**INTERNET & MOBILE**TUAILAITE SIATNA A APILUT DAN
By ~ P. Nangkam Hangsing
Note: Lawm leh vualte ana sim un aw…
Tulai i tenna khovel hi “technological
world” ahi ta. Khovel khantouhna i delhthoh hong ngaita a, hiai
khantouhna ei singtang mimawl ten le apakzu i chiam zel ua, tamtak a
di’n lam tamtak ah khantouhna a tutlai in tamtak in siatpih veve uhi.
Tulai a LAMKA zang a tengte leh SINGTANG lam
a tengte nasan in i limpih/buaipih mahmah u chu MOBILE PHONE ahi. Adiak
in tuailaite bang in Eden huan a singgah Pathian in Adam leh Evi kiang a
neklouh ding a chih Evi in nek a ut tuntun bang in neinuam in i delh
tuntun uhi.Tuailaite leh Internet & Mobile in bang chituk a kizopna
nei a, bangtan a ahinna uh siatna tun thei/lutpih thei a chih i theih
poimoh mahmah hi.
India pumpi a internet leh network lam a
connection petu lianpen chu National Information Centres (NIC) te ahi.
Hiai in khantouhna nasatak a a tut lai in, i gamsung uh siatna nasatak
tuntu le ahi veve a, huaijiak in tulai khovel in abuaipih chu-Cyber
Crime Issues ahi. Hiai Cyber Crime suitu ding in overview of information
security leh social networking security te bawl khiak ahi ta. Himahleh
mobile zang a kibupna leh sualna/gitlouhna in ma a suan zel a, huai toh
bang gitlouhna langsal diakte chu-
1. Pornography/cyber Defamation:
Hiai hi ei tuailaite lak a apaipen leh i
kithalop pen uh huaicia i lak ua siatna tuntu lianpen le hi ngeidi’n ka
gingta. Hiai nasep theihte chu -
(i). Mobile zang a sex (numei leh pasal kipolhna) lim thehzak. Hiai in atak hilou leh a mi hiloute na-ngawn ahi bang a bawl thei hi.
(ii). Milim ahi lou pipi a bawl in thehzaksak.
(iii). Mobile zang a minu, mipa hel (huaiziak in nupa tamtak a kikhen lohta uhi).
*Huaite lak a (i) & (ii) na
tuailaite lak ah apung hat mahmah a, kum chinglou a kiteng bang,
mualphou ding lauh ziak a nau sukia bang leh numei leh pasal kal a
thanghuaina pung hulhul maita hi.
2. Sms/email scams:
Hiai email cauh hilou in mobile phone
zang inle abawl theih a, thu dikloupi poimoh hi awmtak a mikhem, mi
laikhak. Lawm-le-vual, minu, mipa zuauthu a na suklunggim kha ngaihtuah
lechin nang apetu ading in thupilou bangmah leh adongtu/amau adia haipih
theih khop lungkhamna tuntu hi thei hi.
3. Music privacy:
A neitu phalnalou a milaa te copy, aguk a
sumkawl vei naazang hiai ahihleh eilak ale atam mahmah ta hi. Kuahiam
in album/motion picture abawl leh a lei ding a kisakna omlou, a gu
dingsa a om, lei louh a neih ding, huaicauh hilou a tam theipen zuakguk
ding chih hita hehehe..
Thukhitna:Tulai khantouhna a zang phatuam
i omlai in, tamtak adi’n siatna khukpi a hong suakta. A neihdan i thei
ua a zatdan i theikei nak uhi. Thil teng networking vek ahi ta. I ut-ut,
i deihdeih baihlam tak a bawl theih ahi ta. Ka tuailai pihte pilvang a
ngaita i tenna khovel in a zil nawnta kei. Tuailai tamtakte houlimpih
theih louh khop a mobile hai ahai gopta Khris hehpihna tangthupha
loungal a hotdam zoh louh ding i tam lawta . Ka tuailai pihte i omdan uh
enthak in, Pathian kiang ah kik ni.
Computer zang a nekzonna i neih dante uh
enthak in i gamsung Khristian na susethei thilte apat a i kikoih
siangthou uh ngai hilou hiam unau..???
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment