KHAMTHEIH LEH NGAIHNOU - II
By ~ Dizz Guite
Writer's Note : Kon sunzom di, ngetna om kia
hilou in sutzop dia hoih non sakpih ziak uh leh kei leng a siam loupi
mah hi lengle siam bang a non pom ziak un ka gelh ut na tha non sukthou
ziak un aw... "Simtu te na kiang uah kipahthu kon gen masa ".. A sim a
na siamsa na hi ua , hiai le siamtak a hon sim sak din kon ngen lai.
Awle, Siluang vuizawh a hih tak in, Chingte innlam zuan zoulou in
Khualpu HAAN ah khakhamvei bang in kap nilouh in lawm leh vualte'n ngak
nilouh uh hi, Muamuan in 'Ching I paita ding na UKhual a damta, khawlmun
ah hon ngak a hi, eite toh kituah d ngak a tawldamna mun zuan a hi ta'
chi'n Chingte ngawng kawi in, innlam hon zuan uh hi.
Siluang vui zoh nitak in veng leh paam, lawm leh vualte, hong
lengkhawm ding hong kuan siausiau in Chingte in hiai bangte a muh chiang
in, "UKhual na senvual te'n na sausiang zuan in, kei aw khattang ka
heina dai-in dam e, na anglum mubang ngaihna dai theilou . Na tongnem
leh na duang etlawm maimit laukha ah mangmawh e, mu vanlai bang ka siang
hong leng ve maw" chi'n kap ngeungeu a om lai tak in Muamuan aw hong
ging chiai-chiai -in Ching kei toh I kuan d, na lawm ka hi, na U Khual a
dia le lawm hoih ka hihlam na theihsa ahi.. Kah-kah hun a hi kei, I va
lengkhawm dia, na Ukhual sungte I vakhamuan d , chi'n Muamuan in a hon
kuan khiat pihta hi.
Sisuunte inn (Khualpi te inn) a hong tun chiang un Chingte in a it
luat, Khualpu luang kisialna tuanglai en in mitkha a bawl in a U Khual
lim leh mel mu in lengkhawmte la sak lai na san in mittui luang in laa
leng satheilou in, Khualpu naunu koi kawm in kapkap mai hi. Lengkhawmte
hong kikhen ding a hi tak toh Muamuan in Chingte kiang ah kong kha ding
a, kei bel SAWM GIAK d ka hi ( mi a sih chia tangval te si inn a giak
zel ngeina ahi) chi'n Chingte a inn uah vakha in, Muamuan si inn lam
zuan in SAWMGIAK tangval te toh giak khawm in zan hong lumta uhi. Zan a
lup chiang un Khualpu kha ( mi si zoh a kha ki langh zel pen) in Muamuan
kiang ah "Muan, Chingte bang a chi ? A dam na maw ? Hong lunggel kei
hen " chi'n Muamuan kiang a va kigen mawk hi. Muamuan leng lamdang salua
ahi dia, innkong ah ihmu phangpi in pawtkhia a, Khual a dam ei, lung
himawh ken lan va vehveh kei-in lung nuam in lan na pai na d zuan in
chi'n mi zak louh kal in a vagen hi.
Himahleh Khualpu in Chingte ngai lua leh a lunggim d thei a hi dia,
Chingte a vaveh a, a lupna kiang ah va en zel a Chingte in chianglou tak
in a UKhual mel ding a kilawm tak nuihmai leh etlawm tak a mu sek hi.
Hichi bang in Chingte kiang a hawh-hawh chiang in Chingte zan ihmut
khamlou in sun in nna hon sem zou lou in thawlpi(drip) hong kikhai in
hong zawngkhal mahmah hi.
Hichi bang a Chingte hong zawngkhal a, hong om chiang in Vialpu in
chance la in, Chingte veh in a poimawh, bangbang vasep sak in Sum leh
pai a kisapnate vapanpih a, Chingte lungsim lak zoh tei-tei di hong
hanchiam mah-mah hi. A chang in Chingte lungnopna ding chi'n kholai
khong ah pawtpih in huihsiang I vakimut sak d chi in pawtpih sek a,
Bazar khong ah van khong a deih, a lunglut na lamlam a paipih in, a lei
sak chiang in Chingte hong nuihmai zou pan hiai-hiai a, lawmte lak ah
leng hong pau ut mahmah ta hi.
Haksatak a om lai Vialpu in lungduai leh dawhzou tak a hon kithuahpih
chiang in Chingte'n ngaih huai hon sa ta in, Vialpu toh kithuah nuam
hon sa mahmah mai hi.. Hiamahleh a taktak di'ng bel Khualpu a ngaihna
mangthei nailou ahih chiang a, Vialpu kiang ah om mah leh, a U Khual
phawk kha pahpah in omdan lemlou leh lungsim guk ah veilua ahihlam
Vialpu in lah haih hetlou a, Chingte kiang a itna gen di ut lua himahleh
hun hong pai lai phot hen lan a lungsim hong siang phot leh chi'n a hon
ngak hithiat hi.
KHA LI (4) zoh nung in, Chingte hong damsiang mahmah ta a, lawmte
toh kithuah in BiakInn kai khawg, lapawl khong hon zil in nuam sa mahmah
ta hi. Vialpu leng Chingte damta chi'n lungnuam mahmah hi. Himahleh
Vialpu leh Chingte kilamdanna bel Vialpu te mi Hausa leh Sum zat hang
(chillou)mi a hi ua, a ut-ut in om in mi kiphasak leh lal ki sa hun tawk
a hi. Chingte te chi leng a innsung khosakna uh et in zaw etlah huai
na ding himhim a om kei, a melhoih in duangching tak leh lungsim hoih
leh piching tak a neihna ah, mihausate tate'n deih thei mahmah uhi..
Chingte leng khosakna haksat lam theisa a hih mah bang in nu leh pa te
panpih in singtang nna lah sem siamlou ahihman in Siam khawng gan in a
siam gatte apat sum lut om sunte toh nektawm ding nu leh pa neihsa te
thuap belh zel hi.
Hiai bang innkuan haksa apat khangkhia leh college kai na sunzom
zoulou ahih pen naa sa in pasal hausa neih a hong lung gulh mahmah hi..
Hichih lai- in Vialpu pa MLA hong ki candidate in hong ching pah lel
hi... Vialpu leng a pa sepna zar in mai ngal kibehlap pah hi.
Nikhat Vialpu in Chingte tui tawina ah va zui in a itna thu hon
genta hi. Itna thu te a hon gen chiang in a U Khual a phok zel a, Vialpu
itna pom kipsak ngam nai kei mah leh hun hon pia lai in kon kingaihtuah
ding chi'n a ngen hi. Vialpu in leng bang tan hon ngak d ka hia ? chin
gen kik a, Chingte in Kalkhat nung in kon hilh d a chia,huchi'n
tuitawina apat innlam hon zuanta uhi.
Kalkhat (1 week) nung in Chingte in ngaithei a hih dan leh Vialpu a
dia itna dik tawh ngak din a chiam ngal hi. Himahleh Vialpu bel a
paktat, numei ah zulhzau tak a om ahih lam bel Chingte in haih het lou
hi. Lungtuak tak a tuibang luang khawm a, kha bang a pham sa U Khual
samkik thei kei mah leng, kei a damlai in ka hinkhua d ka ngaihtuah ngai
ahi chi a Vialpu itna pom sak zaw ahi. Vialpu leng thuliou leh noptalna
tawh om a hinkhua zangh hi mah leh a hoih thei bang in Chingte mai ah
hong om san hi. Himahleh a kiphat sakna leh kimuanna beilou ahih chiang
in a ma ut dan-dan leh thu zawh theih tawp in Chingte hon kingaihpih a,
Chingte'n leng la a neih sun-sun chiang bang in lenglate tawk kigal bawl
in lamkal peuh ah a na vuak sak pah-pah hi.
Ki it, kingai mah le uh Chingte lawm leh vualte leh a lenglate a hon
dou mawk chiang in itna masawm theilou in a lai ah awk in, khen ding a
lah haksa, khen louh ding a lah lunggim huai tak in itna khau khat
lenkhom in a hong om uhi. Chingte a ding in bel lunggimna leh kahna a
hinkhua zang ahi a, himahleh vengtu Pathian zar in thuakdan a siam
mah-mah hi. Vialpu bekh tawh damsung hinkhua zat d a lung gel chiang ,
hi thei salou leh a U Khual lungkimlou ding a ngaihtuah ahihman in,
hichi bang a, ka lawm ka gual thuahte hon doudal leh, muang mawh huai
loupi soisak ut ziak a hon khel bawl ve-ve.. U Vialpu zaw ka itna saupii
ka piak ma in ka top a hoih zaw, chi'n Chingte hong lung ngai
vongh-vong hi.
Lung ngai leh maban a bang chi ding ka hia chia lungsim suangtuah tak
a, a omlai-in Chingte nu'n a deih gige Vialpu tawh gawm hon sawmta hi.
Vialpu inndongta te hong lengla in zuthawl ( kia
khamna/kidawpna,kingetna - nungak helte zutawi a dawn sak ua leh
kithukim lam ahi un)hon tawi in Chingte nute'n amah (Chingte) dong
loupi'n a na dawn sak in lemna thu a na gen uh hi... Hichi bang thu
Chingte in hon theih chiang in, a lunggim mah-mah hi. Aziak bel
hauhsakna ziak a itna piak ding pen haksa lua sa ahihman ahi. Itna hausa
tel zaw ahi a, himahleh a nu leh pa thu nial ngam lou in Vialpu anglum
zuan din hong kisak a ngai ta hi.
Vialpu bel lungnuam in hiai Chingte mite gen minthang veng leh pam in
a deih a lungsim hoih a, a gen nu uh kei zi ding ka thu ding ahi lel
mai maw chi'n nui hiuhiau mai hi. Chingte in bel a ngaihna sang in pom
mah leh a U Vialpu lungsim leh a omdan a theih luat ziak in haksa sa
mah-mah mai-in Muamuan (Khualpu lawmpa) kiang ah pasal ka neih di zaw ka
ut a, himahleh hiai khel-khel zaw, chi'n lungneu leh beidong tak in hon
gen hi. Ahihziak in, bang mah Muamuan in loh theilou leh kawkmuh ding
dang nei het lou ahihman in Ching, Pathian vang in na lawhching ding tun
haksa mah leh maban ah na sungkuante a ding in zat theih kha ding a na
hi chi'n Muamuan in hon hehnem hi.
Nupa kop a hong hih ding taak uh hong nai hiai-hiai a, Chingte in bel
Vialpu itna a san sa himahleh tawpsan a na tupsa ahihman in ut hetlou
himahleh innkuan khosakna haksa leh Vialpu nu leh pa te hausa ua, ka nu
leh pa leh ka naute a di'ng a zat theh leh sawk theih a hih khak leh
chih ngaihtuahna liauliau in neih mai ding chin a lungsim a hon zouta
hi.
Hunte hong beibei in kiteenni ding hong nai taak tawh Vialpu in leng
Chingte tawh kiteenna a, zungbulh (ring) ding bawlsak hun luata chi'n
huai kiteenna a ding zungbulh mantam deuh bawl ut ahihman in, a PA kiang
ah hon gen leh a Pa'n leng sum tamtak pia in a Nu leh Chingte tawh huai
bawl di'ng hong kuan khiata uhi.
Zungbulh bawlna a hong tun chiang un, Chingte hoihsak hon dong a,
Chingte in bel U Vialpu nang hoih nasak leh hoih ka sa, nangtel in a
chi'a..Vialpu'n leng bawlsa te deihlou in a thak hon bawl sak uhi.. A
thak sing tampi man ding hon bawl in.. Kitenni chiang a bulh ding
Chingte bang in hon ngaklah lehlam hi .
Kiten ni zingkal a hong hita a, inndongta te leh innsung vai leh Mou
(zi I neih chia I zi pen MOU kichi ahi..inntekte sapna ah) man vai gen
ding leh sa goh ding sai in hong buai cherchar mah-mah uhi. Huai
kawmkal ah Chingte bel lungkiat luatna khat nei sim mah leh a Nu leh Pa
mai tang ding. A khual man in hong kisa liam-liam hi. A lawmte bang
lawmnu pasal nei ding bang tawh kha ding I hia ? chia a na buai thei
mahmah sam uhi. Vialpu lawmte bang puan hoih taktak tawh Biakinn lam hon
zuan in. Lawmpa ni hiven dur ding himai chi'n hong lawp mahmah in,
Chingte nu leh Vialpu nu bang hong ki-uinuam (numei te a deihtak uh a
ngah chiang ua a siam di kituh) huamhuam zozen in Kitenna neih ding
kuapeuh in ngaklah mahmah uhi.
Chingte a moupuan (gown) tawh hong kithuap khit in Khualpu limlak en
in, " U Khual nang om hile chin zaw. Tu'n lah kon itna kia a hi ta a,
sapkik theih louh tongdot phak louh U Khual, bangteng hileh Ka kuan mai
ding, leitung damsung a ding a, Pathian lem gel hin teh, ka pasal neihna
ah Zi hoih ka hih nang hon na thumpih in aw" chi'n a limlak a handbag
ah guang in Kitenna ding Biakinn sung hon zuanta hi.
Kitenna neih a hih tawh kiton in Chingte leh Vialpu in mipi mai leh
PAthian mai ah kichiamna hon neita uhi. Nu leh pa, lawm leh vualte kipak
mahmah in, kitenna hun a hon zawh un innlam hon zuan in inndongta te
singpi hawm leh ni tak an ding bawl in na buai vengvung uhi. Tuanvai (
tanu te) in an nek vai hon hawm in ankuang hon luita uhi.
An ne in Chingte le a lawmte tawh Vialpu lawmte ankuang khat um khawm
in nuamsa mahmah uh hi. Chingte bel a Mouthak tung a hih tawh an gilvah
in leng ne ngamlou a, lawmte bang in chiamnuih in Mouthak ngeina hi, a
chih san ua. Chingte bang gen ding theilou in nui mai sek hi. Lawmte
chiamnuih leh thutak helh a inntekte sulim a om in moute kingaihlai
chiamnuih in gen in nuam sa mahmah uhi. Himahleh zan sawt dek ahihman in
innlam ah hong kikhenta uhi. Lawmte pai zawh nitak dak 10 lak ding in
Chingte leh Vialpu lupna lam hon zuanta uhi.
Nupa kop a hih zawh uh kalkhat (1week) sung bang Chingte in Vialpu
tawh nupa hinkhua a zat ding lemsa nailou a, himahleh zan a lup chiang
in a mumang ah na PASAL ahi na lumkhawm ding ua ta hoih taktak non nei
ding uh chi'n a vakihilh sek a, lamdangsa in UKhual in hon veh lailai
ahi maw, aman leng hon phal ahi ding ka Pasal tawh nupa hinkhua ka zat
ding mah ahi chi in nupa hinkhua hon zang theita uhi.
Hunte hong pai zel in Chingte in nau hon pai (pregnant) zawh kha 5
hong phata a, nasem zou nonlou a gil lianta ahihman in a ma silh leh
teen chihlouh midang a sawp sak, nawtsak khepsak chihte leh insung nna
hon kop zou non kei hi. Himahleh Chingte naunu in vahuh zel in Vialpute
inn ah a U Chingte tawh sun chiang puan khong sawp in inn khong hon hah
in hong kithuah ua, unaute'n nuam sa in nidanglai a omdante uh gen in
nuih khawm halhal zel uhi. Chingte in a nau tawh nek ding singpi leh
sangh khawng bawl in sun ni hong sang chiang in, innliim varanda ah
dawmkhawm, nekhawm in hong om uhi. Vialpu nu'n a muh chiang in hiai
Mouthaknu a naute tawh a limlim ne, a duh a deihdeih uh lei amau inn a
omlai un hiai bang ne het lou ding uh hia, ka mit a sip lua ka mupeih
kei chi'n a lengla nupite tawh Chingte te unau omdan hoihsalou in a na
gen ekh-ekh hi.
Chingte te unau bel ki it mahmah ahihman un, nek khat nekhawm
dawmkhawm in a lim a-al kinekngaih mahmah uhi. A teeknu lungsim hoihlua
ahihlouh tawh anau leng sawt omlou in a U Chingte nasep a huh zoh nak
leh innlam paisan pahpah hi. Vialpu pen a pa khualzinna khawng ah zui
kual zel in inn ah tam om man ngeilou leh innsung thu a zi leh a Nu kal
ah bang thu om hiam chih leng thei sese lou hi.
Zingkal khat Chingte gim kisa ahi ding a, zing thoubaih zoulou in a
teeknu an nek pih hak kha zenzen a, a teeknu'n deih theih in hangkhum a,
kei ka Mouthak lai-in ka hichi kei, zingkal ka teekte thawhma in ka
thou a, athoh phet uh leh singpi te dawn theih ngal din ka mansa gige,
nou koi lak mi na hi ua ? Hiai lawmlawm hihlah na innsung khankhiatna en
!ve ! Etlah ding om mahmah lou, ka tapa na zolzol ua na nuta un, deih
louh luat zenpi ka tapa ka itluat ziak in nong kiteng kha maimai ua.
Hikei leh nang bang phiangsan ka Mou di'n kon la mahmah kei ding chi'n
Vialpu Nu'n hon kousia gawp hi..
Chingte leng mittui pak dialdial in dawng sese lou a, an kuang hem in
a sepngei teng mah hon sem in sun chiang a nau sam in inn a hon hah non
uh hi.
Sun chia nna hon sep kawmkawm in lungngai dedu in bang dia hiai lei a
genthei thuak lel dia piang sese ka dia aw, mihaute ta hikha mailou a,
kei aw chi'n nasemlai bang a mittui kai kawmkawm in hon sem a, a nau
muh ding lah lau ahihman in kiselsel hi. Himahleh anau in ziatheih ahi
ngei ding a, U bang chi e ? a chi a, Chingte in bang mah ka chi kei chi
in a dawng zel hi..
Hunte hong liam zel in ni leh khate hong thak zel a, Chingte nau neih
ding hong nai mahmah ta hi, Vialpu lah inn a om ngeilou ahihman in a
teeknu kiang ah, "NU, nau neih hun ding a naita a van kisak kholh
hunta, nau van ding lei ding in nang toh I vapawt di " a chia , a nu'n
leng sum ka kem kei , na U Vialpute hong tun lam ngak ni a chih san hi.
Huai hun lai in Chingte nau neih ding kal khat in leng sam nonlou
ahihman in Chingte lungkham mahmah a, ka UVialpute hong tung hak leh
bang suak di ka mai a, nau van ding lah omlou ka nute kiang lam ah ka
vagen himhim ding , chi'n a nute kiang ah hong pai hi. A nu kiang a agen
leh Vialpu I houpih dia amah thu I ngak ding, a chi a, Vialpu hon
houpih ua Vialpu bel a Pa nasepna zui a zin ahihman in innlam kik man
nailou kik phial leh leng nau neih laplou ding ahihman in Chingte pen ka
Nu kiang mah ah om henlan a ompih manman in a na ompih ua , chi'n hon
vaikhak hi.
Chingte leng a U Vialpu gen dan mah in a teeknu tawh inn ah om khawm
ua, nau van ding teng Chingte sungte'n a piak teng toh hong om limliam
hi. Naungek tangtang ta ahihman in Chingte in le a Teeknu zan lai in
phawng a, damdoi inn zuan ni chi'n damdoi inn lam kintak in hon zuan pah
uhi. Damdoi inn hong tun phet un nurse te'n vai teng saipih pah in nau
hoih tak hon nei thei pah hi. ( Hiai hun in Chingte a kiang ah Vialpu om
ding a lunggulh na lian mahmah kha ding hi. Nau neih pen haksa sa sim
mah leh Nurse te siam mah ahihman un hong baih lam kik vang lak hi..)
Naungek kap ging Chingte in hon zak chiang in kipahna mittui bang
hong luang zozen hi. A kiang ah Nurse nu melhoih leh aw khum tak khat in
UChing na nau Pasal ahi. A ser leng 3.8 ahi (kg 3. val chi'n hon gen a,
Chingte in naunngek pom in zut thiathiam in noitui lum hithit hon pia
hi. Huai kawmkawm in Nurse nu hon et thakthak leh Muamuan Naunu a na hi
maimah hi. Chingte kipaklua in nurse nu kiang bang ah kipahna mittui
hong luan khum mai hi. A haksatna thuakte leh nidang thute hon gen lai
un Chingte chau lai ahih toh hong ihmu ta hi.
Damdoi inn (hospital) ah ni nih om in hong pawt pah uhi. Inn lam ah
hong ki etkol chiang un, Chingte anau neih na tha bei lai nasem zou a,
nek bawl a tangtang thei ding ahihlouh man in, a naunu a hon ompih uhi.
Anau in hon ompih chiang in Chingte nik leh puante hon sawp sak thei a,
Chingte hong hahdam tuan mahmah hi.Nau neih zawh hon sawt hiaihiai a,
Chingte leng hong halh mahmah ta hi. Naungek hoih tak mai pom in nupi
dan ki zil in nau awihla bang hon sasa sek hi.
Naungek neita ahihlam uh leh inn a Chingte a sanggam nu tawh om
ahihdan uh a UVialpu a hon hilh ua, Vialpu leng naungek muh ding kilawp
tak in innlam zuan ding in a zinna Khualgam apat a Pa tawh hong kikta
uhi. Patate inn hong tung tak un Chingte naunu'n kisil nang bawl in,
Chingte in a dawn ding uh singpi hon bawl pah hi. Vialpu in naungek pom
in Papi taktak kei ve maw. Pa hon chi ding bang omta chi'n chiamnuih
khong gen in nui laihlaih uhi.
Nitak annek hun ding chiang in Vialpu leh a lawmte innsung ah vaitun
zu dawn in hong chiak neinai uhi. Vialpu nu bel a pasal tun hong veh
lengla teng tawh kihou ngeingai in a Lawmpa khualzinna thu khong a na
kikum khawm uhi. Annek hun luata ahi ding a Chingte in , " UVial an nek
hunta lua an kuang khatvei bek umkhom ni " chi'n a vasap leh na ne un
vaitung lawmte tawh gualnop ngeina hi. Hon na neksan ua na nau toh chih
san maimah hi. Chingte leng paikhie pah in a naunu tawh ankuang hon um
khawm uhi. Himahleh Chingte bel lungkim a ankuang um ahi het kei ding.
Nupa an kuang um khawm man lou gennop,kupnop, om leh leng gen khawm
theilou a om Nupa zaw nuam lou ding ahi.
Nitak an hon nek khit un Vialpu leng a lawmte tawh nuam sa tak a om
in naungek min ding bang Zu kham chichiai in hong gen khawm neinai uhi.
Himahleh hiaite zaw thulak tak a hi kei, lawmta kichiamnuihna dan
maimai a hi.
Nitak lup hun hong hih tak tawh lawmte leng innlam ah pai in, Vialpu
leng lupna zuan in lupna ah Chingte in a na ngak ngitnget hi. U Khual,
dam in nong tung a kipahhuai lua thumna I nei khawm ding, nau i neih
leng Pathian Vualzawlna ahi. Nang thumna na neih theih kei leh leng ken
kon nei na ding chi'n hon gen chiang in Vialpu in leng nau kon pom dia
nang hon nei in leh , chi'n hon dawng hi. Thumna hon neih zawh un,
Chingte in a U Vialpu tellou a thawmhau leh meithai kisa ahihlam a hon
gen a, khualzin sansan louh theih lam sawm din a hon ngen hi. Lupna tung
a a hong paupau uh aw ging tiptip Vialpu nu zan zun nawn in hon zak
chiang in khawl dide in Chingte in bangthu teng a gen hiam ? Kei hon
gensia kha de aw chin bildawh tak in kong khak bul ah hon ngai guta hi.
Vialpu'n leng Chingte kiang ah a omlouh kal in bangthu teng om a, nek
leh tak ah, lengla lam ah, nauneih lai hong ompih manlou ing a, I nu'n
hong ompih thei a kipah huai ahi. Chi'n thu tuamtuam a gen uhi. Vialpu
nu'n za chiang lou leh limbawl in a mah gensia ding in hon ngaihtuah a,
zingkal chiang a Vialpu houpih ding dan bang hon gel pah zungzung hi..
Zing khua hong vak a, Vialpu leng thoupah in a Nu tawh walking pai-in
singpi hotel khat ah, singpi hon dawn kawm un zan nitak a Chingte thu
gente bangbang hiam chih hon theih ut man in Chingte in bang chi ka kol
dan nuam a sa hia ? Nau neih haksa hon sa sim a buai sim mahmah man ka
hi, Chi'n hong gen hi.
Vialpu'n leng Chingte mi kam tawm leh mi zah kai ahihna tawh bang mah
leng hon gen kei. Nang kiang ah leng a haksat hun in leng hon gen khol
lou ding ahi. Hilehleng ka omlouh sung in gen khong hon nei hia ? A
innlam uh khong a veh sek hia ? Hon chih leh, a nu'n a gen ding hong
phur lua soisoi hi. Na zi kamtam lou a diam zaw thei khang, zingkal
lah nisuahma thou ngeilou, singpi lah ni hong sangma mi dawn pihlou,
zing an lah sun an nek a hon nekpih, a ma thuthu a hon ompih hi ei, a ma
chihlouh lah chilou na gen leh lah hon awlmawh kei chi'n a zi om dan
dik lou tak in hon gen ta hi.
Vialpu'n leng a Nu gen a hih zezen ziak in, a vek in bel um/gingta
khin samlou hi. Nu, Chingte huchi lou ding hi veh aw, a mah mithu selsel
leng hilou a inn ua le a nute thumang mahmah ei ve a hon chi a ; a NU'n
na zi hiven na gum mah kei dia, khatvei ka tai sunsun leh leng si dek
zen in a nute kiang hon heksia/ gensia a, a Naunu tawh inn a duhduh ne
in bazar ah deihdeih lei in khodung, khovai ah, kisuk zuih kitou zuih
den uh hi ven, inn ah leng om man kei uh ei, a teeknu kia inn ah hon
nusia a, lawmte peuh inn ah ka sam a , hichia a na ki om nimnem hi. Na
pata un khual zinzin non kei phot ua chi'n Vialpu nu'n hon gen ta hi.
Vialpu'n leng hiai bang in, Chingte omlou ding hi veh aw, Ching
lungsim guk in gel mah leh a nu zak in bel bangmah gen ngam nonlou in
dai dide a, Chingte in ka nu huatna nei a dia aw, awl in thil omdan ka
dong himhim dia, lep theih dan hong om na ding ahi chi'n hon ngaihtuah
ta hi..
Nitak lam an nek ding chiang in Chingte leh a naunu'n ankuang hon
lui-in nek dia mansa a hon koih zoh un, Teeknu/teekpa sam in a UVialpu
toh ankuang hon um ta ua, Chingte'n kipah thugenna leh ankuang latna hon
nei hi. Teekpa bel pasal chih mah tak pau tamlou in a Mounu tung ah
lungkim mahmah lel hi. Himahleh Teeknu'n bel en soi/mit hem in hoihlou
tak in etkhum sek hi. Annek lai nasam in Teeknu bawlna hon tuah chiang
in Chingte hong lung ngai vungvungh sek hi. Himahleh a ma huatna ding
lawmlawm bel theilou ahihman in thuak tentan sawm in Teekte maipha zong
in an ne lai bang Nu leh Pa aw, I an a lim hia ? Meh bang chi na sa ua ?
Chi in dong khial ngeilou himahleh Teeknu'n bel a lungsim guk in
Chingte kia sualsual ni louh hi.
Chingte in hiai bang innkuan kigalbawlna hong tuah chiang in haksa
sa in zan mumang khong in kap kha sek a, Vialpu'n lam dang sa in Chingte
kiang thu omdan leh haksa a sakna hon dong ta hi. Chingte in gen mah
leh Vialpu'n a nu lah it a Zi lah it ahihman in bang mah hon gen ngam
non kei hi..
Teeknu'n Chingte omdan diklou chia gen ding omlou zenpi uang tak a
Vialpu hon fuih siat chiang in Vialpu leng inn a om-om ding ning kitel
in lawmte lak ah tangval bang in hong lengta hi. Lawmte tawh kithuah in
Zu leh sa ah hong kidiah a, nitak a zi kiang nasan ah lup hun in leng
tung ngeilou a, hong tun sunsun chiang bang in aw ging ngaih in pau
loiloi a, naungek bang phong pahpah lai tawh Chingte in hon zadah
mahmah hi.
Hichi bang a, kha nih (2 month ) ding vel hong om un Chingte in haksa
sa lua ahi ding a, a innlam uh, a nute kiang zuan ding a hon lung gulh
mahmah ta hi. Huchi kawmkal ah, Vialpu zukham in a nu a phin louh chiah
Chingte vua suk mawk zel a hih chiah, Chingte a ding in naungek it huai
pen a hong suakta hi.
Zan khat a naungek sil in a hong buai mah lai tak in a U Vialpu in
kong ah Zukham uak lualua in Chingte...!! Chingte..!!!! Chi'n hon sam
kongkong hi. Chingte leng a nau nul mengmeng in innkong lam a hon zuat
leh a UVialpu zukham a lua innkong a ana bok hehhoh a, Chingte in,
innsung ah hon thuai lut in, hon hah siang hi. Hahsiang khit a om nung
in, Chingte hon phin in na pasal koi lak hiam khong ah si leng le hon it
lou a hon ngaihsaklou ding na hi maw ! Chi'n hon gen loiloi a, a nu'n a
zak chiang in kipak in lupna tung ah bil tung gekgok in na ngak hi. A
den mah chiang in Vialpu'n a nu hon phawng a, a nu hon phin non zel hi.
"Nu ka zi deihlou a khen sawm na hih ua leh bang dia a tung a pat hon
khenlou na hi ua ? Na tapa uh deihlou na bang uh, kei it a ka zi itlou
in non it taktak kei uh " chih na a bang.. Chi'n a nu kiang hon gen a,
anu'n leng Bawi nang hon it lua ka hih ziak ua na deih hon kham ngamlou
mah ka hi uh. Hilehleng nang leng na muhdan bang ahi. Na zi in kei hon
it thei hi leh ken leng ka itlou sam kei ding, chi'n hon hilh kik hi.
Chingte in naa sa lua ahi ding a, kei ziak a innkuante kitawng kisel a
om ding ahihleh ka pai ding. Ka nute kiang ah ka naungek toh ka ki
enkol theih dandan in om zaw leng a damtheih huai ding a, naungek a din
leng a hoih ding chi'n a van teng kisa in, a innlam uh hon zuan vingveng
ta hi.
A inn uh a hong tun phet in a nu'n bang chi na hia ? Zanzan a,
bangthu om e ? Na teekte tawh kitawng maw ? Na U Vialpu'n pai dia hon
sawl maw ? chi'n a na dong pah hi. Himahleh Chingte in bel genthei
nonlou in a nau a nu pia in a naunu lupna bul ah kap maimah hi. Thuak
siamlou leh innsung kisiatna dia Mou a om kha ka hi maw ? U Vialpu'n
hon gen lai in, a na aw kei mai leng, sum leh pai kitaksapna ziak in
maw meithai leh tagah a kou nuta ka om ding uh chi'n hong kap ngoihngoih
mai mah hi.
Chingte nu leh pa in leng bang mah gen thei samlou ahi ding ua, Bawi
kilung nuam sak in lan tuzan ihmu phot ding uh. Na naungek in noi teplai
ahi. Amah a din apoi na sukha ding, nuihmai leh namel etlawmna naungek
in mu leh a lungnuam dia tawldam ding ahi.. Chi'n a nu'n hon gen chiang
in Chingte in nau noi pia in anau hon thoh kalhkalh in a naungek bang
hong nuih tetelh in Chingte lung hong nuamtuam sak mahmah hi.
Hichi bang a hunte zang in naungek hong khanglian tou hiaihiai a,
Vialpu te'n nau mi'n ding phuah sawm mah le uh Chingte sap kik hilou leh
naungek pen Chingte nu leh pa khoi/vak ahihman in nau min ding a hong
buaita uhi. Chingte nu leh pa'n bel nau mi'n ding in LUNKHANKHUP gen ua,
(a gen nop pen uh bel Vialpu te hausa a hih mah leh hiai tapa in khup
zou ding chih gen ut a hi uh) Chingte'n leng hoih sa pah hi.
Nau min phuak ziak in leng kisiatna tampi hon tun touta uh hi.
Himahleh Chingte nu leh pa'n bel naungek min Lunkhankhup mah in sam veve
uh hi. Vialpu in bel Chingte toh a kikhen tung in veh zel mah leh a Nu
fuih nak luat ziak in a pute ta nu, (ni dang a pu leh pi gen NI NUNGZUI_
) ding vai hawm sak a hih ziak in Chingte hon ngaih sak non ta kei hi.
Hunte hong pai zel in naungek leng kum 5 bang hong phak taktawh
Chingte in siamgan in sum zong hon pan thei nonta hi. Nek leh tak zonna
hong haksat luat tawh nu leh pa tawh omkhawm manlou sim mahmah in buai
hong kisa mahmah hi.
Huchi lailai in Khuppu leng school kai hong kipanta a, a nu a din bel
haksa mahmah himahleh kinepna dang omlou ahihman in ahihtheih tan in
Khuppu skul kai sak amah adin maban limchi om sun a hong hita. Chingte
siamgatna tawh sum zong ahi chih nidang a, a lawm pasal te khat in a hon
za khata hi.
Chingte hak satnate a lawmpa'n hon zak chiang in Chingte panpih
theihna ding lampi hon zong in, Chingte houpih hon panta hi. Chingte
kiang ah nidang lai a kithuah dan leh ngaih huaibang a sak dan hon gen
a, Chingte in bel ki itna dik a tak ahihlam enlou in haksa hon sa sim
mahmah a, himahleh Khualpu tawh lawmta leh a kingai mahmah ahih bak
uah,Chingte a dia mi thunuam mamah khat ahihlam hon theih suah kik
chiang in Chingte lungsim saupi hon zou khin hi.
A lawmpa Lianpu in hichi bang a hon gen chiang in chingte a hong lung
ngai a, kei nuthoi pi hong deih non ken teh chih lungsim in hun
sawtbtak hon la a, kum khat phial mahmah a kingak sak hi. Lianpu lungke
lou in Chingte a itna leh hehpihna ziak in sepaih a sepna pan in suty
in innlam hong pai a, Chingte nu leh pa kiang ah Chingte tawh kiteng
din vangen hi . Chingte nu leh pa'n bel gingta zoulou ua, Chingte dong
in lan aman lem a sak leh Chi'n a hon dawngta uhi.
Lianpu in leng Chingte kiang ah it leh ngai taktak a hih.dan leh nau
leng kem a en kol ding in hon gen chiang in Chingte hong kizouta a.
Ulian ka ta tawh non neih khop ngam ahihleh pupa ngeina in kiteng ni
chi'n hon gen kik hi
Lianpu leng lungkim tak le chi'n Khuppu nung zot thiamthiam in, Bawi
papa hon chita in aw chih kawmkawm in sana/dak hon en in dak 9pm bang a
hih tak toh innlam zuan din a hong paita hi.
Hun leh ni te hong liam zel a, Lianpu leh Chingte kiten theihna ding
inndongta te'n vai hon hawmta uhi. Hiai bangthu Vialpu'n hon zak chiang
in suk buai theina ding lampi hon zong in Chingte hon veh in a tapa
Khuppu van ding khong hon leisak in, tapa hon zolta hi. Himahleh Chingte
nu leh pa'n bel Chingte hong nokik ( nunglam ah kik) nung a, khatvei
mah le sapna himhim neilou a tu nung a hong hichi lut phing uh pen zadah
mahmah in hon khak bikbek uhi. Lianpu a ding a khentatna hon neih
chiang un, Vialpu leh Chingte kal a sianna ding in MAN ki eh ding chi'n
vai hon hawm uhi.
Man hong kileh ua, Mouvan ken teng lakik in Mouman leng Vialpu nu leh
pa khut ah pekik uhi. Hichi bang a hong vaiveng chiang un , Lianpu toh
pupa ngeina dan in inndongta in Chingte honpita uhi. Khuppu in leng a nu
a zuih ding pen a kichiamsa uh ahihman in Lianpu tuh Ta neisa a hipah
mai hi. Lianpu'n minsiat, mindai thuak ngap a Chingte tenpih ahihman in
Khuppu leng a pai thei tuan kei hi.. A mah ta mah bang in kem in skul
hon kai sak a, lai bang siam mahmah in top bang in a pawl (class) ah hon
pang zel hi.
Kiten zoh kum khatval hong hih in Chingte in nau hon nei non a, tanu
melhoih tak a hon nei khiata hi. Lianpu bel sepaih a hihna toh a sepna
lam ah zi leh ta toh om ut mah leh innkuante toh kum 2 vel ding hong
omkhawm phot lai uhi. Chingte in bel a pasal nu leh pa itsiam a teekte'n
leng itlua uh ahi ding a Chingte bang thudot in hon nei lehlam uhi. (
Chingte in teekte thu a dot ding chu a hi a,) a teeknu'n nau min ding in
Chingdeihkim hon phuakta hi.. Pasal neih tuak hetlou himahleh amah a
ding Pathian in hon siam sak a it tu hoih tak leh teek thunuam tak hon
tuak khata hi.
Lianpu suty kha khat la in, innlam hong pai a , zi leh tate toh sepna
lam a pai ding a chih leh nu leh pa'n bel Chingte toh kikhen khiat ding
ngai theilou ua, Chingte a ut a hih leh lah nau zaw na hi ua inntuan
ding mah le hi ve uh chin ahi mai kei dia chi'n phalloupi mah in hon
paisak sawm uhi. Himahleh Chingte in bel naute laisimna ding leh a na
sepkal a naudon thei ding omna mah teekte toh omkhawm ding a hon tel
ziak in Chingte in a ULianpu sepna lam ah om louh ding hon telta hi.
Teekte toh omkhawm a nek khat nekhawm, dawmkhawm mah hon tel in teekte
lungsim tampi hon zou a, a itna uh khang in Chingte vang hon neituan
mahmah a, mouhoih in veng leh pam ah hong kithei mahmah hi.
Kumte hong mual liam zel in Khuppu leng pawl sawm laivuan (exam) ding
a hong hita a; Vialpu'n hiai thute hon zak Chiang in a tapa deihna hong
lian in lak ding vai hon hawm uhi. Hiai bang thu leh la hong om Chiang
in Lianpu sungkuante'n zadah mamah in beh leh phing kisiatna nak tak in
hong piang sak hi. Chingte in tapa dang nei nonlou ahih tawh Lianpu nu
leh pa'n leng a tu taktak bang a a et uh ahihman in phallou ua, Lianpu
sungkuante leh Vialpu sungkuante kigal bawlna hong sang semsem hi.
Vialpu nu bang in Lianpu nu maitang kok in ka ta uh non laksak uh, ka zi
uh non zolkhiat sak uh. Nidang a mi a le kon muhlouhte'n ka Gou a ka
neih ka tupa na lak ziak un na innsung uh lun leh hausa in om tuan kei
ni uh teh chi'n hon housia ek-ek mai mah hi. Lianpu nu leng a thangpai
lua zaw ahi ding a, dawng siam lou tak in Na ta uh, na gou uh kou lak
hilou a deihlou a napiah uh tagah meithei ding lai ka tapa in a itna
ziak a kou kiang hong tung ahi. Hong enghou lua ken na hon mimuh louh
ziak in na buh khing baal khing uh ngen in na khanuai uah kong kun ngei
sam kei. Na kam kiveng in, zing ni in bang hon suahpih ding na theikei
chi'n hon dawng suk hi.
Hiai bang a tapa uh Khuppu kituh a hong buai Chiang un Chingte in naa
salua in, a teeknu' koi in innsung ah lutpih a, bang mah genlou in a
hong kap maimah hi. Khuppu'n a nu kah a hon muh chiang in a nu angkoi in
thil omdan leh Vialpu a pa taktak mah hiam ? chi'n hon dongta hi.
Chingte in bang mah genthei nonlou ahihman in kongkaw gop a, Damdoi inn
zuat pih ngai a, a teeknu leh Khuppu tawh damdoi inn ah nithum bang a
hong om lawh uhi.
Hiai bang thil te thuak hak sa in Chingte a din bel khovel a nopna om
nonlou ding a bang maita hi. Himahleh a it a tapa Khuppu in, a nu
taisan lou in, hiai thu ah Ka pa deihlouh a ka nuta ua hon awlmawh louh
sa tun hon dak non kei hen chi'n a pa Vialkpu inndongta te hon vaikhakta
hi. Hiai bangthute Vialpu'n hon zak chiang in naa sa in, Khuppu silh
leh ten d ka guatsa ahi chi'n hong kisial mahmah in zukham lung tawh
Chingte nu leh pate inn ah a vakitom mawk hi.
Chingte nu leh pa bel deihtel mi himahle uh, hiai hun in mihausa tapa
Vialpu ahihman in na dai dide mah le uh a lungsim un bel thuaklah
mahmah uhi. Hiai bang a thuaklahna leh Vialpu simmawhna hon tuah chiang
un Chingte pasal Lianpu in ngai theilou in, lunghang mahmah himahleh a
dingdan om ou khutkhak mawk theih a hih louh man in, hong kidek hamham
hi.
Lianpu in hiai bang teng om lawmlawm din gel ngeilou ahih banah haksa
hon sa sim mahmah hi. A sanggam pa kiang ah a sepna lam a innkuan a
kikhin ding in hon genta hi. Hichi bang thute ziak in Lianpu sepna lam
ah innkuan in kikhin mah le uh Lianpu sanggampa bel inn leh lou
ganvulhte ziak in, inn nuselou in Lianpu leh a nute hon pai sak hi.
Lianpu'n a zi leh tate toh a nu leh pa a omna lam ah hon tonpih in
kum nga ( 5 years) vel ding hong om khit nung un, Vialpu khamtheih a zat
ziak in si chihthu hon zata uhi. Chingte a din bel puaknat luatna ding a
om nawnta kei hi. Hiai bang a hon bawl pasal it in kap non ding in a
kigingkei hi. Vialpu sihna thu kua man gen sau in neilou ua himahleh a
nu leh pa'n bel Lianpu te bum-ai a si ding in gingta uhi.
Hichi bang gintakna lianpi om mah leh Lianpu bel huai lam thu a buai
man nonlou innsung nek leh tak leh nu leh pa'n nuam a sa uh hiam chih a
buai ahi lel hi. Vialpu sihna ah Lianpu kigolh kei mah leh muanmoh in
hong omlai a, Chingte in hiai thu ah buai khalou a thu dang hon tut kei
nak ua leh dai dide din a Ulianpu kiang ah hon gen ziak in hong dai thei
hi.
Hun leh nite pai in Khuppu leng BA bang zouta ahihman in, sepna hon
zong a Govnt.ah sepna hoih tak hon mu in, a pa Lianpu pension toh hong
kituah ziak in a pa'n penson sum la in, Khuppu in lawh hoih tak hon neih
tawh, innkuante nuamsa tak in hong kho sata uhi.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment