KHUAI DEH / KEIH ZIAK A SIHNA MULKIMHUAI

By ~ Nasri Jona Tawmbing TxNâ

THUMAPI: Mi tamtak te’n in na theihsa leh in na zakzak sa ahi maithei, himahleh hiai thu pentak hih, athei leh ana zakha i tam uh ka gingta lawmlawm kei hi. Kei ngei inle hiai thu ka zaak pen, ka khatvei zaakna ahih mai ban ah, lamdang ka sak in, mulkimhuai ka sa petmah hi. Amaute phalna le ngen sese lou in, kei ana theih dandan a hon gelh di ka hi a, ngetna ka bollouh ziak ahih leh, amaute huat di zawng a, thu bangmah hon gelh tellou di ka hih ban ah, amaute thuakna mite’n ana theihpih sam le uh, chih ka deihziak ahi. Himahleh mihing tei thou ka hihna ah, diklou deuh hiam gelhtelkhak ana om zenzen a, hiai athuak tute hi’n, a sungkhat lainate, ana simkha i om zenzen leh, hon theisiam ding in, na theihsiamna uh ka hon ngen masa ahi.

KHUH HAWNNA :

Pu, Ginzalam te inkuan ahihleh, kum 1996-a Manipur a namkar buai ziak in, Mizoram a hong pem/galtai ahi uhi. Khawlian ah kum khat vel Refugee Camp a a-om nung un, Kum 1997 in, khosak olsam zawk lam-etna ziak in, Vanbawng khua ah ana pem nawn uhi. Khosak olsam zok lam-et ziak a pem himah le uh, hiai khua ah, amau inkuante’n siatna mulkimhuai tak a va tuakta uh ahi a. Hiai bang a sihna mulkimhuai amau inkuan tung a hong tung di’ng chih theikhol le uh bel, a pem uh a gintak huai hetkei hi. Himahleh mihing te’n, i mailam hun a thil hong tung di bangmah i thei kei ua, lam-etna liantak nei a khodang a pem ahih lai un, amaute tung a thiltung ziak in kuama’n i demthei tuankei a, huchi mah bang in, amau ngei in le a kimohhsak bik uh a gintaak huai hetkei hi.

Ni 31, June 2009 zing nisuak zong, zingdang nisuak bang thou in a kilawm in, khut nasem a nekzong, Pu, Ginzalam te nupa adi’n le, nasem a loulam a kuankhiak a phurhuai mahmah di’n a gintak huai, tuuk vuahtui tamlai himahleh, huai hunlai teng nisa a khauh in, vuahtui a muhlohna uh zong hun sawtkhop ahita hi. Zing nisuak ziak in, sunlam hun di bangmah genkhol thei kei mah le uh, Pu, Ginzalam te nupa le’ng, nidang ahihdan ngei un, zing ann nekham loulam a nasem di’n, a tate uh, mi li (4) nusia in, a kuankhiaksan ua, a tate un zong nidang a ahihdan ngei mah un, upa pe’n Pari heu in, alawm dangte mi nih (2) toh kikhualtelem di’n ahong kisa tei uhi. Denzek chiang a siatna mulkimhuai tak tuak di chih thei hetlou in, nuamsa tak leh lungsim thawveng tak in a kikhualtelem uh a hong kipanta uhi.

Huchia sawtlou a kikhualtelem nung un, sun nisa velvol nuai ah, a upa pe’n uh Pari paisan in, midang teng in, a inn kiang ua theikung nuai ah kikhualtelem na’ng chi’n pak khong lou di’n a va paikhia uhi. Huchih lai in amau bel, a tung zek ua khuaibu om lamle’ng thei pha nawnlou khop in, a thil hih uh a olmoh mahmah mai ua. A tung ua khuai, a bu leng aakbawm chiah mahmah alian, a khuai om te zong amau buai a buai in, a lut lam leh potlam kipel zungzung in, kuamah kihihbuai tuahlou in mahni buaibuai in abuai uhi.

Ni hong sun a, nitaklam neekbawl hun hong naita. Pu, Ginzalam te inkuan adia thil mulkimhuai pen ahong tungta. Huchia naupang kikhualtelemte kipak tak a akikou ging nouhnouh lai un, a tung ua khuai, nidang teng a kuamah deh/kei ngeilou hinapi, thohhehsa bangmai in ahong bawkhe huahua mai uhi. Huchi’n anuai a, unau, naupang, kuamah poi genlou himah le uh, huai khuaite’n, poi genlou naupang ahihlam uh athei kei ua, melma et a en in, hehpihna neuchik le tellou in a kideh/keih huan ta uhi. Unaute zong mangbang kisa in, panpihtu sam in a aw neih tengteng un a kikou khia uhi.

Huchia naupang mangbang tak a kikou ging za in, inn a nek bawl a buai lellel, a upapen uh, Pari le’ng kintak in, a inn uapat, huai naupang mangbang tak a kikoute lam manoh in anaihsuk ngal hi. Amah a kihemkhe theilou, a unau lak ua a neu (naupang) pe’n, Kimi pawm in taisiat a sawm hi. A khang lam ah akinthei bang pen in a taisiat pih a, himahleh huai khuaite’n bel, a nung uah a delhzui zel uhi. Numei naupang lau in, taisiat sawm mah leh, naupang mai taihatna leh thahatna sang in, khuai hawn a lenghat zaw ua, a tam atam in, huai unau mangbang leh baihvai tak a taisete, a kideh/keih huanta uhi. A nau Kimi, Kum nga (5) mi lel pom in, kap kawm in, Pari in panpihtu a sam kawm in, a khanglam ah a taise zel hi.

Mangbang tak a ataisiat lai uh, a unau dangte’n bel, tukverh apat in ana en maimah uhi. Panpih sawm in ut mah le uh, numei naupang mai adi’n panpih vual ahi kei. Hehpihna leh lungkhamna mittui a biang ua luang kawm in, a muhtheih tan uh a en ua, a u leh anaute kapging leng awl-awl a dai hiaihiai in, atop in bangmah thawm zak di a nei nawn kei ua, koilam a kibumang a, koi lam a om uh ahia? chih leng bangmah a thei zui nawn kei uhi.

A unau dang, mi nih (2) te bel, khuai nih leh thum in deh/kei mah leh ngaihtuah huai ahi lawmlawm kei vanglak ua. A insakte inn ah, damdawi khong ne in a lumsak ua, himahleh huai naupangte lungsim bel damdawi in a dawn zangkhai tuankei hi.

Zan a hong hi a, huai unau nihte’n zong a u leh anaute tanchin bangmah thei sunzom nawnlou in a-om uhi. A hong harh ua, a u leh nau tanchin a hon theih tak un, nitaklam a, a u, Pari in, panpihtu ngai a, a midang sam a akah homhom louh ngal a aw ging zak di a om nawn kei, nitak dak 8 vel in, khuai deh/keihna thuak zoulou in, Pari in anau Kimi a di’n ahi’nna ana lanta hi.

A khonung a tanchin a kizak nawn dan in, khuai lau in, khanglam ah atai zel ua, a khanglam a lui a va tungsuk uhi. Khuai a deh/keih na, naasa a, sa humhum zen a naasa uh ahihman in, a natna dawn zangkhai theih lam-en in, huai luikhuk ah a kidiah uhi. Himahleh a natna dawn zangkhai a, hihdam tu hidia alam-et uh, amaute adi’n sihna tur/gu lauhuai penpen ana hi maimah hi.

Huchia, lungkham mangbang a, Pari leh Kimi kikou ging za in, Vanbawng nu tlawmngai mahmah khat, Pi Do-engi in ana thei a, unaute omna ah ataisuk pah hi. Luikiang a Pari a mai leh a taksa khuaideh ziak a bokgai vek, kah le kap gina zou nawnlou khop a gim kawm a, anau it mahmah Kimi hinna humbit sawm a apomlai a va mu hi. Huchi’n Pi Do-eng in zong, a kinthei lam a gamtat ngai ahi chih thei in, haksa leh gim le gen sese lou in, unau nih sihsualte, khat apua a, khat a pom a pom thoh in, innlam manoh in ahong kisa kheta hi. Inn naipen ah a pawlut a, huai inn ah, a remchang bangbang damdawi khong pia a, a etkol khit un, amau innlam ah apawkhe nawn uhi.

Mahni Innlum tung mah le uh, damna amuh uh gingta lou in, damdawi inn lian lah omlou ahihman in. Health Worker, te inn ah etkol di’n a pawlut ua, ann lah netheilou, tui lah dawntheilou, eksuak, zunsuak zong bangmah theilou in a-om uhi. Huchih lai in, Pari hong harsuah in, houpih theih in a hong om hi. Himahleh, khuai gu hattak, hehpihna leh zahngaihna nei hetlou, thuak zoulou in, sawtlou nung in a iit, a inkuante a nuseta hi. Anau Kimi hinna humbit sawm in, numei naupang Kum 16 mi lel in, a neih tengteng lak a manpha pen a hinna anau Kimi adi’n ana laanta.

Pari ruang khotang in zanhahpih ahi a, zingkhua ahong vak a, huai ni zong, zingdang nisuak toh kilamdanna om hetlou in, nisuah apat in, nisa akhauh ngal mahma mai hi. Zing dang bang hileh Pu Ginzalam te nupa inle, mahni nna poimoh sem di’n, zingkar apat, loulam a nasem a kuan di’n, a buai uh a gintakhuai. Himahleh huaini bel amau innkuante adia, khovel ni tengteng lak a ni mulkimhuai ni pen ahihman in, innlam ah, lusuun a kap in, khasia leh, dah tak in, ni azat uh a ngai hi. A tanu neupen, Kimi damlou ahih leh midangte inn ah a enkol ua, Pari ruang ahihleh a inn uah a koih uhi.

Hiai lusuunna mulkimhuai tak pen, lusuunna dang toh akibang in atehkak theih hetkei hi, a ziak bel, lusuun dangte’n, bel, atate uh asuun unle,lungsim thawveng tak toh a ruang kiang a tu in, a-om thei ngei di uh. Himahleh, Pu Ginzalam te nupa bel huaidan a omthei ahi kei uh, dah leh kap kawm in, a itt leh ngaih mahmah uh atanu tegel a kantuah uh ngaiden ahihman in, ahaksat didan hiai thu ana sim a, ana ngaihtuah zuite adi’n le theihlouh vual ahi hetkei hi.

Zing annneek ahong hun a, atanu sunchiang a vuiliam mai di ngaingam lou in, Pu Ginzalam te nupa in zong, ann nek di lamlam le ngaihtuah lou in, atanu ruang kiang ah, a om maimah uhi. Huchia a tanu ruang kiang a dah leh kap a a-om lai un, Pathian vaihawmna, mihingte adia danvual ahihlouhdan ahong lang a, tanchin deihhuailou leh mulkimhuai dang in, Pu Ginzalam te inkuan tung ah vai ahon hawm nawnta. Huai ahihleh, atanu neupen, Kimi serious chih thu ahi. Pu Ginzalam te nupa le’ng, a tanu sihna hankuang a lumlai, bangmah genthei lou in, adamlai, Kimi hinna humbit theih lamen in, Kimi omna innlam manawh in ahong taikhe ngal uhi. Himahleh, Kimi tung ah sihna khutvot in, vai ana hawm manta, zinglam Dak 8 vel in, Kimi in zong, ama adia ahinna ana laantu, a U Pari nung zui in, amah ngaitu leh ittu, a unau dangte leh anu leh pa nusia in ana paisan nawn hi.

A vuina hun zatna ah leng, unau lainat huaite, mulkimhuai tak a si ta te suun ding in, a innsung ua tazoulou khop a mipi tam, lusunte sunpih di’n ahong paikhom uhi. Amel uh leh omdante’n, lusuun dangte asunpih bang maimai ahikei, hiai lusunna ah, mittui kelou muh di omlou phial in, mipi’n zong a sunpiih un, asungte alainat mahmah mai ua. Huaikia ahikei, anu Pi Ngai kah la in, mipi paikhomte dahna abehlap mahmah mai hi.
Hanmual ah, vuuina hun zat ahi a, hanmual lam ah zong, mipi, akhua toh kiphulou khop a tam paikhom uhi. Vuina hun zatzoh in, lemlak pihna hun ahon neinawn ua. Huchi’n unau lainat huai, mulkimhuai tak a si te, hankuang khat, hankhuk khat ah, Vanbawng hanmual ah vuiliam ahita uhi.

Huaizan mahmah in, Pu Ginzalam te inkuan a dia, Pathian thilseh, mulkimhuai pen leh, ata it ngoihngoih nih te, kei/deh lumtu, khuai gilou leh hang tak buhal in a-om a, abu omna theikung ngei leng, huaizan mahmah in phuukngal uhi.

Hiai siatna mulkimhuai tak ziak in, unau tegel nu, Pi Ngai le’ng, hun bangtan hiam lungsim mumal neitheilou in a-om lohhial hi. A limlak te uh et chiang bang, a lawm leh vualte uh amuh chiang khong leh, agil a gah goutante tanchin a ngaihtuah khiak chiang in, a ngaihtuahna athaksak louthei kei. Huai hun chiang in, a lungsim ahong thak zel a, a dahna mittui dan vuallouh in ahong luang thak zel hi. Mahni gil a gah, goutan ana neih, mithum ana chanta. A ta upa pen ahihleh, a neulai in ana suunta ua, mahni ta te thum mahmah sihna khutvot in alet lai in, kua nu, kua pa’n a thuaksiam in, lungsimnuam tak in ahun leh nite a zangthei mahmah dia ?????
Mite hehpihna leh lainatna a dong nak mahmah mai ua, a galna puan leh sumtang leng tam hunkhop mu uhi. Sawm-giak tangval hawnte’n zong lainat uh ahi ngei dia, lusuun dangte inn ah karkhat khong a giah lai un, amau inn ah bel khakhat val mahmah a giahpih uhi.

Huchih lai in, hiai sihna mulkimhuai tak ziak in, State Goverment apat panpihna athu a muh di chih himahleh, a taktak a amuh lam uh theih ahi kei a. Siatna dang, innkang leh thil dang accidental death thil a panpihna amuh lai ua, hiai a piak ahihlouh pen mi tamtak in lamdang a kisa in, buaipih zong ana buaipih uhi. Himahleh tuni tan in, athuak tute khut ah chengkhat le lut omlou hi’n a kithei .

©Siamsinna leh Vakiangbu

Comments

Popular posts from this blog

PATHAWI HIMAHLENG!!

PALLAI NITE

NATNA LAUHUAI COVID APAN PIANTHAKNA