NI DANG LAI PU PA TE KHOSAK DAN LE IIN LEH LOU BAWLDAN

By ~ ES Py Thomte 

Writer's Note : Pan ta aw le. Kei pen houlim siam thugen siam ka hi kei a, agelh bangleng ngapthoh huai bang mahleh i gelh hialleh a haksat dan muh in a om. Gelhdia tuak gelhkhaklouh, gelhtuak lou gelhkhak bang leng a om ding. Bang teng hileh kon gelh bangbang hoih a simchiat din kon ngen masa hi.

1. HAUSA:

Hausa kichi khosattu, aneitu leh vaihawmtu ahi. Khang kigouluah touzel in british te honglut matham kum zatampi a pan vaihawmtu ana hikhinta uhi. British sorkar nuaiah gamlai piakin omua, chief Rights nei in khosung ah vaihawm uhi. Thusia thupha aniampen asangpen tualthah thute tanin vai hawm na kho sung ah akhentan uhi. Khosung a buaina omte tengteng ah hausa in upate ngaih dan lamasa in thutanna a bawl hi. Hausa upa /siahmang dingin, khosungmite lak a pan hausa in adeihpen asep hi. Inntamna khua ah tamdeuh guang zelhi. Hausa upate pen vaihawmna panpihtu ahi. Hausa vaihawmna dan semkhetu zong ahi uhi. Hausa upa te hamphat na ahileh. Saliang, tangseu leh natang ah a awl ua, louteel naah teelmasa uhi.

2. SIAMPU:

Khosung inn tamdan zilin siampu nih leh thum hausa in a guangthei. Khua lehtui zonna ah hausa leh siampu in ma a kai. Siampu pen kigouluahdan a paitheih a hikei. Sihni in siampu in 'KHUL TANNA' A bawl, huai masiah khul ti tou louhi. Sivui ding chiang in khul ah khasapna aneih zohin misi kivui hi. Kum kithoih, khodou, lawm zuneek, sawm zukholh, pawl kut leh damlouh hitaan tanpha leh adangdang ah siampu zatna tam mah2 hi. Siampu awmlou nakhua neute ah khua nih leh thum in zong siampu khat kikop (siim) thei hi.

3. SIKSEK:

Hausa inkhua a satchiang in siampu le siksek leh tangsamte guangfel masapah hi. Siksek in heizat tuzat, tem leh a dang2 te apoimohte a seek hi. Khua inntam dungzui in siksek/siksuk nih le thum bang omthei hi. Hausa lemsak bang in. Khua tengah Siksektu'n kumtawp chiangin pumbuk akaite'n buh lohkhat/ tin1 kumkhat in khavei zel siksekpa ading in dawng uhi.

4.SALIANG:Gamsa akimat peuhmah chiangin'. Amantu'n Hausa kiang a apiakzel ahi. Sahang hiam kiman taleh aha(tuak) a mantu'n apia hi.Nidang in khosungmi khatpeuh hausathei lou a a guk a pemkhiak tum aom chiang in. Hausa in simmohna in a lain a inn lelou khaksak in tuapen hausa in tang hi. 

LOUGAM HAWM


Gam lei tang kichi. Gam laipi neitu hausapa' gam ahi. Khomite'n inn le lou deihtelna mun uah aneithei uh. Hausa in a upate toh hiai lamzau, huai lamzau tukum a in vaatni, achih dan2 un upa te'n lou atel masa phot ua. Huaizoh in mipite'n a chihna na uah innkhatpa'n a mau lougam deih na munah upate'n a deihna uah '' temtaak'' ahihzoh nizing in inlusi a pate'n a tem va tak nawnchiat uhi. Tulai in huai loutul hiai bial chia number vuah in lehkha dok a hawmpawl zong om u hi.
Mipite lou etna kituh kha a om5eh hausa in a enma8a a zong khia in thutanna abawl hi. Kua'n temtaak masa chi'n temtaak masa pen in tua lougam tangsak in thukhenna nei hi.

MOU HELDAN

Pasal tangval a hong hihchiang in nu leh pa'n indongta toh kuan in pute tanu lemtang moute zuthawl puak in a tapa zi ding in heel zel uhi. A hihhang a ngeingei a ngaih a hituankei a a tapa un ngaihzawng hiam deihdang a neih aleh nungak nu le pa kiang a zuthawl puak in a va hel uhi. Ki lemna a omlouh chiang in a numei lam in zu a lupthuk zelua a kilem ualeh lupthak ngailou hi.

Mikuapeuh apasal in sihsan taleh a gou aluah theikei tapa a neih leh a tapa in gou a luah hi. Tanu aneih a nutek patek a vaak ngapleh a tanu angakthei, atanau gouluah didangte toh a kihoudan un a nawkik le bel bangmah a mukei aman lengleh kik a ngaikei hi.

INN LAM DAN
 

Inn lam dan tam pi chi bang jah hiam in kikhen hi :-

1. INNKA NIAM: Hiai kiang leilak vokankuan koihna ahi. Vok ann petu in innka niam a pan vokkuang ah vok ann a thuk suk a vokte ann nek a veng hi.

2. INNKASANG: Khuam nga khawng a kizang a inn ka tuang tunglam a munthum bang a kisat vang chiat a, maupum khumna di. A vangte ah maupum kikhumsuakte taangzom a kichi. Innkasang mong a tutchia innka niam khe ngakna ahi.

3. HULLIAP: Vok annpiak na zul ah maubaang kigaan a. Asunglam SUMTAWNG ahi. Annsukna SUM a kikoih. Nu kizenten singkhuah keu asekhawm nitnet ua, SINGHON akichi. Sumtawng bang le kong bang ah AKBUBAH apoimoh zahzah a kikoih. Akpite atui nopchia akbubah a vatuizel uhi. Atuite a keuhdek chia'n va opkhum uhi.
 
Sumtawng omlouhna lamah dohdan akibawlaa tungah tau a kidoh. Bang2 hiam poimoh sakte koihnan a kizang. Dohdan ahih leh tutnaa le zat theih ahi. Dohdan leh tau zawn kongbaang toh kalah AKGIL a kibawl. Akgil pen akte giah nadi ahi.

4. KONGKHAK: Dohdan omna leh sumtawng kikal kongbang leh innka niam kikal ah hulliap kong baang ah kongkhak gua leh maungen a kibawl tholhtheih ahi. Innsung lutna zul taklam/veilam(alei keendan zil in) ah tuithei bul a om. Hiai khang ah sawnkhiak a om . Taubelsan neite'n hiah a koih ua, tuikholna'n akizang. Tuithei a tui tawi in tuhthei bul ah tungkhawm uhi. Kuang leh bang2 hiam koihna ahi. A tung ah tau om a thil koihna mah a kizang ahi.

 5. MEIPAM LUPNA: Inn lutchia tuitheibul omlouhna lampang ah meipam lupna om.

6. TAP: Meipam lupna leh lupnapi kal, bang a kinga/kimat a lupna khuam te tan leisung in akisu det a, amailam tapkuang adal hi. Tapkuang nuai ah kuangkum koih ua, deihchiang in lakhe zel uhi. Hiai TAP kichi ahi. Tap abaanglam neh deuh in thuk thum a kipuh hi. Thuk kha meichihna ahi a, huan di teng hiai a ki huan ahi. Thuktung zawn ah. SAHOUNA. Akibawl hi. Hiai tung ah buh hak na'ng KHIN akibawl hi. Zingkal teng in ann suk di hiai khin a buhhak a kihak ahi. Atung nung pen KHINPI akichi. A sethei nawnlou dite: SAHOU, GOTUAIHOU, DOLHOU, ANKAMHOU, NAHTANGKHIL, ZUHA UMNA, MAISAN, MAIPUANG, adangdang koihna ahi.

7. LUPNAPI: Tap ban ah lupnapi omhi. Inn sung a intekpente' lupna ahi. Lukham di'n govapum lupna vaitan di asau in a la ua. A kihei louhna di'n apang khat asui khia ua. Huchi in lukham diing in a zang uhi. Lupnapi khuam tap zul a pou gopum ahi. Gapkhuam leng a kichi. Hiai khuam lup kawm a nuamtak a sawkphak na di ah a ki at vang a. Tuibuk um, umta, dumbel koihna di'n a zang uhi.

8. BUHPANG: Maupek kikalh ahi. Laam nga/guk vel ahi. Lupnapi leh phaitam baan. Kikal ah akikoih. Buhhum koihna ahi. SUTPI kici lupnapi lukhung gei leh pang toh kal a om ahi. Sakhaupi, temsau, lum/phaw, bawmpi leh adangdang kikhai hi.

9. DAILENNA: Phaitam baang maupek a gat ahi, a kongkhak tholhthoh a kibawl ahi. Phaitam baang a pat atuang fit li vel ki bawlphei a a tuang di'n govaphel ngen kiyang hi. A dailenna di tak a gophel tuuk thum khawng khtan in, huai vang daileenna himai. A baang maupek a umsuak ahi. Dailen kouhna lam ah kokpi nih bang kikoih a asung ah pat leh a poimoh dang2 kikoih hi. Inntuang aniam leh dailem chia ui, vok, ak khawng hong kichinglah lua unchin nuam hetlou.

10. SAWNKHIAK: Innsung dohdante sawnkhiak kichise hi. Sawnkhiak tung ah tau oma, sawnkhiak pen lup theihna, tut theihna ahi. Tau pen utut koih na himai.

11. TUKVELH/TOLET: Tukvelh bawl, baangkhang hon chihkhawng hau a tongzoute kia'n hihthei h.

12: HAAM: Khua hausate inn ah HAAM a om hi. Inn lutna hulliap taklam pang ah haam lianpi tampi giahtheihna dia kibawl ah. Tangvalte leh naupangte giahkhawmna ahi. Malai in patau, kangmei, melma/gal(khokim khokiang bang lauhuaitheh.) sakei laang/gan hong man, ngia bang in gan hong man pahpah, hi chibang patau huai om chiang a tangval thahat sapkhwm baihlamna dia haam kibawl ahi.

LOU NASEP  

Lou nasep lam ah nna dang asubuai di omlou a thanuam ua, ettontaak aching uhi. Loumun di akitheih chiang in, awllenlai hunin lounuai avazen ua. Pawltaak sung in suamtheih phuktheih teng hih in lou avatzou uhi. Tapphou hunsung in hunawl anei nawn uh. March 20-25 vec khawng in lou a kihaal sek.
 
Louhaal khitchiang mangtom di om nawn hi. Mangtomte koihkhawm/sekhawm in haaltum zel uhi. Buuk leng bawl. Nupite'n haichi tuh uhi. Buhtuh, manghaalna mun a tuh di om tuam deuhte nupite'n hon tuh uhi. Hiaite zohvek chiang a loupa bang hong tam panta. Louhaam khoh pat hita. Hiai zohchia louthual khounawn. A tawppen dia lou phuai khoh hinawn hi. Hiai tuh a yohna tangpi ahi. Hiai zoh phavang hun nuam hita. Lou agamlat leh loumun a giah hun bang om hi. Buhlak hun chiang in lakdan chinih om hi. Pallak leh atthoh. Pallak hi in atthoh hileh inkuan khenkhat in vaipai chia puak dia khenkhia, chilkhia ua, in ah po zel uhi. Lakzoh chiang a bang zah mah omnawn lou a pobeithei bang omhi. Buh haute'n SEKBUK inn apan puak baihlamna di mxn ah bawl ua, gamlak ah buh kikoih hi. Inn a pan zinkal teng in seekbuk a buh om vakipo zel hi.

Buh atthohte anakeu nadia aphalphal in a kizalh in phou uhi. PHUAL kibawl a, buhphalte tomkhawm in huaite phual a kivua hi. Buh a tam a tawm atehna: Dungtan, khutsiktuk, koitetuk, temsat, khutkazawn, adangdang. Phual buh vuaksate phazah a zapsiang zel in, vum zel uhi. Zohvek chia hoihtak a vum in pakhat buhvum dungzui a va boktou: Aluvum toh a kikim leh DUNGTAN chi uhi. Bok kawm akhut liktou, khutsik toh a kikim leh. KHUTSIK TUK. Bok kawm a tempong len a zantou buh vum toh kikim: TEMSAT. Buh vum nawltuak a mi 2 ding khut zantou tuak maupum khutpi leh khuttal kal a len in maupum in buh vum a sukkhiak geih leh. KHUTKA ZAWN. Ki ci h.

KIMAWLNA 

FOOTBALL: Puansia lian huntawk ching di patkhau a phankhawm a lum a phankhit chiang a mawltual a lawmte toh vapek. Nuam va ki sa mahmah hi. (ken le pek kha jel ka h. Sum cheng 10 bot h jaw mah hahaha).

LING KINEIH: Kanlouhte, kimuineih, phuilouhte, leh a dangdang.

SINGLAM: A singlam dia sing khuttum chia di kisui. Khau a monglam ngat hiaihiai a kihual in a ngaat lam mong a kivialpan, vial2 in a gollam mongpen khutme leh khut me u kal a zep in huai chia diin (laamsak). A laam laitak a, khat in ama singlaam diin kawm a paihkhum, paihkhum a ompen puakchat in kipeei chal2. :-(A nop a nuam a na hi dan ei ve 

KIBUKTEIHSIAK NEIH: Lawmte khat vakibu, adangte'n zong. Muhchia adang kibunawn, zongzel. Abanban a kibu zon zel himai.

KIKAIHTUAH NEIH: Kikaihtuah na di mun leh a kung di gen masa. Huaizoh chia kikaituah. A kung kitun masasa vualzou himai.

SIKAWLALLAL: Tukual pilpel in nunglam a khut anih a koih. Sik aw lallal lallak a le thailak a leh kawlka sen aw theisen aw, tuimakoih leh kua?

LUT THIALTHIAL: Mi nih kimaituah a ding in a khut tuak uh aliang tuak uh kilen in, lut thialthial.... Chi a lutin, lutzoh vek chia, siam in sut siam in sut... Utleh hih nonnon zeldi himai.

KIKHUAIMU LAM NEIH: Khuai mu lam a nei chiang a in sung a khuam sutpi khuam a puan jaw khi in khe a lang khat lam a vial a lang khat lam a khuam tuan a khut jak a lam dai2 chi khong a hi.

HINDAN

Nek ditak di a om peuhleh bangmah lunghihmohna omlou himaihi. Phavang, pawltak, tapphou sung hunte awllen hun a kizang ahi. A thanuamte adi'n bel hihdi atam, huan bawl, inn koi lailai hiam bawlthak, leh adangdang. Tanval nou leh aneulamte bel, pawt anasep uh himai. Sekul lah om nailou kholak khawng a kimawl zaizai himai a hi. Ngaden bang nuam sa thei mah2 uhi. Ngaden na a dia hoih. Makha gah leh a nah pua in lui mun ah sujel uhi. A khen te. Sahawl a kuan, vagik thangkam, kaihkhum thangkam, metang thang, sakhithang, sakuh thang, mankhawng thang, pial thang a dangdang te mi thanuamte hih theih ngen a hi.

SILH-LE-TEN: Puanpi kum bangzah nung a sawp adi uam, a sawplam uh ka mukha ngei. Puan, nungak omleh sawpmun zodeuh uh. Nasep puante bang kum beichia sawp himaithei uh, a kallak a sawp khollou, vuahthuak a kawt ahih kei ngalleh.

NAU ETKOLDAN: Naungek piantung in asil kholkei ua, puan a tuun in loh sung a pat koih in a sial uh. Akhonung in nau asil uh. A nu lou a kuan ngap chiang in nau kuan san in inn a omte'n ana don uh. A donte'n an ana muam zel uhi. Nausilna'ng hun anu adi'n vang mahmah a, anu nawitep sak in, aomlouh chia ann mop zel ahi. Inn om ni khat a nau bang anu'n asil angai.

NEK-LE-TAK: Ansu khawl omlou ahih chia zing teng a ansuk ngai. Niteng a buhakna khin a zingkal a suak di anhum haigam ngai. Zing a thoubaih, anbelsuang in, apa uh phawng malam in an vasu. Apa uh ngansiah theih, ama'n anhuan kawm ansu. Ansuk zoh chia tui vatawi, huaichia annek hitamai. Annek zoh chia loukuan dia kisa himai. Sun an di buhtuun, tuium a tui thun, pasalte van puakngai omleh puak sak. Insung nupite lou a tun chiang ua ni sun phialta. Annek zoh inn phiat chih lou inn phiat chih om mengmeng lou, lupna nuai, bemkawm, pangkawm, lakte anit a nin hi. Nu pi ki zenlou ten a pasal te uh vuak khong thuak lai uh hi......

BEI SAK TA NI AW.

Writer's Note : Ka kikak. Hon sim sak ten a dik lou awm khak leh a na bawl dik din kon ngen.

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA