ZOGAM GOVERNMENT

By ~ McMuan S Ngaihte

Zinglam dak 6:30 geih chih diing in ka phone hong ging a, ka et leh, “You have a voice message” chih ana om hi. Kintak in ka ngai ngal a, “U’Muan tuni’n Leennuam Airport ah nitaklam dak 6 in k’on na dawn di uh” chih ana om hi. Keile kihahsiang in, ka van puak di teng ka guan zoh in lunch ka ne ngal hi. Zogam kum 10 val nung a mu nawn di chu ka lungsim guk tak in ka ki thalawp mahmah mai hi.

A thu-le-Laa, a gal a ka na zak gige, tu’n Pathian hehpihna zar a mu di chu ka hita mai a. Ka pai hun di bang ka ngaklah petmah mai. Huchi’n zinglam dak 11 vel in IGI Airport, Delhi lam ka zuan vengvengta mai chu ka lungsim in, “Kimuh nawn ma teng mangpha aw, Vairampur…” ka chi a. Huchi’n ka tuan na’ng Zogam Airlines in, IGI Airport ah ana ngak ka muh in ka hi heihoi zozen a, gen di pentak le ka thei kei! “Topa ei’ di’n hoih na e” ka chikhe top mai hi.

A sung ka lut phet chih ding in Zolianu, duangching leh melhoih takmai in hon na muak saisai a, “Zogam Airlines min in chibai, na hong dam maw.. Hon zui in na tutna mun di ka hon hilh ngal di,” kamsiam tak a chi kawm in ka hand bag a hon kaihsak a, ka tutna mun di a hon hilh hi. “Kisuanglah hetken, ei a mah ahi. Hiai ah mek ding thum a om a, laa na teel utleh a san pen na mek dia, na tutna mai zawn a TV na etnop leh a dum na mek dia, panpih na ngaihleh a hing pen na mek di aw,” chi kawm in, “Zin nuam” a hon chi behlap lai bang chu Zogam tungkhin mah ka bang hi.

Nitaklam dak 1 geih in Zogam Airline in Zogam zuan ding in vanlaizawl ah a hong leng kaang tou tamai chu a nuam takzet e aw! A sung ah, Zogam Daily, Times of Zogam leh magazine chi tuamtuam sim ding a om a, ka ihmu mankei hial hi. A vangkim teng in Kawltu tui bang, sekkhum tui bang, vaimimchiim, sangman leh nek di chi tuamtuam a hong hawm nilouh ua, ka nek louhna a sawt simtak ziak in ka na lakhial ngeikei hi. Huchi a dakkar 4 val ka leng zoh nung un, “Zomi te’n ka honna vaidawn uhi, damtak in i tungta ua, Leennuam Airportboh dingiI hi ta uh. Na seatbelt gak kip ding in ka hon ngen h. Kipak e.” A hon chi bang chu aw, ka diip a kisai litlit mai hi. Tukvelh ah ka dak pawt a Zogam chu nidang ana bang nawn kei taktak ahi.

Innsawng sang taktak, stadium lian pipi, lampi liantak, tang zenzante’ tung a gari taite ka galmuh thei a, “Aw, Toupa na vualzawl na pha, ka bangkim tung uah kimu” chih laa bang ka lungsim ah a hong kisa thei mawk hi. Lenna apat ka kumkhiat toh kiton chet in a gal ah, Airport Authority of Zogam, ZOGAM GOVERNMENT chih lianpi a kitak dengdong ka mupah ngal hi. Huchi in kum 10 val vingveng nung in Zogam leitang chu ka khe in ka siikta a, Zo huihkhi siang chu ka hon dik panta. Vaipau e, Meitei pau e chihte zat a ngai nawn hauh kei.

Airport ah ka nau Lianpu in a hong dawn a, ka kimuh phet un ka khasiat tha bang a hong suak a, pasal toupi nih ka kipom tonton mai uhi. “Na hong dam maw U’Muan, na thau ta ve” chi’in. Kenle, “Ka hong dam e, nang le na papi nung bang na hoih tuaituai zozen a” chi’n ka dawng thuk hi. Inn tun di kar ngaklah in ka paipah ngal uhi. Leennuam Airport ahihleh Vengnuam, New Lamka tolampek a om ahi hi. Lampi chu thupi mahmah ta chih di ahimai. Lampi kiang teng ah street light a dim a, building sang taktak, dawr thupi taktak, hotel lian taktak a dim tou vek hi. Singkung leng ana tam sot mahmah. A gal deuh ah stadium lianpi khat ka mu a, ka kan leh Lianpu’n, “Huai maw, nidang a PT Complex pen ahi, tua chu PT International Sports Complex chi a kikheng ta” chi’n ahon dawng hi. Lamdang sakna toh ka dakdak mai hi. “Aw nang ka pianna Zogam, gamdangte’ sang in na thupi lou tuankei, na sung ah Zogam Mosi lah a piang khinta ngal a” ka chi thei lel.

Damtak in ka innlum uh ka tungtou khongkhong uhi. Sungkuante toh kimu bang chu a nuam tel mai. “Doulai daibang theng a, Zogam a hong paal chiang’, Guabang a hinglai teng, Dawnbang tuak mel kimuh chiang, Zotui nunkhum ning zou di’n, Aw lungdeih teng kim nawnlou ding...” chih laa ka lungsim ah ahong lang a, ka ngaihtuahna ah “Dik hina e, lungdeih teng kimlai leh maw…” ka chithei lel hi. Khasiatna toh kipahna a dim in dan vuallouh in ka luankhi tuibang a hong luang tamai a, huchi in van teng ka suah zoh in swimming pool lam ka zuan ngal hi.

Suunni a hong niam panta a, khua a hong mui panta hi, ka lung a leng petmah chihlouh gen di dang ka theikei hi. Himahleh Zogam hichituk a khangtou leh thupi dia nidang pek a lungsim guktak a ka na ngaihtuah sek bang in ana khangtou chih ka mit ngei a ka muh kaan a ka lungkim na’ng ka thei tuankei lailai hi. Zogam fang suak zoukei mah le’ngle, ka phak theihna chiangchiang ka va pha tei a. Tutung ka Zogam zinna chu nopsakna ngen in ka dim hi. A khangtou chih kia hilou in ZOGAM GOVERNMENT ngat in a vaihawmna nuai a om ta i hih uh thupi kasa petmah mai hi.

Huai Mata Dam sak apat a New Bazar tan flyover di kibawl lel lai, kikham suk ngeingoi mahmah thupi ka sa hi. Mata Dam kiim leh kiang teng a hotel thupi taktak omte in Zogam paallun sak diak veh. New Bazar a Zuansialching Shopping Complex chu a ettham ching mahmah mai hi. A sung ah Showroom chikim a om a, AC ngat ahi lai hi. Ka lung hon lengsak leh ka hunluite hon phawksuah thaksak zaw bang dang hilou in, Bungmual khosak a ZOGAM WAR CEMETRY toh Lanva lui kiang a om KHUPCHING LEH NGAMBAWM PARK ahi pen mai. Huai Park sung a Khupching leh Ngambawm kikawi lai lim (statue) chih dandeuh mahmah a etlawm saktu in a pang hi. A kiang a Lanva Lui tui luang ging selselte mahmah in Ngazam Lui a hon phawk sak diak.

Lampite ah traffic police a duty ua, accident mahmah leng a tawm tuan hi. Nidang dandeuh a horn mek ging vengvung chih bang vang mahmahta. Huchi in, khatvei Zuansialching Shopping Complex ah kava hoh teei uhi. Lawmte’n van a etkar un Balcony a laizial tep dia va ding kawm in ka va dak vel a, “Lamka, Lamka chi in, i kiang a te’n gal hon don uh. Lamka Vangkhua zaw maw nuamlua Paradise chi uh...” a hi taktak mah ahi. Innsawng sang tak, Balcony ah i ding kawm a, Zo huihkhi siang i hong kimutsak heuhheuh bang chu:

“Huih khi’n sem e’ na duang etlawm,
Aw zotawi lianu, Zo huihkhi’n a hon sem e,
Et in lawm sa’ng, maimit suan chim la’ng e,
Ttullel dawn a heisa, gual tung bang na tuanna hi e,
Na duang etlawm ka et chiang in zotui bang siang e,
Hhuihkhi hong la’n chiang na gim hong nam chiai e…”
chi’n lapau khawng ka na gen kha maimah sek hi. Etlawm lua hiven!!

Huchi a ka om kawm in ka laizial ka tep a, khu nih hiam ka diikzoh phet in dawr sung ah alarm a hong ging ta maimah chu! Ka kiguih hial hi. Sawt lou chik in securityte ka om na mun a hong tung ngal ua, a hong vel thethu mawk uhi. Kenle bangthu hiam chia ka dotleh, “Hiai mun a laizial tep phal hilou ahi. Huai ah NO SMOKING chih kitak mulou na hiam? Banghiam buaina dang thupi om di ka sa ua, hong delh pah ka hi uh” chi’n Security Officer in a hon dawng hi. “Aw, kana mu kha sam a le. Ngaihdam aw.. Hiai mun ka hoh patna ahia bangmah theilou ka hi...” chi’n ngaihdam ka ngen ngal hi.
 
Khaih..!! hichi didan mah hia oi!? Nidang bang nawnkei na mahmah e, ka chi thei lel hi.

Huai zoh in a building tung saang penpen a ka va kal touh leh mi lim kila ana tam mahmah uhi. Kenle FB a ka post teei di chi in lim ka va kila tei aka. Tuibuang lam ka dak suk leh lampi lian taktak nih a kaa ka galmuh a, ka kiang a omte’ kiang a ka dotleh, “Huai lampi te kha by-pass ahi, khat in Tipaimukh Road a zomtou a, National Highway 150A ahi a, khat ahihleh kum 4 paisa a kisial thak, Zanhang Lamka khang lam tawn a paisuak in Guite Road a zomtou a, National Highway 150B ahi. Zogam Govt. in a thupiak dungzui in vanpua gari lian himhim in khopi sung a tawn kei ua, hiai NH te kia a tawn uhi. Huaiziak a Lamka khopi sung traffic su nawngkai baan lou ahi” a hon chihleh ka chimul bang a thou sulsul hial hi. “Et in lawm sa’ng Sianmang khutsuak, Lamka aw Lamka, na sakmin ngaih hi na maizen e…”

Khatvei mawngmawng chi in nitak khat chu Mission Compound apat LAMKA va gal et di himhim in ka va hoh uhi. Lamka apat in Metro in ka paitou ua, 15mins. khawng lel a lut hi. Nidang naupanlai bang a le ka na muh gige sa ahi a, hilele nitak a chu Lamka kimu thei vetlou eikha huai lai khawng a, (mial den hiven maw). Ka daksukta chu, vak in avak phephua mai..!! Innsawng sang taktak vak phengphung mai. Tumlam gamte bang ahi tuan ua? A gaal pamlam deuh i dakphei laileh Mata Dam nengchik a kimuthei liai-liai hi. Mata apat flyover kibawl bangle muh theih in a om mawk hi. Zogam pallun petmahta eive maw,

“Leivui pan in hon laam tou,
Mmimphual pan in eite hon laam tou,
Nuam lua hang chiin leh tuai aw,
Nnuam lua ung Van Pasian aw…”
“I Gam nunnuam hong pal e,
Nnamchihte’n a paal ningbang zou ta,
Aa sung ah nun nuam ngabang leng hang e...
Gam nunnuam ka Tuunnu Gam chi’n awi ni,
Singmang in lumbang hon sung zel hen aw…
Zata ding in tawldam na siktui hizel hen aw”

Lamka Public Ground chu gentam le a ngaise kei, Lamka Public Stadium chih min tang in Stadium liantak ana hi maimah veh. A tung saangtak mai ah Zogam Sports Authority chih kitak ka va muhleh ka lung bang a leng a, nidang a hiai field a ka ball pek seklai khawng ka phawk suah hi. A kiang ah Salpha Goukhothang Statue om venvon bang mittai huai petmah himai. Banah, SSPP TOWER bang le Eiffel Tower bang dek tazozen. A sak deuh a i District Hospital lui bimbem in a meel ana khengta, nak thupi lo mahmah himai. A mun a siangthou a, vanzatte lah changkang petmahta. Zogam Government etkolna nuai a om in Zogam Institute of Medical Research and Sciences chih min loh ana hita hi. A gen dan un gamdang apat le medical student tamkhop kum teng a hongpai a om gige achi uh. “Paak hoih zute dawn ding in khuaimu te hong leng tah e, Zata maimit suan na aw a sakmin Zogam hi e…”

Ka phakkhak louhnate bang mi kiang khawng ah ka dongdong sek hi. A gendan un Behiang Trade Centre bangle thupi mahmahta achi uhi. Huai pansan in unau Burma lamte toh kisumdawn tuahna bang lamzang mahmahta hi. Zogam a thil piang khempeuh ki-export ziahziah a, ei gam a piangloute ki-import chi le i gen khialkei pen din um ing. Khatvei New Bazar ah apple limchi mahmah khat ka va mu zenhouh a, ka muh tung in Chinese Apple a chihte uh kasa man zozen hi. A zuaktu’ kiang a ka kan leh “Hiai applete maw, Lungchin apat hong pai ahi” a hon chih leh ka kiguih zozen!

Apple kia lou leng grape chi tuamtuam tampi om ahihdan a hon hilh uhi. White Grapes leh Red Grapes bang a om a, a tangpi in Chardonnay, Chenin Blanc, Riesling leh Sauvignon Blanc chihte khawng White Grape minthang lawi ahi ua, banah, Cabernet Sauvignon, Merlot, Shiraz leh Pinot Noir te kha, a Red Grape a chiin tangpite uh ahi. Grape kia le hilou in Barley bang le ana hah bawl petmah uhi. A tangpi in huai Barley te kha ZU bawlna ding in a kizang a, a tui ding in zosiktui siang kilkel a zang lai uhi. Meitei zu koi a kizuak a chih kan a ngai nawn kei. Zo Whisky ngat ken le ka va chiam a, Single Malt toh a kikhiatna a om het kei. Whisky kia hilou in, Kaihlam Allu a Zogam Vodka ki bawl mahmah lim diak se in ka thei hi. “Aw, ka painna Zogam, Kanan gam nuam aw, bawngnawi leh khuaizu luanna gam nana hi maimah maw…”

Gen in gelhvek zoukei mah le’ng, tua ka gen teng in ZOGAM i chihchih uh ana om taktak mah ahi maw chih a genchiang zou mahmah ding in ka ngaihsun hi. Nidang in ka na gen sek a, mi tamzote’n a hon nuihsan maimah sek ua, tu’n zaw kei kia in kipahna lianpi toh ka nui vervur tamai hi.
 
“Zogam, Zogam pianna Zogam, Zogam, Zogam nuam…”

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA