ZUNLOUH VANGKHUA

By ~ Peezzy Byak Gwite

Zodawn khua khat "Vumpi" kichi ah nu-pa kithutuak mahmah om hi. Amau tapa khat kia chihlouh ta dang neilou uhi.Tua ahihman in,a tapa tang khat neihsun uh hawmthoh mahmah uhi. Aduh leh adeih teng peuh pezou uh chih theih phial khop in duat uhi. A pa uh lah mi thahat ahih toh, kuamah phaklouh chih theih phial in neizou uhi. A tapa kia hilou in a ji mah leng mi jite  sang in hawmthoh in om zaw hi. Inngak ding a inn a nusia in apa uh vaipawt/loukuan deuh gige hi.

Tulai hun a tapa khat neihsun hi zawmah lai chu duhthu asaam chiang un laisiam leh milianpi khat suahsak ding kia gen khop uhi. A tapa uh pawl 1 khong hon sim panta hi. Tua bang a duhthusaam lianpi toh a om laitak un thakhat thu in apa uh sungkhoh in hong damlou nasa mahmah guih mawk hi.Tulai chih mah tak,doctor gentaklouh khuasung a compounder hiam nurse nangawn leng omlouh laitak, (a hong pai sun chiang ua leng, khual hong zin mah bang ua, damdawi lah omlou a chi kawmkawm in Lamka lam mah tung kik pah zel uh hiven!)  ahih chiang in zankhat thu in kep manlouh chih phial in hong buaisia a, aji leh atapa sihsanta hi. Beidong lua, huchi guihtel dinglah salou ahih chiang in - pasal pha, thumkhahlouh chih mahtak thum leng thumlou ahih chiang in aji in huchi tak a gimgawp ahihlam theilou tel a invengte kuamah leng apa uh sihlai a inn a lengla damlou veh le om tellou ahih chiang in inteeknu beidong-mangbang in ngaihtak a hong kapkhe vongvong za in khomite hong tailut pah kheukhou uhi. Dah leh leng apasal toh a omkhawm tawpni ding ahihman in aji in aam mahmah hi.A tapa lah bang mah a theisiam nai kei a, lawmte toh peuh kimawl thei lai hi.

Kou in a mi tampi hong hoh, nou sang a kou luun zaw, chi thei lai naupang neu chik ahihman in, a nu in a et chiang in a khasia deuhdeuh hi.Kap kap mai ding chih louh hih theih neilou ahihman in kapkap mai a, huchiin si vui hong hunta hi.(Insung leh inpua a nupi houlim te'n lah hiai nu apasal in a hawmthoh luat tuabang a thuak ding gau hiin teh,anopsak sak toh,kha haksatna,kua taksap lah phawk banlou,achih utoh, a neihzou uh leh a phaklouh man uh leng hi thou ding, mihingte hoihlouh dan tuh - a khente kipak hile uh kilawm maimah uh ei tel vaw oi). Hanmual lam a te manta uh chih thu puangkhia in, hih ding-gen ding teng zohsa hiven,siluang tuh vuiliam in omta hi.

Nupi(meithainu hita chu)amah kia a vaipawt ding a,a tapa kia a vaak ding leh khoilian ding chih bang ngaihsun in mang a bang mahmah hi.A tapa neulai mahleh,anu zanchiang bang a akah chian (sunde skul a atheihkhak hi ding hiven). Nu, kapkap keive, ei leng i sih chiang a vangam a pai ding, Jesu kiang a ka pa toh omkhawm den ding i hi.Lungkham ken, chi chiauchiau thei zel hi.

A tapa skul kai sek mahleh, lailam siamthei ngellou ahihman in heutute gawtna tuakkha mun mahmah hi. Himahleh kum tawp chiang in pawlsuan thei pawl a bel pangkha sek thousam hi. Naupang pa in pawl 4 sim panta a, asum neihsa uh-apa nawtsiahte hon zangbeita uhi. A lawmte'n lah simmoh bawl in,a kicheina leh aneihte nidang bang nawnlou ahih tak chiang in, haksa asak uh tam mahmah hi.

Khasiat ni zong tam mahmah hi. Khosung a lah buh kumtawn khamkhop piang chih om ngeilou ahihchiang in amau zong kial ua, nikhat anhuan ding nei nawnlou uhi. Invengte  a vataina sek lah nupi gilou, hehpihna bei chi ni, "na pasal damlai a zaw lu-le-taw phawklou zen a nuamsa chin a,midah-mizawn lam leng theihpha mahmah lou chin  a, na pasal in hon duatduat maizen toh, tu a na gentheih ding gau hi ding ei ve maw ! Hileleng na pasal sum kholte in leizou lai mahmah ni uteh", ana chih san hi.

"Nou bang tagah leng kichi nai kei un, nou sang a panpih tuak tam lua hi. Bangmah kon pe kei ding uh", chih behlap hi.Tasam taktak a nek ding ngen chih mah maizum kisa in inn ah pai kik pah a (chik mah a mi baangkua a khutdoh a daak kha nailou chih mah tak), lupna tung ah kah thoh maimah hi. A pasal ngaihna, ahinlai a nuamsa ahih dante, mi bang leng ana phawkkha banlou sim mah ahih dan bang kitheikhia behlap sam mah leh anhuan ding hong piang tuanlou ahihman in,an nelou in hong lumta uhi. A tapa gilkial hong khanglou a, zan kimlai chih ngaihtuah phalou hial in,"Nu, an ka duh, an hon pia in", chi in ngen a, omlou chih azak phet in nakpi hong kap khe tuaituai hi. Maw nu, maw nu, an duh kei ve, chi maimah hi.A guk in kidek zoulou in kap khe zel himahleh anu'n, bawi an nek dinh om mahmah lou ahi tawpta in, na hong let chiang in laisiam, milianpi nong hi ngei ding.

Huai hun chiang in na duh hunhun in sameh ngen i ne ta ding chih peuh in khem a, sameh chih bang a gen khak leh agil kial puansak mahmah mai a, hah kah lua ahihman in , tawl gop a hun bangtan hiam nung in hong imu theita hi.A nu lah i mu lou a, zingkhua hong vak dia.. koi a zon di ahih de aw ?  chi in lungbuai mahmah hi.

Zingkal hong hi a anu'n apute inn ah ahuan ding uh omlou chia a vanget leh ana pepah uhi..(pute itna zaw alian tel mai maw). Kipak mahmah leh leng aban ading azon ngaita ahihman in ngetnasa alah ngen ngamlou.

Pat ding dang theilou ahihman in leh huai hunlai tak a nekzonna ding dang omlou mah ahihman in, hakai tou in kuan mai ning chih thu hon ngaihtuah pukta hi.

A tapa skul kai sak in amah hakai tou ding in hong kuankheta hi.Gamsit(reserve land)sung a lingkoi khang zek ah haliam vatou hi. Hakai toh kichi thil baihlam hilou,vang leng phat viau ngai hi; Dintum phialphial mah tohsuk ek phot ngai a huai a leng hakai taksa tamlou hi. I vangtah ngial ni in dintum zen khuk 2/3 toh nung in leng,guigol pipi himahleh nitak khat  Meh khop ngahlouh theih lai ahi.A tawl toh,apasal ngaihtoh,khasia kisa in hakai khuk sung bang ah amhai in sawt sim pipi khophawklou in om mah leh hong khanglou thak zel hi.

Tha zaw/zawi kawmkawm in bangzah hiam ngah khong samta hi. 'Ka pasal damlai leh zaw hichi tel....'chi in kapkhe sek hi. Tua bang in nitam veipi hakai tou in kuansek hi. Nikhat tua bang a hakai tou a a om lai in, khopi vuahzu ding bangzen in van ah meivom hong kizial mial ngeingoi ta a, khomual lam bang a ettouh chiang in, mualdawn apan huihpi-gialpi  hong kipan dek guih mawk hi.Van-ging leh kekkia ginglah bil dengkham teitei ding chi hile kilawm khop hial in hong ngaihta a.Numei gentaklouh pasal gamnuai a omkhate leng belh ding zong in kibu uhi.

Huai ni in atapa toh hi kha khelkhel ua, hakai khuk kawngchiang vel atohsa uah kikoi maimah uh a, vuahzu nisa chih leng phawk khalou amau nuta hul zen in vuahpi-gialpi theu tan kikoi den uhi.Hong theng deuhta a, vasa chi tuamtuam, biangpalep/pengpelep, kakhut, baibek te hong ham khiukheu uhi.A lunglen huai dan maw...!

Nutate'n leng toh behlap in sawtlou nung in hakai taksapi khat hon tuak ua tuipi sung a ni tampi lutnung a tuikepsuang/suangmantam tampi vamukhiate sang in leng kipak zaw uhi. Buhlak lai a buhpang a buh  chin/tin 300 nei mah bang phial uhi.Thumvei huan khop ding ngut khuk khat a ngah ahih chiang un, kipahhuai mahmah hi.

A tapa lah nek leh dawn nuamtat zongsang sa chih mah, alawmte nek teng peuh duhgoh et kha nak hi. A khel deuhte bang in na duh taktak leh na bil khatvei ka hek dia, huai chiah kon pe ding achih chiang un leng Aman bilhek in lah ngam tham hi. A khente'n lah simmoh kisa in nek ding apiak chiang bang un, agan-asial(ganhing) mah bang a zol in, Hui....hui.. peuh chi in tah maimah uhi. Aman houh zui bembem ta zomah.

Lailah siam theilou, class a bawl ding a piak chiang un a zou masa sa pai masa achih peuh u leh, amah tuh a nanungsa in kikoih pah mai hi. Mi teng pai khit chiang a bel heutute leng om peih nawnlou uh ahih chiang in tonkhia ua, tukvelh/kongkhak teng khak in pai ding lohkhe zel hi. Home task nei le ulah inn a hih ding om tuanlou.

A piak dandan mah uh zingsang hong kuan pih maimah zel hi.A lawmte toh a tawp ton ni sun chiang un annek lim aw.. chi in kikhen chiat zel uhi. Amah lah intung le leng annek ding tak ngial leng omlou pi koilak ah annek alim mah dia oi !!

Lawmte toh gamvak uh a, vasabu bang mu le uh a khamchiat chiang un aman a 'an-niampen' tuh kha phet zel. Lampi ataam a  ling atam leh amah masa sak uh a, lamnuam leh inlam paikik chiang in nanung sak uhi.

Lamnawl a singkung a luaileng pak hoih deuh om chiang bang in, a heutu deuhte bang in, nang valou awle, chi ua a valoh dek chiang alah a singlek a phak phet chiang a taisan uh, ana nungnubf sikha in chilphih chi zomah uhi.

Lau pipi in aamah kia bang a inlam a hong taitung zel hi. Antang lei ding lah omlou. Om leh leng a leina ding sum neilou uh ! Bukpi lam vapha le uh leng hakai deih lah omlou ua, antang lei chih nathu omlou in, hakai toh a hakai nek himai hi. Hakai khuk a vuahpi-gialpi thuak leh lungngaih, Thatawl lung-gim mah thuaklah khawm vek hi ding hiven, anu hong ngaplouta hi. Zan chiang a lah ihmu thei seklou ahih chiang in damlouh behlap lai tuh a hong chau mahmah ta hi. A tapa in anu damlouh sungteng nek ding-tak ding sutuah hi. Khatvei vei Dorcas te'n antangpham bang a thawn in vapia zelsam uhi. Sumsuah ding chih mah ahih chiang in tuabang panpihna dan a vapiak leng pammaih a sapawl bang om thei ahihman in, lemchang gige lou a amah lah khabei chia ana kinem thei mahmah sek hi.

Hun sawtkuam tak damlou a omnung in anu hong khosik behlap a buai mahmah hi. Damdawi vazong le lah a leina ding omlou pi muhzoh lou zel; amuh sunsun bang lah a zuak/aneitute gintak thu ana piak uh, doktor dot ding lah koi lak ah, i miliante hong zinlai a damlouh khak ding uh lauhuai sa ing ei ! A damdawi muh sunsun tuh loukhoh man a dit/kaat ding hilai hi. Himahleh, hong damzoh khak leh chi in gintak huai mi'n asak peuh uh leisak zel in kem mahleh, atawp in anu buaisia hong kisat-ta a, lungkia mahmah hi.

A tapa kiang ah, na pa damlai a ka duhthusaam pipen uh maw, Bawi,na laisiam ding leh milian-saaplianpi nong hih ding kia mah ahi. Ka sih leh leng hong hahpan inla, na lalchiang in, na nu-le-pate, na khua Vumpi leh a sung a teng mite enve, a laldeuh pen i chihte leng Bukpi apat antang puaksa chihlouh nek ding dang omlou, ei louma a piang ahih kei ngal leh, lawmlawm mai...chi in kikah huan mai mah uhi.

A tapa in,nu aw,na sih ding thu genkha nawn ken,nanglou a kua toh hakai tou ding ? Bangchia milian-saaplian hong hithei ding ka hiam ? Ka ngaingam kei ! chi zel hi. Huchihlai in damdawi a vazon nawn leh muzou mahmah lou. Damdawi zuakna(pharmacy) lah omlou anei omkhak leh chih thu hi ven. A muh khak sunsun tang neu chiuchiau khat apiak leh ihmutna damdawi ana hikha zawmah in chin, nek-tak hoihlou ziak a bahna-hatlouhna himhim toh a natna gimpih toh a ihmut nuamsa law zezen in ihmu paisuak maimah hi. A pa sihlai a beidong a anu akah bang hial in atapa leng hong kap khe ngoihngoih maimah hi...chikchia tawp ding chih hisap batlouh khop in kah ging in kiangte'n zamah le uh annek ding neilouh ziak a kap hi ding peuhsa in innvengte'n leng delh pah louh uhi. A theih chiang un bel misi daak ging a,mite hong dim pahsam  uhi.

Annek hong hunta a,sigalte tamtak a inlam chiat ua anne ding in paibei phial zawmah lai uhi. A tapa in annek ding (huansa hiam antang hiam leng) anei de aw...omle leng anu luangbul ah amah kia a nek ding nuam het lou ding hia. Bangchi chi hiam in sun hun sauzaw beita a, hankuang bawlte'n lah hon paw lutta ua, siluang hankuang a guan zoh in inkong gei ah koih khia uh a;Pastor in thugenna hon neita hi. Sam laibu 116:15 simin 'misiangthoute sihna...manpha pi ahi' chih hon sermon behlap hi.

Naupang pa lah dip kaw litlit maimah, a vuina ding lah hun tawmchik samta, pawkhe pahta ding ua, misi dangte vui bang a vui maimah ding uh ahi mah ngai e, misiangthoute sihna, anu-mi a ding in bangteng himahleh, amah ading in misiangthou pen ahi ngei a, hileleng asih sang in a hin mah manpha zaw ding hi ve aw, mi tengteng in chichiat uhi. Hun in mingak lou ahih chiang in,sivui hun hong tung petmahta hi. Hiai insung ah mun awng nangma'n hong luahta in chia upa in thumna aneih zoh in,siluang pawkhia ua,vuiliamta uhi.Huai nitak a pute khawng kuakua hiam toh giak in,hun hong beibei sam hi.

Naupang leng tun zaw hong valnou panta hi.Inntha-loutha,utna leh utlouhna ah leng a kuan maimah ngai hi. Kiloh ding hi in thadit ding hileh, zahtak luatte a bang le kuan ngai hi.A noplou pen zaw zahtakna mun a kuan ding, antun puak ding omlou zawmah,hakai peuh,vaimin peuh set thoh maimah hi nalai, milou a vakuan ding sun-an nek hun ding haksa asa pen hi.Tua bang a gentheitak a pangtou ahihman in, tangvalpa hong kuhkal mahmah hi. Loukuan-nasep,nitak chiang a laisim hahpan mah mah hi.A hong let hiai hiai a apawl san hiai hiai toh ton in,lai theitheita mahmah hi.Kum bang zah hiam nung in pawl 10 hon zou kheta hi.

A nu leh apa damlai hileh zaw kipaklaw ding uh hiven. Innveng nupite'n chi uhi.Tangvalpa'n a lohchinna tuh a thuak thoh kenkon maimah hi. Nek-le-dawn lah mite'n limtak vahtak anek lai un, aman vaimim, bal chih khong hakai peuh an in sen sek hi.Nikhat a bal tohna mun ah kingaihtuah nilouh hi. Pawl 10 kizou khinta, hahpan a pan ding a mipite makai khat a pan ding, gam leh nam puah thak ding,khosung a skulte bawl hoih ding, skulpute khua a om detsak ding, doktor, nurse kuapeuh a sepna mun ua omsak chiat ding, naupangte laizilna a paihoih theihna ding, damloute doktor mahmah in a etkol ding,damlou gimte bang ihmutna damdawi piak nawn louh ding.

Thu tampi ngaihtuah hi.Vumpi khua bangziak a hia mihing pian dik leh hoih a piang khesa lungbuai, hai, mantheih nawnlouh khop ding a segawp hiai zahzah a om mawk. Khotaw a kawl bang ziak a menchim chim mawk ahia ?  Dawite om taktak mah adiam M Miteng in lah muangmohta uh. Natna bang pen hiam chih theih zohlouh,damlou mi hichi zahzah om tel !  I tuidawn hoihlou hia ? Bang ziak mahmah ahia, gamsung a hauhsakna hiaizah pathian in hon peta ngal a ??

Gamsung a sinpi kung kia leng sumtam pi mahmah man hilou hiam ? Luithuk bang leng bang hiam hauhsakna gou thupi tak om hi maithei hi a. Singguithak kung kia leng a tamtam toh. Munphiah pak maimai leng sum bangzah man pha ding. Gua leh mau leng duaisan man hilou hia ? Lui leh kawl a suang taak taktak te bang pucca inn lamna ding lou in zaw a paammaih lua...Thu tampi abanban in hon ngaihtuah khia hi. Mi gen azak sawn, Vangkut dung a singpi khawng mite'n solkal sum sanction tampi a lakkhiakna sa uh ahi, chih bang ngaihtuah khia a, dik a diam maw achi sim na a lung a subuai veve hi. Kun ngiaunguau lai hong dakkhia a lamlian,gari bangmah tailouhna-totlouhna ahihlam hon ngaihtuah khia a, lamlian puahthak mahmah a poimoh pen hi,chi in ngaihtuah khia hi. M.L.A hiam M.D.C hiam telching leng le kuahiam khat aneitu khat hong khonung om zel a, i tellai a zaw i vote kikim chiat hi ve'n maw ? Tun lah a neikha vanglak te'n lottery a mat mah bang phial in tangkhata ve un.

Poi na maizen e ! poi na maizen ! Hun sawt kuam tak paita a tuchiang in tangval pa milian-saplian hong suakta hi. Nikhat tuh khomite palai kisep khia hial in amah kiang ah hong kialtai ta uhi. Mipite'n a kikup chiang un,amah leng eimah bang gentheitak a khanglian ahihman in,i haksatna gentam le ngailou in hon dawn zang peuhmah ding hi,chi in kinem uhi. Phaipi tungta in sappa vakimuhpih ta uhi.Tuate lak a aneulai a ana gawtbawl,a hehpihlou deuh khat a muhdah bik khat omkha a de aw, chih theih phial ding in genhak Mawk hi.Sanction omlou pi. Solkar te'n bill leng bangmah pass lou ding chi uhi, chi in pang kenkon maimah hi. Ken koilak a antang hon pe ding ka hia, lou neitu noute na hi zaw ngal ua,tukum vuah a zuk hoihhoih maizen toh, bangchi dan a tua kialpi tung mawk hiam,peuh chi hi.Tukum vuahtui gahsuah tung nailou ahi chih tan ngaituah banlou mah bang hi. Palaite'n lah,mipi septheih ding,a sepman antang hiam sum hiam a hawm ding deih uhi. A nu'n zaw a sihdek kuan a khomite mangngilh mahmah ken aw, bawi chi mahmah hiven tu in lah,i khote phuba nalak ngeingei ding aw, chih mah bang taven.

Sappa lah bei dong,palaite lah beidong,paisawm masa di nangawn kitheilou in tu kha nilouh ua, mi poimoh taktak hile uh kilawm midang hong lut phet in tutna dang leng awnglou ahih toh, automatic in paikhe nuangnuang uhi. Lohsam palaite kua'n hon khotuah ding ata mai a leh? Inter-village path satna ding leng sum mu zoulou! Motor lamlian ,, kahase ! Khomite lah palaite hong tun kaal ngak-lah in nute vaitung nailou mah ana bang ua. Sanction puak naaksang in Mahajon te antang khomite min a bat a hon pua in, kumthak chiang hiam buhlaak phet chiang a asum pung toh buh a dit ding. A ditna buh pen Bilpikot(Bukpi) a vatut ding. Ankham ding neiloute'n leng a neih sunsun mah ua ditpah ngai ding, chi in hong tung uhi. Mipite dah mah le uh nektawm ding antang puak ding om ahih chiang in kipak in a zingchiang in kuankhe damdam uhi. Vumpi khua aw, bang dia hichitak a vangtah na hia ? Khosung a pat in lah Pathian in laisiam muanhuai tam bawlkhe mahmah ta a.

Saptuam/mission nasepna makai,politics a makai,laisiamna lam a makai leh eimi kia hilou i gam pumpi theihtham laisiam,milian-saplian hiaizah om khinta napi na lampi lah Bilpikot apan mi pumpelh(shortcut) chiah lel hia ! Na leizuihte lah gawva pum le hilou,mau phel/maupum maimai !

Engineering dept. te leh D.R.D.A/J.R.Y.laibu phen leng zaw hiai lampi a culvert kia maimah leng sum asing-alakh a lakkhiaksa hi ding hi ven maw....Na sung a mite lah gilkial a siphial, naupangte lai hilh ding skulpute,damlou-chi-na te kemtu ding, ami-agam haksatna kemtu ding....kuamah omlou tel maw ? ! Mi masate'n khangthakte chi in kinepna ngenta gen khop ua, khangthakte'n khangluite chi zel...piang nailou mah hi ding hia ? Khangthakte hong piangta ve ua.Tua i saplianpa zaw mipi kinepna mahmah hisa hi a tunlah  Lungkiakna saplianpa suakta maimah zel. Amah dinsuah hinapi,mipite kinepna muih nawn zel ta ! Khovangtah na hi chih mailou ngal gen dingdan thei zou khang e, nang vangtah hia, kei vangtah??

Huchi bang a kingaihtuah thuuk tak a ka om lai in gamla pi a pat lasak kilawm mahmah ka za chiai chiai hi.

"Pianna zougam ngilhta,
Siamsin masate aw.
Bang siamna hiam Zogam ngilh dia na sin?
Lai ah na sang i khua-i gam genthei sawtlua,
Zun ding tutan mimbang piang nailou mah hiam aw ?" 

La dang khat music nalh zawsem toh kisa,hong gingnawn ka za hi-

"I tun leh zua lungmawl in,
Pianna gam giabang zun din,
Sen vontawite hon ngak uh,
Sin in sem in giabang jun'n;
Dialdial in diam diam leng lawm(2)
Vualzawna i gamlei ding"

Hiai laa nanung pen a music ngaih mahmah ahihman in hon phawng guih a, ka hong khanglou ta hi. A makna maizen e !! Ka mang ana hi mawk. Laibu khat a kawm kise niipneep khat dohkan tung a om simsim ka na kisak leh ka manglam ana hi maimah.

Hileleng a thu omdan kha tulai khovel toh kituak mahmah ahihman in,tuni a skulpute, laisiam sate, doctorte, compounderte, nurse te, sepna dang dang ganvulhte kepna toh kisai hitaleh bang toh kisai hitaleh i omna ding chiat ah om le hang naupangte siamsinna hilhtu ding i muanhuai mahmah ding dante ka ngaihtuah a, khosung a mizawngte a dia leng sum leh pai zonna, buaisiat chiang a taina dia muanhuaite tampi om hi a..chih khawng lungsim a om luat man in kon gelh hi.

Beita

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA