beigeih hiven. Kei le huai akoina mun a suakchetta chih leh ka mai zawn a mikhat ana dingta (aman tuh hon nung-ngat) hilele a ngawng a thil awh nei ahichih toh lamnol a kihem hang a engu ta. Ka etguk leh thakhat a hong kihei phei (kei lam en a) thilging zak leh anam khat om ahi chi omtak a. En thilging i zakchiang louhte hoihtak a,i ngaih thak dan leh thilgim i zakchia i nap fitfit dan (ei mihingte) omdan a hong omta. Kalnih hiam hon suanphei man in chin, chih leh vangphat huaitak a zulei khat in lampi hon kan geih, chih leh aman le “oooo” zulei eive chi hileh kilawmtak a kihei kiknawn. Ka mi muhpen kha feet 7 khong apha di, alian mahmah a, azoh aman kha “A NGAWNG A, A

NGOI-OKH MOK. A GAWL LAK KHONG LEH A AWM LAK KHONG NGOI A DIM, A TUI HILEH KILAWM KHONG TAAK KHE KEUHKEUH HIVE O”.

Huchia ken le a paikhiak ngak ing a, ka mai zawn a saulou (a sikha pen omna pam) akha lampi kaa om hiven huai a pailiam touta (kei totlouhna di lam pen a) a pailiam zoh le sawtsim tak om ing a, lau lotel i chi khong ana liing gaisim man. Sawtsim nung a kindeuh a huai a lampi pialkhiatna mun khengtan tai chenchen ing a, huaizoh sawtlou a ka nute toh kituak ung a. Ka nu kiang a ka tuntak a, nu Lou na kuan chiang in a dawn di hiam in hon sam non dah in, ka lawm di om ahih kei leh zaw. . . Haichi gah, mehgah leh meh di na puakkop louh di la nonken lan, azoh ka skul suty ni chiang a haichi gah khong podia non tonpih le zaw poikei. Kei chauh in hon paisak non ken o, ka chih leh aman le theisiam hinte, awle. Tuni ban kon sam non kei di. Nang chauh in lausim leh banghiam muh or zak nei na hi chih kon thei, hilele tuni alou theilou ahih ziak ahi hon chi hi. Huai nung tuh ka nu dawn a kuan nonlou, zing tung a kuankhom ka hih kei ngal ua leh.Tukho i ngaihtuah leh lauhuai lotel, i hon gelhthoh ahia, i muh thoh toh kibang lou ahi. A gelh toh amuh.

Vasa vai (beng) in ka kuan ngam non kei. Singtang khua a ka tenlai uh ahi a, ka unau ua naupang pen zom ka hihman in leh inn ngak khong a hon zang sek uh hiven (suty ni chia). Ka lawmte khat toh vasa vai a kuan munsim leh man le manthei thou khat in sunchia vasa vai or va taang di o zingkal a hon chi hive o. Ken le, awle chipah, ann ne khinta sep di om teng ka sepzoh ua ka lawmta ua (kei toh mithum) vasa beng dia khonawl lam zuanta.

Ka lawmpa (akuan mun zaw pen in kha) theigah vasa in a haahnekna mun khat thei ka hi huai i va taang di ua. I matte uh i khawl di ua, huai in i picnic di uh hon chi. Kou le lemsa vek mai. Amun tungta kungnih hiven kei toh ka lawm (khatpen) kungkhat a tuangta. Ka lawm (aman thei deuh leh a kaunmun deuhpa) a kungdang (singkung, vasa in agah anek) a vataangta. Kidai sipsip mai vasa in thawm a om chia hong ne ngamlou ahihchia.Vasa le tamthou hilele i kap siamlouh toh kiman pahpah lou.

Sawtlou nung a khat kapkheta, kei le a la dia kum hilele thawm neilou tawptawp dia kumta, huchia ka kum laitak a, vasa ka kapkhiakna lam ka etsuk leh (kei le singkung bul tungta) kare maizen “pitek” khat in ka vasa kapkhiak uh ana neta, kipaungamlou thawm le kinei ngamlou, hilele aneek lai tuh enmai. Ne khinta huchia huih hong nung vut huai kal a pitek pen ana mang hiau.Laupetmah in lawmpa kiang ah hong kum in chi’n ka sam a, hong kum a, lawm khatpa le galsap mai in Naak lauh huai thou e o, huai nung vasa beng a kuan ngam non vetlou.

Writer’s Note : Hiai teng khong in tawpsak phot mai ni.Hiai a ka thil gelhte, amin uh ka gelh khakte leh a tanau laina ana simkha a om leh hehlou diing in ka hon ngen ahi.

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA