**INTERNET & MOBILE**TUAILAITE SIATNA A APILUT DAN

By ~ P. Nangkam Hangsing

Note: Lawm leh vualte ana sim un aw…

Tulai i tenna khovel hi “technological world” ahi ta. Khovel khantouhna i delhthoh hong ngaita a, hiai khantouhna ei singtang mimawl ten le apakzu i chiam zel ua, tamtak a di’n lam tamtak ah khantouhna a tutlai in tamtak in siatpih veve uhi. Tulai a LAMKA zang a tengte leh SINGTANG lam a tengte nasan in i limpih/buaipih mahmah u chu MOBILE PHONE ahi. Adiak in tuailaite bang in Eden huan a singgah Pathian in Adam leh Evi kiang a neklouh ding a chih Evi in nek a ut tuntun bang in neinuam in i delh tuntun uhi.Tuailaite leh Internet & Mobile in bang chituk a kizopna nei a, bangtan a ahinna uh siatna tun thei/lutpih thei a chih i theih poimoh mahmah hi.

India pumpi a internet leh network lam a connection petu lianpen chu National Information Centres (NIC) te ahi. Hiai in khantouhna nasatak a a tut lai in, i gamsung uh siatna nasatak tuntu le ahi veve a, huaijiak in tulai khovel in abuaipih chu-Cyber Crime Issues ahi. Hiai Cyber Crime suitu ding in overview of information security leh social networking security te bawl khiak ahi ta. Himahleh mobile zang a kibupna leh sualna/gitlouhna in ma a suan zel a, huai toh bang gitlouhna langsal diakte chu-

1. Pornography/cyber Defamation:
Hiai hi ei tuailaite lak a apaipen leh i kithalop pen uh huaicia i lak ua siatna tuntu lianpen le hi ngeidi’n ka gingta. Hiai nasep theihte chu -
(i). Mobile zang a sex (numei leh pasal kipolhna) lim thehzak. Hiai in atak hilou leh a mi hiloute na-ngawn ahi bang a bawl thei hi.
 (ii)Milim ahi lou pipi a bawl in thehzaksak.
(iii). Mobile zang a minu, mipa hel (huaiziak in nupa tamtak a kikhen lohta uhi). 
*Huaite lak a (i) & (ii) na tuailaite lak ah apung hat mahmah a, kum chinglou a kiteng bang, mualphou ding lauh ziak a nau sukia bang leh numei leh pasal kal a thanghuaina pung hulhul maita hi.

2. Sms/email scams:
Hiai email cauh hilou in mobile phone zang inle abawl theih a, thu dikloupi poimoh hi awmtak a mikhem, mi laikhak. Lawm-le-vual, minu, mipa zuauthu a na suklunggim kha ngaihtuah lechin nang apetu ading in thupilou bangmah leh adongtu/amau adia haipih theih khop lungkhamna tuntu hi thei hi.

3. Music privacy:
A neitu phalnalou a milaa te copy, aguk a sumkawl vei naazang hiai ahihleh eilak ale atam mahmah ta hi. Kuahiam in album/motion picture abawl leh a lei ding a kisakna omlou, a gu dingsa a om, lei louh a neih ding, huaicauh hilou a tam theipen zuakguk ding chih hita hehehe..

Thukhitna:Tulai khantouhna a zang phatuam i omlai in, tamtak adi’n siatna khukpi a hong suakta. A neihdan i thei ua a zatdan i theikei nak uhi. Thil teng networking vek ahi ta. I ut-ut, i deihdeih baihlam tak a bawl theih ahi ta. Ka tuailai pihte pilvang a ngaita i tenna khovel in a zil nawnta kei. Tuailai tamtakte houlimpih theih louh khop a mobile hai ahai gopta Khris hehpihna tangthupha loungal a hotdam zoh louh ding i tam lawta . Ka tuailai pihte i omdan uh enthak in, Pathian kiang ah kik ni.

Computer zang a nekzonna i neih dante uh enthak in i gamsung Khristian na susethei thilte apat a i kikoih siangthou uh ngai hilou hiam unau..???

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA