I DINSUAHNA DI’N THIL THUM (3) CHAUH: Misual' galdotna taang a kipanin.
By ~ P.K. Tawmbing aka CescFa L Tawmbing
A masa in ‘Siamsinna leh Vakiangbu’ vaipawte letlouh chibai ka buk
nuam a. Literature-a i niamdan theia hichibang Laigelh Kidemna hon sai
theih man un thupi ka sa a, i Nam aa dinga a kipiak zawhnate uh TOUPA’N
vualzawl henla, gah tampi suang thei dingin khangthakte’ lakah hong
paakpalh leh, chiin ka deihsakna sangpen ka laan hi.
Thupi-a i lut ma in thumal volhdan tungtang tamlou ka gen nuam hi.
Hiai thugelh-a thumal volhdan (wording) pen Paite Literature Society ‘
Dan toh hong kituak khol kei maithei a. Ahihhangin Tonal Language
huamsung a i ompih, Mizote’ laigelhdan toh a kizulzuih theihna tampi a
om manin Mizote’ gelhdan leh English, etton (model) dia zang a ka mimal
pomdan leh theihsiamdan a kon gelh mawk a hi a, dik kim thei vual hi kei
mahleh theitawp suah a ka beih a hi! ‘Aw’, ‘o’ leh ‘ou’ te banah a
diakin prefix, suffix leh apostrophe zatdan ah ngentel ut lua himahle
hang siam a haksa petmah hi. Akoi-abang hitaleh, i pau gelh dik a haksa
a, etton (refer) di muanhuai lah nei nai tadihlou i hih manin kupzui nop
neite’n mimal takin le kihouzui ta maimai le’ng masawnna dang hong hi
pah din lamethuai i sa a; meiser 1 a luidung 2 zuih sawm i hi !
Aw le, British vaihawmna ei aa dia hamsia a hih-lam nangawn hon
phawkphakpih nawnlou di khop a i Zousuanpih unau bangzah hiam te’n gal
lehlam hon kaisan nung un ei, a vangtah hon Manipur Kumpi’ tawholh in i
buai sawt mahmah ta ua. Manipur kia hilouin Mizoram leh India Kumpi Kawl
Kumpi kiang tanpha ah i haksatnate uh tamveipi in a tut ta uhi.
Ahihhangin tuni tanin i Nam aa dingin khua a vak thei naikei lai a.
Thamlouin, mial lam manoh i bang zawsop uhi. Huchi a hihleh ei’ diklouh
hia midang’ diklouh ? Kigawm a laikuang khat sawkkhawm pha chiang a
omte nangawn i kipumkhat theihlouh pen kua’ siamlouh hi ding hiam?? Hiai
dotnate i dawnma in a nuaia lathu sim suk zual ni.
“ei tuibang gawm le’ng singta’n gibang khenlou ding, ” Banah
“Ei laizom gibang kikhen le, melmate’ lai kuailou ding a, Doulai ah i pham zongin singdang in’ luankhi nullou ding”
Hiai laa tegel phuaktute’ lungsim ka ngaihtuah chiangin thupi leh
lamdang ka sa hial hi. Tua ziak mahin amaute’ lungsim koppih a mahni
siamlouh kitangsak ngam dingin simtute i kichial khol a. Eimah lam
kikoih niam di i chih hangin midang i va siamtan chihna lampang ahi kei
a, i hat louhna uh leh masawn i ngaihnate uh point 3-a khen suk diudeu
ding chi i hi. Mimal hiin Pawlpi tuamtuamte zong huat tuam neia gen i hi
kei a, phatuamngaih luat man a gengen a sasa i hihzawk ziakin leh
kuamah’ poi gen i tumlouh mah ziakin ngaihdam nget kuul ka sa kei a,
ahihhangin kua hiam’ sinkhei zawng leh ngaihdam zawh vuallouh, i gen/ i
sak khak a om zenzen leh bel ngaihdamna bawm a ana khiaksak chiat dingin
kon ngen hi.
1. Gospel : Tangthupha (Gospel) i lak ah ana nawngkai kha hia? India
gamsung biik a Zousuan Nam tuamtuamte’ khangthu, dinmun leh masawndan
kalbite i teh kimvel chiangin lungsima tehna (criteria) hong lang
masapen ahihleh Gospel ahi. Huchia Tangthupha hong lut tunglaiin
Zousuante lakah a tamzaw leh lianzaw bel om khin mahle uh Van vualzawlna
bukim lamen thei di khop a a pil tuam 'Nam' gen di a om kei ua.
Ahihhangin, a theihlouhna uh kisaktheihpiha Tangthupha ana nawlkhintute’
vangsiatna zah mahin a mawlna zahzah ua Gospel ana pom a inteekna ana
tangsaktute a hampha a suak ua; A diakin Lusei/Duhlian te pen tamlou
chik himahle uh a hampha hi ta uh e, chih theih ding a bang mawk uhi.
Amau lakah Tangthupha in’ munlum ana tang kia hilouin a pau un
Tangthupha a vakvaihpih a; Zousuan nam dangte’ tenna khuate banah Burma
natan ah ana vakvaihpih ua, tuni chiangin amau chitna ziak hilouin Van
lam thilhihtheihna ziakin dinmun deihhuai zaw ah a dingta ua. Pathian’
thu a halhna zong tamveipi a lak uah tungta hi.Muhsit bawlin demdem
le’ng le i tuklouh a hi phot ua, tadih in. Huai ziakin amau apat sinlai
(lesson) om thei bangbang sinthei zaw le’ng deihhuai mahmah hi.
Huchibang kawmkal ah eilawi’ lak ah Gospel hong lut tunglai dinmun
pen hangsantak a gen, a haksa a, ahang bel nu leh pate gen a i zak
khawnglou ngal a gelh muh di omlou ahi pen mai. Himahleh Mizoram simlam a
Pawi/Laite’ delhkhum khua khenkhat te bangin Manipur singtang khua
tamtak ah Pathian thugentute’n mun a tangzou kei ua, Tangthupha saang
nuamlou, khohausa zong om zelzul uh hih tuak hi. Tua khawng’ ziak mah a
hi diam chih theih dingin tuni’n Manipur singtang khuate’ dinmun a khawk
petmah a, laakbaang (left behind) mah a bang liklik ua, khogam suak mai
mah di a bangta uhi. Khosak olsam zawk lamen a khopi lam i
khaupe-buh-zot hang un nikhat ni chiangin i manthat khawksalou te’n
bang vai hon hawmkhum d’ ua, i thei kei; deihtel ding dang lah om tuan
derlou, Bandh lou ngal ! Galmuang mahmahlou i hi.
Huaiziakin Pathian’ lungtuak dingin kibawlhoih sawm ni. I kivelthak
ding ua i lakah Khasiangthou a tangnel theih kei leh aziak om ding a hi.
Pathianthu a halhna taktak i lak a a tun theih louhna ziak khawng
ngaihtuah in, mihing’ siamna in Khasiangthou’ nasepdan khawng peuh judge
(teh) mawkmawk kei le’ng uthuai ka sa petmah hi. Halhna Kha i muh masak
peuh melmapa’ nasep i suah sak tawmtawm ziak un, laam chu genlouh,
khutbeng ut te natanin Saptuam Upate’ mitmei mulou a chu kibeng ngam
nawn manglou a bang hi ! Mihingte khatan tengteng Siangthou vek kei
mahleh i va teh-a, i va gensiat pen nna vaal a hi. “Ken ka theichian”
chi ngamte bel thu tuam. Paite-te chih ziak a i Biakna kikhopte uh khing
dedu se di maw ? Paite-te chih ziak a lasak kawm a laam ngamlou lailai
di maw? Kivel thak chiat ni. Kuate hiam in i halh ding uh leh i
kipumkhat ding uh hon dal a hi zenzen kei ua, ei-leh-ei kidal lel i hi.
TOUPA’ nasem utlou Gam leh Nam lah mangthang ding, chih, a hi ngal a.
2. Literature: Tuailaite lakah Science leh Technology siamna in
Literature limsakna nasa takin pawngsual mahleh Nam aa ding a a poimoh
dan a neep tuan kei a. A diakin ei, Zomite, khovel gam teng a kikhenzak i
hih man in hon kaankhawmtu dingin Laigelh mah i poimoh tinten uhi.
Himahleh vangtahhuai takin tuni tanin gelhdan tumta neitheilou in i buai
ua; i pau kibang sitset bek hileh thutuam, pau lah kibanglou
(kitheisiam tuah changchang !), gelhdan lah tuam nalai ! I nung hon zui
ut ding mi om zenzen le uh leng zuih ngaihna theilou ding un up-huai
hial hi. Kei ngei leng ‘o pen ou hilouin ou pen mah ahi ou’ chih thei
gegu napiin ZOMI & ZOUMI khawng maimai ah ka buaibuai mawk hi
Khenkhatte a din Zomi dik mahleh ei, ‘ou’ neite aa din bel Zoumi chih
suk mai awmtak a hi!
Tua nengnengte khawng i gen nopna ziak bel bang dang hilouiin, khovel
pumpi-a Zomite ki-unau semna dingin World Zomi Forum i chi hiam khat a
kin thei lam a i saikhiak uh kuul mahmah ta hi. Tua pawlpi in Literature
huap in kong bangkim ah Zomi tengteng huapzouin ma hon la ding a, a hi
thei tanin tup leh ngim kikhat neih theihna lampi a zong ding hi. A hang
bel, i political objectives leh socio-economic demand-te i tenna a tuam
dungzuiin kibang kim theikei mahleh Laipau kibang i nei thei a; i
pau-le-ham te i kaai tuam chiat zongin gelhdan kikhat nei thei veve i
hi. Kibatna in ki-unauna a kawk a, ki-unauna in ki-ittuahna hon
piangsak ngei ding in lamet huai hi.
A hia, Pathian’ vualzawlna ziakin Bible bang leng Edition 3 tak i nei
ta ua, Zokam International Version telin 4 a hizomah ta a , kipahhuai
petmah mai. Hiai i Bible tuamtuam te un Pathianthu theihsiamna kong ah
mipite hon dawn zangkhai mahmah a, nam dang, pau dang et sese ngailou in
ei’ aa kia ah leng a lungtunhuai mahmah ta hi. Ahihhangin, i gen nop
pen bel hiai a hi, khangthak thu leh laa lam a lunglut te’ aa din a
etton/refer tak ding uam ? Laimal volhdan leh i pau gelhdan dik thei
nuam a entute a sulung-am maimah diam ? Theological viewpoint a kipan a
en a gen i hi kei a, grammatical angle a pat ana en tei zensam dan i
hizaw a, ngaihkawi hetlouh ding a hi ! Khovel a namte Literature
suangphum poimoh penpen te bel Dictionary leh Bible ana hi naknak hi.
Kuamah kimohsa ding i om kei, i nam tualniam ziak a hizaw, i chi thei
lai ding a. Ahihhangin tulai changkanna tuipi in khangthak tampite a
tupmang lel lai a kingakna tak (reliable source) gen di i Nam in a
neihlouh mai hi khasiat tha lamlam a suak hial hi. Thu hoih pipi gen
mahle uh , SMS style khawng a hon gelh hial chiang ua zaw muh thadahhuai
a bang hi, lah a siam theih tawp uh khawng ana hi maimah a!
Literature thil-hih-theihdan i theih ngal leh khansak utna lungsim i
neih uh hun lotelta a hi. Mizoram sung bik a eimite’ dinmun khawng i et
vel chiang in Nam mangthang lam manoh a tam petmah ua; A min a Paite, a
tak gam a angkawm – pu-pa ngeina leh i tawndan himhim thei napi-a zui
thei nawnlou a gam dimta ua, eimi rongkai himhim zumpih di et in a en
zawmah lai uhi ! Mahni hihna (identity) nangawn gum ngamlou chu mi
dawilok leh muhsit-huai i sa kha maithei, a hihhangin Mizoram-a i chipih
te’ dinmun i va theihchet chiang in a lung-ap huaina chiang ana tam
petmah hi. Aziak bel Mizo leh Zomi kichi pen Skul textbook, a kawm
tuamna kibanglou dan lel a ngaihna a lian mahmah a, a dikna chiang a om
mai ban ah “Unau vek kan nia...” hon chih chiang ua , eh ! ahi ngei
ngut di e, i hiai uh, i huai uh le kibang hia...’ chi a liingpah
theihna di ana tam petmah hi. Manipur leh gam dangdang a omte sang a
manthatna lampi kihong zazaw a hih manin kintak a hotkhiak a hihkei uleh
kum 20 nunglam in zaw hut tak a om nawnlouh khak d’uh lauhuai mahmah
hi.
Huchibang dinmun haksa tak a kipan i unaute leh i Nam i hutsuahna vanzat dingin; " foreign khutsuak kawlchiang sangin laigelh "
mah limbawl tadih phot le’ng chidampen din gintak huai hi. Mahni
kisitna (inferiority complex) nuaimangna ding in leng vanzat zangkhai
leh phatuam tak hong hi ding a; lammang lelte lam dik a pitu muanhuai
tak a hong hi ding hi. A zuakna (market) leh sum leh pai lampang i et
sung teng i lailam khang zoulou ding a hi chih thei kawm a Nam iitna
taktak toh ma langam ding in khangthakte i kichial petmah a. Khangthu
(history) bang leng a gelh a , kembit hathat leh a suitel ngapngap in
neitu hihna tang mai mah thei i hi Zosuante lak ah!
3. Dissolution or Unity: Zomi Council nuai a nam tuamtuam te’n
kipumkhat ut a Zomi Council bel i hih ngal leh i nambil/nambing thil leh
pawlpite i sumkuang-chiangkeih kenkun uh diklou ding a bang hi. Paite
te’n YPA, Siamsinpawlpi leh a dang te a zuun zohlouh ziak hi hetlouin,
Zomi makhua ngaihna ziakzaw in a dissolve ngam uh deihhuai ding a, tua
bang mahin Simte, Vaiphei, Zou, etc. te’n zong hon hih sam uh ngai ding
hi. Huchibang a hih ngamlou a, nambing thilte iit leh tawpsan theilou,
Nam bel, leigou enlah kawm a Khrist nungzuih sawm bang a hih manin Zomi
Council khazak nuai a om dia fit-lou bang a i seh ngam uh hun mahmah ta
hi. Khual takloute khual a kizekaisak man i hi nawnkei a, khovel
sunnunglam a ding i hih tak manin, " i lum leh lum siang vet ni in i vot leh vot siang lawlaw ni."
Tuabang a Namte kisunbuak ngamna ding in Zomi Council a muanhuai
huntawk na hiam chih bel theih haksa mahmah zel hi. Bangteng hileh i
pawlpi hat leh hatlouh pen makaite kia mawh hilouin mipite’ mawh leng
ahihna chiang nengkha chik beek om din gintakhuai hi ! Ahihhang in
pawlpi asiat-aphat a mipite a mawh i khuksak ut dia leh bel tanvou a
neihtei uh ngai ding a, India Danpi (Constitution) i zui kim zoulou a hi
zong in Pathian leh i sahkhuana beek zahtak thei le’ng i Nam’ mailam
hun ding ngaihngam huai deuh leh kilawm hi.
Tulai khovel siamna in kilchih a zelsuakta a, mite phawkphak ngellouh
a omte’n zong siamna sangpipi i neita ua. I lak a misiam, nam tuamtuam a
kipan te’n zong i pilna leh siamnate kheubeu tak leh kilak tuamna ding a
i zatkhak ding uh lauhuai petmah a; i kipumkhatna suse thei thilte
himhim 100% thudik ana hi ta leh leng imm mang thei ding in pil kuitung
lawlaw lehang ut huai mahmah hi.
Huchia Zomi min suang a kikan khawmta i hih vanglak leh Nam bang a i
omsan' Zomi hong hi hen la, Zomi mahin a tawp tung ngam ni. Tua ding in
Tangthupha limsakna toh bul i pan ding a, mit a i muh leh bil a i zakte
genkhia a phuanzakna ding in Lailam ah nasa zaw in pan i la ding a,
pumkhat i suahtheihna ding lampi a hon daltu – mahni kingaih poimohna, nambing kilakletnate
koihmang ngam ding in kisaan thak ni. Sikha’ kuamahin Pu 2 nna a
semkop thei kei chih, lungsim a vom in deihtel thei a i om lai in i
khosuahna di lamlam kichian takin zui zok mai ni. Mahni a khosuakzou dia
kingaite a dia pawtsuahna hun: kipumkhat utte a dia Pathian leh pawlpi
ginom tak a belh hun a hi ta. “Na Nam a manthat leh nang leng a mangthangsa na hi”.
Admin Note: Hiai " I DINSUAHNA DI’N THIL THUM (3) CHAUH " kichi Siamsinna leh Vakiangbu 1st Anniversary 2013 , Laigelh Kidemna a General Category a khatna ahi. *Laigelh siam pungtou zel i hihna ah kipahhuai i sa mahmah.
@Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment