GOUZONG GOUTHANG LEH MANGSUM' NUAISUK LEH ZAMKANG

By ~ Vz Vualnam

Kaihbuuk (hall) a luut dia a kisak leh a kong ah khangthu thei mahmah Pu Tunhang toh akimaikha ua, aluut ua atukhawm uhi. Hun a kizattouh zel lai in amau geel khangthu houlim in a tuizeen ua, huchih laitak in pawl khat in:
 
Mualpi ka vangkhua aw e
Zin leh leng baanna aw e
Zin leh leng baanna aw e
Ngousai tuangtunna aw e

Chih la sa in a hong zaangta laam ua, huai phet in Gouthang in Tunhang’ kiang ah, “Mangsum’ inn a kaat a azaamkang leh nuaisuk kangmang taktak ding in na gingta hiam?”chi in a dong hi. “Ka zaamkang luang thang zaw maw, nuaiziinmang laak a thang zaw maw chi hive’n kangmang taktak himailou ding hia! Zaamkang tuh taan taktak ahi ding a, nuaisuk leh zaamkang dang bel Mangkhanthang’ khansung 1935 kum in Hanship a Guite Innpi a kaat in kangtum hi,” chi in Tunhang in a dawng hi. “Ke’n bel ka gingtakei,” Gouthang in a sunzom a, “huailai a Pawitete’n a zaamkang leh nuaisuk deihgohlua uh ahihman in huai a deih ziak ua a va sim khaak ding uh lau a tua bang thu bawl ahi chia genpawl a om ua, ka gingta tinten hi. Huai Hanship a kangtum pen nuaisuk leh zaamkang taktak hilou, a lem maimai ahi chipawl a om uh.” chi in mi hunzat lai in a houlim nilouh uhi.

Gouthang tuh Songtal a Khodou hunpi zang a hoh ahi a, tua Mangsum’ zaamkang leh nuaisuk huchi thupiitlua a asimlouh himahleh inn a tun in a lungsim ah a thaamden a, kankhiat a zonkhiat ding a lunggulh tinten hi. Upate lak a akan kawikawi nung in leng a lungtunna bang ngah kisalou in a lungke sim hi. Huchih lai in Zelngul, khangthu thei mahmah khat a kawkmuh ua, amah mu di’n vai a hawm hi.

Nitaklam ann neekzoh in a kuankhia a, a veng uh a tun in a kan kawikawi a, a tawp in a kawkmuhna uh a va tungkhong hi. Siik keelkong lianpi ana om demdom a, a hon didan thei ngellou a amaimai leh amai hong khong hi. “Pagin Nengginte’ inn hiai himah hia?” chi’n innkong a nupi om kiang ah a kan a, nupunu’n hi ahihdan ahilh a, bang ding hiam chih a kan hi. Nenggin mu ding a va hoh ahihdan ahilh hi. Pagin tuh kongbuuk ah mei awi in ana om a, amuh in a gintaak sang in teek a sazaw hi. Kum sawmkua mi ding ahi a, puanza silh in mei a awi hi.

“Na na tangval lai e Pagin, damzel maw,” a va chi a, a sungte’n a naa ngong sim ahihdan hilh uh ahihman in ngaihsim in a va houpih hi. “Dam mah ing ei, bang thu a zenzen a?” chi’n a aw heu sim in a dawng hi. “E, khangthu khawng houlim leng chia hong naih ka hi,”chih toh tut a thuah hi. “Bang khangthu a zenzen a? Tulai khangthakte khangthu limsak le na omnawn ua hia? Theih le hau hetkei ve’ng e,”chih toh mei sawn a thuah hi. “Na thei law di,” Gouthang in achi a, “Guite hausa Mangsum’ tangthu hon gen in, mi’n nang a theipen ding hon chi uh ahi.”

Sawt sim a daih dedu nung in la khat a hon gen a:
 
“Tang aw ka dahluat man in e
Tulvum ah sau suang ing e
Lia aw ka dahluat man in e
Kawmpal ah va liang ing e”

“Mangsum in zaw lungkham-mangbatna lah hauve’n, vualtung tuanna lah hau ve’n. A pa Pumgou in zi nih a neih ziak in a sanggamte toh kihou theilou ua, uzaw Tedim hausa hi ding lai Tedim gaal a Tedim Malsang kichi saat in huai ah a teng uhi. Mangsum tuh Guite hausa teng lak a haatpen leh a thuakpen khat ahi. A vualzoh zahzah in a vuallel hi. Tedim Mualsang a a tenlai un luun in pha mahmah a, Tedim a omlai ua Zoute’n khodou nitak a a va sim uh phuba laak ut in:
 
Paamlou sangsing khiaksak aw mel a deih aw
Na nah ziing ve’n mauki’n luimangbang bawm e
Na nah ziing ve’n mauki’n luimang bang bawm
Lumsuang tawi lung a lil khuplah ngawn ing e

Chi in Pawi gaal a chial hi. Pawitete’n leng a chialna mang in a hong kuan ua, Zoute a va simgawp dimdem uhi. A hong kiiklam un Pawitete’n, ‘Na gaal lah hon zohsak ka hihman un zuthawl sagih leh taksih ngan sagih toh hong dawn in,’ chi in Mualbem hausa Khanthuam kamtai in paisak uhi. Khanthuam zuauthei in, ‘Sial sagih, voktal tuuk li, zuthawl sagih leh taksih ngan sagih toh hong dawn hen, a huchih keileh na khua uh simgawp a vaivut suaksak ding hi’ng,’ va chi laizang hi.”

Tomchik a hong khawl a, apuan a hong kihui a, “Mangsum in zankhat thu in hiai teng ngah zoukei ning, Pawite’n sialsiah hon kaihsawm hi’nteh chia patau in a zuithei teng toh Khuangnung khua a Thangsingte’ Thanglun a va beel hi. Huai apan Aibulon ah peem ua, huai apan Phaitong ah peem leuleu uhi. Huai a a omlai un a khogaal ua Suangkongpi kawl ah thampi khat om a, Mangsum in, ‘Va pi un, ka ai ding,’ chi in va samsak hi. A chih bang a zu phit a a va sap uleh thampi hong pai peetmah a sumtawng ah kual venvan hi. Ahihhang in Mangsum in ai nuamlou phiing a, ‘Naupangte’n hon lau uh, paikhia in’ chi in sawlkiik hi. Thampi leng thumangtak in paikiik a , himahleh huai nung sawtlou in Guite innpi mei in kangtum dimdem hi. Lungkham lua in:
 
Sinlouh teng siam bang sin ing e
Nuaiziinmang tui bang la’ng e
Nuaiziinmang tui bang ka laak in
Ka sau kammei suaksak e

Ka zamkang luang athangzaw maw
Nuaiziinmang lak athangzaw maw
Zamluang sul ah leh ve ni’ng e
Nuaiziinmang laak thangzaw e

Himahleh pawlkhatte’n hiai innkang tuh amau haal mah ahi a, inn hawmpi ahal uh ahi, chipawl om uhi. A zamkang leh nuaisuk ging hoih mahmah Pawitete’n deihgoh uh ahihman in huai ziak a a va sim ding uh lau a tua bang thubawl a a zamkang leh nuaisuk kangtum chia thuveek ahi uh, chipawl om uhi.”

A hong khuh kheuhkheuh a, “Tua nunglam in Sailo hausate’n Kaparang khua a Meiteite a va sim ua, gallu tampi hon pua in a innpi uh Guite innpi tun uhi. Mangsum in sialtal kaang in ana aihsak a, nithum sung asuun-azaan in a laam uhi.”

“Phaitong apan peem leuleu in Teikhang ah luun in pha mahmah ua, Pawi leh Sukte kigawm in va sim ua, dalhzaak uhi. Huai apan pai kawikawi in Mualpi hong tung uhi. Mualpi ah luun in pha mahmah leuleu uhi. Tua khua ah Pu Goukhothang a piang hi. Hiai khua a a omlai un Komte khua Kirap a va sim ua, Komte a hingsun phaizaang a tung ua, hichi’n la a phuak uhi:
 
Ei nawt e, ei nawt e ka pa
Khongsai gal in ei nawt e ka pa
Lamzang sialpho choi in lang
Kei poh zaamta nok hi”

“Komte’n Phaipi(Imphal) lengpa va bel in a toukaina uh lengpa kiang ah Mualpi hausa Mangsum’ a ding in thusia-lasia tampi a bawlbawlta uhi. Mualpi khua a phat laitak in inn zasagih vaal pha ua, sa leh gal a vualtung tuang in kimuang mahmah ua, khuaithum bupha bangmai in a hang uhi. Sukte, Pawite thamlou in Meiteite’n leng a sim ngamkei uhi. Huchi ahihziak in hibang la nei uhi:
 
Mualpi ka vangkhua aw e
Zin leh leng baanna aw e
Zin leh leng baanna aw e
Ngousai tuang tunna aw e

Mualpi ka vangkhua aw e
Khuva leng in khuplah e
Khuva leng in khuplah tah e
Sabuaivom in nawklah e

Mualpi ka vangkhua aw
Kumchin ngousai ka lapna
Ngousai lapna Mualpi vangkhua
Buaivom toh puan bang thuang e

Mualpi ka vangkhua aw e
Vualtung ka tuanna hi e
Vualtung va bang ka tuanna aw
Laihen kaihminluang bang e”

“A la a sauluat man in hiai teng kia hon gen ning in, huai lai in ka pu a naupang lai a, haam a giakthei nailou deuh ahilai hi. Khonawl gamla sim, Meitei guun sak ah Bakkua kichi khuul thuukpi khat, a sung a kaa tampi om a om a, tua mun a kilkhat tuh Mangsum’ gou seelna chi in a kikihta mahmah a, kuaman a kinaih ngamkei, chi in a hon hilh hi. Mangsum in a sihkuan in a tapa Goukhothang’ kiang ah peemkhiatna a neih ua lehleng tua a gou seel polou a, nuse ding in a thuhilh hi. Goukhothang sihnung a a tapa Sumkam lawi a Tonglon a zot un thukhah a a-om bang un tua gou tuh a nusia uhi chi in kigen a, dik hiam zuau hiam bel kikanlou hi. Tangthu a kigendan in tua a goute mualtan nga leh thampi khat in veng kichi a, amun kigimneih mahmah hi.”

“Ahihleh kuama’n va zong ngeilou uh hi’n teh maw tua gou kiseelte? Va luh dek bang hitale hang la, Gulte bang a taktak hileh bangchi kive’n ding ahi dia?”

“A goute leng taktak hina hiam chih leng chet hihetlou a, himahleh gen a om ahihleh bel upmohhuai hi. Nidanglaite’n gamkaupi khawng hanmual khawng a taan chiang un lohpi tung ah tu in a kiim ah zouzaam tang theh uhi. Lohpi pen gamkau in gophung pha mahmah dan in mu a, zouzam tangte zouzaam kung buktak bang in mu a, a mi mulou kichi hi. Mangsum in leng a inntengte a thuhilhna ah na laakkhiat ding chiang un lohpi phaw in zang un chi, chih zong kigenkha hi. Himahleh a mahmah in a sihkuan a laakkhiatlouh ding a chihziak a tua bang a kinuseden hidan in kigen hi.”

A Mangsum’ tangthu theilou leng ahikei a, tua a gou seel toh kisai kantel ut a va hoh ahi lel hi. Inn a tun in google map ah gam omdan a en a, Mualpi gamlaatdan leh kho naih dingdan khawng en in a om a, lah bangmah phatuam ding a mukei hi. October khabul ahi a, tuuktui a kangta a, pawldelhvuah bel a zu naikei hi. A tutna a tu in, ‘tua zinpah ding ka de aw, pawldelhvuah ngaak ding ka de aw’ chi’n a kingaihtuah dedu hi.

Huchia Mualpi toh kisai thute a kan kawikawi a chik hun a zin hoih ding hiam chih a ngaihsut lai in ZAAte Tedim a music concert bawl ding a November kha a hoh ding uh ahi chih a zakha a, ZAA makaite va kimuhpih in amaute zuih ding lung a geelta hi. A tuung in bel Tonzang tan amaute zuih a, Tonzang apan Mualpi zot ding lunggel mahleh a kingaih sutsut chiang in Tedim bang leng ipu-ipa khopi hi ahihchiang in hichibang hunlem kimu mengmeng nawnke’n teh chi in a mizuihte va zuihsuak a, amau taam tantan taam a, akiik chiang ua zuihtouh a Tonzang a peet ding in a sukip thak hi.

A geel bang in Tedim ah ninih hun a va zang a, nuam a sa mahmah hi. A gamlim khawng in a lung a suleng mahmah a, Guite hausa lutlai khawng ngaihsun in a khasiat lamlam a suak hi. A mizuihte mah zuihtouh nawn ding chihbawl sim mahleh Mualpite leng tua concert siim dia tamkhop hong hoh uh ahihman in amau toh kiton lemtangzaw ding a atheih man in amaute a zui hi. A khua a tun in a tonpihte’ kawkmuh bang in a behpa Kam Dou Paute’ inn ah tung ding in a va kisa a, amau leng malgam a i sanggamte’n ngaina a hong veh uh chi’n ana nuamtuam mahmah uhi.

Mualpi tuh inn zanih ding khawng ahi a, a innteen-louteen ua pan in khosak a nop lawtel kei chih a theihtheih hi. Zodawn kho dangte mah bang a aneizou masasa in a peemkhiatsan uh ahi a, a sangh mahmah lilik uhi. US lam bang leng tamkhoptak a tungkhinta uhi. Huchia pawtkhiat na ding tuan neiloute’n a etkol liklik uh ahihman in a lainat mahmah hi. Pu-le-pa’ khopite hichia a tul mai ding puak haksa a va sa mahmah hi.

Nitaklam ann neek zoh in Mangsum’ tanchin kan ding in a pawtkhia a, upate bangzahhiam a va mu a, thu tamkhop a kaikhawm hi. Upate’n bang nna nei a hong zin na hiam a chih chiang un ama’n pu-le-pa sulnung chia amun-amual siik ut hidan in a kigen zel hi.

Zingkal anne kham gamvaakpih ding a chialpa toh a kipankhia ua, khokiim mun tuamtum kawng va pha ding in a kuankhia uhi. Bakkua a va tung ua, kohawm lianpi ana hi a, a sung a mial ngemngom hi. Saulou chik ah akaa ana om a, a langkhat lam Mangsum’ gou selnalam a chih uh bel a lutngamkei ua, a langkhat lam bel saulou a va pai ua, a mi tonpihpa’n hiai mun a baak khawng va beng zel uh ahihdan ahilh hi. Tua mun apan paikhia in mun tuamtuam a pha ua, meitei guun peuh ah a va kisil uhi. Nineem in inn a zuan phet uhi.

Nitumkuan inteekte lah loukuan hong tung nailou, innkatau a tu maimai a a-om laitak in thakhat thu in kawl sepaihte a hong kilang guih ua, Gouthang a naih gulgul uhi. Akiim a etveel leh a inn uh leng ana umkhin man uhi. A makaipa uh a kiang ah a va ding a, ‘Min betule? Be kah la ta le?’ chi’n aw khauh tak in a va houpih a, Gouthang lah chihna ding theilou in a ding geelgawl phet hi. A dawn zoklouh tak in a makaipa un sepaihte khat a khutvan a, tua sepaihpa a kiang a va pai in, ‘Kua na hiam? Koi a hong kipan na hiam?’ chi’n kam a lehsak hi. ‘Gouthang ka hi, Lamka a hong kipan ka hi,’ chi’n a dawng a, sepaihpa’n kam a lehsak zel hi. ‘Ba louh phowh la da le?,’ a makaipa un a chi phuphu nawn a, sepaihpa’n, ‘Bang hih dia hong zin na hiam?’ a chizel hi. Sepaihpa bel nuamsa phalou leh kisuanglah pian in a om hi. ‘Ka pu ka pate’ khosakna mun chia a gam siik ut himhim a hong zin ka hi,’ Gouthang in achi niilniil zel hi. Innteekpa lah omlou, khosung mi a pau ngam ding deuh lah hong kilang geih ding omlou, panpih ding bei in Gouthang tuh a guuk patauh sim mahmah hi. A gaal a ente lah naupang hawn ngen, piching om sunsunte lah kuuk e kaak e chingam ding omlou, nuam a sa hetkei hi. ‘Lethek khat pidoh kaa the thehlaih,’ chi gugu in a makaipa uh a paikhia a, bang a genna hi peuhmah ding a de aw chia Gouthang a dawi kiikeei lai in sepaihte’n a naih ua, a khut hensak in a pi ua, gari ah a thun uhi. Sepaih bangzahhiam in a sung a lok ua, a lemlakna, ipad leh niteng tanchin gelhna bu a laaksak uhi.

Sawtkuam a tai nung un lamkawina mun khat a hong tung ua, gari a hong awltai a, huchih laitak in thakhat in thau a hong ging zotzot a, thautang in gari heekpa kha ahi ngei dia gari in lamsak a boh hi. Gouthang leng kintak in gari tuang ah abok suk a, a bil khiang khawng a thautang lengging vitvitte’n chikchia hon kha de aw chih teng a ngaihsun thei lel hi. Thauging a daih tak in awl in a lu a phongtou a, akiim a etleh a tuanpih sepaih teng si luang zengzung in a om ua, kuuk-e-kaak-e chi ding leng a om himhim kei uhi. Polam a daakphei leh numei sepaih puan a kizem thau tawi khat amu a, ‘Gouzong Gouthang, nang toh i kimuh nuam ngial ing ei,’ chi kawm in minu’n sepaihte a baan mai a, a tawp in tahbi khat hon dokkhia in Gouthang’ khutbulh a hon sak hi. ‘Hichi bang nengnung lou in kimu leng utlaw napi in tatlouh theihlouh hi, hong kum inla hong zui in,’ chi in gari apan a tuakkhia hi. Gouthang in a van sepaihte’ laaksakte a va zong a, a kaihkhawm khit in phunlou, paulou in a zui hi.

Lam nuam hetlou a sawtkhop a pai nung un Mualpi a tungkiik ua, a vante la ding in minu’n Gouthang a sawl a, Gouthang in leng phunlou paulou mah in a va kawikhawm a, huchi’n gamlaklam a manoh kiik uhi. Sawtkuam a pai nung un buuk neu chikchik a omna mun khat a tung ua, buuk khat ama a ding in a kawkmuh uhi. Buuksung a mial mahmah bekbuk a, lupna danpian khat a om a, alehlam pang ah dohkaan neuchik khat a om hi. Gim lawsim ahihman in lupna ah a kizalh a, a thiltuah teng khawng ngaihsun in a kiguihna leng beinailou in a hi heihuai hi. A ngaihsutna bang a paisaau mahmah a, huchia kingaihsun a a-om dedu lai in minu a hong luut a, akiang ah a hong tu hi.

‘Gouzong Gouthang! Nang bang tekhawng kawlte’ henta ding hitheilou. Hong hunkhekei le ung na innlum munawnlou ding hiteh. A’ihleh bang in hitak hong tun hiam?’ chi in a va houpih hi.

“Pi-le-pu’ khosakna mun chia ngaina a amun mahmah siik nuam a hong zin tuh ka hi a, a bang dia hiai bang teng in hon lap a hiam ah ! ”

“Lawm Gouthang aw, na tanchin na thei khin ing. Pu-le-pa gou kiseelte na zonkhiat zeldan telkim sipsip in thei ing. Hihlai a bang zong ding om hiam? Mangsum’ tangthu banghang a lungluut na hiam? Zingsang phalvaak a kipankhe ding hi hang, na khuul luh ding hi hang. Tawldam in maw,” chi in a nusia hi. A denzek chiang mi khat a hong luutnawn a, kuang in thil a hon tawi a, “Hih ne ou, sakhi sa hi ei,” chi’n dohkan tung ah a koih a, apawt nawn hi. A gil bang leng kial lawnguut ahihman in kintak in a naihphei a, sabaak ki-emmin liankuam khat leh sangman khuttum chia ding khat ana om a, lim bang asa zezen hi. Nekhin in a lumsuk nawn a, theihlouh kaal in a ihmusuk hi.

Thakhat in a kiguih a, ahahkhiat leh minu’n tui theh ana hi a, ‘Hih ne ou, denchiang vaakkhe ding hi hang,’ chi in zanitak a thil neek bang mah va penawn in a pawtsan nawn hi. Khua ana vaakta a, Gouthang leng thoukhia in kiphiatkhiatna ding dan a va zong leh a mukei a, aluutnawn hi. A thil a ne nawn a, nezou a kiang a tuithawl a tui tamlou dawn in a vaal in a kiphiatkhia hi. A van teng mansa a koih in a lumsuk nawn a, ihmu dia a kisak diaidiai laitak in mikhat a va painawn a, “Kimansak in, pawtkhe ding hi hang,” a va chi hi.

A pawtkhiatpih ua, Gouthang in phunlou-paulou in a zui lel hi. Sawtlou a pai nung un luidung khat ah a suakhia ua, Gouthang in Meitei guun ahihlam a theipah hi. Khuul luhpih sawm ahi uh chih a thei a, bangmah bel a gen tuankei hi. A pai pihpih ua, tua Bakkua khuul a tungtou uhi. “Tung hang ei, Gouthang, kipanpah in maw leh,” chi in minu’n Gouthang makai ding in a sawl hi.

“Na thilhih dek thei hetlou hi teh. Hiai khuul sung a hamsia bangzah om hiam chih na thei hetkei. Dawite toh kimaituah ding i hi chih na thei hiam? Hiai a makai ding a hon deih na hihleh banghang a thu hon kumlou na hi hiam? Hiai hichia khutvuak a hihmai theih ahikei. Mualpi ka va pha ding, van ka va la ding a, ka hong kiiknawn ding, huchi in ka luhlel ding,” chi in Gouthang in a dawng hi.

“Bangchidan a nang tangval hangsan in nidanglai dawithu leltak kihta na hiam?” minu’n simmoh chitak in a chi hi.

“Amasa in namdangte tuahmang in ka om a, huaizoh in ka chipihte’ pikawi in ka om a, huaizoh in dawite khut a piakkhiat ka hi ding maw? Mangsum’ khanlai ana mu hiai Meitei guun tutan a hinlai bang in tua dawithute leng a hinglai uh. Mangsum’ min a kilohlai siah a daikei ding uh. Hiai sang a luizaw dawithu tamtak leng a sikei ua, ka mit mahmah in tampi ka mu a, hiai leng a sikei hial hi. Tu’n hun mawkzatbei ding i nei hetkei uh. Kintak in Mualpi ka va pha ding a, vanzat ka va kaikhawm ding,” Gouthang in a chi nawn hi.

“Nang bel paikei ni chin, na deih khempeuh bel ngah veve niteh. Bangbang kul na hiam gen lel ou,” minu’n a chi gaga hi. “Gam hiaitan a ka hong nasan tua abul a ka din khit nung a taise ding a hon gingta na hiam,” Gouthang in thangpai sim in achi a, “himahtak hen ou, lohpi leh zouzaam paak leh atang hon pia un, khau toh, tua teng ka ngah masiah gamtangkei ning,” chi in suangtung khat ah a tusuk hi.

A van gente la ding i a kisawl ua, khuul kong ah a tutna ding uh munlem chiat kizon in a tu uhi. Sawtkuam a ngak nung un a misawlte uh a hong tung ua, Gouthang in tua lohpi hon tawi uh a kuahna ding bawl in a mailam ah a kuah hi. A zouzam paakte uh a pum toh henbelh pawl nei in huchilou teng a tang nuaikhia in a kuah hi.

Zan a a va zuihna uh, Mangsum’ gou selna a chihlouhlam uh a va zuihpih masa hi. Sausim a zuih nung un ana bing maimah a, kilehkiik in gou selnalam a chih uh a zuihpih leuleu hi. Awl-awl in kohawm ana neu deuhdeuh a, a tawp in kuun a ngaisim pian hi. A zuih zel uleh awl in a hong lian hiaihiai nawn hi. Munkhat ah ana kaa nawn a, a salh uleh a khat pen a tawng akimu hi. Gouthang in bang hiam mu hi in a kithei a, a va naihleh suangheeng kaal ah leelpi liankuam khat kitung a va mu hi. Diip kisai litlit in awl in a va naih a, leivui in ana puang phiikphiak zezen hi. Hoihtak in a veel a, awl a a hon leh a sung ah zaamkang hiam daak hiam ding himhim a omkei a, vaphualmul, sontel leh daldum khawng ana om limlem hi. Akiim-apaam adap ua, bangmah himhim muh ding a neikei uhi. Tua leelpi la in a kiik ua, a langkhat lampang a va zui leuleu uhi.

Zui pan a kichih uleh ana bing mawk a, kiikmailouh tuh ahihtheih uh a omkei hi. Kiik ding a akisak laitak un Gouthang in tua baang hoihtak in a va sal a, a tem in a kiat a, hoihtak a a etleh lei kizuut ana hi a, a tem in akhuat a, alawmte’n leng a va khuatpih ua, sawtlou nung in a khuat hong uhi. Sing lianloulou khutpi chiachia ding kikalh a, huai buan kizuutkhum ana hi hi. Aluutphei ua, apaam zek ah leelpi lianpi khat ana om peetmah a, hiai hi peetmah ta ding eive chi lungsim in Gouthang in a hawng a, asung ah zaampi leh daakbu ana om peetmah a, awl in a domkhia a, leivui a phiatsiang a, akhut in a kiu a, aging ahoih mahmah vengveng hi. Leelpi taw ah khivui nih a om lai a, tuahpha akisa ngial uhi.

Minu a hong paukhia a, ‘Hih teng bel na hin na k’ong humbitsak hang a ka kipahman aive, ahihhang in kei kia in kitankei ning in, a kilawmzah bel ‘ong hawm veve ning,’ chi in Gouthang a enghou hi. ‘Leelpite leh den a i muh masak teng uh nang kitan lel ou, na zinpaak ding a k’ong thilpiak uh hinteh,’ achih behlap hi. Gouthang tuh a thangpai sim mahmah a, lah bangmah ahihtheih omlou ahihman in a daizaw hi. Huchia vante pawkhe ding a akisak lai un alak ua khat a kil deuh a ding pa a hong kikoukhe vuam a, leilak a kidenna hi. A kisat zozot a, achilphuan khawng a kai neunuau hi. Lau leh mangbang in alang alang asal ua, lah bangmah muh ding a neikei uhi. Huchia patautak a a omlai un a nawl deuh a ding pa apuuk nawn a, ama a pa mah bang in a om hi. Khat in a kiang a salhkawm in a thau a khah a, ‘Gul, gul, ka mu,’ chi in a kap ek-ek hi.

Gouthang in kintak in a zouzam tang kuahte a kiim ah atheh a, tang hetlou in diip hawm heemhuam in ading hi. A lawmte’n bel alang alang a meivaak ua sal in athau uh akhah zotzot uhi. Gul ahi ngei a, himahleh a kintat luat man un a kaapkha mankei uhi. Khatkhat in a puuk ua, apuuk masasa tuh adai masa ahi mai uhi. A makainu un, ‘Tawpsak in, tua ahihke’h hong kap ding hi’ng,’ chi’n Gouthang a thau tawi in a ngim tonton hi. Gouthang in, ‘Thuum in,’ a chihsan lel hi. A lungsim in akaap taktak khaak ding a laugu mahmah a, a kho-ul bang a pawt hial hi. Bang tan hiam a hong dai a, mi thum lel a dinglai ua, a dang teng bel a sikhin uhi. Vaakmangta uh hi’n teh chi in minu’n mi dang khat a suakta sun pa’ kiang ah goute la a pawtpih ding in a sawl a, tua mipa’n leng ling kawm dedelh in goute a tawm a, minu’n ma kai in pawt ding in a kisa uhi. Kal thum hiam suanpan chihleh mipa a hong kikoukhia a, leilak ah a khuppuuk suk hi. Minu tuh haat theitawp in a tai a, Gouthang bel a dinna mun ah a ding lailai hi. Sawt kuam a din nung in awl in leelpi puak di’n a kisa a, a thau kuahna guite uh zom in nam ding in a bawl a goute a sung a guang hi. A giahphual ua bike khat om tahbi kua hiam in a kuah khaak lam-en in a baan dap a, khat in bike chabi khat ana kuah ngei a, huai la in a van a nungpuak a, kivenna ding in thau khat ala a, pawlam hon manoh hi. Saulou a pai leh minu lampi ah ana puuk a, a et leh a sita hi. Pu Nenggin’ thukhah tuh dik ahi peetmah ding a, amah bel bangmah chilou in a suakta hi.
A giahphual uh tunkiikna ding a lampi zuih uh zuikiik thei ding in a kigingta phakei a, himahleh huai mun tung leh gari om ding a, baihlam tak innlam zot theih ding chi in naih himhim ding in a hong kisata hi. Sawt kuam apai nung in leng koilak mah tunglou hi in a kithei a, akiim-apaam, amual omdan khawng en in, hiailam zaw hilou deuh hi veh aw chi in kiikthak in a va kibulpat thak hi. Huchia vial thum mawngmawng a kivialleh nung in a giahphual uh a va tung khong hi.

Giahphual ngak om ngei ding in a gingta a, sawlbawk kawm a kibu in a paam a buuk kong a tiinpi suang in a deng puak bok hi. Mi a om a, a hong kilaak ngeingei leh kaplup mai ding chihtan a ngaihsun hi. Mikhat a hong pawt peetmah a, aman leng kaplup louh a lampi omlou chi a kaap a, kha hoih ngial ahi ding a, phunlou-paulou in a puuksuk hi. Midang a hong kilaak hiam chi’n a ngak a, a hong kilatlouh tak un aman leng awl in a naihphei a, buuk kong a bike om ah a tahbi tawi a thuah a, ana hi ngei hi. A thautui a en a, tamkhop a om hi. Neek ding bang hiam a om khaak leh chi in buuksung a va lok a, neek ziang theih ding bangmah amukei hi. Sahou bangzahhiam amu a, huai a la a, a leelpi a nung a pua in a pum toh hoihtak in a gaakbelh a, a vante a sakhau a amalam a pua in pawl dang in a hong tuakhaak ding uh lau in kintak in a taikhia hi.

A gintaakna lam a saulou a tai nung in lamlianpi khat ah a suakkhia a, Tedim Lamlianpi hi ding in a ummoh a, mallam zui in a taitou hi. A sahou kuahte ne kawmkawm in a haat theitawp in atai zel hi. A denlam chiang in khua khat a hong tung a, a lampi zuih Tedim lamlianpi hina hiam chia a kan leh hi ahihdan ahilh ua, amah leng khawl sawt selou in a taizom zel hi. Singngat gamla nawnlou ding in a gingta a, ni niam ma a tuntouh ngeingei a ut hi. Gari kipelhpih ding himhim a omlouh ziak in a thawmhau sim mahmah hi. Khua khat a hong tungnawn leuleu a, Hiangtam a na hi a, Singngat nai mahmahta ahihman in a lungmuang mahmah hi. A tunma a a thautui a hong bei ding bang a lau mahmah a, a haat theitawp in a tai hi. Singngat a tun in nitaklam daak thum a peelta hi. Munkhat a tata kidoh khat amu a, mi tamlou a tuang ua, a va dawp leh Lamka pai ding ana hi a, aman leng a bike munkhat a nusia in a tuang a, sawtlou nung in a taikhia uhi.

Zingkaal daak giat vel in kong a hong kikiu a, Zomi Musium-te’ chairman pa Thualgin a na hi a, ‘Zanitak in na hong tung chih ka na za a, bittak a na hon tut ka lam-en. Na chih zahzah deeklou a hon pe ding in ka man uh. Midang’ khut ah luutkei teitei leh ka ut. Nitaklam dak li khawng in venbittu toh ka hong kuan ding uh, koihluut ngal hileh ka deih,’ chih teng gen in Gouthang’ dawnna leng ngak tuanlou in a pawt nawn hi.

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA