PAWNGSUAL
By ~ El Ray Guite
Pawngsual i chih chiang in mi utna tel
hetlou leh phalna louhpi a vasual chi lehang i khial di’n ka gingta kei
hi. Tulai khovel ah pawngsual kichi a thang mahmah hi. Ei Zomite’ lak ah
leng hiaibang thil hoihlou in zuallam manoh ding abangta hi.
Awle, numei utna telloupi a va luppih pen
pawngsual ahihmah bang in Nam neuzawte utna leh deihna tel hetlou pi a,
amau dikna (rights) va laksuh pen leng pawngsualna chikhat ahi veve hi.
Manipur ah Nam tuamtuam tengkhawm a, tuate pen atangpi in Singtangmi
leh phaizangmi in kikhen hi. Phaizang a tengte nam sangzaw leh pil masa
zaw hi ua, amau vaihawmna nuai ah singtangmite kiteng hi. Singtangmi leh
Phaizangmite kikal ah awng(gap) lianpi om a, khantouhna leh thil
tuamtuam ah Phaizangmite sang mahmah uhi. Amau Hindu sahkhua zui tangpi
in, apau uh leng 8th schedule nuai ah gelh lut in om hi. Amau general
quota ah om ua, singtangmite atangpi in ST quota ah ki-om hi.
Government in kaam awng advertisement
abawl chiang in General, ST, SC leh OBC te a ding in hamphatna pe zel
hi. Himahleh, atak inbel tua hamphatna pen hoihtak a zuih in a omkei a,
ST quota tawmchik om pen ST te chauh in azar zou lou in Phaizangmite’n
ST quota tampi hon lak sak uhi. Singtangmite’ lak ah tua post pen a
chin, asiam tampi om napi in nawlkhin in om ua, a rights uh lakmangsak a
om in Phaizangmite’n kilak hiau zel uhi. Kam awng tungtang bang ah leng
Phaizangmite’n in singtangmite pawngsual den uh chihna suak hi.
Himahleh, Government in akam kia a singtangmite deihsak na pia in
ataktak in thukhenna aneihchiang in Phaizangmite’ siamtangsak zaw zel
hi.
Tua i government uh paidan toh kibang
mahmah khat thiltung i en ding. Khua khat ah numei khat in hausapa’
kiang ah pasal khat in hon sual chi’n hek hi. Tuatak in hausapa’n a nih
un a inndongtate uhtoh samkhawm a, hausa court ah hong kihek uhi. Numei
in tangvalpa’n a utlouhpi a mantang a sual ek ahihdan akip-akawi in gen
a, agenzohtak in hausapa’n “dik e dik e” ana chi hi. Tua zoh in
tangvalpa hong kipan in anumei utloupi in ka sualzou kei di. Utlou hileh
kikou khe dia, atha neih teng a kitungkhe dia sualzou lou ding ka hi.
Amah a utziak a luppih zou maimai ka hi. Chi’n gen hi. Hausapa’n huai
azak tak in “hukhu zong dih zel.” chi’n a case uh sukbei sak hilhel
kichi hi.
Hiaibang geih ahi government in ahon
vaihawm khum dan. Singtangmite’n a dikna uh tangkoupih mah le uh, pang
mahle uh government in ahaksatna uh ngaihkhiaksak hamham a, himahleh,
thudik in vaihawmsak kha ngeilou hi.
Tulaitak in Phaizangmite’n (Meiteite’n)
ST status ngen in phualpi ah va tai uhi. Adiktak a gen in amaute pen ST
ahih theihnang thu uh omlou himhim ahi chih aziak genlouh inleng
mimawlpen in leng thei hi. Himahleh, government apan in dalna bangmah a
omlam theih ahinai kei, Phaizangmite’n bangziak a hichitel a ST status
deih uhiam? Ichih leh,
1. Amau population
tamgawp in phaizang gam ah kita nawnlou uhi. Singtang gam ah lah
mun-le-mual neitheilou ahihman un buai mahmah uhi. Hiai buaina asuk veng
theihna ding un amau adia lampi omsun tuh ST status ngah a, singtang
gam ah mun-le-mual neih a tengtouh ding chih ahi.
2. Amaute General status
ahihman un solkal kam zonna ah amausang a nam sangzaw, changkang zaw
leh laisiam zawte toh a ki-el (compete) uh ngai hi. Tuapen amau a ding
in haksa mahmah hi. Tuaziak in Central service exam na ah kum bangzah
hiam paisa apan in NIL denphial uhi. Hiai in amau ah kiakniamna tun thei
a, solkal nasem central service officers aneihteng uh hong pension le
uh amau nungzui ding khang bansam mahmah uhi. Tuaziak in hiai buaina a
sukven theihna ding uh lampi omsun bel ST status muh teitei uh ahimai
hi.
Hiaite atung a point kipeloute le adang
tampi a om ding. Hiaite ziak mahmah in ei singtangmite dinmun hon eng in
hon deihgoh mahmah ua, kidaamlou hial in hehpihna bei in hiai thute in
hon PAWNGSUAL den uhi. Solkal in lah amaute dal sawmlou ahihman un ei singtangmite lam chiteng ah phaizang mite’ pawngsual in ki-omden hi.
Tua ziak in ei singtangmite’n i dikna uh i
tangkoupih ua, khekhat a dingkhawm a hiai pawngsualna kih huaitak leh
deih huailou tak i sual khawm kei uh leh hiai pawngsualnate’n ahon
nawmvalh hun ding sawt nawnlou hi. Akta mangkuan i ki-tuktuk sang un,
hiai pawngsualna galpi kituaktak a i doukhawm zawk ding uh ahi. Hiai
ngeingaih lou a i daih dide leh sawnta i pai dia, i damsung leh khang
hong om zel dingte ah singtangmite adi’n suahtakna ni hong suak ngei lou
ding hi. Aw unau hiai kipawngsualna deihlou a, ana dal zou ngei ding in
khekhat in dingkhawm ta ni.
Ei gibang kikhen le kuan tuibang hon gawm
dia? Ei tuibang kigawm le kuan gibang hon khen dia ? Khenlou ding
singdang in. Ei tuibang kigawm le singta’n amei khup dindeen ding a,
hiai kipawngsualna apan zaleenna i ngah ding hi. Nang na sanggam
pawngsual tuak na muh a, panpihlou a na nuihsan leh nang tung ahong tun
chiang in mite’n hon gal et ding ua, hon nuihsan mai ding uhi. Aw unau a
kikhel ma in ki pumkhat in hiai sualgal
KI PAWNGSUALNA RAPTHLAK dou ding in kisa ni.
©Siamsinna leh Vakiangbu
Comments
Post a Comment